Vai trò và giá trị của hoạ tiết cách điệu trong thiết kế mỹ thuật ứng dụng hiện nay

Nội dung text: Vai trò và giá trị của hoạ tiết cách điệu trong thiết kế mỹ thuật ứng dụng hiện nay

1. VAI TRÒ VÀ GIÁ TRỊ CỦA HOẠ TIẾT CÁCH ĐIỆU TRONG THIẾT KẾ MỸ THUẬT ỨNG DỤNG HIỆN NAY Nguyễn Thị Ngọc Anh Viện Công nghệ Việt Nhật, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh (HUTECH) TÓM TẮT Bước sang thế kỷ XXI, các phong cách thiết kế hiện đại trong lĩnh vực Mỹ thuật công nghiệp phát triển mạnh mẽ. Các nhà thiết kế hiểu rằng công nghiệp hóa sẽ làm thay đổi toàn diện quy trình thiết kế. Họa tiết, hoa văn trang trí trong các sản phẩm Mỹ thuật công nghiệp đã trở nên quá quen thuộc, tuy nhiên mỗi nhà thiết kế có cách lựa chọn và ứng dụng họa tiết cách điệu khác nhau, thay đổi quan niệm để phù hợp với thời đại mới. Từ hoa văn bản to, bản nhỏ, hoạ tiết li ti hay những cánh hoa cách điệu khác nhau, họa tiết hình học đều mang đến những luồng gió mới mẻ cho Mỹ thuật ứng dụng đương đại. Nghệ thuật trang trí họa tiết, hoa văn cá tính, ấn tượng trong thiết kế ứng dụng không chỉ là thẩm mỹ, đó còn là việc tìm kiếm các giải pháp thiết kế sáng tạo cho con người nhằm hỗ trợ sức khỏe, tạo sự an toàn và nâng cao chất lượng cuộc sống, phản ánh tình trạng, khát vọng, mơ ước và thẩm mỹ của chủ sở hữu. Điều này đặc biệt đúng với nhà thiết kế nói riêng và cộng đồng nói chung. Từ khóa: Cách điệu, hoạ tiết, mỹ thuật công nghiệp, ứng dụng, thiết kế. 1. CÁCH ĐIỆU HOẠ TIẾT 1.1. Cách điệu họa tiết - một hình thức khái quát hoá quan trọng trong nghệ thuật Cách điệu tiếng Pháp là Stylisation, có nghĩa là bằng cách biểu đạt đơn giản nhấn mạnh ý chính cần nêu, phát hiện yếu tố đẹp của đối tượng đó, và có thể đem nó dùng làm mô típ trang trí. Khái quát hóa không chỉ là lược bỏ những chi tiết của một hình vẽ hoặc là công việc dở dang mà nó là một công việc rất phức tạp, tinh vi, điêu luyện, là việc tinh lọc để giữ lại những hình thiết yếu, diễn tả cái cốt lõi của sự vật. Hình 1. Các mô típ hoa văn trang trí cách điệu của Phong cách trẻ- Art Nouveau 587
2. Mỗi người có sự quan sát và suy nghĩ riêng, cần nghiên cứu kỹ các thông tin về đối tượng, từ đó loại bỏ những chi tiết thừa, tạo hình khái quát theo ý mình theo nhiều phương pháp. Cách điệu là một thủ pháp quan trọng trong nghệ thuật Design, nghệ thuật tạo hình, thiết kế kiến trúc , có sự liên kết và phối hợp chặt chẽ với các môn học khác như hình họa, giải phẫu, phối cảnh, bố cục, màu sắc Tuy nhiên, nắm vững các thủ pháp này nhưng lại thiếu khả năng khái quát, không phát hiện hoặc không khai thác được vẻ đẹp riêng của đối tượng thì cũng khó tạo ra được những tác phẩm cách điệu đẹp mắt. Khi đã nắm được tỉ lệ, giải phẫu, phối cảnh, bố cục, màu sắc, người nghệ sĩ với trí tưởng tượng bay bổng, cùng sự kiên trì nghiên cứu tìm tòi và nhạy bén thường phát hiện được những yếu tố đẹp nhất trong đối tượng để cách điệu, nhân giá trị đó lên. 1.2. Phƣơng pháp cách điệu, khái