Vai trò cửa sông Ka Long, tỉnh Quảng Ninh đối với ấu trùng và cá con loài Ambassis vachellii Richardson, 1846

Nội dung text: Vai trò cửa sông Ka Long, tỉnh Quảng Ninh đối với ấu trùng và cá con loài Ambassis vachellii Richardson, 1846

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 18/2017 127 VAI TRỊ CỬA SƠNG KA LONG, TỈNH QUẢNG NINH ĐỐI VỚI ẤU TRÙNG V CÁ CON LOI Ambassis vachellii RICHARDSON, 1846 T Th Thu1, Hà Mnh Linh 2, Nguyn Hà Linh 3, Trn Đc Hu3 1Trưng Đi hc Th đơ Hà Ni 2Trưng Đi hc Tây Bc 3Trưng Đi hc Sư phm Hà Ni Tĩm tttttt: Đ nghiên cu s phân b ca u trùng và cá con lồi Ambassis vachellii vùng ca sơng Ka Long tnh Qung Ninh, chúng tơi đã phân tích 18087 mu vt thu bng lưi ven b theo tng tháng t tháng 9 năm 2014 đn tháng 8 năm 2015, trong đĩ cĩ 2739 mu là u trùng, cá con lồi A. vachellii (3,051,1 mm chiu dài cơ th, trung bình 5,7 mm). Các điu kin ca nưc khu vc nghiên cu cũng đưc xác đnh là cĩ s thay đi theo tháng và đa đim thu mu. Trong thi gian thu mu, u trùng và cá con lồi A. Vachellii xut hin nhiu t tháng 5 đn tháng 10, đây là khong thi gian cĩ nhit đ cao trong năm. Trong đĩ, hiu sut kéo lưi đt cao nht vào tháng 10 vi 158,3 cá th trên mt ln kéo (2 phút). Trong s 9 đa đim thu mu, u trùng và cá con lồi A. vachellii xut hin tp trung vi s lưng ln ti các đim khu vc gia ca ca sơng là nơi cĩ đ mn trung bình (nng đ mui t 7,329,5‰). Như vy, ca sơng Ka Long cĩ vai trị quan trng như là vùng ương dưng ca u trùng, cá con lồi cá này. T khĩa : u trùng và cá con, ca sơng Ka Long, phân b, Ambassis vachellii, Qung Ninh. Nhn bài ngày 16.6.2017; gi phn bin, chnh sa và duyt đăng ngày 10.9.2017 Liên h tác gi: T Th Thy; Email: ttthuy@daihocthudo.edu.vn 1. M ĐU Ambassis vachellii là mt lồi thuc h Ambassidae, phân b bin, ca sơng và c nưc ngt, ti khu vc n ĐThái Bình Dương [1]. Trên th gii Ambassidae cĩ khong 41 lồi thuc 8 ging. Vit Nam, lồi này ln đu tiên đưc xác đnh vào năm 2001 trong nghiên cu ca Kottelat ti Qung Ninh, năm 2003 đưc xác đnh xut hin Qung Bình [2], tuy nhiên c hai nghiên cu này đu giai đon cá trưng thành, chưa cĩ nghiên cu đc lp nào v phân b u trùng, cá con lồi A. vachellii ti các ca sơng. Trong nghiên cu u trùng cá con ti ca sơng Tiên Yên, Qung Ninh và ti ca sơng Sị, tnh Nam Đnh thì u trùng và cá con ca lồi cá này xut hin vi s lưng ln [3]. Các nghiên
2. 128 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI cu này phn nào cho thy các ca sơng thuc khu vc Vnh Bc B là mơi trưng phù hp cho s sinh trưng ca A. vachellii . Ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh cĩ hình phu, là sơng đin hình ca dng sơng ven bin vi s xâm nhp mn sâu. Ti đây cĩ biên đ thy triu cao, trung bình t 34 m và hình thành nhng bãi triu rng vi din tích ln nên thành phn giáp xác, thân mm, cá lưu vc này rt phong phú và đa dng, nht là các lồi cá nưc mn [4]. Vi đc đim như vy, ca sơng này cĩ th tr thành mơi trưng sng thích hp cho u trùng, cá con ca nhiu lồi cá. Thc đa ti ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh, chúng tơi cũng thu đưc mu vt ca lồi A. Vachellii 3 dng: trưng thành, cá con và u trùng. Bài tốn này xác đnh s phân b ca u trùng, cá con lồi A. Vachellii ti ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh, đng thi đánh giá mi quan h trong s xut hin ca lồi này vi các yu t mơi trưng nưc. T đĩ đánh giá vai trị ca khu vc nghiên cu đi vi u trùng, cá con ca lồi đng thi cung cp dn liu sinh hc, sinh thái hc đ gĩp phn vào cơng tác bo tn lồi cá này. 2. NI DUNG 2.1. Vt liu và phương pháp nghiên cu Nghiên cu tin hành điu tra, thu thp mu ti 9 đa đim ven b đưc thit k theo s xâm nhp ca thy triu đi t ngồi vào trong ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh: S2, S3, S4, S5, S6, S7, S8, S9, S10 và đim S1 vùng sĩng v (bãi bin Trà C) (Hình 1). Hình 1. Sơ đ các đa đim thu mu ti ca sơng Ka Long, Qung Ninh.
