Bài giảng Kinh tế tài nguyên và môi trường - Chương 1: Nhập môn kinh tế tài nguyên - môi trường - Lê Thị Hường

Nội dung text: Bài giảng Kinh tế tài nguyên và môi trường - Chương 1: Nhập môn kinh tế tài nguyên - môi trường - Lê Thị Hường

1. 8/22/2021 Lê Thị Hường 1
2. Chương I: Nhập môn kinh tế tài nguyên - môi trường I. Các khái niệm II. Nguyên nhân gây suy thoái môi trường Chương II: Phát triển bền vững nền kinh tế - xã hội I. Mô hình cân bằng vật chất II. Phát triển bền vững – Khái niệm, phân loại 8/22/2021và thước đo Lê Thị Hường 2
3. III.Các nguyên tắc phát triển bền vững Chương III: Sử dụng tối ưu tài nguyên TN I. Khai thác tối ưu tài nguyên khoáng sản 1. Mô hình khai thác cạn tối ưu 2. Ảnh hưởng của các yếu tố thực tế đến tốc độ khai thác II. Sử dụng tối ưu tài nguyên tái tạo 1. Đặc điểm của tài nguyên tái tạo (RR) 2. Các điều kiện sử dụng tối ưu RR Chương IV: Kinh tế học về ô nhiễm môi trường 8/22/2021 Lê Thị Hường 3
4. I. Khái niệm ô nhiễm môi trường II. Các điều kiện ô nhiễm tối ưu III.Lý thuyết bồi thường tối ưu IV.Tối thiểu hóa chi phí làm giảm ô nhiễm Chương V: Chính sách quản lý tài nguyên - môi trường I. Quản lý môi trường và hiệu quả quản lý II. Các công cụ của chính sách quản lý TNMT Chương VI. Các phương pháp đánh giá giá trị tài nguyên - môi trường I. Phương pháp phân tích lợi ích – chi phí II. Các phương pháp khác 8/22/2021 Lê Thị Hường 4
5. Chương I 8/22/2021 Lê Thị Hường 5
6. I. Các khái niệm 1. Môi trường § Theo tự điển môi trường: môi trường là tổng hợp các điều kiện bên ngoài có ảnh hưởng tới một vật thể hoặc một sự kiện. § Nếu vật thể là những yếu tố vô sinh: đất, đá, nước, không khí, khoáng chất, MT vật lý. § Yếu tố vô sinh + hữu sinh trong phạm vi trái đất MT sinh học (sinh thái) § Yếu tố vô sinh + hữu sinh trong vũ trụ MT tự nhiên 8/22/2021 Lê Thị Hường 6
7. § Yếu tố vô sinh + hữu sinh (trong đó có con người) + yếu tố vật chất nhân tạo (thành phố, cánh đồng, đường sá, ) Môi trường (đối tượng nghiên cứu của kinh tế môi trường) Định nghĩa MT: § Theo UNEP (1980): Môi trường là tổng hợp các điều kiện vật lý, hóa học, sinh học, kinh tế, và xã hội ba quanh, có ảnh hưởng tới đời sống và sự phát triển của một cá nhân, một quần thể hoặc những cộng đồng người. § Theo luật môi trường của Việt Nam (1993): Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và 8/22/2021 Lê Thị Hường 7
8. các yếu tố vật chất nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại và phát triển của con người và thiên nhiên. Môi trường là hệ thống các hoàn cảnh chứa đựng và thể hiện các quan hệ phức tạp giữa những thành phần tự nhiên, kinh tế và con người, tồn tại và phát triển trong một không gian và thời gian nhất định. 8/22/2021 Lê Thị Hường 8
9. TỰ NHIÊN KINH TẾ CON NGƯỜI MÔI TRƯỜNG 8/22/2021 Lê Thị Hường 9
10. 2. Tài nguyên Tài nguyên là toàn bộ các nguồn lực dùng để phát triển kinh tế xã hội của một quốc gia. Các nguồn lực được khai thác từ môi trường thiên nhiên được gọi là nguồn lực tự nhiên (bao gồm: tài nguyên thiên nhiên và điều kiện tự nhiên (vốn tự nhiên)). Các nguồn lực được khai thác từ môi trường kinh tế - xã hội gọi là tài nguyên nhân tạo (vốn nhân tạo): vốn đầu tư, khoa học – kỹ thuật, con người, 8/22/2021 Lê Thị Hường 10
11. TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN TN VÔ HẠN TN HỮU HẠN NL mặt trời Có thể tái tạo Không thể tái tạo NL gió Đất Khoáng sản NL thủy triều Nước Cấu trúc Địa năng Không khí gen Sinh vật 8/22/2021 Lê Thị Hường 11
12. 8/22/2021 Lê Thị Hường 12
13. 3. Kinh tế tài nguyên - môi trường: Là một khoa học kinh tế, ứng dụng các lý thuyết và những kỹ thuật phân tích kinh tế để § lý giải § và giải quyết § những vấn đề tài nguyên - môi trường § theo chiều hướng đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội tối đa § trong các hệ ràng buộc của môi trường, § hoặc hẹp hơn, trong khả năng của những hệ sinh thái. 8/22/2021 Lê Thị Hường 13
14. 4. Ngoại tác, hàng hóa công cộng với vấn đề môi trường § a. Ngoại tác là những hoạt động gây tác động phụ không chủ ý của người sản xuất hay người tiêu thụ gây ảnh hưởng có lợi hay có hại cho người thứ 3 mà người này không phải trả tiền hoặc không được trả tiền vì tác động đó. • Ngoại tác tồn tại khi: § Cái giá phải trả hoặc cái lợi của tư nhân khác với cái giá phải trả hoặc cái lợi của xã hội. § Phúc lợi của người sản xuất hay người tiêu dùng này bị ảnh hưởng bởi người SX hay TD khác. § Các chi phí, lợi ích không được xem xét đầy đủ bởi người SX hay TD khi họ tiến hành các hoạt động. 8/22/2021 Lê Thị Hường 14
15. Chi phí xã hội = chi phí tư nhân + chi phí ngoại tác Lợi ích xã hội = lợi ích tư nhân + lợi ích ngoại tác VD: nhà máy giấy thải chất thải vào dòng sông gây chi phí ngoại tác cho: ü ngư dân do trữ lượng cá giảm sút, üdân chúng sử dụng nước sông trong sinh hoạt tăng chi phí xử lý nước, ünhững người bơi lội, du lịch. Bạn hãy cho ví dụ về chi phí và lợi ích ngoại tác. 8/22/2021 Lê Thị Hường 15
16. Có 4 trường 1 người bị thiệt hại Nhiều người bị hợp ngoại tác thiệt hại 1 người gây ô VD: 1 nhà máy hóa VD: 1 nhà máy nhiễm chất đầu nguồn gây ô điện thải khí thải nhiễm cho trang trại gây hại cho cư trồng táo cuối nguồn dân cuối hướng gió Nhiều người VD: Các chất thải từ VD: Ở đô thị mỗi gây ô nhiễm nhiều nông trại gây ô người lái xe là nhiễm giếng nước của người gây ô một gia đình nhiễm đồng thời là người gánh chịu ô nhiễm. 8/22/2021 Lê Thị Hường 16
17. § Hàng hóa công cộng (quốc phòng, sóng phát thanh, sóng truyền hình, chất lượng môi trường ): là loại hàng hĩa § không độc chiếm § và không cạnh tranh được cung cấp cho tất cả mọi người dù họ có trả tiền cho việc tiêu thụ nó hay không. 8/22/2021 Lê Thị Hường 17
18. Hàng hóa công là những hàng hóa có hai thuộc tính: § không tranh giành (non - rival) § Một cá nhân có thể tiêu dùng hàng hóa mà không làm giảm đi sự hiện diện hay lợi ích của hàng hóa đó đối với người khác. § Cách giải thích khác: chi phí biên phục vụ cho một người tiêu dùng mới là bằng không. § Không loại trừ (non - exclusive) Không thể cản trở người khác tiêu dùng hay tiếp nhận lợi ích của hàng hóa đó. 8/22/2021 Lê Thị Hường 18
19. Có 2 loại hàng hóa công: § Hàng hóa công cộng thuần túy: Hội đủ cả hai thuộc tính không tranh giành và không loại trừ. § Hàng hóa công cộng không thuần túy: Thiếu một trong hai thuộc tính trên. 8/22/2021 Lê Thị Hường 19
20. Loại trừ Tính tranh giành Có Không Tính có loại Hàng hóa tư nhân: Độc quyền tự nhiên: trừ • Nhà cửa, thức ăn, • Phòng cháy chữa cháy quần áo, • Truyền hình cáp • Con đường đông • Con đường thưa người người có thu phí có thu phí • Bể bơi thưa người Tính không Nguồn lực cộng đồng: Hàng hóa công cộng: loại trừ • Cá ở đại dương • Quốc phòng • Bãi biển công cộng. • Vệ sinh phòng dịch, • Công viên đông diệt chuột, diệt muỗi, người. • Con đường đông • Hải đăng, pháo hoa 8/22/2021 người không thu phí. • Đường phố sạch 20sẽ
