Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại - Chuyên đề 1: Tổng quan về ngân hàng thương mại và xu thế phát triển - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

Nội dung text: Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại - Chuyên đề 1: Tổng quan về ngân hàng thương mại và xu thế phát triển - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

1. Tr−ờng Đại học kinh tế quốc dân Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - tài chính Tài liệu khoá học (khoá học tổ chức cho tập đoàn điện lực việt nam - EVN) tháng 3 – 2007
2. Tr−ờng Đại học kinh tế quốc dân Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - tài chính Chuyên đề 1 Tổng quan về NHTM và xu thế phát triển (khoá học tổ chức cho tập đoàn điện lực việt nam - EVN)
3. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Mục lục 1.1 Tổng quan về hoạt động của ngân hàng th−ơng mại 2 1.1.1. Giới thiệu chung 2 1.1.2. Các dịch vụ truyền thống của ngân hàng 4 1.1.3. Những dịch vụ ngân hàng mới phát triển gần đây 10 1.2 Quá trình phát triển của hệ thống NHTM trên thế giới . 14 1.2.1. Sự xuất hiện của ngân hàng hiện đại 14 1.2.2. Quá trình phát triển của các NHTM hiện đại 16 1.3. Xu thế phát triển của các ngân hàng 18 1 3.1. Sự gia tăng nhanh chóng trong danh mục dịch vụ 19 1.3.2. Sự gia tăng cạnh tranh 19 1.3.3. ảnh h−ởng của sự biến động lãi suất, tỷ giá và các điều kiện kinh tế - xã hội khác 19 1.3.4. Cách mạng trong công nghệ ngân hàng 21 1.3.5. Quá trình toàn cầu hoá ngân hàng 21 1.4. Kinh nghiệm của một số quốc gia trong quá trình hội nhập ngân hàng 22 1.4.1 Trung Quốc 22 1.4.2 Hàn Quốc. 24 1.4.3 Thái Lan. 24 1.4.4 Nhật Bản 25 1.4.5 Kinh nghiệm của một số ngân hàng tốt nhất thế giới. 27 1.4.6. Các bài học kinh nghiệm cho Việt nam 28 1.5 Xu thế đổi mới của hệ thống NHTM VN trong tiến trình hội nhập hiện nay 31 1.5.1 Định h−ớng phát triển các NHTM VN đến 2010. 31 1.5.2. Giải pháp cho các NHTM Việt Nam hiện nay trong tiến trình hội nhập 42 1.6. Bài tập 50 Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 1
4. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM 1.1 Tổng quan về hoạt động của ngân hàng th−ơng mại 1.1.1. Giới thiệu chung Ngân hàng là một trong những tổ chức tài chính quan trọng nhất của nền kinh tế. Ngân hàng là ng−ời cho vay chủ yếu đối với hàng triệu hộ tiêu dùng (cá nhân, hộ gia đình) và với hầu hết các cơ quan Chính quyền địa ph−ơng (thành phố, tỉnh ). Hơn nữa, đối với các doanh nghiệp nhỏ ở địa ph−ơng, từ ng−ời bán rau quả cho tới ng−ời kinh doanh ôtô, ngân hàng là tổ chức cung cấp tín dụng cơ bản phục vụ cho việc mua hàng hoá dự trữ hoặc mua ôtô tr−ng bày. Khi doanh nghiệp và ng−ời tiêu dùng phải thanh toán cho các khoản mua hàng hoá và dịch vụ, họ th−ờng sử dụng séc, thẻ tín dụng hay tài khoản điện tử. Và khi cần thông tin tài chính hay cần lập kế hoạch tài chính, họ th−ờng tìm đến ngân hàng để nhận đ−ợc lời t− vấn. Trên toàn thế giới, ngân hàng là loại hình tổ chức trung gian tài chính cung cấp các khoản tín dụng trả góp cho ng−ời tiêu dùng với quy mô lớn nhất. Trong mọi thời kỳ, ngân hàng là một trong những thành viên quan trọng nhất trên thị tr−ờng tín phiếu và trái phiếu do chính quyền địa ph−ơng phát hành để tài trợ cho các công trình công cộng, từ những hội tr−ờng, sân bóng đá cho đến sân bay và đ−ờng cao tốc. Ngân hàng cũng là một trong những tổ chức tài chính cung cấp vốn l−u động quan trọng nhất cho các doanh nghiệp. Và trong những năm gần đây, ngân hàng đã tăng c−ờng mở rộng cho vay dài hạn đối với các doanh nghiệp để hỗ trợ việc xây dựng nhà máy mới hay mua sắm máy móc thiết bị mới. Tài sản do các ngân hàng Mỹ nắm giữ chiếm khoảng 1/3 tổng tài sản của tất cả các tổ chức tài chính đóng trụ sở tại Mỹ. ở các n−ớc khác, nh− Nhật Bản, các ngân hàng nắm giữ phần lớn tài sản của hệ thống các tổ chức tài chính. Hơn nữa, dự trữ ngân hàng là một kênh quan trọng trong chính sách kinh tế vĩ mô của Chính phủ. Với tất cả những lý do đó và hơn thế nữa, ngân hàng là một trong những tổ chức trung gian tài chính quan trọng nhất của xã hội. Do vậy, chúng ta cần phải nghiên cứu và hiểu một cách thấu đáo về loại hình tổ chức này. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 2
5. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Sơ đồ 1-1. Những chức năng cơ bản của ngân hàng đa năng ngày nay. Chức năng Chức năng uỷ thác tín dụng Chức năng Chức năng lập kế bảo hiểm hoạch đầu t− Chức năng Chức năng môi giới Ngân hàng hiện đại thanh toán Chức năng ngân Chức năng hàng đầu t− và bảo tiết kệm lãnh Chức năng quản lý tiền mặt Các dịch vụ ngân hàng Ngân hàng là loại hình tổ chức chuyên nghiệp trong lĩnh vực tạo lập và cung cấp các dịch vụ quản lý quĩ cho công chúng, đồng thời nó cũng thực hiện nhiều vai trò khác trong nền kinh tế (xem bảng 1-1). Thành công của ngân hàng hoàn toàn phụ thuộc vào năng lực trong việc xác định các dịch vụ tài chính mà xã hội có nhu cầu, thực hiện các dịch vụ đó một cách có hiệu quả và bán chúng tại một mức giá cạnh tranh. Vậy ngày nay xã hội đòi hỏi những dịch vụ gì từ phía các ngân hàng? Trong phần này, chúng tôi sẽ giới thiệu tổng quan về danh mục dịch vụ mà ngân hàng cung cấp. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 3
6. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Bảng 1-1. Vai trò của ngân hàng trong nền kinh tế Trong khi nhiều ng−ời tin rằng các ngân hàng chỉ đóng một vai trò rất nhỏ trong nền kinh tế - nhận tiền gửi và cho vay - thì trên thực tế ngân hàng hiện đã phải thực hiện nhiều vai trò mới để có thể duy trì khả năng cạnh tranh và đáp ứng nhu cầu của xã hội. Các ngân hàng ngày nay có những vai trò cơ bản sau: Vai trò trung gian: Chuyển các khoản tiết kiệm, chủ yếu từ hộ gia đình, thành các khoản tín dụng cho các tổ chức kinh doanh và các thành phần khác để đầu t− vào nhà cửa, thiết bị và các tài sản khác. Vai trò thanh toán: Thay mặt khách hàng thực hiện thanh toán cho việc mua hàng hoá và dịch vụ (nh− bằng cách phát hành và bù trừ séc, cung cấp mạng l−ới thanh toán điện tử, kết nối các quĩ và phân phối tiền giấy và tiền đúc). Vai trò ng−ời bảo lãnh: Cam kết trả nợ cho khách hàng khi khách hàng mất khả năng thanh toán (chẳng hạn phát hành th− tín dụng). Vai trò đại lý: Thay mặt khách hàng quản lý và bảo vệ tài sản của họ, phát hành hoặc chuộc lại chứng khoán (th−ờng đ−ợc thực hiện tại Phòng uỷ thác). Vai trò thực hiện chính sách: Thực hiện các chính sách kinh tế của Chính phủ, góp phần điều tiết sự tăng tr−ởng kinh tế và theo đuổi các mục tiêu xã hội. 1.1.2. Các dịch vụ truyền thống của ngân hàng Thực hiện trao đổi ngoại tệ. Lịch sử cho thấy rằng một trong những dịch vụ ngân hàng đầu tiên đ−ợc thực hiện là trao đổi ngoại tệ - một nhà ngân hàng đứng ra mua, bán một loại tiền này, chẳng hạn USD lấy một loại tiền khác, chẳng hạn Franc hay Pesos và h−ởng phí dịch vụ. Sự trao đổi đó là rất quan trọng đối với khách du lịch vì họ sẽ cảm thấy thuận tiện và thoải mái hơn khi có trong tay đồng bản tệ của quốc gia hay thành phố mà họ đến. Trong thị tr−ờng tài chính ngày nay, mua bán ngoại tệ th−ờng chỉ do các ngân hàng lớn nhất thực hiện bởi vì những giao dịch nh− vậy có mức độ rủi ro cao, đồng thời yêu cầu phải có trình độ chuyên môn cao. Chiết khấu th−ơng phiếu và cho vay th−ơng mại. Ngay ở thời kỳ đầu, các ngân hàng đã chiết khấu th−ơng phiếu mà thực tế là cho vay đối với các doanh nhân địa Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 4
7. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM ph−ơng, những ng−ời bán các khoản nợ (khoản phải thu) của các khách hàng cho ngân hàng để lấy tiền mặt. Đó là b−ớc chuyển tiếp từ chiết khấu th−ơng phiếu sang cho vay trực tiếp đối với các khách hàng, giúp họ có vốn để mua hàng dự trữ hoặc xây dựng văn phòng và thiết bị sản xuất. Nhận tiền gửi. Cho vay đ−ợc coi là hoạt động sinh lời cao, do đó các ngân hàng đã tìm kiếm mọi cách để huy động nguồn vốn cho vay. Một trong những nguồn vốn quan trọng là các khoản tiền gửi tiết kiệm của khách hàng - một quĩ sinh lợi đ−ợc gửi tại ngân hàng trong khoảng thời gian nhiều tuần, nhiều tháng, nhiều năm, đôi khi đ−ợc h−ởng mức lãi suất t−ơng đối cao. Trong lịch sử đã có những kỷ lục về lãi suất, chẳng hạn các ngân hàng Hy Lạp đã trả lãi suất 16% một năm để thu hút các khoản tiết kiệm nhằm mục đích cho vay đối với các chủ tàu ở Địa Trung Hải với lãi suất gấp đôi hay gấp ba lãi suất tiết kiệm. Bảo quản vật có giá. Ngay từ thời Trung Cổ, các ngân hàng đã bắt đầu thực hiện việc l−u giữ vàng và các vật có giá khác cho khách hàng trong kho bảo quản. Một điều hấp dẫn là các giấy chứng nhận do ngân hàng ký phát cho khách hàng (ghi nhận về các tài sản đang đ−ợc l−u giữ) có thể đ−ợc l−u hành nh− tiền - đó là hình thức đầu tiên của séc và thẻ tín dụng. Ngày nay, nghiệp vụ bảo quản vật có giá cho khách hàng th−ờng do phòng "Bảo quản" của ngân hàng thực hiện. Tài trợ các hoạt động của Chính phủ. Trong thời kỳ Trung Cổ và vào những năm đầu cách mạng Công nghiệp, khả năng huy động và cho vay với khối l−ợng lớn của ngân hàng đã trở thành trọng tâm chú ý của các Chính phủ Âu-Mỹ. Thông th−ờng, ngân hàng đ−ợc cấp giấy phép thành lập với điều kiện là họ phải mua trái phiếu Chính phủ theo một tỷ lệ nhất định trên tổng l−ợng tiền gửi mà ngân hàng huy động đ−ợc. Các ngân hàng đã cam kết cho Chính phủ Mỹ vay trong thời kỳ chiến tranh. Ngân hàng Bank of North America đ−ợc Quốc hội cho phép thành lập năm 1781, ngân hàng này đ−ợc thành lập để tài trợ cho cuộc đấu tranh xoá bỏ sự đô hộ của n−ớc Anh và đ−a Mỹ trở thành quốc gia có chủ quyền. Cũng nh− vậy, trong thời kỳ nội chiến, Quốc hội đã lập ra một hệ thống ngân hàng liên bang mới, chấp nhận các ngân hàng quốc gia ở mọi tiểu bang miễn là các ngân hàng này phải lập Quỹ phục vụ chiến tranh. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 5
8. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Cung cấp các tài khoản giao dịch. Cuộc cách mạng công nghiệp ở Châu Âu và Châu Mỹ đã đánh dấu sự ra đời những hoạt động và dịch vụ ngân hàng mới. Một dịch vụ mới, quan trọng nhất đ−ợc phát triển trong thời kỳ này là tài khoản tiền gửi giao dịch (demand deposit) - một tài khoản tiền gửi cho phép ng−ời gửi tiền viết séc thanh toán cho việc mua hàng hoá và dịch vụ. Việc đ−a ra loại tài khoản tiền gửi mới này đ−ợc xem là một trong những b−ớc đi quan trọng nhất trong công nghiệp ngân hàng bởi vì nó cải thiện đáng kể hiệu quả của quá trình thanh toán, làm cho các giao dịch kinh doanh trở nên dễ dàng hơn, nhanh chóng hơn và an toàn hơn. Cung cấp dịch vụ uỷ thác. Từ nhiều năm nay, các ngân hàng đã thực hiện việc quản lý tài sản và quản lý hoạt động tài chính cho cá nhân và doanh nghiệp th−ơng mại. Theo đó, ngân hàng sẽ thu phí trên cơ sở giá trị của tài sản hay quy mô vốn họ quản lý. Chức năng quản lý tài sản này đ−ợc gọi là dịch uỷ thác (trust services). Hầu hết các ngân hàng đều cung cấp cả hai loại: dịch vụ uỷ thác thông th−ờng cho cá nhân, hộ gia đình; và uỷ thác th−ơng mại cho các doanh nghiệp. Thông qua phòng Uỷ thác cá nhân, các khách hàng có thể tiết kiệm các khoản tiền để cho con đi học. Ngân hàng sẽ quản lý và đầu t− khoản tiền đó cho đến khi khách hàng cần. Thậm chí phổ biến hơn, các ngân hàng đóng vai trò là ng−ời đ−ợc uỷ thác trong di chúc, quản lý tài sản cho khách hàng đã qua đời bằng cách công bố tài sản, bảo quản các tài sản có giá, đầu t− có hiệu quả, và đảm bảo cho ng−ời thừa kế hợp pháp việc nhận đ−ợc khoản thừa kế. Trong phòng uỷ thác th−ơng mại, ngân hàng quản lý danh mục đầu t− chứng khoán và kế hoạch tiền l−ơng cho các công ty kinh doanh. Ngân hàng đóng vai trò nh− những ng−ời đại lý cho các công ty trong hoạt động phát hành cổ phiếu, trái phiếu. Điều này đòi hỏi phòng uỷ thác phải trả lãi hoặc cổ tức cho chứng khoán của công ty, thu hồi các chứng khoán khi đến hạn bằng cách thanh toán toàn bộ cho những ng−ời nắm giữ chứng khoán. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 6
9. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Vai trò của ngân hàng trên lý thuyết Nh− chúng ta đã biết, ngân hàng là một tổ chức trung gian tài chính t−ơng tự nh− các hiệp hội tín dụng, các công ty bảo hiểm và các tổ chức kinh doanh dịch vụ tài chính khác. Thuật ngữ "trung gian tài chính" đơn giản là một khái niệm dùng để chỉ những công việc kinh doanh đòi hỏi sự tiếp xúc với hai loại cá nhân và tổ chức trong nền kinh tế: (1) các cá nhân và tổ chức thâm hụt chi tiêu, tức là chi tiêu cho tiêu dùng và đầu t− v−ợt quá thu nhập và vì thế họ là những ng−ời cần bổ sung vốn từ bên ngoài thông qua việc vay m−ợn; và (2) các cá nhân và tổ chức thặng d− trong chi tiêu, tức là thu nhập hiện tại của họ lớn hơn các khoản chi tiêu cho hàng hoá, dịch vụ và do vậy họ có tiền để tiết kiệm. Các ngân hàng thực hiện nhiệm vụ không thể thiếu là làm trung gian giữa hai nhóm nêu trên, cung cấp những dịch vụ tài chính thuận lợi cho nhóm "thặng d− " để thu hút vốn và cho vay số vốn đó đối với nhóm "thâm hụt". Hoạt động trung gian của các ngân hàng sẽ diễn ra: (a) nếu có một mức chênh lệch d−ơng giữa thu nhập dự tính từ các khoản tín dụng đối với nhóm "thâm hụt" và lãi suất dự tính (chi phí) trên các khoản vốn vay từ nhóm "thặng d−" và (b) nếu có một t−ơng quan d−ơng giữa thu nhập trên khoản tín dụng và lãi suất phải trả cho các khoản tiền gửi và các nguồn vốn vay khác từ nhóm "thặng d−". Nếu quan hệ giữa lãi suất cho vay và chi phí đi vay là t−ơng quan d−ơng, nó sẽ làm giảm tính bất trắc của lợi nhuận dự tính, khuyến khích ngân hàng tiếp tục huy động vốn để cho vay. Vẫn tiếp tục có những tranh luận trong lý thuyết kinh tế - tài chính về vấn đề tại sao ngân hàng lại tồn tại. Ngân hàng cung cấp cho các doanh nghiệp và cá nhân những dịch vụ thiết yếu gì mà chính bản thân họ không thể tự đáp ứng đ−ợc? Câu hỏi này đã đ−ợc chứng minh là rất khó trả lời. Các bằng chứng nghiên cứu đ−ợc tích luỹ qua nhiều năm cho thấy rằng hệ thống tài chính và thị tr−ờng tài chính của chúng ta hoàn toàn có hiệu quả. Vốn và thông tin luôn đ−ợc chu chuyển giữa cả ng−ời vay và cho vay. Giá cả của các khoản vay và chứng khoán d−ờng nh− đ−ợc xác định trong những thị tr−ờng cạnh tranh mạnh mẽ. Với một môi tr−ờng cạnh tranh hoàn hảo, mọi thành viên đều có khả năng tiếp cận nh− nhau đối với thị tr−ờng tài chính, có thể cho vay, vay vốn với một mức lãi suất nh− nhau và với một chi phí giao dịch không đáng kể. Đồng thời mọi thành viên đều có thể nhận đ−ợc các thông tin tác động tới trị giá các khoản cho vay, trị giá cổ phiếu nh− nhau với chi phí không đáng kể. Và tất cả các khoản cho vay, chứng khoán Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 7
10. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM đều đ−ợc thực hiện ở mọi mức giá mà bất cứ ai cũng có thể thoả mãn. Hầu hết các lý thuyết hiện đại đều giải thích sự tồn tại của ngân hàng bằng cách chỉ ra sự không hoàn hảo trong hệ thống tài chính của chúng ta. Chẳng hạn các khoản tín dụng và chứng khoán không thể chia thành những đơn vị nhỏ mà mọi ng−ời đều có thể mua. Hãy lấy một ví dụ nổi tiếng, tín phiếu kho bạc Mỹ, có thể là loại chứng khoán ngắn hạn phổ biến nhất trên thế giới có đơn vị nhỏ nhất là 10.000 USD. Điều rõ ràng nằm ngoài tầm khả năng của hầu hết những ng−ời tiết kiệm nhỏ. Ngân hàng cung cấp một dịch vụ có giá trị trong việc chia chứng khoán đó thành các chứng khoán nhỏ hơn (d−ới dạng tiền gửi) phục vụ cho hàng triệu ng−ời. Trong ví dụ này, hệ thống tài chính kém hoàn hảo tạo ra vai trò cho các ngân hàng trong việc phục vụ những ng−ời tiết kiệm. Một đóng góp khác của ngân hàng là họ sẵn sàng chấp nhận các khoản cho vay nhiều rủi ro trong khi lại phát hành các chứng khoán ít rủi ro cho ng−ời gửi tiền. Thực tế các ngân hàng tham gia vào "kinh doanh rủi ro acbit" trên thị tr−ờng tài chính. Ngân hàng cũng thoả mãn nhu cầu thanh khoản của nhiều khách hàng. Các công cụ tài chính đ−ợc coi là thanh khoản nếu chúng có thể đ−ợc bán một cách nhanh chóng với rủi ro tổn thất thấp. Ví dụ, nhiều hộ gia đình và hãng kinh doanh có nhu cầu lớn về các quĩ dự phòng nhằm cân bằng thanh khoản để đáp ứng nhu cầu tiền mặt dự tính trong t−ơng lai cũng nh− các nhu cầu tiền mặt khẩn cấp. Ngân hàng thoả mãn nhu cầu đó bằng cách cung cấp các khoản tiền gửi và các khoản cho vay có tính thanh khoản cao, cho phép ng−ời đi vay có nguồn vốn thanh khoản khi họ cần. Một lý do nữa làm cho ngân hàng phát triển và thịnh v−ợng là khả năng thẩm định thông tin. Các dữ liệu đúng đắn về đầu t−, tài chính bao giờ cũng vừa ít ỏi, vừa đắt. Tuy nhiên, một số ng−ời cho vay và đi vay biết nhiều thông tin hơn những ng−ời khác; một số cá nhân và tổ chức có các thông tin bên trong và điều này cho phép họ lựa chọn đ−ợc những hoạt động đầu t− mang lợi nhuận cao và tránh các hoạt động có mức sinh lợi thấp. Sự phân bổ không đều thông tin và năng lực phân tích thông tin đ−ợc gọi là tình trạng "thông tin không cân xứng". Sự không cân xứng đó làm giảm tính hiệu quả của thị tr−ờng nh−ng tạo ra một khả năng sinh lợi cho ngân hàng, nơi có chuyên môn và kinh nghiệm đánh giá các công cụ tài chính và có khả năng lựa chọn những công cụ với các yếu tố rủi ro-lợi nhuận hấp dẫn nhất. Hơn nữa, khả năng tập hợp và phân tích thông tin tài chính của ngân hàng đã tạo Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 8
11. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM ra một cách nhìn khác về vấn đề tại sao ngân hàng lại tồn tại trong xã hội hiện đại - Lý thuyết quản lý uỷ thác. Hầu hết ng−ời vay tiền và ng−ời gửi tiền đều muốn giữ bí mật tình trạng tài chính của họ, đặc biệt là tr−ớc các đối thủ cạnh tranh. Lý thuyết này gợi ý rằng các ngân hàng có thể thu hút ng−ời đi vay bởi vì họ cam kết giữ bí mật. Thậm chí ngay cả những ng−ời gửi tiền cũng không có đặc quyền đ−ợc biết tình trạng tài chính của ng−ời vay tiền. Ng−ời gửi tiền th−ờng không có thời gian cũng nh− không có kỹ năng trong việc thẩm định ng−ời vay vốn. Do đó, họ đã chuyển quá trình kiểm tra, thẩm định đến các ngân hàng, nơi đã đầu t− nhân tài và vật lực vào quá trình này. Do đó, ngân hàng hành động nh− là một đại lý của ng−ời gửi tiền, kiểm tra điều kiện tài chính của khách hàng xin vay để đảm bảo cho việc ng−ời gửi tiền sẽ thu hồi đủ vốn và lãi. Để đáp lại điều này, ng−ời gửi tiền phải trả một khoản phí cho ngân hàng, có thể nhỏ hơn chi phí mà họ phải bỏ ra nếu họ tự thẩm định ng−ời vay vốn. Bằng cách cho vay với số l−ợng lớn, các ngân hàng với t− cách là những ng−ời đ−ợc uỷ thác kiểm tra có thể đa dạng hoá và giảm rủi ro tổn thất và kết quả là làm tăng tính an toàn cho ng−ời gửi tiền. Hơn nữa, khi một khách hàng vay vốn nhận đ−ợc sự chấp thuận của ngân hàng, khách hàng đó sẽ nhận đ−ợc vốn vay một cách dễ dàng và tốn ít chi phí hơn việc huy động vốn ở bất kỳ nguồn nào khác. Điều này thông báo cho thị tr−ờng rằng ng−ời vay tiền là hoàn toàn đáng tin cậy và chắc chắn họ sẽ hoàn trả toàn bộ khoản vay. Tác dụng thông báo này trong việc cho vay của ngân hàng là rất quan trọng, không chỉ khi ngân hàng tiến hành cho vay lần đầu tiên đối với một khách hàng mới mà cả khi ngân hàng gia hạn khoản vay cho khách hàng. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 9
12. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM 1.1.3. Những dịch vụ ngân hàng mới phát triển gần đây Cho vay tiêu dùng. Trong lịch sử, hầu hết các ngân hàng không tích cực cho vay đối với cá nhân và hộ gia đình bởi vì họ tin rằng các khoản cho vay tiêu dùng nói chung có quy mô rất nhỏ với rủi ro vỡ nợ t−ơng đối cao và do đó làm cho chúng trở nên có mức sinh lời thấp. Đầu thế kỷ này, các ngân hàng bắt đầu dựa nhiều hơn vào tiền gửi của khách hàng để tài trợ cho những món vay th−ơng mại lớn. Và rồi, sự cạnh tranh khốc liệt trong việc giành giật tiền gửi và cho vay đã buộc các ngân hàng phải h−ớng tới ng−ời tiêu dùng nh− là một khách hàng trung thành tiềm năng. Cho tới những năm 1920 và 1930, nhiều ngân hàng lớn do Citicorp và Bank of America dẫn đầu đã thành lập những phòng tín dụng tiêu dùng lớn mạnh. Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, tín dụng tiêu dùng đã trở thành một trong những loại hình tín dụng cao mức tăng tr−ởng nhanh nhất. Mặc dầu vậy, tốc độ tăng tr−ởng này gần đây đã chậm lại do cạnh tranh về tín dụng tiêu dùng ngày càng trở nên gay gắt trong khi nền kinh tế đã phát triển chậm lại. Tuy nhiên, ng−ời tiêu dùng vẫn tiếp tục là nguồn vốn chủ yếu của ngân hàng và tạo ra một trong số những nguồn thu quan trọng nhất. T− vấn tài chính. Các ngân hàng từ lâu đã đ−ợc khách hàng yêu cầu thực hiện hoạt động t− vấn tài chính, đặc biệt là về tiết kiệm và đầu t−. Ngân hàng ngày nay cung cấp nhiều dịch vụ t− vấn tài chính đa dạng, từ chuẩn bị về thuế và kế hoạch tài chính cho các cá nhân đến t− vấn về các cơ hội thị tr−ờng trong n−ớc và ngoài n−ớc cho các khách hàng kinh doanh của họ. Quản lý tiền mặt. Qua nhiều năm, các ngân hàng đã phát hiện ra rằng một số dịch vụ mà họ làm cho bản thân mình cũng có ích đối với các khách hàng. Một trong những ví dụ nổi bật nhất là dịch vụ quản lý tiền mặt, trong đó ngân hàng đồng ý quản lý việc thu và chi cho một công ty kinh doanh và tiến hành đầu t− phần thặng d− tiền mặt tạm thời vào các chứng khoán sinh lợi và tín dụng ngắn hạn cho đến khi khách hàng cần tiền mặt để thanh toán. Trong khi các ngân hàng có khuynh h−ớng chuyên môn hoá vào dịch vụ quản lý tiền mặt cho các tổ chức, hiện nay có một xu h−ớng đang gia tăng về việc cung cấp các dịch vụ t−ơng tự cho ng−ời tiêu dùng. Sở dĩ khuynh h−ớng này đang lan rộng là do các công ty môi giới chứng khoán, các tập đoàn tài chính khác cung cấp cho Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 10
13. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM ng−ời tiêu dùng tài khoản môi giới với hàng loạt dịch vụ tài chính liên quan. Một ví dụ là tài khoản quản lý tiền mặt của Merrill Lynch, cho phép khách hàng của nó mua và bán chứng khoán, di chuyển vốn trong nhiều quĩ t−ơng hỗ, viết séc, và sử dụng thẻ tín dụng cho khoản vay tức thời. Dịch vụ thuê mua thiết bị. Rất nhiều ngân hàng tích cực cho khách hàng kinh doanh quyền lựa chọn mua các thiết bị, máy móc cần thiết thông qua hợp đồng thuê mua, trong đó ngân hàng mua thiết bị và cho khách hàng thuê. Ban đầu các qui định yêu cầu khách hàng sử dụng dịch vụ thuê mua thiết bị phải trả tiền thuê (mà cuối cùng sẽ đủ để trang trải chi phí mua thiết bị) đồng thời phải chịu chi phí sửa chữa và thuế. Năm 1987, quốc hội Mỹ đã bỏ phiếu cho phép ngân hàng quốc gia sở hữu ít nhất một số tài sản cho thuê sau khi hợp đồng thuê mua đã hết hạn. Điều đó có lợi cho các ngân hàng cũng nh− khách hàng bởi vì với t− cách là một ng−ời chủ thực sự của tài sản cho thuê, ngân hàng có thể khấu hao chúng nhằm làm tăng lợi ích về thuế. Cho vay tài trợ dự án. Các ngân hàng ngày càng trở nên năng động trong việc tài trợ cho chi phí xây dựng nhà máy mới đặc biệt là trong các ngành công nghệ cao. Do rủi ro trong loại hình tín dụng này nói chung là cao nên chúng th−ờng đ−ợc thực hiện qua một công ty đầu t−, là thành viên của công ty sở hữu ngân hàng, cùng với sự tham gia của các nhà đầu t− khác để chia sẻ rủi ro. Bán các dịch vụ bảo hiểm. Từ nhiều năm nay, các ngân hàng đã bán bảo hiểm tín dụng cho khách hàng, điều đó bảo đảm việc hoàn trả trong tr−ờng hợp khách hàng vay vốn bị chết hay bị tàn phế. Trong khi các quy định ở Mỹ cấm ngân hàng th−ơng mại trực tiếp bán các dịch vụ bảo hiểm, nhiều ngân hàng hi vọng có thể đ−a ra các hợp đồng bảo hiểm cá nhân thông th−ờng và hợp đồng bảo hiểm tổn thất tài sản nh− ôtô hay nhà cửa trong t−ơng lai. Hiện nay, ngân hàng th−ờng bảo hiểm cho khách hàng thông qua các liên doanh hoặc các thoả thuận đại lý kinh doanh độc quyền theo đó một công ty bảo hiểm đồng ý đặt một văn phòng đại lý tại hành lang của ngân hàng và ngân hàng sẽ nhận một phần thu nhập từ các dịch vụ ở đó. Những ngân hàng hoạt động trên toàn quốc nếu đ−ợc phép sẽ có thể cung cấp các dịch vụ về bảo hiểm thông qua các chi nhánh riêng biệt, nh−ng quy mô đầu t− của nó chỉ đ−ợc giới hạn ở mức 10% tổng số vốn chủ sở hữu. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 11
14. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Cung cấp các kế hoạch h−u trí. Phòng uỷ thác của ngân hàng rất năng động trong việc quản lý kế hoạch h−u trí mà hầu hết các doanh nghiệp lập cho ng−ời lao động, đầu t− vốn và phát l−ơng h−u cho những ng−ời đã nghỉ h−u hoặc tàn phế. Ngân hàng cũng bán các kế hoạch tiền gửi h−u trí (đ−ợc biết nh− IRAS và Keogle) cho các cá nhân và giữ nguồn tiền gửi cho đến khi ng−ời sở hữu các kế hoạch này cần đến. Cung cấp dịch vụ môi giới đầu t− chứng khoán. Trên thị tr−ờng tài chính hiện nay, nhiều ngân hàng đang phấn đấu để trở thành một "bách hoá tài chính" thực sự, cung cấp đủ các dịch vụ tài chính cho phép khách hàng thoả mãn mọi nhu cầu tại một địa điểm. Đây là một trong những lý do chính khiến các ngân hàng bắt đầu bán các dịch vụ môi giới chứng khoán, cung cấp cho khách hàng cơ hội mua cổ phiếu, trái phiếu và các chứng khoán khác mà không phải nhờ đến ng−ời kinh doanh chứng khoán. Trong một vài tr−ờng hợp, các ngân hàng mua lại một công ty môi giới đang hoạt động (ví dụ Bank of America mua Robertson Stephens Co.) hoặc thành lập các liên doanh với một công ty môi giới. Cung cấp dịch vụ quỹ t−ơng hỗ và trợ cấp. Do ngân hàng cung cấp các tài khoản tiền gửi truyền thống với lãi suất quá thấp, nhiều khách hàng đã h−ớng tới việc sử dụng cái gọi là sản phẩm đầu t− (investment products) đặc biệt là các tài khoản của quỹ t−ơng hỗ và hợp đồng trợ cấp, những loại hình cung cấp triển vọng thu nhập cao hơn tài khoản tiền gửi nh−ng cũng kèm theo nhiều rủi ro hơn. Hợp đồng trợ cấp bao gồm các kế hoạch tiết kiệm dài hạn cam kết thanh toán một khoản tiền mặt hàng năm cho khách hàng bắt đầu từ một ngày nhất định trong t−ơng lai (chẳng hạn ngày nghỉ h−u). Ng−ợc lại, quỹ t−ơng hỗ bao gồm các ch−ơng trình đầu t− đ−ợc quản lý một cách chuyên nghiệp nhằm vào việc mua cổ phiếu, trái phiếu và các chứng khoán phù hợp với mục tiêu của quỹ (ví dụ: Tối đa hoá thu nhập hay đạt đ−ợc sự tăng giá trị vốn). Trong khi quá trình phát triển của các kế hoạch trợ cấp diễn ra khá chậm do những vụ kiện tụng bởi các đối thủ cạnh tranh chống lại sự mở rộng của ngân hàng sang lĩnh vực dịch vụ mới này thì việc cung cấp cổ phiếu trong quỹ t−ơng trợ của các ngân hàng Mỹ đã đạt đ−ợc mức tăng tr−ởng rất ngoạn mục theo đó nguồn vốn ngân hàng quản lý chiếm tới 15% tổng giá trị tài sản của quỹ t−ơng hỗ trong những năm 90. Một vài ngân hàng đã tổ chức những chi nhánh đặc Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 12
15. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM biệt để thực hiện nhiệm vụ này (ví dụ: Citicorp's Investment Services) hoặc liên doanh với các nhà kinh doanh và môi giới chứng khoán. Gần đây, hoạt động cung cấp nghiệp vụ quỹ t−ơng hỗ của ngân hàng đã có nhiều giảm sút do mức thu nhập không còn cao nh− tr−ớc, do những qui định nghiêm ngặt hơn và đồng thời do sự thay đổi trong quan điểm đầu t− của công chúng. Cung cấp dịch vụ ngân hàng đầu t− và ngân hàng bán buôn. Ngân hàng ngày nay đang theo chân các tổ chức tài chính hàng đầu trong việc cung cấp dịch vụ ngân hàng đầu t− và dịch vụ ngân hàng bán buôn cho các tập đoàn lớn. Những dịch vụ này bao gồm xác định mục tiêu hợp nhất, tài trợ mua lại Công ty, mua bán chứng khoán cho khách hàng (ví dụ: bảo lãnh phát hành chứng khoán), cung cấp công cụ Marketing chiến l−ợc, các dịch vụ hạn chế rủi ro để bảo vệ khách hàng. Các ngân hàng cũng dấn sâu vào thị tr−ờng bảo đảm, hỗ trợ các khoản nợ do chính phủ và công ty phát hành để những khách hàng này có thể vay vốn với chi phí thấp nhất từ thị tr−ờng tự do hay từ các tổ chức cho vay khác. ở Mỹ, các dịch vụ ngân hàng đầu t− (nh− bảo lãnh phát hành chứng khoán) liên quan tới việc mua bán cổ phiếu mới và nợ do ngân hàng th−ơng mại thực hiện thay mặt cho các công ty đã bị cấm sau khi Quốc hội thông qua Đạo luật Glass-Steagall năm 1933. Tuy nhiên, tr−ớc áp lực lớn từ các công ty ngân hàng trong n−ớc hàng đầu, và do thành công của các đối thủ cạnh tranh n−ớc ngoài, vào những năm 80 Cục dự trữ liên bang đã bắt đầu nới lỏng các quy định đối với việc ngân hàng kinh doanh chứng khoán do khách hàng của chúng phát hành. Thông qua nghiệp vụ bảo lãnh phát hành, ngân hàng đã tạo cho các công ty một kênh huy động vốn mới bên cạnh hình thức cho vay vốn truyền thống. Nhiều công ty đã đánh giá rất cao nghiệp vụ này của ngân hàng, hơn cả hình thức cho vay truyền thống bởi vì nó cung cấp cho họ một nguồn vốn dài hạn với chi phí thấp hơn. Cho tới cuối những năm 90, Cục dự trữ Liên bang Mỹ đã cấp cho hơn 40 ngân hàng đặc quyền cung cấp dịch vụ bảo lãnh phát hành chứng khoán. Trên thực tế, điều này đã cho phép nhân viên tín dụng ngân hàng cộng tác chặt chẽ với giới kinh doanh chứng khoán trong quá trình tìm nguồn tài trợ cho khách hàng. Năm 1996, Cục quản lý tiền tệ Mỹ ra quy định mới cho phép các ngân hàng có giấy phép hoạt động trên toàn quốc có thể cung cấp dịch vụ bảo lãnh phát hành nếu nh− dịch vụ này đ−ợc thực hiện thông qua các công Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 13
16. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM ty con, với điều kiện ngân hàng không đ−ợc đầu t− quá 10% vốn cổ phần vào một công ty. Một sự nới lỏng hơn nữa trong lĩnh vực kinh doanh chứng khoán đã đ−ợc thực hiện là ngân hàng th−ơng mại có quyền mua các công ty kinh doanh chứng khoán và nh− vậy, ngân hàng có thể cung cấp toàn bộ các dịch vụ tài trợ và t− vấn quản lý đối với hoạt động kinh doanh chứng khoán. Một ví dụ gần đây là sự kiện ngân hàng NationBank mua Mortgetary Security Inc., Bank America mua công ty Robertson Stephens và ngân hàng Banker Trust of New York mua công ty Alex Brow. Tổng hợp tất cả các dịch vụ ngân hàng. Rõ ràng là không phải tất cả mọi ngân hàng đều cung cấp nhiều dịch vụ tài chính nh− danh mục dịch vụ mà chúng tôi đã miêu tả ở trên, nh−ng quả thật danh mục dịch vụ ngân hàng đang tăng lên nhanh chóng. Nhiều loại hình tín dụng và tài khoản tiền gửi mới đang đ−ợc phát triển, các loại dịch vụ mới nh− giao dịch qua Internet và thẻ thông minh (Smart) đang đ−ợc mở rộng và các dịch vụ mới (nh− bảo hiểm và kinh doanh chứng khoán) đ−ợc tung ra hàng năm. Nhìn chung, danh mục các dịch vụ đầy ấn t−ợng do ngân hàng cung cấp tạo ra một sự thuận lợi rất lớn hơn cho khách hàng. Khách hàng có thể hoàn toàn thoả mãn tất cả các nhu cầu dịch vụ tài chính của mình thông qua một ngân hàng và tại một địa điểm. Thực sự ngân hàng đã trở thành "bách hoá tài chính" ở kỷ nguyên hiện đại, công việc hợp nhất các dịch vụ ngân hàng, bảo hiểm, môi giới chứng khoán d−ới một mái nhà chính là xu h−ớng mà ng−ời ta th−ờng gọi là Universal Banking ở Mỹ, Canada và Anh, là Allginanz ở Đức, và là Bancassurance ở Pháp. 1.2 Quá trình phát triển của hệ thống NHTM trên thế giới 1.2.1. Sự xuất hiện của ngân hàng hiện đại Ngân hàng đầu tiên đã xuất hiện từ khi nào? Các nhà sử học và ngôn ngữ học đ−a ra một câu chuyện hấp dẫn về nguồn gốc ngân hàng. Cả tiếng Pháp cổ Banque và tiếng ý Banca đã đ−ợc sử dụng từ nhiều thế kỷ tr−ớc để chỉ "cái ghế dài" hay "bàn của ng−ời đổi tiền". Điều đó miêu tả khá rõ những gì mà giới sử học đã quan sát về những ngân hàng đầu tiên xuất hiện hơn 2000 năm tr−ớc đây. Họ là những ng−ời Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 14
17. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM đổi tiền, th−ờng ngồi ở bàn hoặc ở một cửa hiệu nhỏ trong trung tâm th−ơng mại, giúp các nhà du lịch đến thành phố đổi ngoại tệ lấy bản tệ và chiết khấu th−ơng phiếu giúp các nhà buôn có vốn kinh doanh. Các ngân hàng đầu tiên có thể đã dùng vốn tự có để tài trợ cho hoạt động của họ, nh−ng điều đó không kéo dài tr−ớc khi ý t−ởng về việc thu hút tiền gửi và cho vay ngắn hạn đối với những khách hàng giàu có trở thành một nội dung quan trọng của hoạt động ngân hàng. Các khoản cho vay đ−ợc cấp cho nhà buôn, chủ tàu, lãnh chúa với lãi suất thấp, khoảng 6% năm và khoảng 48% tháng cho những dự án mạo hiểm nhất! Hầu hết các ngân hàng đầu tiên đã xuất hiện ở Hy Lạp. Công nghiệp ngân hàng đã dần dần lan rộng từ nền văn minh cổ đại Hy lạp và La mã sang văn minh Bắc âu và Tây âu. Hoạt động ngân hàng đã gặp phải những chống đối của tôn giáo trong suốt thời Trung Cổ, chủ yếu là do các khoản cho vay và đối với ng−ời nghèo th−ờng có lãi suất rất cao. Tuy vậy, khi thời kỳ Trung Cổ qua đi, thời kỳ Phục H−ng bắt đầu ở Châu âu, các khoản cho vay và tiền gửi phần lớn liên quan tới những khách hàng t−ơng đối giàu có. Điều này làm giảm sự chống đối của tôn giáo đối với hoạt động ngân hàng. Sự phát triển của những con đ−ờng th−ơng mại xuyên lục địa mới và những biến chuyển trong ngành hàng hải vào các thế kỷ 15, 16, 17 đã dần chuyển trung tâm th−ơng mại của thế giới từ Địa Trung Hải sang Châu Âu và quần đảo Anh, nơi ngân hàng trở thành ngành công nghiệp hàng đầu. Chính giai đoạn này đã gieo mầm cho cuộc cách mạng công nghiệp với yêu cầu về một hệ thống tài chính phát triển. Cụ thể, việc ứng dụng ph−ơng thức sản xuất lớn đòi hỏi một sự mở rộng t−ơng ứng trong th−ơng mại toàn cầu để tiêu thụ các sản phẩm công nghiệp, đòi hỏi phải phát triển các ph−ơng thức thanh toán và tín dụng mới. Hệ thống ngân hàng đã nhanh chóng phát triển thêm nhiều nghiệp vụ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao. Trong số các ngân hàng đứng đầu phải kể tới là Ngân hàng Medici (Medici Bank) ở Italia và ngân hàng Hochstettek (Hochstettek Bank) ở Đức. Những nghiệp vụ đầu tiên mà các ngân hàng Châu âu thực hiện là l−u giữ bảo đảm các vật có giá (nh− tài sản bằng vàng, bạc) bởi vì trong giai đoạn này công chúng rất lo ngại về tình trạng mất mát tài sản do an ninh hoặc chiến tranh. Những nhà buôn th−ờng cảm thấy an toàn khi để tài sản của họ tại ngân hàng hơn là mang theo Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 15
18. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM bên mình trên những chuyến đi biển. ở n−ớc Anh, d−ới thời kỳ vua Henry VIII và Charles I, Chính phủ thực hiện chính sách tịch thu các tài sản bằng vàng, bạc và kết quả là công chúng tiến hành gửi tài sản của họ tại các cửa hàng thợ vàng và đ−ợc chứng nhận bằng các chứng chỉ của cửa hàng. Sau đó, các chứng chỉ này đ−ợc l−u thông nh− tiền bởi vì sử dụng chứng chỉ trong thực tế thuận tiện hơn và ít rủi ro hơn việc sử dụng vàng trực tiếp. Những nhà thợ vàng cũng cung cấp các giấy chứng nhận giá trị (certificate of value) - hiện nay đ−ợc gọi là giấy đánh giá trị giá tài sản. Khách hàng th−ờng mang tài sản bằng vàng, bạc, đồ trang sức tới các chuyên gia để xác nhận giá trị của nó, chứng minh nó không phải là đồ giả - một nghiệp vụ mà ngày nay ngân hàng vẫn thực hiện. 1.2.2. Quá trình phát triển của các NHTM hiện đại Hệ thống Ngân hàng th−ơng mại từ lâu đã đ−ợc thừa nhận là loại hình trung gian tài chính quan trọng nhất, đóng vai trò là “ bà đỡ ” cho sự phát triển của nền kinh tế. Trong điều kiện ngày nay khi mà quá trình toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới đang diễn ra nh− vũ bão, khi mà mức độ và c−ờng độ của quá trình chu chuyển vốn trong nội địa một nền kinh tế, quá trình chu chuyển vốn giữa các quốc gia đ−ợc xem nh− là một trong những yếu tố quyết định đối với tiềm năng và khả năng phát triển của mỗi quốc gia thì vai trò “ bà đỡ” của hệ thống Ngân hàng th−ơng mại càng đ−ợc chứng tỏ rõ ràng hơn bao giờ hết. Để có đ−ợc một vị trí nh− hiện nay, hệ thống Ngân hàng th−ơng mại đã phải trải qua một quá trình phát triển không ngừng . Sự phát triển của NHTM trên thế giới bao gồm bốn giai đoạn nh− sau: - Tới thế kỷ 15: Hình thức đầu tiên của Ngân hàng th−ơng mại là “ngân hàng-thợ vàng ” hoặc “NH cho vay nặng lãi” trong đó những ng−ời thợ vàng/ng−ời cho vay nặng lãi bằng uy tín của mình đã đứng ra thực hiện hoạt động đổi tiền, nhận bảo quản tiền gửi và sau đó phát triển thêm hoạt động thanh toán hộ, cho vay. Các “ ngân hàng-thợ vàng ” này xuất hiện trong thời kỳ Văn minh La Mã. - Giai đoạn từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 18: Các ngân hàng – thợ vàng đ−ợc phát triển theo h−ớng chuyên môn hoá thành các tổ chức kinh doanh tiền tệ thực thụ. Các nghiệp vụ ngân hàng trong giai đoạn này nói chung đã bao gồm hầu hết các nghiệp vụ mà chúng ta th−ờng thấy ở các ngân hàng đ−ơng đại. Tuy nhiên, Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 16
19. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM điểm khác biệt của các ngân hàng tr−ớc đây so với hiện nay là các ngân hàng đó đều có quyền phát hành vào l−u thông giấy bạc của riêng ngân hàng mình. (Tại Anh, tr−ớc năm 1708, mọi NH đều có quyền phát hành tiền, Tại Pháp, tr−ớc 1800) Một số NH phát triển mang phong thái của hoạt động NH hiện đại ngày nay nh−: NH Banco di Bazsé Cone (1401), Banco di Sacencia (1409) (Tây Ban nha), Banco di Realto (1587) (Vơnizơ) NH hiện đại đ−ợc thành lập trong thế kỷ 17: Nh amsterdam (1609); NH Hămbuốc (1619), Nh Anh quốc (1694) - Giai đoạn cuối thế kỷ 18 đến cuối thế kỷ19: Đầu thế kỷ XVIII, nền sản xuất tại các quốc gia lớn Châu Âu đã đạt đ−ợc nhiều b−ớc tiến lớn, l−u thông hàng hoá đ−ợc mở rộng đáng kể cả về quy mô lẫn phạm vi địa lý. Trong điều kiện nh− vậy, việc tồn tại một số l−ợng lớn các loại tiền giấy khác nhau đã gây ra nhiều tác động tiêu cực tới nền kinh tế. Do vậy, Chính phủ đã can thiệp vào hệ thống NH thông qua các đạo luật về việc hạn chế số l−ợng các ngân hàng phát hành. Hệ thống Ngân hàng theo đó đ−ợc chia thành hai loại: NH phát hành và NH hoạt động. Chỉ có một số Nh lớn mới đ−ợc phát hành giấy bạc. Tuy nhiên, đầu thế kỷ 20, mỗi n−ớc chỉ có 1 NH đ−ợc phát hành, và vẫn chủ yếu là các Nh t− nhân. Các ngân hàng có chức năng phát hành tiền gọi là các Ngân hàng phát hành. Trong thế kỷ XVIII - XIX, việc phát hành tiền ở một số n−ớc Châu âu đ−ợc giao cho 1 số ngân hàng lớn thực hiện. Tuy nhiên cho tới đầu thế kỷ XX, các Chính phủ đều đồng loạt chỉ cho phép một ngân hàng duy nhất phát hành tiền. Tại Anh, tr−ớc năm 1708 mọi ngân hàng đều có thể phát hành tiền. Sau đó Chính phủ quy định chỉ có ngân hàng có từ 6 thành viên trở lên mới đ−ợc phát hành tiền. Cho tới năm 1844, quy định này bị bãi bỏ, đạo luật mới ban hành chỉ cho phép duy nhất ngân hàng Anh (Bank of England) phát hành tiền. Tại Pháp, Ngân hàng Pháp thành lập năm 1800 (Banque de France), là một ngân hàng cổ phần t− nhân. Năm 1803, ngân hàng này đ−ợc độc quyền phát hành tiền tại Pari và tới năm 1948, ngân hàng này đ−ợc giao quyền phát hành tiền trên toàn Pháp sau khi 9 ngân hàng phát hành hợp nhất - Giai đoạn từ đầu thế kỷ 20 tới nay: Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 17
20. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Mặc dù đến cuối thế kỷ XIX, phần lớn các n−ớc phát triển đều thực hiện chế độ một ngân hàng phát hành nh−ng các ngân hàng này vẫn thuộc quyền sở hữu t− nhân. Do vậy Chính phủ không thể can thiệp trực tiếp vào các hoạt động điều hành và quản lý tiền tệ. Cuộc khủng hoảng 1929-1933 đã buộc Chính phủ phải tăng c−ờng hơn nữa công tác quản lý nền kinh tế mà đặc biệt trong lĩnh vực tài chính-tiền tệ. Sau cuộc khủng hoảng, hầu hết các quốc gia đều tiến hành quốc hữu hoá các ngân hàng phát hành, hoặc điều hành chặt chẽ NH phát hành. (Canada quốc hữu hoá Ngân hàng phát hành vào năm 1938, Đức thực hiện năm 1939 và lần l−ợt là các n−ớc Pháp vào năm 1945, Anh năm 1946, Nhật Bản và Mỹ theo mô hình 2 Tại Anh và Pháp, chính phủ thực hiện quốc hữu hoá bằng cách mua cổ phần tại các Ngân hàng phát hành. Tại các n−ớc khác, tuy Chính phủ không hoàn toàn sở hữu Ngân hàng phát hành những các ngân hàng này vẫn chịu sự điều hành chặt chẽ của Chính phủ. Tiêu biểu cho mô hình này là tr−ờng hợp của Nhật Bản, Ngân hàng trung −ơng Nhật Bản là ngân hàng cổ phần trong đó Chính phủ sở hữu 55% cổ phần, hội đồng quản trị gồm 7 ng−ời do Chính phủ bổ nhiệm. Hệ thống Ngân hàng Dự trữ liên bang Mỹ gồm 12 ngân hàng t− nhân nh−ng hội đồng thống đốc gồm 7 ng−ời do Tổng thống đề cử và th−ợng nghị viện bổ nhiệm. Ngân hàng Trung −ơng ra đời thay thế cho ngân hàng phát hành giữ chức năng quản lý Nhà n−ớc về tiền tệ, chịu sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ. Các NH này có thể thuộc sở hữu nhà n−ớc hoặc t− nhân, nh−ng chủ yếu là NH nhà n−ớc. Các Ngân hàng th−ơng mại và các tổ chức trung gian tài chính khác nh− ngân hàng đầu t−, quỹ đầu t−, công ty tài chính đ−ợc gọi là hệ thống các trung gian tài chính giữ chức năng thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh tiền tệ. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, các tổ chức trung gian tài chính ngày càng mở rộng phạm vi và loại hình nghiệp vụ khiến cho quan điểm về Ngân hàng th−ơng mại không còn đ−ợc hoàn toàn thống nhất giữa các quốc gia nh− tr−ớc đây. 1.3. Xu thế phát triển của các ngân hàng Kết quả của một số cuộc điều tra về dịch vụ ngân hàng gợi ý rằng các ngân hàng đang trải qua những thay đổi mạnh mẽ trong chức năng và hình thức. Thực tế những thay đổi ảnh h−ởng tới hoạt động kinh doanh ngân hàng ngày nay quan trọng đến nỗi rất nhiều nhà phân tích coi đó là một cuộc "Cách mạng ngân hàng". Điều có thể Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 18
21. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM làm các thế hệ cho ngân hàng tiếp theo sẽ khác rất nhiều so với các ngân hàng ngày nay. Vậy những khuynh h−ớng nào ngày nay làm thay đổi ngân hàng? 1 3.1. Sự gia tăng nhanh chóng trong danh mục dịch vụ Nh− chúng ta đã thấy ở phần tr−ớc, các ngân hàng đang mở rộng danh mục dịch vụ tài chính mà họ cung cấp cho khách hàng. Quá trình mở rộng danh mục dịch vụ đã tăng tốc trong những năm gần đây d−ới áp lực cạnh tranh gia tăng từ các tổ chức tài chính khác, từ sự hiểu biết và đòi hỏi cao hơn của khách hàng, và từ sự thay đổi công nghệ. Nó cũng làm tăng chi phí của ngân hàng và dẫn đến rủi ro phá sản cao hơn. Các dịch vụ mới đã có ảnh h−ởng tốt đến ngành công nghiệp này thông qua việc tạo ra những nguồn thu mới cho ngân hàng - các khoản lệ phí của dịch vụ không phải lãi, một bộ phận có xu h−ớng tăng tr−ởng nhanh hơn so với các nguồn thu truyền thống từ lãi cho vay. 1.3.2. Sự gia tăng cạnh tranh. Sự cạnh tranh trong lĩnh vực dịch vụ tài chính đang ngày càng trở lên quyết liệt khi ngân hàng và các đối thủ cạnh tranh mở rộng danh mục dịch vụ. Các ngân hàng địa ph−ơng cung cấp tín dụng, kế hoạch tiết kiệm, kế hoạch h−u trí, dịch vụ t− vấn tài chính cho các doanh nghiệp và ng−ời tiêu dùng. Đây là những dịch vụ đang phải đối mặt với sự cạnh tranh trực tiếp từ các ngân hàng khác, các hiệp hội tín dụng, các công ty kinh doanh chứng khoán nh− Merrill Lynch, các công ty tài chính nh− GE Capital và các tổ chức bảo hiểm nh− Prudential. áp lực cạnh tranh đóng vai trò nh− một lực đẩy tạo ra sự phát triển dịch vụ cho t−ơng lai. 1.3.3. ảnh h−ởng của sự biến động lãi suất, tỷ giá và các điều kiện kinh tế - xã hội khác Các qui định của Chính phủ đối với công nghiệp ngân hàng tạo cho khách hàng khả năng nhận đ−ợc mức thu nhập cao hơn từ tiền gửi, nh−ng chỉ có công chúng mới làm cho các cơ hội đó trở thành hiện thực. Và công chúng đã làm việc đó. Hàng tỷ USD tr−ớc đây đ−ợc gửi trong các tài khoản tiết kiệm thu nhập thấp và các tài khoản giao dịch không sinh lợi kiểu cũ đã đ−ợc chuyển sang các tài khoản có mức thu nhập cao hơn, những tài khoản có tỷ lệ thu nhập thay đổi theo điều kiện thị Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 19
22. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM tr−ờng. Ngân hàng đã phát hiện ra rằng họ đang phải đối mặt với những khách hàng có giáo dục hơn, nhạy cảm với lãi suất hơn. Các khoản tiền gửi "trung thành" của họ có thể dễ dàng bị lôi kéo bởi các đối thủ cạnh tranh mạnh mẽ. Do đó, ngân hàng phải phấn đấu để tăng c−ờng khả năng cạnh tranh trên ph−ơng diện thu nhập trả cho công chúng gửi tiền và phải nhạy cảm hơn với ý thích thay đổi của xã hội về vấn đề phân phối các khoản tiết kiệm. Sự biến động của lãi suất và tỷ giá trên thị tr−ờng chịu ảnh h−ởng của rất nhiều nhân tố chính trị - xã hội, và điều đó tác động trực tiếp tới chi phí nguồn vốn và thu nhập của ngân hàng. Trong khi đó, trào l−u tự do hoá lãi suất và giảm sự can thiệp của Chính phủ đối với tỷ giá trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Cạnh tranh và quá trình mở rộng dịch vụ ngân hàng đ−ợc thúc đẩy bởi sự nới lỏng các quy định - giảm bớt sức mạnh kiểm soát của Chính phủ. Điều này bắt đầu từ hai thập kỷ tr−ớc ở Mỹ và đã lan rộng trên phạm vi toàn cầu. Xu h−ớng nới lỏng các quy định đã đ−ợc bắt đầu với việc Chính phủ nâng lãi suất trần đối với tiền gửi tiết kiệm nhằm cố gắng giúp công chúng một mức thu nhập khá hơn từ khoản tiết kiệm của mình. Cùng lúc đó, nhiều loại tài khoản tiền gửi mới đ−ợc phát triển giúp cho công chúng có thể h−ởng lãi trên các tài khoản giao dịch. Gần nh− đồng thời, các dịch vụ mà những đối thủ chính của ngân hàng nh− hiệp hội tín dụng và cho vay cũng đ−ợc mở rộng nhanh chóng và do đó khả năng cạnh tranh với ngân hàng của những tổ chức này cũng đ−ợc củng cố. Các quốc gia hàng đầu nh− Australia, Canada, Anh quốc và Nhật Bản gần đây đã tham gia vào trào l−u phi quản lý hoá, nới rộng giới hạn pháp lý cho ngân hàng, cho ng−ời kinh doanh chứng khoán và cho các công ty dịch vụ tài chính khác. Chi phí và rủi ro tổn thất theo đó cũng tăng lên. Sự nới lỏng luật lệ kết hợp với sự gia tăng cạnh tranh làm tăng chi phí trung bình thực tế của tài khoản tiền gửi - nguồn vốn cơ bản của ngân hàng. Với sự nới lỏng các luật lệ, ngân hàng buộc phải trả lãi suất do thị tr−ờng cạnh tranh quyết định cho phần lớn tiền gửi. Đồng thời, Chính phủ yêu cầu các ngân hàng phải sử dụng vốn sở hữu nhiều hơn - một nguồn vốn đắt đỏ- để tài trợ cho các tài sản của mình. Điều đó buộc họ phải tìm cách cắt giảm các chi phí hoạt động khác nh− giảm số nhân công, thay thế các thiết bị lỗi thời bằng hệ thống xử lý điện tử hiện đại. Các ngân hàng cũng buộc phải tìm các nguồn vốn mới nh− chứng khoán hoá một số tài sản, theo đó một số khoản cho vay của ngân hàng đ−ợc tập hợp lại và đ−a ra khỏi bảng cân đối kế toán; các chứng khoán đ−ợc đảm bảo bằng các món vay đ−ợc bán Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 20
23. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM trên thị tr−ờng mở nhằm huy động vốn mới một cách rẻ hơn và đáng tin cậy hơn. Hoạt động này cũng có thể tạo ra một khoản thu phí không nhỏ cho ngân hàng, lớn hơn so với các nguồn vốn truyền thống (nh− tiền gửi). 1.3.4. Cách mạng trong công nghệ ngân hàng. Đối mặt với chi phí hoạt động cao hơn, từ nhiều năm gần đây các ngân hàng đã và đang chuyển sang sử dụng hệ thống hoạt động tự động và điện tử thay thế cho hệ thống dựa trên lao động thủ công, đặc biệt là trong việc nhận tiền gửi, thanh toán bù trừ và cấp tín dụng. Những ví dụ nổi bật nhất bao gồm các máy rút tiền tự động ATM, ở Mỹ có hơn 100.000 chiếc, cho phép khách hàng truy nhập tài khoản tiền gửi của họ 24/24 giờ; Máy thanh toán tiền POS đ−ợc lắp đặt ở các bách hoá và trung tâm bán hàng thay thế cho các ph−ơng tiện thanh toán hàng hoá dịch vụ bằng giấy; và hệ thống máy vi tính hiện đại xử lý hàng ngàn giao dịch một cách nhanh chóng trên toàn thế giới. Do đó, ngân hàng đang trở thành ngành sử dụng nhiều vốn và chi phí cố định; sử dụng ít lao động và chi phí biến đổi. Nhiều chuyên gia tin rằng các toà nhà ngân hàng và các cuộc mít tinh gặp mặt trực tiếp giữa các nhà ngân hàng và khách hàng cuối cùng sẽ trở thành những di tích của quá khứ và bị thay thế bởi các cuộc liên lạc và giao tiếp điện tử. Sản xuất và cung cấp dịch vụ sẽ hoàn toàn tự động. Những b−ớc đi đó sẽ giảm đáng kể chi phí đối với những khu vực có khối l−ợng giao dịch lớn, nh−ng chúng sẽ tạo ra quá trình phi nhân công hoá ngân hàng và gây ra tình trạng mất việc làm khi máy móc thay thế ng−ời lao động. Tuy nhiên, những kinh nghiệm gần đây gợi ý rằng một ngành ngân hàng hoàn toàn tự động có thể vẫn còn là điều xa vời. Một tỷ lệ lớn khách hàng vẫn −a chuộng các dịch vụ của con ng−ời và những cơ hội để nhận đ−ợc sự t− vấn cá nhân về các vấn đề tài chính. 1.3.5. Quá trình toàn cầu hoá ngân hàng. Sự bành tr−ớng địa lý và hợp nhất các ngân hàng đã v−ợt ra khỏi ranh giới lãnh thổ một quốc gia đơn lẻ và lan rộng ra với quy mô toàn cầu. Ngày nay, các ngân hàng lớn nhất trên thế giới cạnh tranh với nhau trên tất cả các lục địa. Vào những năm 80, các ngân hàng Nhật, dẫn đầu là Dai-I Chi Kangyo Bank và Fuji Bank đã phát triển nhanh hơn hầu hết các đối thủ cạnh tranh trên khắp thế giới. Các ngân hàng lớn đặt trụ sở tại Pháp (dẫn đầu là Caisse Nationale de Credit Agricole), tại Đức (dẫn đầu là Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 21
24. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM Deutsche Bank) và tại Anh (dẫn đầu là Barclays PLC) cũng trở thành những đối thủ nặng ký trên thị tr−ờng cho vay Chính phủ và cho vay công ty. Quá trình phi quản lý hoá đã giúp tất cả các tổ chức này cạnh tranh hiệu quả hơn so với các ngân hàng Mỹ và nắm đ−ợc thị phần ngày càng tăng trên thị tr−ờng toàn cầu về dịch vụ ngân hàng. Ngay nay, Canada, Mỹ và Mexico đã thực hiện Hiệp −ớc mậu dịch tự do Bắc Mỹ (NAFTA) điều mà cho phép ngân hàng ở những n−ớc này sở hữu và quản lý các chi nhánh ngân hàng ở n−ớc kia và sức mạnh dịch vụ của các chi nhánh loại này hoàn toàn so sánh đ−ợc với những chi nhánh sở hữu bởi các ngân hàng trong n−ớc. Hiện nay ngân hàng đang tìm mọi cách để đạt đ−ợc sự đa dạng hoá và ngân hàng không còn muốn duy trì mô hình ngân hàng cổ điển và nhấn mạnh vai trò của nó nh− là các tổ chức tài chính năng động, đổi mới và h−ớng về khách hàng.Với sự phát triển của tự động hoá, ngày càng nhiều ngân hàng mở chi nhánh ở những vùng xa với các thiết bị viễn thông và máy rút tiền tự động - một ph−ơng pháp mở rộng qui mô thị tr−ờng hơn là xây dựng các cơ sở vật chất mới. Trong nhiều tr−ờng hợp, hệ thống thiết bị vệ tinh cung cấp dịch vụ hữu hạn sẽ thay thế các văn phòng chi nhánh đa năng của ngân hàng. 1.4. Kinh nghiệm của một số quốc gia trong quá trình hội nhập ngân hàng 1.4.1 Trung Quốc. Trung Quốc bắt đầu cải cách hệ thống ngân hàng theo h−ớng gia tăng cạnh tranh và hội nhập kể từ năm 1984 khi chuyển đổi ngân hàng một cấp sang ngân hàng 2 cấp, tách biệt giữa hoạt động của NHTW và hoạt động của NHTM. Hệ thống ngân hàng th−ơng mại của Trung Quốc đ−ợc đa dạng hoá với sự tham gia của ngân hàng th−ơng mại Nhà n−ớc (NHTM NN), các hợp tác xác tín dụng, các ngân hàng hợp tác, các công ty tài chính và các định chế tài chính n−ớc ngoài cũng đ−ợc phép gia nhập thị tr−ờng. Để thực hiện sự chuyển các NHTM NN sang hoạt động theo cơ chế thị tr−ờng, Trung Quốc đã thành lập các ngân hàng chính sách để tiếp nhận các khoản cho vay chính sách do các NHTM NN chuyên doanh thực hiện. Tính đến nay, Trung Quốc đã thực hiện xong quá trình tự do hoá lãi suất và từng b−ớc tự do hoá hoạt động Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 22
25. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM ngoại hối. Hoạt động của các ngân hàng n−ớc ngoài tại Trung Quốc vẫn chịu sự kiểm soát chặt chẽ với những hạn chế nhất định về việc mở rộng chi nhánh, thành lập liên doanh cũng nh− phạm vi kinh doanh. Kể từ năm 1998, Trung Quốc đã bắt đầu ch−ơng trình nâng cao khả năng cạnh tranh của hệ thống ngân hàng th−ơng mại thông qua việc xoá bỏ các chi nhánh của các NHTM NN làm ăn thua lỗ, cho phép thành lập các ngân hàng th−ơng mại cổ phần (NHTMCP) và ngân hàng th−ơng mại địa ph−ơng ở các thành phố. Đặc biệt, để tiến hành phân loại nợ theo chuẩn mực quốc tế cũng nh− lành mạnh hoá tài chính cho các ngân hàng, Trung Quốc đã tiến hành bán các doanh nghiệp Nhà n−ớc (DNNN) nhỏ và đ−a các khoản nợ xấu của các DNNN trong các NHTM NN ra khỏi bảng tổng kết tài sản của các ngân hàng. Khi gia nhập WTO, Trung Quốc đã có những cam kết liên quan đến kinh doanh ngân hàng nh− sau: * Ngân hàng: - 5 năm sau khi gia nhập, sẽ xoá bỏ mọi hạn chế về địa lý và khách hàng. - Việc cấp phép chỉ dựa trên những tiêu chí mang tính thận trọng. Trong vòng 5 năm sau khi gia nhập WTO, mọi biện pháp không thận trọng mang tính hạn chế quyền sở hữu, ph−ơng thức hoạt động và hình thức pháp lý, kể cả đối với các chi nhánh và cấp phép nội địa của các ngân hàng n−ớc ngoài sẽ đ−ợc xoá bỏ; - Các ngân hàng n−ớc ngoài cũng đ−ợc phép cung cấp dịch vụ thuê mua tài chính khi các ngân hàng trong n−ớc đ−ợc phép; - Để thành lập công ty con tại Trung Quốc, các ngân hàng n−ớc ngoài phải có tổng tài sản trên 10 tỉ USD; - Để mở chi nhánh, ngân hàng n−ớc ngoài phải có tổng tài sản hơn 10 tỉ USD. * Kinh doanh nội tệ. - Sau khi gia nhập 5 năm, xoá bỏ các hạn chế về địa lý trong kinh doanh nội tệ. - Trong vòng 2 năm sau khi gia nhập, các ngân hàng n−ớc ngoài có thể kinh doanh nội tệ với các công ty trong n−ớc. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 23
26. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Trong vòng 5 năm sau khi gia nhập, các ngân hàng n−ớc ngoài có thể kinh doanh nội tệ với các thể nhân trong n−ớc; - Để có giấy phép kinh doanh nội tệ, ngân hàng n−ớc ngoài phải có ít nhất 3 năm hoạt động ở Trung Quốc và có lãi trong 2 năm cuối. 1.4.2 Hàn Quốc. Hàn Quốc bắt đầu quá trình tự do hoá kinh doanh ngân hàng từ những năm đầu thập niên 80 bằng việc t− hữu hoá các ngân hàng th−ơng mại, từng b−ớc xoá bỏ hạn chế về lãi suất và tỉ giá. Đến cuối thập niên 80, Hàn Quốc đã cho phép các ngân hàng n−ớc ngoài đ−ợc tham gia rộng rãi hơn trong hoạt động cung cấp dịch vụ ngân hàng tại Hàn Quốc và vào cuối thập niên 90, các ngân hàng n−ớc ngoài đã đ−ợc h−ởng sự đối xử nh− các ngân hàng trong n−ớc về các giới hạn hoạt động, phạm vi kinh doanh nh−ng vẫn còn bọ những giới hạn nhất định trong việc tiếp cận với đồng bản tệ. Tuy nhiên, Hàn Quốc vẫn áp dụng một số biện pháp hạn chế trá hình ngăn cản sự thâm nhập của các ngân hàng n−ớc ngoài vào kinh doanh ngân hàng trong n−ớc nh− yêu cầu vốn tối thiểu để thành lập chi nhánh ngân hàng n−ớc ngoài ở mức cao hoặc đối xử các chi nhánh ngân hàng n−ớc ngoài nh− những công ty con. Để giúp các ngân hàng th−ơng mại gia tăng cạnh tranh và hội nhập, kể từ 1990 Hàn Quốc bắt đầu nới lỏng, giảm bớt sự kiểm soát của NHTW, trao quyền tự chủ cho các ngân hàng trong việc điều hành công việc kinh doanh của mình. Mặt khác, các ngân hàng th−ơng mại cũng đ−ợc phép mở rộng phạm vi hoạt động nhằm cung cấp nhiều dịch vụ ngân hàng hơn cho thị tr−ờng. Sau khủng hoảng tiền tệ Châu á năm 1997, Hàn Quốc đã đẩy mạnh việc mở cửa dịch vụ tài chính cho các ngân hàng n−ớc ngoài tham gia cạnh tranh nhằm thúc đẩy việc tái cơ cấu và tái tổ chức lại hệ thống ngân hàng trong n−ớc. Ngoài ra, Hàn Quốc cũng thúc đẩy quá trình hợp nhất và sát nhập các ngân hàng cùng với việc bán các ngân hàng cho khu vực kinh tế t− nhân nhằm lành mạnh hoá lĩnh vực ngân hàng. 1.4.3 Thái Lan. Thái Lan là quốc gia tiến hành quá trình hội nhập ngân hàng từ đầu những năm 1970 thông qua quá trình cải cách lãi suất nh−ng không thành công do tác Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 24
27. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM động xấu của kinh tế thế giới. Kể từ năm 1990, Thái Lan bắt đầu thực hiện lại quá trình này thông qua các ch−ơng trình: (i). Thả nổi lãi suất; thả nổi việc quản lý các giao dịch ngoại hối và mở rộng phạm vi kinh doanh cho các ngân hàng th−ơng mại qua đó cho phép các ngân hàng thực hiện nhiều hoạt động kinh doanh liên quan đến dịch vụ ngân hàng hơn nh− t− vấn tài chính; phát hành chứng khoán và các công nợ; bảo lãnh và kinh doanh; quản lý các quỹ đầu t−. (ii). Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về giám sát hoạt động của các ngân hàng, các yêu cầu mang tính luật định về tỉ lệ an toàn vốn theo tiêu chuẩn BALSE hoặc các quy định về số cổ đông, tỉ lệ nắm giữ quyền kiểm soát; thực hiện việc phân loại và trích lập rủi ro theo thông lệ quốc tế thành lập cơ quan xếp hạng tín nhiệm. (iii). Hoàn thiện cơ sở hạ tầng cho hoạt động thanh toán thông qua thị tr−ờng liên ngân hàng. Kể từ sau khủng hoảng tiền tệ Châu á 1997, sự tham gia của các chi nhánh ngân hàng n−ớc ngoài tại Thái Lan đ−ợc nới rộng hơn so với tr−ớc đây nhằm thúc đẩy cho quá trình tái cơ cấu lại hệ thống ngân hàng của Thái Lan. Về cơ bản, các ngân hàng n−ớc ngoài đ−ợc tham gia kinh doanh tất cả các hoạt động nh− các ngân hàng trong n−ớc trừ việc mở thêm chi nhánh. Tuy nhiên, để tạo điều kiện cho các ngân hàng trong n−ớc chuẩn bị cạnh tranh và hội nhập, Thái Lan cũng sử dụng một số biện pháp nhất định về yêu cầu vốn tự có, dự trữ, số nhân viên để hạn chế sự xâm nhập quá nhanh của các chi nhánh ngân hàng n−ớc ngoài vào hệ thống ngân hàng trong n−ớc. Sau cuộc khủng hoảng năm 1997, Thái Lan đã đóng cửa hoặc sáp nhập khoảng 70 ngân hàng thành 6 nhóm tài chính chủ yếu. Ngoài ra, Thái Lan cũng cho phép ng−ời n−ớc ngoài đ−ợc quyền sở hữu 100% cổ phiếu của các ngân hàng Thái Lan. 1.4.4 Nhật Bản. Từ giữa thập niên 70 trở về tr−ớc, Nhật Bản kiềm chế chặt chẽ hoạt động của các ngân hàng thông qua việc ngân hàng Nhật Bản (Bank of Japan - NHTW) quy định trần lãi suất cho vay theo quý và kiểm soát chặt chẽ hoạt động cạnh tranh của Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 25
28. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM các ngân hàng th−ơng mại bằng cách phân chia lĩnh vực hoạt động một cách nghiêm ngặt. Đặc biệt, trong từng lĩnh vực cũng kiểm soát chặt chẽ việc mở các chi nhánh mới. Đến giữa thập niên 70, Nhật Bản bắt đầu quá trình nới lòng kiểm soát đối với các hệ thống ngân hàng. Tự do hoá lãi suất đối với các khoản tiền gửi có thời hạn đ−ợc tiến hành từ năm 1986 đến 1993 và có khoản tiền gửi không kỳ hạn đ−ợc tiến hành đến 1994 thì hoàn thành. Sự phân chia lĩnh vực kinh doanh của các ngân hàng và giữa các ngân hàng với công ty chứng khoán, bảo hiểm đ−ợc gỡ bỏ từng b−ớc áp lực của các ngân hàng kể từ năm 1970 bằng việc xâm nhập vào lĩnh vực kinh doanh của nhau. Đến năm 1993, Nhật Bản đã cho phép các ngân hàng đ−ợc quyền sở hữu các công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm và các ngân hàng tín thác. Các ngân hàng th−ơng mại n−ớc ngoài đ−ợc h−ởng các đãi ngộ thậm chí còn cao hơn các ngân hàng th−ơng mại trong n−ớc nhằm thu hút sự tham gia của các ngân hàng n−ớc ngoài vào thị tr−ờng Nhật Bản. Để nâng cao năng lực cạnh tranh của hệ thống ngân hàng th−ơng mại, kể từ những năm 1996, Nhật Bản bắt đầu thực hiện quá trình cải tổ với các công việc chính nh−: (i) tăng c−ờng sự độc lập của NHTW; (ii) tự do hoá ngoại hối; (iii) cho phép các ngân hàng bảo lãnh phát hành, buôn bán chứng khoán và kinh doanh bảo hiểm; (iv) cho phép các công ty chứng khoán mở các tài khoản cho khách hàng từ năm 1997. Nhật Bản đã hình thành những tập đoàn tài chính - ngân hàng khổng lồ nh− Mizuho Financial Group, Mitsubishi Tokyo Financial Group nhằm tăng c−ờng năng lực để lành mạnh hoá tài chính của hệ thống ngân hàng cũng nh− tăng c−ờng khả năng cạnh tranh trên phạm vi toàn cầu của hệ thống ngân hàng Nhật Bản. Ngoài ra, trong kế hoạch tự do hoá của mình, Nhật Bản cũng đã cho phép các định chế phi tài chính nh− Sony, Corp, Ito - Yakado thành lập mới các ngân hàng. Mặt khác, Nhật Bản cũng cho phép các ngân hàng đ−ợc bán các sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ cũng nh− cho phép liên kết kinh doanh rộng rãi trong các lĩnh vực khác nh− môi giới chứng khoán và quản lý quỹ đầu t−. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 26
29. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM 1.4.5 Kinh nghiệm của một số ngân hàng tốt nhất thế giới. Hàng năm, các tạp chí tài chính - ngân hàng hàng đầu t− thế giới nh− The Banker, Global Finance đã lựa chọn ra những ngân hàng xếp hạng "nhất" trên thế giới về tài sản, về sự an toàn dựa trên cơ sở các tiêu chí định tính và định l−ợng để phác hoạ bức tranh toàn cảnh về các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính - ngân hàng hàng đầu thế giới. Các yếu tố định l−ợng bao gồm mức độ tăng tr−ởng tài sản, khả năng sinh lợi mạng l−ới kinh doanh toàn cầu, quan hệ chiến l−ợc, phát triển kinh doanh mới và đổi mới sản phẩm. Các yếu tố định tính bao gồm các nhận định, phân tích, đánh giá của các nhà phân tích chứng khoán, phân tích xếp hạng tín nhiệm, t− vấn kinh doanh ngân hàng và các chủ thể khác có liên quan đến ngành ngân hàng. Để các NHTM Việt Nam tham khảo, vận dụng kinh nghiệm của các ngân hàng hàng đầu thế giới, chúng tôi chỉ chọn nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển của những ngân hàng tốt nhất thế giới và của các quốc gia chọn lọc trong khu vực Châu á năm 2003 với điển hình là Citobank và HSBC. * Citibank. Năm 2002, 2003, Citibank là ngân hàng tốt nhất trong hoạt động phục vụ cho các doanh nghiệp trên thế giới. Hiện nay, Citibank có mạng l−ới hoạt động tại trên 100 quốc gia, vùng lãnh thổ. Quá trình mở rộng mạng l−ới của Citibank ra n−ớc ngoài bắt đầu từ năm 1916. Citibank đ−ợc đánh giá là ngân hàng luôn trung thành với khách hàng trong những giai đoạn thăng trầm cũng nh− phát triển của khách hàng. Ngoài ra, tạo các n−ớc đang phát triển, Citibank còn là ngân hàng hàng đầu trong việc tạo ra hàng loạt các sản phẩm mới và mang tính sáng tạo cho khách hàng của mình. Điều đặc biệt mà khách hàng luôn thừa nhận là bất kể khi sử dụng dịch vụ nào họ đều đ−ợc những chuyên gia và chuyên viên giỏi nhất phục vụ. * Hongkong Shanghai Banking Corporation (HSBC). Năm 2003, HSCB đã v−ơn lên vị trí dẫn đầu trong phục vụ các khách hàng Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 27
30. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM tiêu dùng với khẩu hiệu mới "The World's local bank". HSBC cung cấp dịch vụ khách hàng cho ng−ời tiêu dùng thông qua mạng l−ới hơn 9.500 văn phòng tại 79 quốc gia và vùng lãnh thổ. Hiện nay, HSBC đang tập trung vào khách hàng tiêu dùng và xem đây là một phần quan trọng t−ơng lai của HSBC. Kể từ năm 1991, HSBC đã bắt đầu tiến hành hàng loạt các vụ mua lại những ngân hàng chính tại nhiều n−ớc trên thế giới nh− Brazil, Argentina, France và Mexico. HSBC đ−ợc đánh giá nh− ng−ời tiên phong trong kinh doanh ngân hàng của thế kỷ XXI. * Cơ sở cho thành công của Citibank và HSBC. - Duy trì và phát triển: khả năng linh hoạt, thích nghi và sáng tạo để cạnh tranh thành công trong môi tr−ờng kinh doanh th−ờng xuyên thay đổi. - Để đáp ứng các thách thức trong điều kiện kinh doanh toàn cầu cần phải đảm bảo: có năng lực về tài chính (vốn tự có), kiểm soát chặt chẽ chi phí và xây dựng quan hệ khách hàng. - Gia tăng lợi nhuận thông qua các chiến l−ợc sáp nhập, hợp nhất và mua lại. - Xây dựng quy chế hoạt động và điều hành chặt chẽ, hiệu quả. 1.4.6. Các bài học kinh nghiệm cho Việt nam a. Đối với Nhà n−ớc. Việt Nam có thể vận dụng một số bài học kinh nghiệm thông qua việc phân tích các b−ớc hội nhập quốc tế về ngân hàng đã đ−ợc các quốc gia trên thế giới nh− sau: - Thực hiện tự do hoá hoạt động kinh doanh ngân hàng đối với các ngân hàng và định chế tài chính trong n−ớc rồi mới mở cửa cho các tổ chức n−ớc ngoài. Việc tự do hoá này thể hiện qua việc Nhà n−ớc trao quyền chủ động nhiều hơn cho các ngân hàng trong quá trình điều hành hoạt động kinh doanh thay vì can thiệp trực tiếp. Ngoài ra, Nhà n−ớc còn cho phép các NHTM đ−ợc quyền thành lập hoặc mua lại các định chế tài chính phi ngân hàng để mở rộng phạm vi kinh doanh và tạo điều kiện nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 28
31. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Tự do hoá hoạt động đầu t− trực tiếp rồi mới đến tự do hoá hoạt động đầu t− gián tiếp nhằm thu hút các luồng vốn đầu t− ổn định vào trong n−ớc tr−ớc khi cho phép dòng vốn đầu t− gián tiếp - dễ biến động và hệ thống tháo chạy khỏi quốc gia. - Bãi bỏ việc kiểm soát lãi suất huy động tr−ớc khi áp dụng cho lãi suất cho vay nhằm giúp các NHTM chủ động trong việc quyết định lãi suất đầu vào và đầu ra của từng ngân hàng. - Thực hiện tự do hoá lãi suất cho vay và huy động bằng nội tệ tr−ớc khi tiến hành tự do hoá lãi suất huy động và cho vay bằng ngoại tệ nhằm thực hiện chính sách quản lý ngoại hối chặt chẽ, tránh tình trạng không kiểm soát đ−ợc dòng vốn ngoại tệ vào và khỏi quốc gia. - Thực hiện việc tự do hoá kinh doanh ngoại tệ tr−ớc khi tự do hoá kinh doanh nội tệ đối với các nhà cung cấp dịch vụ tài chính - ngân hàng n−ớc ngoài nhằm tạo thời gian cho các ngân hàng trong n−ớc làm quen với sự hiện diện của các nhà cung cấp n−ớc ngoài. Việc hạn chế trong kinh doanh đồng nội tệ đối với các nhà cung cấp dịch vụ n−ớc ngoài còn đảm bảo cho Nhà n−ớc thực hiện đ−ợc chính sách tài chính - tiền tệ của mình trong thời gian đầu của quá trình hội nhập tài chính - ngân hàng với thế giới. - Thành lập khuyến khích việc hình thành các tập đoàn tài chính - ngân hàng thông qua hoạt động cơ cấu, tái sắp xếp lại nhằm nâng cao năng lực tài chính, năng lực cạnh tranh cũng nh− tạo điều kiện cho các ngân hàng trong n−ớc có thể tồn tại trong quá trình cạnh tranh các nhà cung cấp dịch vụ tài chính n−ớc ngoài ngay trong n−ớc hoặc ở ngoài biên giới quốc gia. - Tiến hành cổ phần hoá các NHTM thuộc sở hữu Nhà n−ớc nhằm tạo động lực cho các ngân hàng trong quá trình nâng cao hiệu quả hoạt động cũng nh− tăng năng lực tài chính và khả năng cạnh tranh trong và ngoài n−ớc. - Tách và chuyển các hoạt động tài chính - ngân hàng mang tính chính sách ở các NHTM thuộc sở hữu Nhà n−ớc sang cho các ngân hàng chính sách để thực sự chuyển các NHTM thành các tổ chức kinh doanh thuần tuý trên nền tảng của các yếu tố thị tr−ờng. Thông qua quá trình này, các NHTM Nhà n−ớc buộc phải xoá bỏ các chi nhánh làm ăn thua lỗ, hoàn thiện bộ máy, cắt giảm chi phí - đây là những Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 29
32. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM điều khó thực hiện tr−ớc đây. - áp dụng các chuẩn mực quốc tế trong phân loại nợ, trích lập dự phòng và các quy định về quản lý kinh doanh ngân hàng hiện đang phổ biến nh− Hiệp −ớc BASEL về quản lý kinh doanh ngân hàng hoặc các chuẩn mực về kế toán - kiểm toán quốc tế. - áp dụng các biện pháp kiểm soát sự xâm nhập quá nhanh của các ngân hàng n−ớc ngoài vào hệ thống ngân hàng trong n−ớc nh− các hạn chế về địa lý và khách hàng đối với các nhà cung cấp dịch vụ tài chính - ngân hàng n−ớc ngoài. Tuy nhiên, các quốc gia có ch−ơng trình cụ thể để nới lỏng các biện pháp kiểm soát và hạn chế này. b. Đối với các ngân hàng th−ơng mại Việt Nam. Một số bài học cho các NHTM Việt Nam từ việc nghiên cứu các ngân hàng tốt nhất thế giới trong các lĩnh vực khác nhau của kinh doanh ngân hàng và các ngân hàng tốt nhất của một số quốc gia trong quá trình cạnh tranh và hội nhập với khu vực và quốc tế: - Lấy khách hàng là trung tâm trong việc xây dựng chiến l−ợc kinh doanh và phục vụ khách hàng. Xem việc thoả mãn khách hàng là tiêu chí cao nhất để thực hiện cung cấp các sản phẩm, dịch vụ tài chính - ngân hàng. - Xây dựng chiến l−ợc kinh doanh dài hạn trong đó xác định rõ các mục tiêu, chính sách và các biện pháp cụ thể để đạt đ−ợc các mục tiêu đó. - Mở rộng mạng l−ới hoạt động khỏi phạm vi biên giới quốc gia thông qua hoạt động liên doanh, mua lại, thành lập mới hoặc mở văn phòng đại diện tại các khu vực khác nhau để đa dạng hoá phạm vi địa lý và khách hàng cung cấp vốn và sử dụng vốn. - Đa dạng hoá hoạt động kinh doanh trên cơ sở chuyên môn hoá cao độ và vẫn tập trung vào những lĩnh vực mà mình có lợi thế. - áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến, hiện đại phục vụ cho quá trình thoả mãn nh− cầu của khách hàng cũng nh− nâng cao chất l−ợng quản lý, điều hành nội bộ của các ngân hàng. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 30
33. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Hình thành các tập đoàn tài chính - ngân hàng cung cấp toàn diện tất cả các sản phẩm, dịch vụ tài chính đ−ợc xã hội yêu cầu thông qua việc sáp nhập, hợp nhất, mua lại, liên doanh, liên kết. - Ban hành và thực hiện chính sách nguồn nhân lực một cách có hiệu quả để tăng c−ờng năng suất, chất l−ợng trong quá trình thoả mãn nhu cầu của khách hàng. 1.5 Xu thế đổi mới của hệ thống NHTM VN trong tiến trình hội nhập hiện nay 1.5.1 Định h−ớng phát triển các NHTM VN đến 2010. Trên thực tế, Việt Nam đã và đang trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế thông qua việc tham gia các thoả thuận song ph−ơng và đa ph−ơng nh− Hiệp định th−ơng mại Việt Nam - Hoa Kỳ, hiệp định khung về khu vực đầu t− ASEAN, Hiệp định tự do xúc tiến và bảo hộ đầu t− Việt Nam - Nhật Bản, và 47 hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu t− với các quốc gia và vùng lãnh thổ.1 Ngoài ra, Việt Nam đang trong quá trình đàm phán gia nhập WTO. Để tồn tại và phát triển trong tình hình mới, các NHTM Việt Nam phải: - Nhận thức đầy đủ các cơ hội và thách thức của quá trình hội nhập với khu vực và thế giới, mà tr−ớc mắt là việc thực hiện Hiệp định th−ơng mại Việt Nam - Hoa kỳ trong lĩnh vực kinh doanh ngân hàng để có những chiến l−ợc phù hợp cùng với các ch−ơng trình hành động cụ thể để đối phó, khắc phục những hạn chế hiện tại của các TCTD Việt Nam. - Tăng c−ờng hợp tác của các NHTM Việt Nam thông qua Hiệp hội Ngân hàng nhằm đảm bảo cạnh tranh để phát triển trên cơ sở hợp tác chặt chẽ nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng, giúp đảm bảo an ninh tài chính của đất n−ớc nh− phối hợp trong cho vay hợp vốn, thiết hệ thống thanh toán điện từ, hệ thống mạng l−ới ATM và nâng cao trình độ công nghệ ngân hàng lên ngang bằng với khu vực và thế giới. - Phân định rõ quyền và nghĩa vụ trong hoạt động quản trị của các ngân hàng, nhất là các NHTM NN, trên cơ sở xác định chính xác vấn đề sở hữu; 1 Tính đến ngày 31/12/2003. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 31
34. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Nâng cao năng lực tài chính của NHTM thông qua việc tăng vốn tự có, nâng cao chất l−ợng tín dụng, giảm thiểu các khoản đầu t−, cho vay không sinh lợi. - áp dụng và ban hành các chuẩn mực, quy trình hoạt động an toàn cho ngân hàng trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm của thế giới và điều kiện của Việt Nam trong công tác quản lý, thanh tra và giám sát nội bộ nhằm hạn chế những sai lầm trong quá trình quản trị, điều hành các TCTD. - Phát triển thêm các sản phẩm tài chính, ngân hàng hiện đại thay vì chỉ tập trung vào các nghiệp vụ truyền thống dẫn đến hiệu quả kinh doanh, năng lực tài chính thấp trong khi các tỉ lệ về chi phí nghiệp vụ cao. - Phát triển các chiến l−ợc mở rộng kinh doanh ra phạm vi khu vực và thế giới và tăng c−ờng hợp tác với các TCTD hàng đầu thế giới để học hỏi kinh nghiệm quản trị, điều hành cũng nh− phục vụ cho các doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình mở rộng kinh doanh ra phạm vi khu vực và toàn cầu. - Nâng cao trình độ cán bộ kinh doanh ngân hàng thông qua quá trình đào tạo và đào tạo lại trong n−ớc hoặc ở n−ớc ngoài cũng nh− đặc cử, biệt phái các cán bộ giỏi thâm nhập vào đội ngũ quản trị của các TCTD hàng đầu thế giới để học hỏi kinh nghiệm. Thực hiện thu hút nhân tài thông qua các chính sách hợp lý về đào tạo, l−ơng, th−ởng - Ban hành các quy trình nghiệp vụ, các chuẩn mực về đạo đức trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng để góp phần phòng ngừa tình trạng thoái hoá, biến chất gây ra nhiều vụ tiêu cực, vi phạm pháp luật và làm tổn thất rất lớn về tài chính cho đất n−ớc, cho nhân dân và làm xấu đi hình ảnh của hệ thống ngân hàng Việt Nam trên tr−ờng quốc tế. a. Mục đích chiến l−ợc của hệ thống NHTM Việt Nam đến năm 2010. - Hình thành môi tr−ờng minh bạch, lành mạnh và bình đẳng cho hoạt động tiền tệ, ngân hàng, ứng dụng công nghệ thông tin, mở rộng nhanh các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt và thanh toán qua ngân hàng. Đa dạng hoá các hình thức huy động vốn, cho vay, cung ứng các dịch vụ và tiện ích ngân hàng thuận lợi và thông thoáng đến mọi doanh nghiệp và dân c−, đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn tín dụng cho sản xuất, kinh doanh và đời sống, chú trọng nông nghiệp, nông thôn. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 32
35. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Hình thành đồng bộ khuôn khổ pháp lý, áp dụng đầy đủ hơn các thiết chế và chuẩn mực quốc tế về an toàn trong kinh doanh tiền tệ - ngân hàng. Giải quyết nợ tồn đọng đi đôi với tăng c−ờng những chế định pháp lý, kinh tế và hành chỉ về nghĩa vụ trả nợ của ng−ời đi vay và bảo vệ thu nợ hợp pháp của ng−ời cho vay. Tăng c−ờng năng lực tự kiểm tra của các tổ chức tín dụng và công tác thanh tra, giám sát của các cơ quan chức năng, không để xảy ra đổ vỡ tín dụng. - Cơ cấu lại hệ thống ngân hàng. Phân biệt chức năng của ngân hàng Nhà n−ớc và ngân hàng th−ơng mại Nhà n−ớc, chức năng cho vay của ngân hàng chính sách với chức năng kinh doanh tiền tệ của ngân hàng th−ơng mại. Bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của ngân hàng th−ơng mại trong kinh doanh. Giúp đỡ và thúc đẩy các tổ chức tín dụng trong n−ớc nâng cao năng lực quản lý và trình độ nghiệp vụ, có khả năng cạnh tranh với các chi nhánh ngân hàng n−ớc ngoài. Bảo đảm quyền kinh doanh của các ngân hàng và các tổ chức tài chính n−ớc ngoài theo các cam kết của Việt Nam với quốc tế. Gắn cải cách ngân hàng với cải cách doanh nghiệp Nhà n−ớc. Sắp xếp lại các ngân hàng th−ơng mại cổ phần, xử lý các ngân hàng yếu kém. b. Các yêu cầu về xây dựng hệ thống NHTM Việt Nam đến năm 1010. Một hệ thống NHTM mạnh và đủ sức cạnh tranh với các đối thủ cạnh tranh từ các quốc gia khác phải thoả mãn một số yêu cầu sau: * Đủ vốn [vốn chủ sở hữu/vốn tự có và coi nh− tự có]. Đây là yếu tố quan trọng của nguồn gốc sản sinh ra sức cạnh tranh của các NHTM vì hiện nay d−ới góc độ luật pháp hay thị tr−ờng tài chính cũng đang có xu h−ớng yêu cầu các NHTM phải có mức vốn cao hơn so với tr−ớc đây và phải đảm bảo các chuẩn mực về mức vốn tối thiểu nhằm đảm bảo an toàn cho hoạt động của ngân hàng cũng nh− ng−ời gửi tiền vào ngân hàng. Theo chúng tôi, NHNN cần đề nghị Chính phủ tăng mức vốn pháp định của các tổ chức tín dụng, đặc biệt NHTM lên ngang tầm với khu vực và thế giới. Một NHTM đ−ợc xem là đủ vốn khi vốn chủ sở hữu thoả mãn các yêu cầu Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 33
36. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM sau: - Đảm bảo khả năng bù đắp rủi ro, chống rơi vào tình trạng vỡ nợ cho chủ sở hữu của ngân hàng. - Bảo đảm an toàn cho việc chi trả cho ng−ời gửi tiền khi có tình huống xấu xảy ra. - Giảm thiểu tối đa dự hỗ trợ từ ngân sách Nhà n−ớc khi gặp những rủi ro mang tính bản của hoạt động kinh doanh tiền tệ và hoạt động ngân hàng. - Đảm bảo đáp ứng đủ cho nhu cầu hoạt động của ngân hàng nh− mở rộng mạng l−ới chi nhánh, lắp đặt hệ thống ATM và sử dụng thành quả của Công nghệ thông tin vào hoạt động ngân hàng. - Thoả mãn nhu cầu sử dụng đòn bẩy tài chính để nâng cao suất sinh lời của vốn chủ sở hữu. - Đảm bảo các yêu cầu mang tính luật định liên quan đến vốn chủ sở hữu nh− (i) các quy định về tỉ lệ sử dụng vốn tự có để mua sắm tài sản cố định ; (ii) quy mô cho vay, bản lãnh tối đa đối với một khách hàng; (iii) quy mô mua cổ phần, góp vốn vào các tổ chức khác Những NHTM đủ vốn sẽ có khả năng tồn tại qua những rủi ro, những thời kỳ suy thoái; mở rộng khả năng cung cấp, đáp ứng các nhu cầu ngày càng gia tăng của khách hàng cả về quy mô, khu vực địa lý lẫn tính đa dạng của sản phẩm, dịch vụ; duy trì đ−ợc lòng tin của công chúng vào hoạt động của ngân hàng. * Chất l−ợng tài sản cao. Các NHTM có chất l−ợng tài sản thấp thì tỷ lệ nợ không sinh lời trên tổng tài sản chiếm tỉ lệ cao, do đó chắc chắn không thể cạnh tranh thành công với các ngân hàng có chất l−ợng tài sản cao hơn vì các NHTM có chất l−ợng tài sản thấp phải tập trung các nguồn lực tài chính và nhân lực vào việc xử lý, tái cơ cấu những khoản tài sản yếu kém. Nói một cách khác, chất l−ợng tài sản thấp đồng nghĩa với khả năng sinh lời của ngân hàng sẽ thấp, rủi ro cao, khả năng cạnh tranh và tồn tại cũng thấp. * Có năng lực cạnh tranh. NHTM có năng lực cạnh tranh là ngân hàng có khả năng đổi mới và cung cấp Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 34
37. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM không ngừng sản phẩm, dịch vụ tài chính đáp ứng nhu cầu của khách hàng cũng nh− gợi mở các nhu cầu của khách hàng để cung cấp các sản phẩm, dịch vụ mới trên cơ sở của tính tiện ích ngày càng gia tăng nh−: - Xây dựng mạng l−ới chi nhánh rộng khắp và thuận lợi trong tiếp cận. - Sử dụng các dịch vụ ngân hàng 7/7 và 24/24 nh−ng chi phí đ−ợc duy trì ở mức thấp so với mức bình quân của ngành. * Đa dạng hoá về sở hữu. Để khai thác tối đa những −u điểm của mô hình định chế đa sở hữu trong việc chế tài lẫn nhau khi thực hiện quá trình kinh doanh theo nguyên tác phân quyền, có sự tách bạch rõ ràng giữa chủ sở hữu và ng−ời điều hành kinh doanh trực tiếp cũng nh− có thể huy động nhiều hơn các nguồn lực tài chính trong nền kinh tế nhằm nâng cao năng lực về vốn cũng nh− năng lực cạnh tranh. Các NHTM Việt Nam cần phát triển theo h−ớng cổ phần hoá toàn bộ các NHTM và chi giữ lại cổ phần khống chế của Nhà n−ớc nếu cần. * Có năng lực quản trị. Đây là yếu tố có tính quyết định đến sự thành công hay thất bại của hoạt động kinh doanh ngân hàng nhằm đảm bảo NHTM đ−ợc điều hành an toàn và có hiệu quả. * Có đội ngũ cán bộ, nhân viên với chất l−ợng cao. Trong điều kiện mức độ cạnh tranh giữa các NHTM với nhau và với các chủ thể khác cùng cung cấp các dịch vụ tài chính - ngân hàng ngày càng gia tăng, nguồn nhân lực có chất l−ợng cao là yếu tố quan trọng nhất để các NHTM tồn tại và phát triển. Với nguồn nhân lực có chất l−ợng cao, các NHTM sẽ có khả năng phát hiện và khai thác những cơ hội trên thị tr−ờng để tìm lợi nhuận và ngăn ngừa rủi ro có thể xảy ra. Do đó, các NHTM Việt Nam cần phải đẩy mạnh công tác đào tạo đội ngũ cán bộ có năng lực, trình độ, tinh thông nghiệp vụ ngân hàng và có thể ứng dụng các thành tựu công nghệ thông tin trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Mặt khác, họ cũng phải là những ng−ời thành thạo ngoại ngữ, có tác phong công nghiệp Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 35
38. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM và kỷ luật cao, góp phần nâng cao hiệu suất lao động trong ngành ngân hàng. * áp dụng công nghệ hiện đại và kinh doanh ngân hàng. Công nghệ hiện đại sẽ giúp các NHTM nâng cao chất l−ợng sản phẩm, dịch vụ cũng nh− có điều kiện cung cấp cho khách hàng những sản phẩm, dịch vụ ngày càng thuận tiện và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng. Ngoài ra, công nghệ hiện đại cũng đ−ợc sử dụng trong nội bộ của ngân hàng để nâng cao hiệu quả kinh doanh và có điều kiện để nắm toàn diện hơn các thông tin tài chính cần thiết trong hoạt động của ngân hàng nhằm đ−a ra các quyết định cần thiết hạn chế những rủi ro đặc thù của kinh doanh ngân hàng. * Xây dựng văn hoá kinh doanh ngân hàng. Để thay đổi những thói quen, t− duy theo cơ chế hoạt động phi thị tr−ờng, cần thay đổi văn hoá kinh doanh ngân hàng theo h−ớng công khai hoá, cải thiện hệ thống đánh rủi ro tín dụng, quan tâm hơn đến dòng ngân l−u của khách hàng thay vì quá đặt nặng vấn đề thế chấp cũng nh− yêu cầu các chi nhánh phải có trách nhiệm cao hơn và cụ thể hơn đối với hiệu quả kinh doanh của mình dựa trên cơ sở minh bạch thay vì tin t−ởng mang tính cá nhân. c. Cơ cấu lại hệ thống ngân hàng th−ơng mại Việt Nam. * Cơ cấu lại hệ thống NHTMNN. Hệ thống NHTMNN vẫn đang chiếm một tỉ trọng lớn trong ngành ngân hàng Việt Nam nh−ng tính bền vững của tình trạng này không cao trong điều kiện mở rộng cửa và hội nhập ngân hàng hiện nay. Các NHTMNN cũng đã bộc lộ rõ những yếu kém của mình trong quá trình hoạt động nên việc cơ cấu lại hệ thống NHTM NN trở nên ngày càng cấp bách và cần thiết hơn. Theo chúng tôi, việc cơ cấu lại hệ thống NHTM NN có thể thực hiện theo h−ớng (i) đảm bảo kiểm soát của Nhà n−ớc trong lĩnh vực kinh doanh ngân hàng trong n−ớc; (ii) nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của NHTM NN trong khu vực và thế giới. Tuy nhiên, Nhà n−ớc không cần duy trì quyền kiểm soát 100% nh− hiện nay mà cần đa dạng hoá cơ cấu sở hữu của các NHTM NN để huy động nhiều vốn hơn cho các NHTM NN cũng nh− tạo cơ chế để có nhiều chủ thể Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 36
39. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM hơn cùng quản lý hoạt động của các NHTM NN. Việc cơ cấu lại hệ thống NHTM NN cần tập trung vào một số nội dung sau: - Lành mạnh hoá tài chính: đ−ợc thực hiện thông qua việc (i) làm sạch bảng cân đối kế toán khỏi các khoản cho vay xấu, khó đòi bằng việc đ−a các khoản tín dụng xấu ra khỏi bảng cân đối kế toán của ngân hàng và bù đắp bằng các nguồn khác của Nhà n−ớc nếu do thực hiện theo chỉ đạo dẫn đến nợ xấu; (ii) tăng vốn chủ sở hữu cho các NHTM NN bằng các biện pháp nh− cấp thêm vốn từ ngân sách, cho phép huy động bằng phát hành cổ phiếu, trái phiếu. - Nâng cao quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh, tạo cơ chế độc lập cho các NHTM NN khi ra quyết định liên quan đến việc thành lập cơ sở cung cấp dịch vụ, cấp tín dụng và các dịch vụ khác. Đặc biệt, các NHTM NN cần đ−ợc tự chủ hơn về mặt tài chính để chủ động chi tiêu nhằm tối đa hoá giá trị của mình. - Chuyển toàn bộ hoạt động ngân hàng mang tính chính sách sang các định chế hoạt động chính sách. - Nâng cao năng lực quản trị của các NHTM NN bằng việc nâng cao khả năng quản lý về vốn, rủi ro, kinh doanh, dịch vụ để có thể cung cấp hiệu quả các sản phẩm, dịch vụ cho thị tr−ờng trong và ngoài n−ớc. - Đổi mới mô hình tổ chức của các NHTM NN theo h−ớng hình thành các bộ phận kinh doanh độc lập, giảm bớt tính bao cấp, dựa trên hiệu quả kinh tế để quyết định sự ra đời và tồn tại của các ngân hàng, các chi nhánh và phòng giao dịch. - Xây dựng văn hoá kinh doanh ngân hàng theo nguyên tắc thị tr−ờng. - Xây dựng chiến l−ợc nhân sự - đào tạo - đãi ngộ thích hợp để duy trì và phát triển đội ngũ nhân viên có trình độ cao và có đạo đức phù hợp. d. Lộ trình xây dựng hệ thống NHTM Việt Nam đến năm 20102. * Giai đoạn 2004-2005. - Thiết lập môi tr−ờng pháp lý cho hoạt động ngân hàng theo chuẩn mực quốc tế và các quy định về cạnh tranh, chống độc quyền và những hành vi cạnh tranh 2 Nguồn: Ngân hàng Nhà n−ớc Việt Nam, "Chiến l−ợc phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2010", Hà nội, tháng 7/2004; Quyết định số 663/QĐ-NHNN về kế hoạch hội nhập kinh tế ngành ngân hàng, 26/3/2003. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 37
40. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM không lành mạnh trong hoạt động kinh doanh ngân hàng tại Việt Nam. - Nhanh chóng ban hành các quy định về chống rửa tiền cũng nh− các biện pháp chế tài nhằm đảm bảo an ninh tài chính trong quá trình mở cửa hoạt động ngân hàng, tránh tình trạng trở thành nơi rửa tiền của các tổ chức tội phạm trên thế giới và sau đó tiền "sạch" lại đ−ợc chuyển khỏi Việt Nam nhanh chóng làm tổn thất cho nền kinh tế. -Bảo đảm quyền kinh doanh của các định chế tài chính n−ớc ngoài theo các cam kết đã và sẽ tham gia theo h−ớng tạo sân chơi bình đẳng giữa các NHTM Việt Nam với các nhà cung cấp dịch vụ tài chính ngân hàng thuộc các quốc gia khác; - Đẩy nhanh tiến độ cải cách DNNN để làm lành mạnh hoá tài chính những hách hàng chủ yếu của các NHTM NN hiện nay theo h−ớng nếu DNNN nào cần thiết phải duy trì sẽ đ−ợc cấp đủ vốn để hoạt động còn các DN còn phải có thể thực hiện các ph−ơng thức nh− cổ phần hoá, giao hoán, khoán, bán, giải thể, phá sản để đảm bảo cho việc vốn Nhà n−ớc đ−ợc sử dụng có hiệu quả và đúng mục đích. - NHNN nhanh chóng phát triển, hoàn thiện các công cụ gián tiếp để thực hiện chính sách tiền tệ bằng các công cụ nh− lãi suất, tỷ giá, nghiệp vụ thị tr−ờng mở và các công cụ khác nh− tỉ lệ dự trữ bắt buộc - NHNN từng b−ớc áp dụng cơ chế quản lý ngoại hối mở, nới rộng dần các hoạt động can thiệp trực tiếp vào thị tr−ờng ngoại hối và chỉ can thiệp bằng các công cụ gián tiếp cũng nh− từng b−ớc có các biện pháp chặt chẽ hơn trong việc kiểm soát tình trạng đô la hoá kinh tế để đảm bảo đến năm 2005 phải giảm đáng kể tỉ lệ đô la hoá hiện nay. - Từng b−ớc hoàn thiện hệ thống thị tr−ờng liên ngân hàng kể cả quy chế cũng nh− phát triển thêm các công cụ phòng tránh rủi ro lãi suất, tỉ giá để các NHTM có cơ hội làm quen và thực nghiệm tr−ớc khi mở rộng hoạt động của mình ra n−ớc ngoài đặc biệt là phải có sự t−ơng đồng với các chuẩn mực đang sử dụng phổ biến trên thế giới. - Hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử của NHNN và hệ thống thông tin quản lý của NHNN để có thể thúc đẩy trình độ công nghệ ngân hàng Việt Nam phát triển cùng với việc tạo điều kiện cho các NHTM sáng tạo, phát triển các sản phẩm, Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 38
41. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM dịch vụ mới trên cơ sở công nghệ hiện đại và cho phép NHNN có thể giám sát hoạt động của các NHTM theo ph−ơng thức trực tuyến đảm bảo sự điều tiết nhanh chóng, kịp thời và hiệu quả của NHNN nhằm bảo vệ tính an toàn của hệ thống cũng nh− can thiệp vào những NHTM có vấn đề. - Đảm ảo hoạt động của các NHTM đ−ợc tiến hành trên cơ sở th−ơng mại nhờ việc tách biệt rõ hơn về chức năng của NHTM và NHTM cũng nh− tách biệt chức năng cho vay của ngân hàng chính sách và chức năng của NHTM; - Xây dựng đề án cổ phần hoá toàn bộ các NHTM NN theo h−ớng nhà n−ớc chỉ giữ lại quyền phủ quyết thay vì nắm giữ 100% vốn nh− hiện nay để thúc đẩy các NHTM NN nâng cao hiệu quả hoạt động cũng nh− tăng tính chủ động trong quá trình kinh doanh trong và ngoài n−ớc của mình. - B−ớc đầu, thí điểm việc đ−a các cổ phiếu của một số NHTMCP chọn lọc lên niêm yết trên TTCK nh− NHTMCP á Châu, NHTMCP Sài gòn Th−ơng tín, NHTMCP Đông á. - Tái cơ cấu lại hệ thống ngân hàng đặc biệt đối với các NHTMCP để tăng quy mô và hiệu suất hoạt động, đảm bảo khả năng huy động các nguồn vốn trong và ngoài n−ớc phục vụ cho nhu cầu tăng tr−ởng kinh tế của đất n−ớc thông qua việc buộc giải thể, sáp nhập, hợp nhất các NHTMCP yếu kém, thiếu khả năng thanh toán, chất l−ợng tín dụng và khả năng sinh lời thấp, trình độ và năng lực quản lý không đáp ứng đ−ợc yêu cầu kinh doanh trong giai đoạn mới. - Nới lỏng thủ tục cấp phép cho ngân hàng n−ớc ngoài mở chi nhánh tại Việt Nam và các giới hạn về vốn, sử dụng vốn, an toàn vốn và các giới hạn khác nhằm từng b−ớc thực hiện đầy đủ các thoả thuận đã và sẽ cam kết về tài chính - ngân hàng khi tham gia APEC, WTO cũng nh− các Hiệp định th−ơng mại song ph−ơng và đa ph−ơng khác. - Để nhanh chóng nâng cao trình độ kinh doanh ngân hàng trong n−ớc cũng nh− tạo điều kiện để các NHTM cung cấp nhiều dịch vụ hơn, hoạt động có hiệu quả và NHNN có thể quản lý nền tài chính tiền tệ tốt hơn, NHNN và NHTM phải cùng nhau phát triển, khuyến khích công chúng sử dụng các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, kể cả việc ban hành các văn bản quy định về việc sử dụng các công Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 39
42. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM cụ thanh toán tiền mặt theo h−ớng đơn giản, tiện dụng và tiết kiệm chi phí, thời gian cho ng−ời sử dụng. - B−ớc đầu NHNN và NHTM rà soát và bãi bỏ những rào cản về thủ tục hành chính đối với sự tiếp cận của công chúng khi sử dụng dịch vụ ngân hàng nhằm thu hút khách hàng đến với ngân hàng vì các tiện tích cho ngân hàng cung cấp; - NHNN phối hợp cùng với Bộ Tài chính, các NHTM và các cơ quan hữu quan để từng b−ớc nâng cao năng lực tài chính của tài chính ngân hàng thông qua việc: (i) cấp thêm vốn, đánh giá lại giá trị tài sản, tăng tỷ lệ lợi nhuận để lại để tăng vốn, xử lý các khoản nợ mang tính chính sách hiện đang trong tình trạng không sinh lời đối với các ngân hàng th−ơng mại Nhà n−ớc; (ii) khuyến khích các NHTMCP hợp nhất, sáp nhập với nhau thành các tổ chức tài chính có quy mô lớn với mức vốn chủ sở hữu khoảng 200 triệu USD [#3.000tỉ] - mức trung bình trong khu vực châu á. - Xây dựng mạng thông tin chung cho ngành ngân hàng để có thể phát triển, mở rộng các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng hiện đại, góp phần giảm thanh toán tiền mặt và không qua hệ thống ngân hàng cũng nh− thiết kế các sản phẩm, tiện ích kèm theo nh− ebanking, homebanking, Internet banking, telephonebanking ; - Xây dựng hệ thống ATM dùng chung trên toàn quốc cho các ngân hàng, công ty phát hành thẻ, cho phép khách hàng có thể sử dụng chung một ATM cho nhiều loại thẻ có nhiều ngân hàng khác nhau phát hành nhằm đảm bảo tính hệ thống và tiết kiệm trong đầu t− của các ngân hàng. - Hiệp hội ngân hàng phối hợp với các NHTM và NHNN cũng nh− tham khảo các quốc gia, các tổ chức tài chính quốc tế khác nhau để ban hành quy định về "Đạo đức nghề nghiệp trong kinh doanh ngân hàng" nhằm xây dựng chuẩn mực đạo đức trong hoạt động kinh doanh ngân hàng để tránh những rủi ro cho các NHTM trong điều kiện môi tr−ờng hoạt động của các NHTM ngày càng phức tạp và khó kiểm soát hơn. - Hệ thống NHTM với sự trợ giúp của NHNN và các cơ quan có liên quan xây dựng các chuẩn mực trong điều hành, quản lý kinh doanh ngân hàng trên cơ sở tham khảo thông lệ quốc tế nh− BASEL và các quốc gia phát triển về lĩnh vực ngân hàng nh− Hoa Kỳ, Anh Quốc, Đức; Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 40
43. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Các NHTM cần đa dạng hoá các hình thức cho vay, huy động và các tiện ích khác để khai thác tốt hơn thị tr−ờng Việt Nam - vốn đ−ợc đánh giá là thị tr−ờng còn non trẻ và đầy tiềm năng phát triển. - Để đảm bảo có thể cạnh tranh và hội nhập thành công, các NHTM cần có biện pháp tăng c−ờng năng lực quản trị của các TCTD thông qua việc cử ng−ời đi đào tạo, tập huấn ở n−ớc ngoài hoặc mời những chuyên gia có trình độ cao tại các tr−ờng Đại học, Viện nghiên cứu chuyên về tài chính, ngân hàng có trình độ quản lý, nghiệp vụ và ngoại ngữ tham gia vào đội ngũ lãnh đạo của các NHTM; - Xây dựng mô hình tổ chức NHTM theo tiêu chuẩn kinh doanh quốc tế với đầy đủ các thể chế nội bộ, đa năng để hình thành các tập đoàn tài chính có khả năng hoạt động xuyên quốc gia; - Các NHTM với sự hỗ trợ của NHTM và các Bộ, ngành có liên quan từng b−ớc mở rộng sự hiện diện ở n−ớc ngoài thông qua việc thiết lập các Văn phòng đại diện, các liên doanh và thành lập một số các chi nhánh của các NHTM Việt Nam ở n−ớc ngoài; * Giai đoạn 2006-2010. Đến cuối những năm trong giai đoạn 2006-2010, thị tr−ờng dịch vụ ngân hàng của Việt Nam đã gần nh− mở cửa hoàn toàn với các tổ chức tài chính Hoa Kỳ và thế giới nếu Việt Nam đ−ợc chấp nhận làm thành viên của WTO vào năm 2003. Do đó cần phải thực hiện một số công việc sau; - Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý để có thể quản lý và kiểm soát hoạt động của các tổ chức tài chính, ngân hàng từ Hoa Kỳ, từ các n−ớc ASEAN và quốc gia khác cũng nh− bãi bỏ các hạn chế mang tính hành chính về số l−ợng, phạm vi hệ thống của các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính - ngân hàng n−ớc ngoài tại Việt Nam theo đúng cam kết trong các thoả thuận song ph−ơng và đa ph−ơng. Tăng c−ờng hợp tác với các NHTW các n−ớc và các cơ quan, tổ chức giám sát hoạt động tài chính ngân hàng của các quốc gia có ngân hàng, tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính - ngân hàng tại Việt Nam để nhanh chóng phát hiện và xử lý những tr−ờng hợp có nguy cơ ảnh h−ởng xấu đến sự an toàn của hoạt động kinh doanh ngân hàng tại Việt Nam. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 41
44. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Hoàn thiện bộ máy tổ chức của NHNN và nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ của NHNN theo h−ớng tuyển dụng những bán bộ, chuyên viên giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ từ các NHTM, từ các Tr−ờng Đại học, Viện nghiên cứu chuyên ngành với chế độ đãi ngộ, đào tạo phù hợp để có thể thực hiện chức năng quản lý Nhà n−ớc đối với hoạt động kinh doanh ngân hàng ngày càng phức tạp và đa dạng; - Để có thể kiểm soát thị tr−ờng tài chính - ngân hàng trong n−ớc cũng nh− xâm nhập thành công vào thị tr−ờng khu vực và thế giới các NHTM phải hợp tác hoặc với sự hỗ trợ của Nhà n−ớc hình thành các tập đoàn tài chính - ngân hàng với số vốn tự có lên đến hàng tỷ USD. - Mở rộng hoạt động củ các NHTM ra phạm vi quốc tế để hình thành nên cơ chế 2 chiều trong hoạt động tài chính - ngân hàng khi các NHTM Việt Nam có thể dễ dàng huy động vốn từ các thị tr−ờng khác và chuyên về đầu t−, cấp tín dụng cho nhu cầu vốn cho đầu t− phát triển và kinh doanh trong n−ớc. Đồng thời quá trình mở rộng mạng l−ới hoạt động của các NHTM Việt Nam sẽ có khả năng đa dạng hoá rủi ro cũng nh− có điều kiện thu thập đ−ợc những thông tin cần thiết cho quá trình kinh doanh của mình. 1.5.2. Giải pháp cho các NHTM Việt Nam hiện nay trong tiến trình hội nhập a. Chính sách công khai hoá thông tin. Chức năng cơ bản của các ngân hàng th−ơng mại - trung gian tài chính - là giải quyết các vấn đề về thông tin nhằm phân bổ nguồn vốn khan hiếm cho những dự án tốt và giám sát nhằm đảm bảo vốn đ−ợc sử dụng hợp lý và có hiệu quả. Tuy nhiên thông tin luôn không hoàn hảo nên phải có sự tham gia của Chính phủ vào việc thúc đẩy và hạn chế những −u và nh−ợc của vấn đề thông tin trong nền kinh tế. Để thực hiện các cam kết trong quá trình hội nhập ngân hàng, Việt Nam cần nhanh chóng ban hành quy định về việc thực hiện chế độ báo cáo tài chính bắt buộc và công khai đối với các NHTM. Việc công khai hoá thông tin kinh tế - tài chính cũng cần áp dụng cho mọi doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, không chỉ áp dụng cho riêng các TCTD. Ngoài ra, NHNN cũng cần xây dựng và hoàn thiện chế độ công khai hoá các văn bản quy phạm pháp luật của ngành ngân hàng, thông Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 42
45. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM tin tín dụng trên cơ sở công nghệ thông tin hiện đại bằng việc cho ra đời một trang web của ngành để phục vụ cho việc cập nhật thông tin của các NHTM, các nhà đầu t− n−ớc ngoài, các doanh nghiệp trong n−ớc và công chúng có quan tâm đến lĩnh vực tài chính, ngân hàng tại Việt Nam. Nếu thực hiện tốt điều này có thể giúp tránh đ−ợc tình trạng xáo trộn trong nền kinh tế khi Nhà n−ớc quyết định đ−a những loại tiền mới ra l−u thông nh− thời gian vừa qua. Để giải quyết vấn đề thiếu thông tin trong quá trình ra các quyết định của các chủ thể trong nền kinh tế, Nhà n−ớc cần khuyến khích việc thành lập và phát triển các công ty kinh doanh chuyên thu thập, xử lý và bán các thông tin kinh tế, tài chính cho các nhà đầu t−, ngân hàng, cổ đông, ng−ời gửi tiền. Tuy nhiên, việc công khai hoá thông tin, đối với các NHTM cũng cần phải đ−ợc thực hiện từng b−ớc vì theo khảo sát của IMF công bố vào tháng 03/2003 cho thấy các quốc gia vẫn ch−a thực sự công khai các thông tin về sự lành mạnh của hệ thống tài chính - ngân hàng ngay cả đối với các n−ớc phát triển. Ví dụ, 70% các quốc gia có hệ thống quản lý chất l−ợng ISO nhằm đảm bảo các sản phẩm, dịch vụ do ngân hàng cung cấp thoả mãn đ−ợc nhu cầu của khách hàng. b. Hoàn thiện chức năng quản trị tài chính. Quản trị tài chính đ−ợc hiểu bao gồm các công việc nhằm tối đa hoá giá trị của ngân hàng đ−ợc xác định bằng khả năng sinh lợi và mức độ rủi ro và hoạt động chủ yếu của quản trị tài chính là quản trị rủi ro. Quản trị tài chính có vai trò trung tâm trong việc xác định, l−ợng hoá, kiểm soát và hoạch định quản trị rủi ro có hiệu quả. Các NHTM cần phải thành lập bộ máy quản trị rủi ro gồm Hội đồng tín dụng Hội đồng quản lý tài sản nợ - tài sản có (ALCO hoặc ALMC) nhằm đảm bảo ngân hàng phản ứng hiệu quả nhằm đạt những mục tiêu quản trị tài chính. Để tăng c−ờng chức năng quản trị tài chính, các NHTM cần phải: - Phát triển khuôn khổ mình bạch và nhận thức toàn diện về quản trị tài chính thông qua các chính sách với mục tiêu cụ thể, rõ ràng về lợi nhuận/vốn và lợi nhuận/ tài sản, cải thiện quá trình hoạch định, thực hiện kế hoạch và báo cáo quản trị, giới hạn mức độ chấp nhận các rủi ro tài chính. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 43
46. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM - Tạo ra các dữ liệu quản trị tài chính có thể sử dụng trong phân tích và kiểm soát các yếu tố rủi ro tài chính và hỗ trợ chức năng báo cáo quản trị. - Phát triển năng lực để tính toán tác động của những thay đổi điều kiện kinh doanh đến danh mục rủi ro của ngân hàng. Trong hoạt động, các ngân hàng cần tạo ra sự phối hợp chặt chẽ trong quá trình quản trị và ra quyết định vì mọi hoạt động của các phòng ban và ngân hàng đều phải tuân theo những giới hạn về rủi ro tài chính của ngân hàng, các quyết định của ngân hàng phải dựa vào các phân tích tài chính chặt chẽ. Ngoài ALCO, để hoạt động có hiệu quả hơn trong kinh doanh mới, các ngân hàng cần xem xét đến việc áp dụng chức danh Giám đốc tài chính nhằm tối đa hoá giá trị của ngân hàng qua nâng cao khả năng sinh lợi và quản lý mức rủi ro của ngân hàng thông qua các công cụ cơ bản nh− quá trình hoạch định, quá trình ALCO, chức năng nguồn vốn và các báo cáo tài chính. Quản trị tài chính có hiệu quả sẽ cải thiện kết quả hoạt động của ngân hàng qua việc cung cấp thông tin quản trị tốt hơn cho công tác hoạch định, ra quyết định cũng nh− nâng cao kiểm soát rủi ro tài chính và hỗ trợ phân tích các nhân tố sinh lợi cho ngân hàng trong điều kiện kinh doanh khác nhau. c. Thiết lập cơ chế chống rửa tiền trong nội bộ các ngân hàng th−ơng mại. Các NHTM có thể ngăn chặn các hoạt động rửa tiền bằng việc: * Ban hành và áp dụng các biện pháp khuyến khích nhân viên ngân hàng phát hiện khách hàng và các giao dịch có nghi vấn; * Thực hiện việc đào tạo nhân viên về cách phòng ngừa và phát hiện các giao dịch có dấu hiệu rửa tiền; * Thực hiện việc phổ biến một số nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp trong kinh doanh ngân hàng tránh tình trạng nhân viên ngân hàng thông đồng với các cá nhân và tổ chức có hành vi tẩy rửa tiền. * Bổ nhiệm hoặc phân công một quản trị viên chịu trách nhiệm cụ thể về việc đảm bảo các chính sách và quy trình hoạt động của ngân hàng tuân thủ đúng quy định của pháp luật về chống rửa tiền. Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 44
47. Tài liệu QTKD NHTM – Chuyên đề Tổng quan và Xu thế phát triển của NHTM * Thiết lập kênh thông tin để thông báo kịp thời cho Ban quản trị và bộ phận kiểm soát nội bộ các sự kiện nghi vấn để xử lý. * Không mở các tài khoản vô danh hoặc tài khoản bí mật và l−u giữ các chứng từ liên quan đến việc mở và sử dụng tài khoản của khách hàng nh− Passport, Giấy chứng minh nhân dân và các giấy tờ liên quan. * Phải đặc biệt chú ý đến những giao dịch phức tạp với số tiền lớn bất th−ờng kể cả những kiểu giao dịch bất th−ờng không có mục đích kinh tế hoặc không đ−ợc pháp luật cho phép. * Không nên cảnh báo cho khách hàng biết về việc những thông tin liên quan đến giao dịch của họ với ngân hàng đ−ợc thông báo cho các cơ quan chức năng. * Tăng c−ờng thực hiện chính sách "biết rõ khách hàng" để phòng chống các hành vi rửa tiền thông qua một số việc sau: - Ban hành chính sách lựa chọn khách hàng tuỳ thuộc vào mức độ chấp nhận rủi ro và chiến l−ợc kinh doanh của từng ngân hàng mà xác định những nhóm khách hàng mà ngân hàng kỳ vọng nhất. - Xác định khách hàng thông qua việc xác định cá nhân hoặc tổ chức đại diện hay là chủ sở hữu của tài khoản hoặc của những chủ thể có thể tiềm ẩn những rủi ro uy tín hoặc rủi ro khách đáng kể đối với ngân hàng. - Kiểm soát th−ờng xuyên và liên tục các tài khoản và các giao dịch để phát hiện các giao dịch bất th−ờng. d. Nâng cao chất l−ợng hoạt động quản trị nguồn vốn Do đặc thù của kinh doanh ngân hàng là định chế tài chính trung gian điều hình với nguồn vốn hoạt động chủ yếu là vốn huy động nên ngân hàng phải tìm cách huy động vốn nhằm có điều kiện mở rộng quy mô kinh doanh và lợi nhuận cho ngân hàng. Một điều khó giải quyết hiện nay của các ngân hàng là làm thế nào để có đ−ợc khối l−ợng vốn huy động vốn lớn với mức phí tổn huy động thấp nhằm tăng khả năng cạnh tranh của ngân hàng. Để hoạt động quản trị nguồn vốn đ−ợc tiến hành thuận lợi, các ngân hàng phải có bộ phận nghiên cứu, phân tích chính sách chỉ tiêu kinh tế vi mô nh− thu nhập Trung tâm Bồi d−ỡng và T− vấn về Ngân hàng - Tài chính, Đại học KTQD 45