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 18/2017 129 Mu đưc thu vào mi tháng t tháng 9/2014 đn tháng 8/2015 . Các mu vt đưc đnh hình bng formalin 5% trong 23 gi, sau đĩ chuyn sang cn 70 0 trong mt ngày, cui cùng thay bng cn 70 0 mi. Ti phịng thí nghim, s dng kính lúp 2 mt Nikon bi giác 1040 đ quan sát, đo, đm và đnh loi. Đnh loi cá trưng thành da vào đc đim hình thái theo tài liu: Allen & Burgess (1990) [1], FAO (1999) [5]; giai đon u trùng đưc đnh loi bng phương pháp “Serries” theo Leis & Trinski (1989) [6]. Các yu t mơi trưng nưc (nhit đ, nng đ mui và đ đc) đưc xác đnh bng máy TOA (WQC22A) đo ti tng đa đim thu mu. Hiu qu kéo lưi (s cá th/ mt ln kéo lưi, CPUE = Catch Per Unit Effort) đưc tính bng s cá th kéo lưi x 2 phút/ s phút kéo lưi. 2.2. Kt qu nghiên cu và tho lun Căn c vào kt qu phân tích 18.087 mu vt thu đưc ven b ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh trong thi gian t tháng 9/2014 đn tháng 8/2015, chúng tơi đã tách đưc 2.739 u trùng, cá con A. vachellii trong khong kích thưc t 3,051,1 mm, chiu dài cơ th trung bình 5,7 mm. Mc dù s lưng mu ln nhưng kích thưc ch yu tp trung giai đon u trùng, trong khong 36 mm (chim 79,7%). S phân b theo tháng và theo đa đim b chi phi nhiu nht bi hai yu t mơi trưng nưc là nhit đ và đ mn. 2.2.1. S phân b u trùng cá con A.vachellii theo tháng −−− Đc đim các yu t mơi trưng nưc theo tháng Nhit đ khu vc nghiên cu (KVNC) bin đi đng đu, đc trưng cho s bin đi ca nhit đ min Bc. T tháng 9/2014 đn tháng 2/2015 nhit đ trung bình gim dn t 29,5 0C đn 16,5 0C ( Hình 2 ). T tháng 3 đn tháng 8/2015 nhit đ trung bình tăng rõ rt và đng đu các tháng, t 18,3 0C đn 30,4 0C. Nhit đ trung bình thp nht là 16,5 0C và cao nht là 30,4 0C, chênh lch gia tháng thp nht và cao nht là 13,9 0C. Nhit đ trung bình cao và tăng n đnh vào các tháng mùa mưa (t tháng 5 đn tháng 8, cao nht đt 30,4 0C tháng 8). Trong các tháng mùa khơ, nhit đ thp hơn (thp nht là 16,5 0C tháng 2) ( Hình 2 ). Đ mn ca sơng Ka Long qua các tháng thu mu cĩ s thay đi theo chiu hưng ngưc li vi nhit đ nưc. Nng đ mui gim tương đi n đnh t tháng 9 đn tháng 11/2014 vi mc trung bình là 17,6‰, tháng 1/2014 nng đ mui trung bình đt cao nht là 21,3‰, thp nht vào tháng 8 vi nng đ là 5,9‰. Như vy, xu hưng bin thiên nng đ mui thưng là thp vào các tháng mùa mưa và cao hơn vào các tháng mùa khơ.