21. Tại sao hàng hóa công là một thất bại của thị trường? • Hàng hóa công thường có lợi ích lớn hơn chi phí tạo ra. Do vậy về mặt xã hội đó là hàng hóa cần thiết được cung cấp. • Nhưng với hai thuộc tính không tranh giành và không loại trừ đã dẫn đến tình trạng người ăn theo. • Và kết cục là tư nhân không đầu tư, hàng hóa công thiếu hụt. Nghĩa là giải pháp thị trường bị thất bại đối với loại hàng hóa này. 8/22/2021 Lê Thị Hường 21
22. Ví dụ về thất bại của thị trường đối với hàng hóa công • Thành phố có 1 triệu dân thích xem pháo hoa vào dịp tết ngyên đán. • Lợi ích bình quân mỗi người khi xem pháo hoa là 10 ngàn đồng. • Tổng lợi ích của việc bắn pháo hoa là 10 tỷ đồng. • Giả sử tổng chi phí là 4 tỷ đồng • Phúc lợi xã hội ròng là 6 tỷ. • Đáng giá để tổ chức bắn pháo hoa, nhưng vì không chắc thu được tiền nên tư nhân không tổ chức. Chính quyền TP sẽ lấy ngân sách của TP để8/22/2021 tổ chức (do dân đóngLê Thị Hường thuế) 22
23. MỘT SỐ HÀNG HÓA CÔNG QUAN TRỌNG § Quốc phòng: khi thực hiện công tác quốc phòng mọi người dân đều được bảo vệ, người này được bảo vệ không ảnh hưởng đến người khác. Quốc phòng là hàng hóa công đắt đỏ nhất. § Nghiên cứu cơ bản: Những kiến thức cơ bản như toán, lý, hóa, mọi người có thể sử dụng mà không cần đóng phí. § Xóa đói giảm nghèo: chương trình trợ cấp lương thực, y tế, nhà ở cho người nghèo được tài trợ bởi người giàu, người giàu cũng được sung sướng hơn vì được sống trong môi trường an8/22/2021 ninh hơn. Lê Thị Hường 23
24. Nhu cầu của con người đối với hàng hóa công thể hiện ở giá sẵn lòng biên, giống như nhu cầu đối với hàng hóa cá nhân. Sự khác nhau là ở cách thức gộp các đường cầu cá nhân của nhiều người tiêu dùng thành đường cầu thị trường. Với hàng hóa cá nhân, khi cộng các đường cầu cá nhân lại thì cộng lượng cầu cá nhân ở mỗi mức giá thành lượng cầu thị trường. 8/22/2021 Lê Thị Hường 24
25. Tức là cộng theo chiều ngang (theo trục hoành). Với hàng hóa công, muốn có đường tổng cầu thị trường ta cộng MWTP của mỗi người tại mỗi lượng hàng hóa nhất định. Tức là cộng theo chiều thẳng đứng (trục tung). 8/22/2021 Lê Thị Hường 25
26. CẦU THỊ TRƯỜNG CỦA HÀNG HÓA TƯ P Q1 Q2 Qtt P 200 200 400 600 400 0 200 200 600 600 0 0 0 400 Quy tắc xác định Qtt: P = P1 = P2 200 Qtt = Q1 + Q2 Q (100) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 8/22/2021 Lê Thị Hường 26
27. CẦU THỊ TRƯỜNG CỦA HÀNG HÓA CÔNG P 1000 Q P1 P2 Ptt 800 0 400 600 1000 4 0 200 200 600 6 0 0 0 400 Quy tắc xác định Qtt: P = P + P 200 tt 1 2 Qtt = Q1 = Q2 Q 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 8/22/2021 Lê Thị Hường 27
28. Mức cung cấp hàng hóa công hiệu quả 1000 Sản lượng hiệu quả khi MC =MB Với 3 đơn vị sản lượng 800 MB = 100 + 300 = 400 = MC 600 MC = 400 400 300 200 100 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Q 8/22/2021 Lê Thị Hường 28
29. Phi hiệu quả từ việc bỏ phiếu § Phiếu chống phi hiệu quả An Bình Minh Tổng số Lợi ích 650 350 300 1.300 Chi phí 400 400 400 1.200 Phiếu Thuận Chống Chống Chống § Phiếu thuận phi hiệu quả An Bình Minh Tổng số Lợi ích 450 450 100 1.000 Chi phí 400 400 400 1.200 Phiếu Thuận Thuận Chống Chống 8/22/2021 Lê Thị Hường 29
