Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại - Chuyên đề 3: Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng thương mại - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

65 trang cucquyet12 7310

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại - Chuyên đề 3: Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng thương mại - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_quan_tri_ngan_hang_thuong_mai_chuyen_de_3_nghiep.pdf

Nội dung text: Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại - Chuyên đề 3: Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng thương mại - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

Tr−ờng Đại học kinh tế quốc dân Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - tài chính Tài liệu khoá học (khoá học tổ chức cho tập đoàn điện lực việt nam - EVN) tháng 3 – 2007
Tr−ờng Đại học kinh tế quốc dân Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - tài chính Chuyên đề 3 Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng th−ơng mại (khoá học tổ chức cho tập đoàn điện lực việt nam - EVN)
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng MụC LụC 1 Tổng quan về thẩm định tín dụng 2 1.1 Tổng quan về cho vay của Ngân hàng Th−ơng Mại 2 1.2 Mục đích của thẩm định tín dụng 4 1.3 Những b−ớc quan trọng trong thẩm tra yêu cầu xin vay 4 1.4 Các nguyên tắc cho vay áp dụng trong quá trình thẩm định 6 1.4.1 Tiêu chuẩn 4 C 6 1.4.2 Các nguyên tắc thẩm định tín dụng 6 2 Nội dung thẩm định tín dụng 12 2.1 Thẩm định tình hình chung của khách hàng/chủ thể vay vốn 12 2.1.1 Đối với các cá nhân 12 2.1.2 Đối với các doanh nghiệp 14 2.1.3 Đối với những doanh nghiệp mới 15 2.1.4 Thẩm định năng lực quản lý của khách hàng 17 2.2 Thẩm định dự án 18 2.2.1 Khái niệm thẩm định dự án 18 2.2.2 Tổ chức thẩm định 18 2.2.3 Nội dung thẩm định dự án 21 2.2.4 Nội dung thẩm định hiệu quả tài chính dự án 23 2.2.5 Các ph−ơng pháp thẩm định tài chính dự án đầu t− 31 2.2.6 Phân tích rủi ro của dự án đầu t− 44 2.3 Thẩm định môi tr−ờng kinh doanh 53 2.4 Thẩm định tài sản đảm bảo 55 2.5 Thẩm định khả năng cho vay của ngân hàng 57 3. Bài tập tình huống và thảo luận: 58 1 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 1 Tổng quan về thẩm định tín dụng 1.1 Tổng quan về cho vay của Ngân hàng Th−ơng mại Cho vay cũng t−ơng tự nh− cho thuê một tài sản chẳng hạn nh− xe cộ, thiết bị hay một tài sản nào đó. Sự khác biệt ở đây là cho thuê tiền. Bên cho vay cho thuê một khoản tiền và ng−ợc lại sẽ nhận đ−ợc một khoản trả tiền thuê d−ới dạng lãi suất. Điều t−ơng tự này là rất quan trọng bởi nó sẽ chủ yếu tập trung vào thực tế là tiền, cũng nh− xe cộ hay tài sản, đều phải hoàn trả vào cuối thời hạn vay đã thoả thuận. Nợ khó đòi là sự mất vốn của ng−ời cho vay chứ không nhất thiết là sự thua lỗ của ng−ời vay - một ng−ời có nợ khó đòi có thể có tiền để trả nh−ng không muốn trả. Tác động của nợ khó đòi đối với ng−ời vay là rất rõ. Giả định rằng ngân hàng cho vay 1 triệu đồng với thời hạn vay là 1 năm, lãi suất là 15%, trong đó 10%là lợi nhuận. Đối với ngân hàng, để bù đắp đ−ợc những mất mát từ món vay, ngân hàng cần phải cho vay 23 món vay 1 triệu đồng để tự bù đắp khoản 1.150.000 thua lỗ - luôn giả định rằng 20 món vay đó đ−ợc trả đầy đủ. Trên thực tế tình trạng này còn tồi tệ hơn khi vốn của ngân hàng bị giảm do có sự mất vốn và do đó ngân hàng sẽ có ít tiền để cho vay và thu lợi nhuận Tài sản Vốn vay Thu nhập Mất vốn Vay tài sản - Nợ khó đòi 0 (1.000.000) 1.000.000 Thu nhập từ nợ khó đòi 0 150.000 Dự tính thu nhập từ lãi 0 150.000 trong t−ơng lai 1.300.000 Do đó, ngân hàng sẽ bị thua lỗ 1.300.000 đồng - nếu 23 món vay (1 triệu đồng) không hoàn trả đầy đủ, hoặc mức thu nhập không rõ ràng, hoặc có bất cứ một món vay nào bị liệt vào nợ khó đòi. Cho vay thì dễ nh−ng thu lại tiền thì khó hơn. Chỉ có thể cho vay khi không có bất cứ nghi ngại gì trong việc hoàn trả - bạn chỉ có thể cho vay chiếc ô tô của của bạn nếu nh− bạn chắc chắn rằng bạn sẽ nhận lại đ−ợc nó dù chỉ là một mẩu. Ng−ời cho vay cũng có chung ý nghĩ nh− vậy khi thẩm định đơn xin vay - chỉ chấp thuận cho vay khi đã xác định đ−ợc khả năng hoàn trả món vay 2 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Rủi ro luôn tỷ lệ thuận với lợi nhuận. Mức tính lãi suất phản ánh rủi ro gắn liền với cho vay. Tuy nhiên, khi cho vay vấn đề quan tâm số một là phải thu hồi đ−ợc cả gốc và lãi; nếu nh− cơ hội thu hồi gốc và lãi là không đáng kể thì không một mức lãi suất nào có thể bù đắp đ−ợc rủi ro. Liệu một món vay có thể chuyển rủi ro từ cao xuống thấp nếu lãi suất tăng từ 30 đến 80 %? Cho dù tỷ lệ lãi suất có phản ánh mức độ rủi ro đi nữa thì rủi ro cao cũng sẽ không trở thành rủi ro thấp khi áp dụng một tỷ lệ lãi suất cao hơn. Trong bất cứ tr−ờng hợp cho vay nào, hiển nhiên là dòng tiền phải t−ơng xứng để đáp ứng cam kết cho vay. Đây là một nguyên tắc cơ bản trong cho vay. Cho dù tài sản thế chấp có đáng tin đến đâu, nh−ng nếu có nghi ngờ gì về khả năng đáp ứng các cam kết cho vay của dòng tiền thì cũng không cho vay. Tài sản thế chấp đ−ợc xem nh− vật bảo đảm an toàn trong tr−ờng hợp dòng tiền không đủ để đáp ứng cam kết cho vay. Giả