quát hóa đối tƣợng nghệ thuật Không một việc sáng tạo nghệ thuật nào mà trước đó không phải làm công việc khái quát hóa, khởi đầu là bước phân tích và tổng hợp. Để làm được điều này, trước hết cần nghiên cứu quan sát đối tượng thật kỹ, phân tích những đường nét cơ bản, cấu trúc của đối tượng; mở rộng sự tìm hiểu với các đối tượng cùng loại; so sánh với những đối tượng khác loại để tổng hợp, chọn lọc, rút ra những nét đặc trưng có tính thông tin cao dùng nhận biết đối tượng. Để thành công trong cách điệu hóa một chủ đề, người nghệ sĩ cần biết cách ―nhìn‖ sát và lựa chọn cẩn thận phương thức thể hiện. Học ―nhìn‖ ở đây có nghĩa là học quan sát, biết chắt lọc và chú ý tập trung vào những chi tiết điển hình, đặc trưng và khó nhầm lẫn của đối tượng. 2. ỨNG DỤNG HOẠ TIẾT CÁCH ĐIỆU TRONG CÁC THIẾT KẾ MỸ THUẬT ỨNG DỤNG HIỆN ĐẠI Hoạ tiết trên trang phục, trang sức, nội thất, các vật dụng sinh hoạt hay hệ thống nhận diện thương hiệu, công trình kiến trúc đều giúp thể hiện cá tính chủ nhân và sự khác biệt về văn hóa, thông qua việc tạo điểm nhấn, phong cách nghệ thuật riêng. Hoa văn của vải bọc hoặc giấy dán tường được cách điệu từ các chi tiết thiên nhiên hay từ các đường cong lả lướt, cho ta liên tưởng đến các đường nét tranh trừu tượng. Các đường nét trang trí tạo nên các chi tiết có hiệu ứng ba chiều cũng thường được áp dụng cho các bức vách. Các họa tiết cách điệu luôn có mối liên hệ chặt chẽ, ra đời và phát triển ứng với từng giai đoạn phát triển của ngành Mỹ thuật công nghiệp. Hình 2. Ngoài xu hướng họa tiết hình học cá tính và hiện đại, khai thác từ nét đẹp truyền thống, sinh viên Trần Văn Thơm mượn những đường nét, chi tiết hình ảnh của Kép trong nghệ thuật Tuồng cổ để mang đến nét ấn tượng cho bộ sưu tập của mình Khởi đầu từ những cuộc cách mạng nghệ thuật diễn ra vào những năm 1880 trên toàn thế giới, nhằm minh chứng rằng thiết kế cũng là nghệ thuật, thậm chí có tầm ảnh hưởng sâu sắc hơn cả nghệ thuật hàn lâm, vì 588
3. thiết kế ứng dụng cung cấp những sản phẩm có ích và thẩm mỹ đến tận tay của từng người dân, và ai cũng có quyền tận hưởng những giá trị thẩm mỹ, hiển nhiên người tạo ra những sản phẩm đó cũng được tôn vinh là nghệ sĩ. Cuộc cách mạng thành công, nghệ thuật trang trí họa tiết trong nhiều lĩnh vực thuộc Mỹ thuật ứng dụng như Thời trang, Nội thất, Đồ họa, Tạo dáng kể cả Kiến trúc bắt đầu được săn đón. Giá trị thành công của các thiết kế này ở chỗ không chỉ chạy theo đòi hỏi và yêu cầu của khách hàng, mà còn khiến khách hàng phải mua và chờ đợi những sản phẩm mà một nhà thiết kế tạo ra, là sự kết hợp giữa yếu tố nghệ thuật và thương mại. Trong thời đại mới, yêu cầu về ngành thiết kế Mỹ thuật công nghiệp ngày càng chuyên nghiệp hơn. Ở các thành phố chính, nhiều công ty nước ngoài lớn chuyên về lĩnh vực này. Cùng với quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, cơ sở vật chất ngày càng được nâng cấp, yêu cầu của khách hàng trong và ngoài nước cũng