4. 130 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI Hình 2. Bin đng các yu t mơi trưng nưc theo thi gian ca sơng Ka Long, Qung Ninh. Đ đc luơn là điu kin nưc cĩ biên đ dao đng ln nht các nghiên cu vùng ven b ca sơng nhưng s thay đi qua thi gian khơng rõ ràng.Vì vy chưa th xét mi quan h gia đ đc vi s phân b u trùng cá con lồi A. vachellii. − Phân b u trùng cá con Ambassis vachellii theo tháng Xét v phân b theo tháng thì lồi chu s chi phi ln nht bi nhit đ nưc. Đ phong phú ca u trùng lồi A. vachellii trong mi quan h vi nhit đ mơi trưng nưc ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh theo tháng đưc th hin trong hình 3. Hình 3. Bin đng theo tháng v CPUE ca Ambassis vachellii ca sơng Ka Long, Qung Ninh. Da vào kt qu nghiên cu cĩ th thy vào nhng tháng cĩ nhit đ tương đi cao trong khong t 2730 0C (tháng 5 10) cĩ s xut hin ca u trùng, cá con ca lồi vi s lưng ln (Hình 3). Cĩ th thy hiu sut kéo lưi cao nht vào tháng 10 vi CPUE =
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 18/2017 131 158,3 (cá th/2 phút), tip theo là tháng 5 vi CPUE=50,5 (cá th/2 phút), tháng 8 vi CPUE = 34,8 (cá th/ 2 phút), các tháng cịn li đu cĩ CPUE < 5. Khơng thu đưc mu vào các tháng lnh nhttrong năm (tháng 12 và tháng 2), hoc thu đưc rt ít cá th vào tháng 11 vi 4 cá th, tháng 1 và tháng 3 đu ch thu đưc 1 cá th, tt c các cá th trong 3 tháng này đu giai đon cá con. S phân b u trùng và cá con ca lồi A. vachellii theo tháng trong nghiên cu này cĩ s khác bit vi phân b ca lồi cá đc bc Sillago sihama ti ca sơng Tiên Yên. Đĩ là u trùng cá con lồi cá Đc bc xut hin nhiu vào tháng 7 và tháng 8 cũng là thi đim cĩ nhit đ tương đi cao trong năm cịn A. vachellii li xut hin nhiu hơn vào tháng 10 và tháng 5 [7]. Do lồi cá Sơn vachen đưc xác đnh là cá nhit đi, rt thích nghi vi nhit đ cao, chính vì vy vào thi gian chu nh hưng bi giĩ mùa Tây Nam nhit đ tăng cao, dn đn s xut hin u trùng cá con ca lồi nhiu hơn [8]. Da vào s lưng mu thu đưc trong các tháng và giai đon ca chúng phn nào đánh giá đưc u trùng ca lồi khơng thích nghi đưc vi điu kin nhit đ thp. 2.2.2. S phân b u trùng cá con A.vachellii theo đim thu mu − Đc đim các yu t mơi trưng nưc theo đim Cĩ th thy s thay đi đ mn là rõ nht, theo chiu gim dn t ngồi vào trong ca sơng. Đ mn trung bình thp nht ti đim trong cùng S10 (0,9 ‰) và tăng liên tip qua các đim, đim S1 (ti bãi bin Trà C) cĩ đ mn trung bình cao nht (31,5‰) ( Hình 4 ). Do các đim t S2 đn S10 đưc thit k theo s xâm nhp ca thy triu theo hưng t bin vào, vì vy các đim càng vào sâu trong đt lin đ mn càng gim, tim cn nưc ngt. Hình 4. Bin đng các yu t mơi trưng nưc theo đim ca sơng Ka Long, Qung Ninh Yu t nhit đ ca mơi trưng nưc ven b ca sơng Ka Long tương đi n đnh các đim. Nhit đ trung bình giao đng trong khong 2226 0C. Ti các đim thu mu,đ đc bin thiên ln nht tuy nhiên bin đi phc tp, khơng rõ ràng, đưng cong bin thiên v đ đc lên xung khơng đng đu, cao nht đim S1 (44 NTU) và thp nht S7 (13,5 NTU).