định rằng có ng−ời xin vay 1 triệu đồng nh−ng xuất hiện những nghi ngờ về khả năng tiền mặt thực hiện nghĩa vụ trả nợ. Ng−ời vay cứ nhất định đòi vay và sẽ cung cấp trái phiếu kho bạc trị giá 500.000 đồng cùng một tài sản nhỏ, dễ bán, có thể kinh doanh đ−ợc trị giá 1 triệu đồng làm tài sản thế chấp món vay - Vậy liệu món vay đó có đ−ợc chấp thuận không? Một số ng−ời cho là có nên cho vay nh−ng thực tế cho thấy rằng khôn ngoan hơn cả là không cho vay do dòng tiền là không chắc chắn (và kinh nghiệm cũng cho thấy rằng những tài sản sử dụng thế chấp này sẽ đ−ợc ít tiền hơn khi tịch thu đem bán và th−ờng ở trong tình trạng gặp những rắc rối về mặt pháp lý) Cho vay có hiệu quả yêu cầu dòng tiền phải thoả mãn lợi ích của bên cho vay, đáp ứng nghĩa vụ trả nợ và khi dòng tiền không đủ để trả nợ thì những tài sản thế chấp phải có giá trị lớn hơn để trang trải gốc tiền vay, tiền lãi, các khoản phí, lệ phí và các chi phí khác (có trong quá trình thu hồi nợ). Nếu nh− dòng tiền không thích hợp thì ngân hàng sẽ phải làm gì để thu đ−ợc tiền nếu nh− không có tài sản thế chấp. Thời hạn cho vay càng dài, rủi ro càng lớn. Đối với ngân hàng thời hạn cho vay đ−ợc xác định chủ yếu dựa trên cơ sở nguồn vốn - phần lớn là ngắn hạn, theo kế hoạch dòng tiền cho đầu t−. Đối với những ngân hàng nhỏ, nhu cầu chuyển thành nguồn vốn vay hữu hạn sẽ đ−ợc quan tâm nhiều hơn là thời hạn tài trợ phù hợp (thông qua tiền gửi của khách hàng). Tuy nhiên, đối với những món vay dài hạn cần tiến hành thận trọng do 3 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng dự đoán về nhu cầu, chi phí, và giá cả sẽ giảm dần qua mỗi năm trong thời hạn của dự án. Giảm rủi ro là lý do chính để ngân hàng không cho vay đối với món vay có số vốn gốc ch−a đ−ợc trả đầy đủ vào cuối thời hạn vay - trả một lần. Nh−ng điều quan tâm hơn cả là là giảm dần gốc tiền vay, số tiền hoàn trả mỗi kỳ tuỳ thuộc vào dòng tiền. ở đây lợi ích đ−ợc chia đều cho cả hai bên ng−ời vay và ng−ời cho vay: ng−ời vay giảm đ−ợc số tiền lãi phải trả còn ng−ời cho vay giảm đ−ợc rủi ro qua mỗi kỳ và tăng giới hạn an toàn về phía ng−ời vay. 1.2 Mục đích của thẩm định tín dụng • Hạn chế rủi ro tín dụng • Nâng cao chất l−ợng và hiệu quả kinh doanh của các NHTM • ổn định thị tr−ờng tài chính • Hạn chế rủi ro đạo đức trong kinh doanh ngân hàng 1.3 Những b−ớc quan trọng trong thẩm tra yêu cầu xin vay Mục tiêu của thẩm tra yêu cầu xin vay là để bảo đảm rằng dự án hoạt động trong khuôn khổ các chính sách và h−ớng dẫn về thể chế, các tiêu chí quản lý hạn mức tín dụng tài trợ lại đúng nơi đúng lúc, và yêu cầu đánh giá tác động môi tr−ờng bên ngoài. Nếu không thẩm tra yêu cầu xin vay thì chúng ta có thể sẽ mất thời gian thẩm định những dự án mà có thể sẽ không đ−ợc chấp thuận tài trợ. Những vấn đề cần xem xét bao gồm: • Bản chất của dự án đề xuất • Mục đích của dự án đề xuất • Liệu bản chất của dự án và mục đích vay có nằm trong khuôn khổ những chính sách cho vay không; • Liệu dự án có hoạt động trong phạm vi những ch−ơng trình đặc biệt không, ví dụ nh− các lĩnh vực −u tiên hay các nhóm mục tiêu; • Liệu Ngân hàng có tài trợ lại cho loại dự án và cho mục đích vay này từ chính nguồn vốn của ngân hàng không; Những b−ớc thẩm tra yêu cầu xin vay: • Bên cho vay yêu cầu ng−ời vay điền đầy đủ vào mẫu thẩm tra yêu cầu xin vay, mẫu này sẽ cung cấp các thông tin cơ bản có liên quan đến loại hình dự án và 4 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng mục đích vay - những vấn đề mơ hồ cần giải đáp sẽ đ−ợc làm sáng tỏ trong buổi phỏng vấn cá nhân; • Nếu thẩm tra yêu cầu xin vay đ−ợc tiến hành ở những doanh nghiệp đang kinh doanh thì cần phải đi thăm thực địa nhằm xác minh bản chất của hoạt động kinh doanh và chính xác mục đích vay đề xuất; • Các chính sách của Ngân hàng cần phải đ−ợc đ−a ra thảo luận xem liệu có những v−ớng mắc gì liên quan đến các điều khoản không - nếu có v−ớng mắc gì thì cần xem xét ở cấp cao hơn; • Sự xuất hiện của các ch−ơng trình đặc biệt, các lĩnh vực −u tiên hoặc các nhóm mục tiêu cần đ−ợc phổ biến sâu rộng trong tổ chức - cần xem xét những thông t− h−ớng dẫn hay các thông tin có liên quan đến các ch−ơng trình này để thấy rõ các yêu cầu; • Đ−a ra thảo luận báo cáo chính sách cho vay của Ngân hàng cũng nh− các thông t−, xác định xem dự án đó có thích hợp để tài trợ từ các nguồn tín dụng khác nhau hay từ các nguồn vốn với thời hạn thích hợp không; • Tránh tình trạng quá tập trung vào loại hình dự án, lĩnh vực kinh tế hay một số nhân tố nào đó là vấn đề quan trọng thiết yếu đối với các tổ chức tín dụng bởi vì, nếu quá tập trung vào một loại dự án, hay một lĩnh vực kinh tế cụ thể, những hậu quả đáng tiếc xảy ra đối với lĩnh vực đó có thể đe dọa tình trạng ổn định tài chính của tổ chức. • Mọi dự án đang xem xét tài trợ đều phải qua thủ tục xem xét về mức độ tập trung rủi ro. • Cũng t−ơng tự nh− việc quá tập trung vào một số loại hình dự án hay một số lĩnh vực kinh tế cụ thể có thể ảnh h−ởng tới sự ổn định ngân hàng, việc quá tập trung vào một hay một nhóm khách hàng liên quan có thể gây nguy hiểm đối với sự ổn định về tài chính của Ngân hàng. Do vậy các đơn vị cho vay phải tuân thủ các thủ tục kiểm soát