30. 8/22/2021 Lê Thị Hường 30
31. 1.Do thất bại của thị trường • Thị trường chỉ điều tiết sử dụng hàng hóa và các dịch vụ có hiệu quả khi hàng hóa và dịch vụ có giá trên thị trường. P MR MC A MC = MR = P E PE 0 Q QE 8/22/2021 Lê Thị Hường 31
32. Nhiều hàng hóa và dịch vụ môi trường rất có íchN cho cuộc sống như: h § bầu không khí trong lành, i §ề nguồn nước sạch, u § cảnh quan đẹp, h §à khả năng hấp thụ chất thải của môi trường, n nhưng lại không có giá, g nênh thông qua thị trường, chúng bị lạm dụng. ó suy thoái môi trường. 8/22/2021a Lê Thị Hường 32 v à d i c h v ụ m ô i t r ư ờ n g
33. • Nhiều tài nguyên thiên nhiên khi khai thác gây ra những ngoại tác bất lợi cho môi trường. TD khai thác rừng lấy gỗ sẽ dẫn đến § xói mòn đất đai, § tăng lũ lụt, § giảm khả năng tự làm sạch của không khí, § mất môi trường sống của nhiều loài động thực vật, Nhưng những chi phí ngoại tác này không được thị trường xác định khai thác bừa bãi. Tài nguyên cạn kiệt 8/22/2021 Lê Thị Hường 33
34. • Nhiều tài nguyên không thể quy định quyền sở hữu, bất cứ ai cũng có thể tiếp cận được như: § Thủy hải sản trên đại dương, sông ngòi § Nước ngầm, nước mặt § đồng cỏ Sử dụng quá mức cạn kiệt 8/22/2021 Lê Thị Hường 34
35. • Nhiều nhà máy thải bỏ chất thải gây ra ô nhiễm môi trường đất, không khí, nước; tạo ra những chi phí ngoại tác. Các chi phí này không được thị trường nhận biết điều tiết quy mô sản xuất quá mức, Lượng thải thải ra nhiều A MNPB MEC E 0 Q * Q 8/22/2021 A Q Qt 35
36. Cần có sự can thiệp của nhà nước: § Quy định quyền sở hữu § Đánh thuế môi trường (nội hóa các chi phí ngoại ứng) § Định giá tài nguyên (giá nước tưới) 2. Do thất bại của nhà nước: § Áp lực của những nhóm người có thế lực trong xã hội. § Lý do chính trị. § Thiếu thông tin. § Thiếu quan tâm sâu sắc đến quần chúng 8/22/2021 Lê Thị Hường 36
37. Ví dụ minh họa thất bại của nhà nước: chính sách nông nghiệp chung của Cộng đồng châu Âu 1958 nhằm mục tiêu: • Tăng thu nhập cho nông dân • Ổn định thị trường nông sản • Đảm bảo sản lượng lương thực • Tránh lệ thuộc vào bên ngoài • Đảm bảo giá hợp lý cho người tiêu dùng. Quy định giá lúa mì Pt, đồng thời dùng thuế bảo hộ làm giá lúa mì tăng bằng giá can thiệp Pt. 8/22/2021 Lê Thị Hường 37
38. P DEC SEC Giá can thiệp Pt Pt = PW (1 + t) > PW Pt Nông dân phá bỏ hàng A B C D cây phòng hộ để tăng diện PW tích đất trồng, C thâm canh bằng cách tăng đàn gia súc lấy phân bón, 0 a b c d Q tăng dùng thuốc trừ sâu Lượng ab là lượng SX Nếu không có sự can thiệp, không hiệu quả vì chi phí đường cung thực tế là CAB, cao hơn thế giới và Châu Âu tiêu thụ Od, sản xuất Oa, nhập khẩu ad 8/22/2021 Lê Thị Hường 38
39. VD về thất bại của nhà nước ở các nước đang phát triển. Ở các nước này nhà nước dùng chính sách giá thấp đối với giá năng lượng, giá phân bón, giá nước tưới, nhằm: • Trợ giá cho người nghèo • Hỗ trợ nông dân Tuy nhiên, hậu quả không tốt: • Gánh nặng cho ngân sách • Sử dụng tài nguyên lãng phí ngập úng, đất8/22/2021 đai cằn cỗi (ô nhiễmLê Thị Hường đất). 39
40. • Nguồn lực bị thu hút vào các lĩnh vực được trợ giá • Nhu cầu xây dựng thủy lợi, điện lực tăng tăng ô nhiễm, cạn kiệt tài nguyên. 3. Do thiếu đạo đức môi trường • Xả thải vô tội vạ • Phá rừng bừa bãi • Săn bắn, đánh bắt quá mức, v.v Giáo dục môi trường. 8/22/2021 Lê Thị Hường 40