6. 132 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI Ti mi thi đim, đa đim khác nhau trong năm, các yu t mơi trưng nưc cĩ các đc trưng và bin đi riêng. Nhng bin đng nh xut hin tùy thuc vào điu kin t nhiên tng tháng và ti tng đa đim thu mu. Các bin đng ca các yu t mơi trưng nưc dù nh nhưng cũng s phn nào nh hưng đn s xut hin giai đon sm ca lồi A. vachellii ti khu vc nghiên cu. − Phân b u trùng cá con lồi A. Vachellii theo đim thu mu Nhit đ nh hưng đn s phân b ca lồi qua các tháng, tuy nhiên s phân b ti các đa đim thu mu khu vc nghiên cu b chi phi bi yu t đ mn. Hình dưi đây biu din mi quan h ca đ mn vi s xut hin ca lồi: Hình 5. Bin đng theo tháng v CPUE ca Ambassis vachellii ca sơng Ka Long, Qung Ninh T kt qu nghiên cu cĩ th thy A. vachellii xut hin ti tt c các đim thu mu, vy đây là lồi thích nghi rng vi đ mn nhưng tp trung vi s lưng ln ti đim S7S4; S9, S10 thu đưc rt ít mu; điu đĩ cho thy giai đon sm ca lồi này thích nghi vi mơi trưng gia ca sơng, là nơi cĩ đ mn trung bình (nng đ mui t 7,3 29,5‰), hiu sut kéo lưi thu đưc các đim này rt ln, ln nht ti S4 (CPUE=90,9 cá th/2 phút), tip theo là S6 (CPUE=38,1 cá th/2 phút), S7 (CPUE =37,1 cá th/ 2 phút). Tuy nhiên, đim S5 mc dù gia ca sơng nhưng s lưng mu thu đưc vào các tháng rt ít (CPUE= 1,72 cá th/2 phút), cĩ th do din tích khu vc đim S5 rng hơn hn khu vc các đim S7, S6, S4, lưng cht dinh dưng ven b ít hơn nên thu đưc u trùng, cá con ít hơn hn ( Hình 1 ). Ti đim đi chng S1 vùng sĩng v, s lưng u trùng cá con lồi A.
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 18/2017 133 vachellii thu đưc là rt ít so vi nhiu đim ca sơng, cho thy ca sơng Ka Long là mơi trưng sng thích hp cho u trùng, cá con lồi này hơn vùng ven b phía ngồi ca sơng.S phân b u trùng cá con lồi A. vachellii trong mi quan h vi nng đ mui cĩ s khác bit vi lồi cá Sĩc cuvi ( Oryzias curvinotus ) lồi cĩ nng đ mui phù hp là t 1 đn 10‰ [9]. Lồi này cũng cĩ gii hn mui rng hơn lồi cá Đc bc Silago sihama lồi cĩ nng đ mui phù hp t 10 20‰ phân b ch yu vùng nưc giao thoa ca sơng và bin [7]. 2.2.3. Bin đi kích thưc ca u trùng và cá con ca lồi qua các tháng Hình 6. Thay đi kích thưc theo tháng ca Ambassis vachellii ven b sơng Ka Long, Qung Ninh
8. 134 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI Mc dù s lưng mu ln nhưng kích thưc ch yu tp trung giai đon u trùng, trong khong 36 mm (chim 79,7%). Nhn thy cĩ s tăng v kích thưc các tháng t tháng 911, t tháng 56 và t tháng 78 (Hình 6). T đây cĩ th kt lun, vùng ca sơng Ka Long là mơi trưng thích nghi cao đi vi giai đon sm lồi A. vachellii và đưc lồi s dng như vùng ương dưng ca chúng. 