mức độ tập trung rủi ro của Ngân hàng đối với cá nhân từng khách hàng hoặc các nhóm khách hàng liên quan. Những nhóm khách hàng có liên quan bao gồm: • Những khách hàng có liên quan đến sở hữu, chẳng hạn nh− bất cứ sự thua lỗ nào của một khách hàng đều có những tác động liên quan tới những khách hàng khác trong nhóm; 5 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Những khách hàng có nguồn thu nhập t−ơng tự nhau hay thu nhập chủ yếu từ những nguồn t−ơng tự nhau, từ đó nảy sinh một vấn đề là chính nguồn thu nhập đó có thể dẫn tới tình trạng chậm trả trong nhóm khách hàng đó; hoặc • Những khách hàng có liên quan đến sự phụ thuộc vào sản phẩm đầu ra của ng−ời khác; chẳng hạn nh− sản phẩm của một khách hàng nào đó lại là nguồn nguyên liệu chính cho một khách hàng khác. Tất cả các tổ chức tín dụng đều phải tuân thủ thủ tục xem xét lại khách hàng để chia họ vào từng nhóm và xem xét lại tình trạng vay của khách hàng đối với nhóm đó. Trao đổi về các thủ tục h−ớng dẫn hoạt động của chính tổ chức của bạn để có đ−ợc một quy trình phù hợp nhất. 1.4 Các nguyên tắc cho vay áp dụng trong quá trình thẩm định 1.4.1 Tiêu chuẩn 4 C Các nguyên tắc chỉ đạo cho vay tập trung vào 4C: • Uy tín (Character) - ng−ời vay có tiếng tăm và có uy tín tín dụng không? • Khả năng hoàn trả (Capacity) - ng−ời vay có các nguồn và dòng tiền thích hợp để trả nợ hay không? • Vốn (Capital) - ng−ời vay có đủ số vốn (vốn tự có) trong doanh nghiệp hoặc dự án không? • Tài sản thế chấp (Collateral) - ng−ời vay có những tài sản thế chấp thích hợp đối với món vay không? 1.4.2 Các nguyên tắc thẩm định tín dụng Một ngân hàng có thể không bao giờ hiểu biết một cách đầy đủ về ng−ời vay, thậm chí nếu có thể, thì sẽ vẫn còn những điều ch−a biết bởi vì việc hoàn trả khoản vay phụ thuộc vào những gì sẽ có thể xảy ra trong t−ơng lai chứ không phải là điều gì đã xảy ra trong quá khứ. Mọi doanh nghiệp tồn tại, có lợi nhuận đều phải đ−ơng đầu và chấp nhận rủi ro. Về khía cạnh này ngân hàng cũng giống các doanh nghiệp khác, chỉ thành công khi những rủi ro giả định là hợp lý và đ−ợc kiểm soát trong những giới hạn xác định. Quyết định tín dụng là một vấn đề phán quyết cá nhân, đ−ợc đ−a ra phù hợp với chính sách tổng thể của tổ chức cho vay nhằm cân bằng giữa lợi nhuận và tính thanh khoản. Tính thanh khoản sẽ giảm đối với những khoản vay dài hạn hơn hoặc rủi ro hơn, nh−ng trái lại khả năng sinh lời sẽ tăng với những món vay có độ rủi ro cao, thời hạn dài - tính thanh khoản giảm. Đây chính là lý do các ngân hàng phải lựa chọn và 6 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng giải thích một thực tế là có những ngân hàng luôn thành công còn các ngân hàng khác thì lại không. L−u ý rằng không có khoản vay nào không có rủi ro và không có ngân hàng nào có thể tiếp tục công việc kinh doanh nếu không bao giờ chấp nhận rủi ro. Tất nhiên vào lúc đ−a ra quyết định, nếu cán bộ tín dụng quyết định không chấp nhận cho vay, thì CBTD phải chắc chắn hiểu kỹ đ−ợc những lý do đó. Những nguyên tắc trong thẩm định đ−ợc chia làm hai nhóm: 7 nguyên tắc đầu tiên đề cập đến những tổ chức cho vay, 11 nguyên tắc tiếp theo đề cập tới ng−ời vay. 1. Chất l−ợng tín dụng quan trọng hơn tìm kiếm những cơ hội mới. Ngân hàng không phải là nơi kinh doanh bằng việc cung cấp những khoản vốn rủi ro, bởi vì làm nh− vậy họ sẽ phải trả cho những ng−ời gửi tiền những tỷ lệ lãi suất cao hơn nhiều để bù đắp cho những tổn thất tiềm tàng của những khoản ký thác của họ. Nhớ rằng phần lớn nguồn vốn của ngân hàng là những khoản tiền gửi ngắn hạn của dân c−, những ng−ời tin t−ởng ở ngân hàng giữ tiền của họ một cách an toàn. Loại tiền này không phải là tiền của ngân hàng để cho vay một cách rủi ro hay thậm chí là để cho những khoản đầu t− vào cổ phần. Ngân hàng không thể áp dụng mức lãi suất cao đủ để bù đắp những khoản vay có rủi ro. Nh−ng vào những thời điểm mở rộng tín dụng cho vay, thì ng−ời ta lại dễ dàng bỏ qua những qui chế cho vay về chất l−ợng tín dụng. Quan điểm này cũng nguy hiểm chẳng khác gì quan điểm của một ng−ời kinh doanh bán hàng không h−ớng tới lợi nhuận. Trong phân tích mức độ rủi ro, cần phải xem xét một cách thận trọng về kinh nghiệm, khả năng, chính sách, lợi nhuận, luân chuyển vốn, và giá trị ròng của khách hàng. Với t− cách là một cán bộ tín dụng, bạn phải quyết định ng−ời vay nên vay bao nhiêu, sau bao lâu thì khoản vay sẽ đ−ợc trả hết, và mục đích thực sự của khoản vay. 2. Mọi khoản vay nên có hai ph−ơng án trả nợ ngay từ đầu. Cách đầu tiên là kinh doanh thành công. Xét trên ph−ơng diện cho vay, sẽ là thành công nếu công ty có luồng tiền đủ để trả nợ ngân hàng từ hoạt động kinh doanh. Cách thứ hai, trong tr−ờng hợp dự án đầu t− thất bại, thì ng−òi vay sẽ bán tài sản của mình hoặc lấy tiền từ nguồn vốn của mình, mà cách này sẽ làm tăng nợ bởi họ có nhiều cách vay khác nhau trên thị tr−ờng. Những tổ chức tín dụng đôi khi đòi hỏi ng−ời vay chấp nhận những ràng buộc không có thật để khoản vay không bị trái với bất kỳ luật tín dụng thông th−ờng nào. 7 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 3. Phẩm chất của ng−ời vay, (hay trong tr−ờng hợp công ty cổ phần, đó là cách thức quản lý và