trở nên khắt khe. Ngày nay, ngoài những họa tiết được thể hiện bằng những phương pháp thủ công truyền thống, những họa tiết thiết kế sáng tạo càng lúc càng được thể hiện tinh xảo hơn nhờ vào công nghệ in ấn, khắc máy, khắc laser Những công nghệ tiên tiến này có thể tạo ra những họa tiết đẹp rực rỡ và lặp lại giống hệt nhau trên những sản phẩm công nghiệp được sản xuất hàng loạt, chỉn chu. Việc sử dụng trí tưởng tượng, tư duy sáng tạo và kỹ năng hiệu quả, lựa chọn các gam màu có tác dụng giúp tinh thần sảng khoái, hoa văn, họa tiết ấn tượng, thu hút là các yếu tố quan trọng được sử dụng trong thiết kế mang đến chất lượng sống tốt hơn. Lấy cảm hứng từ thiên nhiên, các nhà thiết kế cách điệu nó lên thành những nét chuyển động nhịp nhàng, biến chúng thành những hoa văn. Các hình thể này được cấu trúc tự do, hài hòa, kết hợp theo một phong cách trung hòa giữa cổ điển và hiện đại đã tạo nên vẻ đẹp tự nhiên hợp lý. Cũng cùng là cách điệu hóa nhưng mỗi dân tộc lại có một lối khác nhau. Không những thế, tuỳ theo chất liệu sử dụng, việc khái quát, cách điệu cũng có sự khác biệt. Thể hiện trên mặt phẳng khác với thể hiện trên khối, trong không gian; thể hiện trên đường diềm, trên tranh khác với thể hiện trong kiến trúc. Trong xu hướng thiết kế hiện nay, tính năng động trở thành một trong những tiêu chí hàng đầu. Vì vậy cần có sự khéo léo trong việc lựa chọn hoa văn cũng như những phương án trang trí phù hợp cho thiết kế để đảm bảo tính thẩm mỹ cũng như tính công năng nhằm tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu và cảm hứng cho người sử dụng. Một số đối tượng cách điệu thường được ứng dụng trong các thiết kế Mỹ thuật công nghiệp: – Cách điệu thực vật: Cách điệu hoa lá có nhiều phương pháp và còn tuỳ theo chất liệu, tuỳ theo khuôn khổ, hình dáng đồ vật mà người thiết kế đưa họa tiết vào; cách điệu hoa lá vào đường diềm văn bia khác với cách điệu hoa lá trên áo, trên quạt Trước khi cách điệu ứng dụng vào trong từng môi trường, chúng ta cần làm bố cục cân đối, hài hòa rồi dần đi vào chi tiết. Tuỳ theo yêu cầu và ý nghĩa của đối tượng cần trang trí mà khai thác các khía cạnh khác nhau của sự vật: khai thác bụi cây, cành cây, màu sắc lá cây hay thân cây Cũng có khi thiết kế hình rồng ta lại dùng lá cây sắp đặt theo đặc trưng chuyển động của rồng để mô phỏng, miễn đáp ứng được yêu cầu về thẩm mỹ. – Cách điệu động vật: Cách điệu động vật khó hơn cách điệu hoa lá, nhà thiết kế cần tiếp cận và nắm vững cấu tạo giải phẫu của đối tượng, sau đó tùy theo từng yêu cầu chất liệu, kích thước khuôn khổ mà cách điệu. Con vật có thể được biến dạng, thay đổi, cường điệu hoá vài chi tiết nhưng phải giữ được yếu tố nhận biết và vẻ đẹp đặc trưng của đối tượng. – Cách điệu chữ, Cách điệu người 589