3. KT LUN S phân b 2739 mu u trùng cá con lồi A. vachellii thu đưc ti ca sơng Ka Long, tnh Qung Ninh cĩ s khác nhau gia các tháng, gia các đim. u trùng cá con xut hin gn như quanh năm (tr tháng 12, tháng 2 và tháng 4), xut hin vi s lưng ln vào nhng tháng cĩ nhit đ tương đi cao (tháng 510), nhiu nht vào tháng 10 (CPUE = 158,3 cá th/ 2 phút). Mơi trưng ưa thích là nhng đim gia ca sơng (S7S4) vi nng đ mui trung bình (7,329,5‰). Mơi trưng ca sơng Ka Long đưc lồi la chn như là vùng ương dưng ca lồi. TÀI LIU THAM KHO 1. Allen, G.R. & Burgess, W.E. (1990), “A review of the glassfishes (Ambassidae) of Australia and New Guinea”, Rec. West. Aust. Mus. Suppl. 34 , pp.139206. 2. Nguyn Văn Ho (2005) Cá nưc ngt Vit Nam (tp 3), Nxb Nơng nghip, Hà Ni. Tr.149 162. 3. Phùng Hu Thnh, T Th Thy, Trn Trung Thành (2016), “Hình thái u trùng và cá con ca lồi Ambassis vachellii Richardson, 1846 ca sơng Tiên Yên, tnh Qung Ninh”, Nxb Đi hc Quc gia Hà Ni, pp.726731. 4. Vu, T.T. (2009), Estuarine ecosystems in Vietnam. Educational Publishing House , Hanoi. 5. FAO (1999), The living marine resources of the western central pacific , Volume 4 Bony fishes part 2 (Mugilidae to Carangidae), pp.24332435. 6. Leis, J.M. & Trnski, T. (1989), “The larvae of IndoPacific shorefishes, New South Wales” University Press, Australia , pp.120123. 7. Trn Đc Hu, Nguyn Hà My, Nguyn Th Thnh (2015), “Phân b u trùng và cá con lồi cá Đc bc ( Sillago sihama ) ca sơng Tiên Yên, Qung Ninh, Vit Nam”, Tp chí Nơng nghip & Phát trin nơng thơn, s 17/2015. pp.105109. 8. Sheaves, M., Johnston, R., Johnson, A., Baker, R., & Connolly, R. M. (2013), “Nursery function drives temporal patterns in fish assemblage structure in four tropical estuaries”, Estuaries and Coasts, 36: 893 ‐905. 9. T Th Thy, Hồng Th Tho, Trn Trung Thành, Trn Đc Hu (2014), “Phân b lồi cá Sĩc cuvi ( Oryzias curvinotus ) ca sơng Tiên Yên, Qung Ninh, Vit Nam”, Tp chí Khoa hc Đi hc Quc gia Hà Ni, Khoa hc T nhiên và Cơng ngh 30, s 1S: 235241.
9. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 18/2017 135 IMPORTANCE OF KALONG ESTUARY IN QUANG NINH PROVINCCE FOR LARVAEAND JUVENILES OF AMBASSIS VACHELLII RICHARDSON, 1846 AbstractAbstract: To investigate the distribution of larvae and juveniles of Vachelli’s glassfish (Ambassis vachellii), we have anilyzed 18,087 specimens that were collected in shallow waters of the Ka Long estuary by a small seine net from September 2014 to August 2015. Among them, there were 2739 larvae and juveniles (body length ranged from 3.0 to 51.1 mm, with an average of 5.7 mm) of Ambassis vachellii. Measured water conditions were changed monthly and spatially. Amongst 12 months, larvae and juveniles occurred with greater number from May to October with a peak in October (158.3 individuals/haul). Larvae and juveniles of this species appeared mainly at stations in middle of the estuary where the salinities varied from 7.3 to 29.5‰. Thus, the Kalong estuary plays a significant role as a nursery area for larvae and juveniles of this species. KeywordsKeywords: Larvae and juveniles, Ka Long Estuary, Ambassis vachellii, distribution, Quang Ninh Province.