cổ đông - phải không nghi ngờ chút gì về đạo đức của họ). Nếu CBTD có nghi ngờ gì về vấn đề đạo đức, hay tính thật thà, hay ý thức của ng−ời vay, CBTD không nên chấp nhận khoản cho vay. Bởi vậy, CBTD phải kiểm tra đạo đức hiện tại và kiểu kinh doanh tr−ớc khi bắt đầu đàm phán. Nhớ rằng nếu ngân hàng quan hệ với những khách hàng có phẩm chất không tốt (d−ới mức có thể chấp nhận đ−ợc) thì sẽ ảnh h−ởng xấu tới danh tiếng của ngân hàng nhiều hơn là lợi nhuận kiếm đ−ợc từ giao dịch này. 4. Nếu không hiểu rõ doanh nghiệp thì đừng cho vay. Những ngân hàng thành công qui định rõ một cách cụ thể những điều kiện cho vay phù hợp với những khoản vay có rủi ro khác nhau, và ngân hàng tìm mọi cách để hiểu những khu vực thị tr−ờng mà ngân hàng định tham gia. Tr−ởng phòng tín dụng sẽ quyết định những đối t−ợng nào có thể chấp nhận cho vay và hình thức vay nào, số l−ợng, thời gian, độ an toàn, hồ sơ vay Nh−ng quan trọng hơn, tr−ởng phòng tín dụng phải hiểu rủi ro và khả năng thu hồi của mỗi loại tài sản có rủi ro, và nếu cần thiết, thuê chuyên gia và cán bộ có kinh nghiệm phù hợp tr−ớc khi tiến hành cho vay. Cuối cùng, nếu CBTD vẫn không hiểu ngành nghề hay lĩnh vực kinh doanh của khách hàng thì làm sao có thể đánh giá rủi ro? Hơn nữa, những khách hàng thích những ngân hàng nào chấp nhận những khó khăn để tìm hiểu vị trí của họ. 5. Cho vay là quyết định của CBTD và CBTD phải cảm thấy hài lòng với tài phán xét của mình. Quyết định cho vay mang tính độc lập. Quyết định này không thể chỉ đ−ợc dựa trên cơ sở của những h−ớng dẫn và kỹ năng phân tích. Mỗi cán bộ tín dụng phải khách quan và có cách phán xét tốt. CBTD cũng phải chắc chắn rằng đó là phán xét độc lập và không bị chi phối bởi những mối quan hệ cá nhân. Nhớ rằng ngân hàng, vói t− cách là một thành viên của xã hội, phải có trách nhiệm trong việc đánh giá rủi ro, trong những điều khoản th−ơng l−ợng, trong vị thế cạnh tranh,và trong quản lý tín dụng. 6. Mục đích của khoản vay nên chứa đựng cả vấn đề trả nợ. Để hiểu toàn bộ nguyên tắc này, bạn phải nhìn vào cơ cấu tài sản có theo giác độ tính lỏng. Có một vài khoản vay là ngắn hạn; nh−ng khoản khác có thể dài tới 7-10 năm. Tất nhiên, thời hạn vay càng ngắn, tính thanh khoản càng cao. Tài trợ ngắn hạn là điển hình của món vay thời vụ để bù đắp cho việc mở rộng tài sản theo mùa khi việc trả nợ tăng lên do sự thu hẹp 8 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng tài sản. Những khoản vay để tài trợ cho những tài sản không thuộc loại l−u động thì có rủi ro lớn hơn. Khi vốn khả dụng giảm, việc trả nợ giảm đi do thời hạn có thể dài hơn. Cả ngân hàng và ng−ời vay đều mong muốn có kế hoạch trả nợ thực tế rõ ràng đ−ợc thoả thuận bằng văn bản khi tiến hành một khoản vay. Trong tr−ờng hợp vay th−ơng mại và công nghiệp khi thời hạn vay đ−ợc mở rộng cho vốn l−u động ngắn hạn, cần phải chứng minh nhu cầu có tính chu kỳ hay theo mùa, và tính dễ chuyển tiền của doanh thu và hàng tồn kho. Nói chung việc một ngân hàng liên tục cho vay những khoản vốn l−u dộng thông qua hạn mức tín dụng là không hợp lý, ngoại trừ những công ty có tình hình sáng sủa. Tất nhiên những công ty dễ dàng vay đ−ợc trên thị tr−ờng nợ kỳ hạn và vốn cổ phần thì họ sử dụng ngân hàng nh− là một cầu nối cho đến khi họ tìm kiếm đ−ợc nguồn vốn tài trợ dài hạn cho họ, nh−ng những cán bộ tín dụng phải có bằng chứng là công ty dễ dàng vay đ−ợc từ những thị tr−ờng này. Và đồng thời qua hạn mức tín dụng hỗ trợ th−ơng phiếu để tiếp tục tiến tới thị tr−ờng là một đòi hỏi quan trọng. 7. Nếu có tất cả sự thật, CBTD không nhất thiết là ng−ời thật thà để đ−a ra quyết định. Tò mò không bao giờ gây hại cho cán bộ tín dụng. Hỏi càng nhiều thì càng hiểu đ−ợc tình huống. Và đồng thời, cuối cùng CBTD cũng giành đ−ợc sự tôn trọng từ ng−ời vay. Thực tế rất có ích và nếu nh− đ−ợc tổ chức một cách hợp lý thì CBTD sẽ đ−a ra đ−ợc quyết định một cách dễ dàng. Nhóm nguyên tắc tín dụng thứ hai liên quan trực tiếp hơn đến ng−ời vay 8. Không thể bỏ qua chu kỳ kinh doanh. Với t− cách là ng−ời cho vay, CBTD cần phải tỉnh táo trong việc xem xét thời điểm hiện tại của chu kỳ kinh doanh để đánh giá đ−ợc những rủi ro chắc chắn tăng lên khi những điều kiện kinh tế thay đổi trong t−ơng lai. Mọi thứ đều có thể tốt lên mà cũng có thể xấu đi, nh−ng đôi khi ta không nhận thức đ−ợc sự thay đổi. Tại một thời đểm nhất định trong chu kỳ kinh doanh, việc cho vay ít rủi ro hơn. Việc cho vay rõ ràng nguy hiểm hơn trong những điều kiện kinh tế xấu. Trên thực tế, những ngân hàng nào mà cho vay vào thời điểm xấu miễn là họ đ−a ra một quyết định cho vay thông minh thì họ sẽ giành đ−ợc những khách hàng lâu bền. 9.Mặc dù khó hơn là đánh giá các báo cáo tài chính, nh−ng đánh giá chất l−ợng quản lý của một công ty là rất quan trọng. Chất l−ợng quản lý đ−ợc thể hiện bằng 9 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng nhiều cách: Sự lựa chọn kiểu thích hợp cho ngành hoạt động (Độc tài hay dân chủ), những cán bộ cấp cao đ−ợc tuyển chọn dễ dàng hay khó khăn từ bên ngoài, cách tổ chức văn phòng công ty, cách đổi mới, danh tiếng trong cạnh tranh. 