4. Hình 3. Một số bài cách điệu hoạ tiết trang trí lấy ý tưởng từ động-thực vật của sinh viên ngành Nội thất, khoá 2018-2019 Khoa Kiến trúc – Mỹ Thuật Hutech Điều cốt lõi của những tác phẩm này là dựa vào những hình tượng thiên nhiên, người nghệ sĩ nhào nặn, khái quát, chắt lọc, hư cấu, cường điệu, biến thể để gửi vào tác phẩm của mình ―tiếng nói‖ đặc biệt, tạo cho người xem một cảm xúc tinh tế, một tư duy thẩm mỹ. Hình 4. Một số ứng dụng hoạ tiết trang trí trong thiết kế nội thất và tạo dáng sản phẩm công nghiệp. 3. KẾT LUẬN Một trong những yếu tố khiến nghề Design trở nên ―thời thượng‖ đó là nhu cầu xã hội cao. Thiết kế là giao tiếp bằng cách mã hóa các tín hiệu thị giác. Trong quá trình mã hóa để tạo thông điệp giao tiếp có thuật phân tích những hình ảnh hiện thực thành những đường nét, mảng khối và màu sắc mô phỏng để dễ dàng thao tác hiệu chỉnh lại cho phù hợp ý đồ của nhà thiết kế. Hoa văn cách điệu còn không ngừng tạo nguồn cảm hứng cho nhiều loại hình nghệ thuật đương đại. Trong quá trình sáng tạo, nhà thiết kế vẫn cần lưu ý nhấn mạnh một số quy luật cơ bản như: Tính cân đối, hài hòa, điểm nhấn, lặp lại, tính đa dạng, chuyển động, nhịp điệu để vừa đảm bảo được tính thẩm mỹ hài hòa của công trình về đường nét, màu sắc hay ánh sáng, vừa làm nổi bật được phong cách riêng của 590
5. gia chủ. Để tạo ra những tác phẩm design không thể không nhắc đên các thành phần chủ chốt: Điểm (chấm); Đường nét; Mảng (diện); Hình khối; Màu sắc; Ánh sáng và không gian Các yếu tố này được dùng tới trong hầu hết các loại hình nghệ thuật dù trực tiếp hay gián tiếp, đặc biệt là kiến trúc và mỹ thuật ứng dụng, cũng giống như các nhà văn mọi trường phái đều phải dùng con chữ. Ngoài ra, tính nhịp điệu trong thiết kế sẽ giúp tạo nên sự dịch chuyển và điều hướng của tầm nhìn. Nhịp điệu được dùng như một đường dẫn mà do đó mắt chúng ta có thể đọc được những phần quan trọng của một thông tin. Điều kiện kinh tế, phong cách sở thích của gia chủ, phong tục tập quán hay nói cách khác là văn hóa bản địa cũng sẽ ảnh hưởng nhiều đến nhà thiết kế trong việc chọn lựa họa tiết, phong cách, màu sắc chủ đạo Như vậy, để phát huy được hết các giá trị của họa tiết cách điệu trong các thiết kế ứng dụng của mình, nhà thiết kế cần tìm hiểu về hoa văn cách điệu và nghệ thuật trang trí, các phương pháp khái quát hoá trong nghệ thuật, nắm được các phương pháp và đối tượng cách điệu trong nghệ thuật, tiếp cận các hình thức sử dụng họa tiết cách điệu từ những hình kỷ hà. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Ocvirk – Stinson – Wigg – Bone - Cayton (2006), Những nền tảng của Mỹ thuật, NXB Mỹ Thuật, CTY Văn hóa Minh Trí – nhà sách Văn Lang. [2] Lê Huy Văn, Trần Văn Bình (2003), Lịch sử Design, NXB Xây Dựng [3] Nguyễn Xuân Tiên (2009), Mỹ thuật học, Trường Đại học Mỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh. [4] Lê Huy Văn, Trần Từ Thành (biên soạn 2006), Cơ sở tạo hình, NXB Mỹ thuật. [5] Uyên Huy (2009), Màu sắc và phương pháp sử dụng, NXB Lao động Xã hội. [6] Phan Cẩm Thượng (2008), Nghệ thuật ngày thường, NXB Phụ nữ. [7] Nguyễn Minh Hoàng (biên dịch 2005), Bí quyết sáng tạo, NXB Trẻ. 591