10. Thế chấp không phải là vật để thay thế cho việc trả nợ. Khi có vật thế chấp thì cần phải xem xét một cách kỹ l−õng và công bằng giá trị của vật thế chấp cũng nh− khả năng bán trên thị tr−ờng. Việc trả nợ, nh− đã nói ở trên, có đ−ợc từ luồng tiền; vật thế chấp một phần là để ngăn chặn việc dùng tài sản này để vay của ng−ời khác và một phần để đặt ng−ời cho vay ở vị trí th−ơng l−ợng cao hơn. Khi tài sản thế chấp đ−ợc đánh giá, ng−ời đánh giá phải khách quan không có xung đột về lợi ích. CBTD cũng cần phải xem xét thận trọng những sự khác biệt trong giá thị tr−ờng, giá trị thanh khoản, và giá trị bán trong tr−ờng hợp cần thiết. Có nghĩa rằng, những khoản vay phải đ−ợc đảm bảo bằng 150% bằng vật thế chấp đánh giá theo giá trị thị tr−ờng vào thời điểm hiện tại. 11. Cho vay với những doanh nghiệp nhỏ rủi ro hơn cho vay với doanh nghiệp lớn. Mặc dù những nguyên tắc tín dụng áp dụng dụng cho doanh nghiệp lớn cững nh− nhỏ, nh−ng ở công ty nhỏ những nguồn lực quản lý ít hơn. ở những công ty lớn, có nhiều ng−ời ra quyết định hơn, tất cả họ đều quản lý công việc kinh doanh của các chi nhánh của họ. Theo cách này họ có nhiều công việc hơn để đào tạo nhà quản lý tốt - và bởi vậy họ quản lý sâu hơn nhiều những công ty nhỏ, có sự phụ thuộc nhiều hơn vào giám đốc điều hành và những ng−ời d−ới quyền của họ. Mặt khác thì những công ty nhỏ lại có thể đạt đ−ợc những mục tiêu của công ty tốt hơn từ những ng−ời làm thuê của họ bởi vì lực l−ợng lao động có liên quan nhiều hơn một cách cá nhân đến sự thành công hay thất bại của công ty. Tại những công ty con, nguồn tài chính có hạn hơn. Những công ty t− nhân, việc huy động vốn cổ phần mới lại bị hạn chế. T−ơng tự, những thị tr−ờng vốn trong n−ớc cũng nh− n−ớc ngoài đòi hỏi qui mô công ty tối thiểu để có thể huy động vốn nợ hay vốn cổ phần. Bởi vậy, ở đây công ty lớn đ−ợc ủng hộ hơn do kích cỡ lớn. 12. Không bao giờ cẩu thả trong việc xem xét đến từng chi tiết. Việc quản lý tín dụng kém hiệu quả ảnh h−ởng đến cả những khoản vay tốt. Một tỷ lệ xoá nợ cao đồng nghĩa với việc quản lý xuống dốc. Không bao giờ đ−ợc giả định rằng những hợp đồng vay sẽ không kém chất l−ợng. 10 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 13. Những ngân hàng địa ph−ơng nên kết hợp cho vay những doanh nghiệp địa ph−ơng. Một dấu hiệu nguy hiểm là nh−ng ngân hàng địa ph−ơng không cho những doanh nghiệp địa ph−ơng vay. Họ có thể đã biết quá nhiều về rủi ro của những khoản tín dụng nh− vậy. Hay nói cách khác, hãy thận trọng với những công ty tìm kiếm cơ hội vay ở những ngân hàng khác bởi vì họ không đ−ợc hài lòng với ngân hàng hiện tại của họ. 14. Nếu khách hàng muốn có một câu trả lời nhanh, thì câu trả lời là “không”. Bất cứ ai thúc giục bạn đ−a ra một quyết định cho vay thì hãy nêu ra nguyên tắc này. Mặt khác cần phải mất nhiều thời gian r−ớc khi trả lời yêu cầu của khách hàng. Quả thật, cách tiếp cận tốt nhất là phải chắc chắn rằng những cán bộ tín dụng khách hàng mới đã bàn bạc với những cán bộ cấp cao hơn về những công ty chiến l−ợc của họ tr−ớc khi họ đến thăm công ty. 15. Nếu khoản vay đ−ợc bảo l∙nh, phải chắc chắn rằng lợi ích của ng−ời bảo l∙nh cũng t−ơng tụ nh− lợi ích của ng−ời vay. Khi một ng−ời ký bảo lãnh thì vấn đề hoàn trả hoàn toàn phụ thuộc vào ng−ời bảo lãnh. CBTD cần phải thấy đ−ợc rằng ng−ời bảo lãnh nhận thức đ−ợc trách nhiệm của họ. Ng−ời bảo lãnh không nên ký bảo lãnh khi họ không dựa trên nguyên tắc bản thân họ sẵn sàng cho ng−ời họ bảo lãnh đ−ợc vay tiền, do có thể một ngày nào đó họ cần phải làm điều này. 16. H∙y xem xét tiền của ngân hàng sẽ đ−ợc doanh nghiệp chi tiêu vào đâu. Nếu nh− bạn không đến thăm công ty, bạn sẽ không cảm nhận đ−ợc môi tr−ờng cũng nh− kiểu công ty và những ảnh h−ởng vô hình khác.Th−ờng thì phải tốn nhiều công sức đặc biệt đối với những công ty nhỏ để kiểm tra lại những điều mà nhà quản lý công ty đã nói với bạn. 17. H∙y nghĩ tr−ớc tiên cho ngân hàng, rủi ro tăng lên khi những nguyên tắc tín dụng bị vi phạm. Phán xét tốt, kinh nghiệm và khách quan là những dấu hiệu của một ngân hàng tốt. Những nguyên tắc này đ−ợc đ−a ra ở đây không hoàn hảo nh−ng nếu bị phá vỡ thì chúng sẽ gây hiểm hoạ cho bạn. Nếu có chút nghi ngờ gì, hãy tự hỏi “Liệu tôi có cho vay bằng chính tiền của tôi không?”. 11 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 2 Nội dung thẩm định tín dụng 2.1 Thẩm định tình hình chung của khách hàng/chủ thể vay vốn Đối với bất kỳ kĩnh vực kinh tế nào và với bất kỳ ng−ời vay nào đều phải áp dụng tiêu chuẩn 4C trong cho vay: 2.1.1 Đối với các cá nhân Nguyên tắc 4C đ−ợc áp dụng cho bất cứ đề xuất cho vay nào kể cả là một cá nhân, một đối tác, một công ty hay hiệp hội. Cần tiến hành đánh giá tình trạng tài chính của ng−ời vay và h−ớng kinh doanh của họ. Tất cả mọi ng−ời vay và những ng−ời bảo lãnh cho họ đều đ−ợc yêu cầu hoàn tất một báo cáo chi tiết về tình trạng của bản thân (SPP). Từ đó sẽ thiết lập Bảng cân đối kế toán, báo cáo thu nhập và dòng tiền của cá nhân ng−ời vay. Ng−ời vay có thể bỏ sót các thông tin cá nhân, và do đó, cần kiểm tra SPP một cách cẩn thận. Nếu có bất cứ nghi ngờ gì, cần liên hệ với các báo cáo của ngân hàng để có đ−ợc những thông tin của các giao dịch và món vay lớn hơn nhằm làm sáng tỏ các vấn đề. Cần bảo đảm rằng ng−ời vay đã ký vào SPP cũng nh− xác nhận tính chính xác và việc hoàn thành SPP. Cần có một chú ý nhỏ gần nơi ng−ời vay hay ng−ời bảo lãnh ký tên, xác nhận rằng nếu báo cáo có sai sót gì thì đơn xin vay sẽ không có giá trị. Câu hỏi • SPP có thoả mãn không? • Đánh giá tài sản có thoả mãn không? • Giá trị an toàn thực của tài sản dùng làm vật thế chấp có thích hợp không? • Có tài sản nào đồng sở hữu không? • Tham chiếu với ngân hàng có thoả mãn không? • Không có bất lợi về lịch sử tín dụng? • Tham chiếu th−ơng mại có thoả mãn không? • Dòng tiền có đủ để thực hiện các nghĩa vụ trả nợ không? • Công việc và nơi th−ờng trú có ổn định không? • Sở hữu hay thuê tài sản • Thu nhập từ hoạt động kinh doanh có ổn định không? • Có sức khoẻ không? 12 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng T− cách cá nhân • Các thông tin về ng−ời vay có chính xác không? • Anh ta/cô ta có phù hợp để cho vay không • Anh ta/cô ta có đáp ứng đ−ợc kế hoạch đầu t− đề xuất? • Tình trạng tài chính của anh ta/cô ta có đáp ứng đ−ợc các yêu cầu không? • Có vấn đề gì về sức khoẻ hay hôn nhân hay không? • Anh ta/cô ta tr−ớc đó đã có nợ khó đòi tại một tổ chức tín dụng nào không? Nghề nghiệp • Anh ta/ cô ta làm thuê hay làm tự kinh doanh? • Công việc đó có lâu dài không? • Công việc/Hoạt động kinh doanh có ổn định không? • Công việc tr−ớc đây và hiện nay có liên quan gì đến kế hoạch đầu t− đề xuất không? Nguồn trả nợ • Có nguồn trả nợ nào t−ơng đối an toàn không? • Nguồn đó có đ−ợc bảo đảm không? • Nguồn đó có nằm trong tầm kiểm soát của ng−ời vay không? • Đã kiểm tra lại thu nhập của ng−ời vay ch−a? • Nếu chúng ta cho vay và sau đó ng−ời vay bị chết, lúc đó sẽ phải làm nh− thế nào Tình trạng tài chính • Ng−ời vay có đủ tiền để trả nợ không? • Tr−ớc đó đã từng bị phá sản ch−a? • Ng−ời vay cần có những cam kết về tài chính nào? • Những cam kết này có khác gì so với những cam kết với ngân hàng không? • Tình hình tài sản thực tế của ng−ời vay có thoả mãn không? • Những tài sản của ng−ời vay đã sẵn sàng ch−a? 13 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 2.1.2 Đối với các doanh nghiệp Công ty chung vốn ở hầu hết các n−ớc công ty chung vốn là loại hình doanh nghiệp kinh doanh không sát nhập, với trách nhiệm hữu hạn. Các bên đối tác chỉ chịu trách nhiệm pháp lý trong tỷ lệ vốn cổ phần thuộc trách nhiệm của họ. Trách nhiệm pháp lý này có nghĩa rằng bên cho vay có thể kiện các đối tác trong một phạm vi nào đó. Đánh giá Khi tiến hành cho vay đối với công ty chung vốn, ngân hàng tiến hành cho từng bên đối tác vay và, do đó, việc thẩm định tín dụng cần phải tập trung vào: • Tình trạng tài chính của từng bên đối tác; • Khả năng tồn tại phát triển và triển vọng hoạt động kinh doanh trong t−ơng lai của công ty. Trong tr−ờng hợp công ty chung vốn mới đ−ợc thành lập, trọng tâm cần đánh giá là tình trạng tài chính của từng bên đối tác. Công ty mới không thể có những thành tích trong quá khứ và những công ty nhỏ chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian ngắn bởi vì sự tin t−ởng của của hai bên rất dễ bị mất đi. Tài sản thế chấp (vật bảo đảm) cần phải bao gồm cả tài sản của doanh nghiệp và cả tài sản của đối tác - yêu cầu tài sản cá nhân sẽ có xu h−ớng ràng buộc các bên đối tác với công ty. Đối với các công ty Công ty là một tổ chức có t− cách pháp nhân đ−ợc thành lập với mục tiêu, nguyên tắc và quy trình hoạt động riêng. Ban Giám đốc, những ng−ời đ−ợc các cổ đông - ng−ời sở hữu công ty bầu, sẽ đ−ợc giao nhiệm vụ quản lý công ty. Khi tiến hành cho vay đối với một công ty, cần xác nhận rằng: • Công ty đó có quyền đi vay và có đủ tài sản thế chấp theo yêu cầu • Công ty đã chấp thuận thời hạn vay - nó đ−ợc thể hiện qua nghị quyết của Ban Giám đốc và ngân hàng phải có đ−ợc 1 bản copy nghị quyết đó. • Các Giám đốc có đủ thẩm quyền làm thủ tục vay và cung cấp các tài liệu thế chấp. Đối với những công ty không phải là công ty chung vốn Trong một công ty chung vốn các bên đối tác riêng rẽ và hợp tác cùng nhau chịu trách nhiệm trả nợ. Với những công ty thì ng−ợc lại: ng−ời chủ nợ có thể kiện công ty nh−ng lại không thể kiện các cổ đông. 14 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Tuy nhiên, khi đánh giá một công ty, bên cho vay có thể đánh giá riêng rẽ từng giám đốc và yêu cầu mỗi ng−ời phải thực hiện trách nhiệm cá nhân đối với công ty. Hơn nữa, nếu công ty không thể cung cấp đầy đủ tài sản thế chấp với giới hạn an toàn thực tế thì các Giám đốc có thể mang tài sản cá nhân ra để bảo đảm. Nếu nh− các Giám đốc không thống nhất với nhau để bảo đảm và cho rằng ngân hàng không yêu cầu thì ng−ời vay sẽ trực tiếp thoả thuận với bên cho vay. Đừng thoả hiệp - rất nhiều ngân hàng đã bị thua lỗ chỉ vì bị thuyết phục bởi những ng−ời bảo lãnh nh− vậy và những cam kết danh nghĩa này không có nghĩa là tiền; ngân hàng đặt tiền và sự tin t−ởng vào công ty và các Giám đốc cũng cần làm nh− vậy. Câu hỏi • Công ty có khả năng tồn tại và phát triển không? • Bản thân các Giám đốc có phải là những cá nhân có uy tín không? • Dòng tiền theo kế hoạch có đủ để trang trải món vay, lãi suất, phí và lệ phí không? • Giới hạn an toàn thực của tài sản thế chấp có phù hợp không? • Công ty đã từng có lịch sử tín dụng đáng tin cậy làm cơ sở cho kế hoạch không? • Các giả định là thực tế không? • Triển vọng kinh doanh trong t−ơng lai có đáng tin cậy không? • Năng lực quản lý có vững vàng không? • Có quyền đi vay không? • Có quyền thế chấp tài sản không? • Các Giám đốc có bảo lãnh tài sản thế chấp không? • Có khoản nợ nào nằm ngoài Bảng cân đối kế toán không? • Có khoản thuế nào nợ ch−a trả không? 2.1.3 Đối với những doanh nghiệp mới Thực hiện cho vay đối với những doanh nghiệp và dự án mới cũng cần phải tuân theo các yêu cầu của 4C: • Vốn cần phải đ−ợc thể hiện d−ới dạng mức vốn tự có thích hợp; • Tài sản thế chấp phải đủ để trang trải món vay, lãi suất, phí và lệ phí và tất cả các chi phí phát sinh trong quá trình thu nợ, nếu cần thiết; 15 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Khó có thể xác định đ−ợc khả năng trả nợ do không có lịch sử kinh doanh tr−ớc đó, nh−ng dù sao đi nữa thì vẫn cần đánh giá khả năng trả nợ theo mức độ tốt nhất có thể và cần phải đánh giá chặt chẽ; • T−ơng tự nh− vậy thì uy tín cũng khó xác định chắc chắn và do đó thẩm tra yêu cầu xin vay cần phải tiến hành sâu và rộng hơn. Khó khăn khi xác định khả năng trả nợ và uy tín ở những doanh nghiệp/dự án mới là một trong những lý do để các ngân hàng th−ơng mại phải bất đắc dĩ chấp nhận loại rủi ro này. Ngân hàng có thể dành thời gian để xem xét khả năng tồn tại và phát triển của dự án mới. Khả năng tồn tại và phát triển này lại phải dựa trên tính khả thi của khoản đầu t− đề xuất để tạo ra thu nhập duy trì hoạt động kinh doanh và đáp ứng các nghĩa vụ trả nợ. Việc đánh giá uy tín không những yêu cầu thẩm tra yêu cầu xin vay ở các ngân hàng mà còn phải thẩm tra yêu cầu xin vay ở cộng đồng nơi doanh nghiệp/dự án hoạt động, điều này là do khi bắt đầu b−ớc vào kinh doanh, doanh nghiệp/dự án cần thiết lập các mối quan hệ với ng−ời cung ứng và ng−ời sử dụng cuối cùng ở cộng đồng đó. Nếu không thiết lập đ−ợc các quan hệ này thì hãy dè chừng. Uy tín cũng bao gồm cả kinh nghiệm và kỹ năng, nếu nh− việc xem xét năng lực và kinh nghiệm cho thấy rằng năng lực của ng−ời vay đáp ứng đ−ợc các yêu cầu cần thiết đối với hoạt động kinh doanh thì ngân hàng có thể đ−a ra kết luận là đạt yêu cầu trong phạm vi quản lý. Nếu không đủ kinh nghiệm và kỹ năng thì hãy dè chừng khi cho vay. Bản liệt kê những mục cần kiểm tra đối với doanh nghiệp mới • Vốn tự có có t−ơng xứng không - đóng góp bằng tiền mặt? • Tài sản thế chấp có phù hợp không - Giới hạn an toàn thực ít nhất phải bằng 150% món vay? • Đã kiểm tra kỹ khả năng tồn tại và phát triển của doanh nghiệp ch−a? • Có thoả mãn mức lợi nhuận trên số vốn sử dụng không? • Có nhận thấy nhân tố tiêu cực nào không? • Đã tiến hành kiểm tra các tác động của môi tr−ờng? • Mọi giả định là có lý do và đã đ−ợc xác minh lại ch−a? • Trợ cấp chi phí có quá nhiều không? • Ng−ời vay (và/hoặc các nhân viên chủ chốt) có kỹ năng và kinh nghiệm phù hợp 16 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng không? • Điều tra và thử nghiệm về thị tr−ờng đã đ−ợc tiến hành ch−a? • Kế hoạch bán hàng có thực tế không? Các hợp đồng đã đ−ợc xác minh lại ch−a? • Nguồn cung ứng có bảo đảm không? • Có thiết lập hệ thống kiểm soát sản xuất và chất l−ợng không? • Tài chính/Kế toán đã đ−ợc kiểm tra và phù hợp? • Kế hoạch chi phí có thực tế không? • Có dự phòng trong những tr−ờng hợp bất th−ờng? 2.1.4 Thẩm định năng lực quản lý của khách hàng Để đánhgiá khả năng này có thể sử dụng các ph−ơng pháp đánh giá mang tính định l−ợng kể cả việc kiểm tra những chỉ số lợi nhuận tr−ớc đây. Nếu nh− xu h−ớng thể hiện trong báo cáo tài chính theo đúng h−ớng với các chỉ số nh−: • Doanh số bán hàng tăng • Tỷ suất lợi nhuận tăng • Chi phí không đổi • Lợi nhuận tăng • Kiểm soát chặt chẽ các con nợ • Vốn cổ phần của các chủ sở hữu Năng lực quản lý bao gồm cả việc quản lý về kỹ thuật và quản lý kinh doanh. Chúng ta th−ờng gặp tr−ờng hợp ng−ời vay có −u thế trong một lĩnh vực nh−ng lại yếu về lĩnh vực khác. Doanh nghiệp đó có phụ thuộc vào một hoặc hai nhân vật chính và liệu doanh nghiệp đó có thể hoạt động hiệu quả trong tr−ờng hợp một trong số các nhân vật chính đó ốm, chết hoặc chuyển sang làm cho doanh nghiệp khác? Những cán bộ kế nhiệm có đ−ợc đào tạo để thay thế những cán bộ trung, cao cấp trong tr−ờng hợp thay đổi lãnh đạo? Cán bộ cấp cao có khả năng lãnh đạo tốt không? Nhận xét về khả năng lãnh đạo chung và khả năng lẫnh đạo thành công doanh nghiệp đó trong t−ơng lai. Cán bộ cấp cao có tầm nhìn rõ ràng về định h−ỡng cho doanh nghiệp trong t−ơng lai? 17 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 2.2 Thẩm định dự án 2.2.1 Khái niệm thẩm định dự án NH thẩm định dự án và các yếu tố có liên quan tới dự án tr−ớc khi quyết định tài trợ. Thẩm định dự án là xác định tính đúng đắn các chỉ tiêu của dự án phù hợp với yêu cầu của NH. Đó là quá trình phân tích và dự báo một cách toàn diện nội dung kinh tế - kỹ thuật của dự án nhằm xác định hiệu quả và khả năng hoàn trả vốn vay của dự án. Dự án đ−ợc lập bởi chủ đầu t−. Để đảm bảo tính xác thực trong các thông tin dự án, chủ đầu t− tiến hành thẩm định lại các yếu tố của dự án. Ng−ời chịu trách nhiệm về dự án có thể thuê cơ quan ngoài, hoặc bộ phận khác trong tổ chức để thẩm định dự án, đảm bảo tính độc lập, khách quan so với quá trình phân tích dự án. Tuỳ theo tầm quan trọng và ảnh h−ởng của dự án mà các cơ quan huữ quan sẽ tham gia thẩm định dự án, ví dụ cơ quan quản lý môi tr−ờng thẩm định ảnh h−ởng của dự án đến môi tr−ờng, cơ quan cấp phát vốn, hoặc cho vay thẩm định hiệu quả dự án, khả năng hoàn trả cơ quan quản lý đầu t− thẩm định tác động của dự án tới mục tiêu đầu t− Mỗi cơ quan quản lý khác nhau sẽ có mục tiêu và nội dung thẩm định khác nhau. Dự án càng lớn, yêu cầu thẩm định toàn diện càng cao. 2.2.2 Tổ chức thẩm định Tổ chức thẩm định dự án đóng vai trò quan trọng trong hoạt động thẩm định của ngân hàng, quyết định thành công hay thất bại của quá trình tài trợ dự án. NH cần thẩm định một cách kỹ l−ỡng những nội dung cơ bản của dự án nhằm hạn chế rủi ro, bổ sung các biện pháp bảo đảm tính khả thi của dự án, tạo căn cứ để giải ngân và kiểm tra việc sử dụng vốn. Tổ chức thẩm định bao gồm: • Xây dựng qui trình, ph−ơng pháp thẩm định • Tổ chức thu thập, xử lý thông tin nhằm thẩm định nhanh chóng, chính xác • Tổ chức bộ máy thẩm định, đảm bảo tính khách quan, độc lập Ph−ơng pháp thẩm định dự án Ngân hàng cần áp dụng ph−ơng pháp thẩm định thích hợp nhằm tiết kiệm chi phí, hạn chế rủi ro • Ph−ơng pháp so sánh • So sánh với các dự án cũ theo các chỉ tiêu đã lựa chọn: Dựa trên các chỉ tiêu của các dự án t−ơng tự đã hoàn thành, ngân hàng tiến hành phân tích các nhân tố tác động đến chúng, từ đó xây dựng các chỉ tiêu cho dự án mới. 18 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • So sánh với các định mức kinh tế - kỹ thuật do các cơ quan quản lý qui định: Các chỉ tiêu nh− tiêu hao vật t−, yêu cầu về chất đất, nguồn n−ớc, nhân công cho mỗi dự án cụ thể th−ờng đ−ợc tổng kết qua nhiều năm và trở thành định mức do Nhà n−ớc ban hành. Số liệu này có độ tin cậy cao và trở thành căn cứ để NH xác định các chỉ tiêu hiệu quả của dự án. • Ph−ơng pháp thẩm định thông qua xem xét hợp đồng giữa chủ đầu t− với bên thứ ba Thẩm định là nhằm hạn chế rủi ro cho NH. Tuy nhiên thẩm định đòi hỏi thời gian và chuyên môn sâu của cán bộ ngân hàng. Trong nhiều tr−ờng hợp, NH phải thuê t− vấn hoặc thuê thẩm định với chi phí cao. NH sử dụng ph−ơng pháp hạn chế rủi ro thông qua tổ chức đấu thầu và chỉ tài trợ cho dự án với điều kiện có tổ chức đấu thầu. Trình tự thẩm định • Thẩm định sơ bộ: tiếp nhận hồ sơ, thẩm tra tính pháp lí của hồ sơ và uy tín của ng−ời lập dự án, tiếp xúc với chủ dự án và các đơn vị liên quan; • Thẩm định chính thức : Kiểm tra các nội dung sau: • Doanh nghiệp chủ dự án: Tính pháp lí của doanh nghiệp, báo cáo tài chính, tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, tình hình sử dụng vốn, uy tín • Nội dung dự án: đánh giá tính khả thi của dự án thông qua thẩm định dự toán vốn, nhu cầu vay, phân tích thị tr−ờng, công nghệ, định mức hao phí nguyên nhiên vật liệu, lao động, máy móc; các yếu tố của dự án thông qua các hợp đồng của chủ dự án với các bên liên quan. • Yêu cầu bảo đảm nguồn vốn để thanh toán: Nếu công trình thuộc ngân sách cấp phát một phần, phải có cam kết của ngân sách trong việc cấp đủ vốn cho công trình. Nếu công trình do vốn tự bổ sung từ doanh nghiệp hay vay NH, phải xem xét khả năng cho vay của NH. Nếu công trình do nhiều nguồn khác nhau phải có xác định của các bên. Trong tr−ờng hợp dự án cho vay lại, NH đòi hỏi vốn đối ứng của các tổ chức tín dụng tham gia dự án. • Ph−ơng thức thanh toán: NH cần xem xét ph−ơng thức thanh toán nh− chủ đầu t− ứng tr−ớc (hoặc không) cho ng−ời trúng thầu, trả NH đầu hoặc cuối kì, trả làm nhiều lần, trả bằng nội tệ hay ngoại tệ, 19 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Yêu cầu chủ dự án xuất trình các văn bản thẩm định của các bên liên quan để dự án đ−ợc phép vận hành nh− thẩm định về công nghệ, môi tr−ờng, đảm bảo an ninh quốc phòng Tổ chức thu thập và xử lý thông tin nhằm thẩm định nhanh chóng, chính xác • Thu thập thông tin về dự án và chủ đầu t−: bao gồm thông tin về thị tr−ờng, công nghệ, tình hình tài chính ban đầu, địa điểm, thời gian trong đó cần phải khảo sát trực tiếp địa điểm mà dự án đ−ợc tiến hành. Thu thập thông tin từ nhiều nguồn, xác định các nguồn thông tin đáng tin cậy. • Xử lý thông tin: Là quá trình rất phức tạp và có vai trò quan trọng. NH cần đánh giá cơ sở xác định các dữ liệu nh− nhu cầu thị tr−ờng, giá, nguồn nhiên, nguyên liệu, lao động Những số liệu này có loại có định mức, ít thay đổi nh− số tấn xi măng cho m2 xây dựng, song có thể thay đổi th−ờng xuyên nh− chi phí khảo sát, thăm dò. • Phân tích, dự báo các nhân tố tác động tới công cuộc đầu t− nhằm xác định rủi ro: Thông tin thu thập đ−ợc phản ánh những vấn đề đã và đang diễn ra đối với các yếu tố của dự án. Do thời hạn của công cuộc đầu t− dài, sẽ có rất nhiều tác động làm thay đổi các yếu tố trên. Dự báo là công việc không thể thiếu, giúp cho NH l−ờng tr−ớc phần nào rủi ro của dự án để có biện pháp đề phòng. Tổ chức bộ máy thẩm định Tổ chức bộ máy thẩm định khoa học nhằm đảm bảo tính độc lập, trung thực của các kết quả thẩm định, đồng thời tiết kiệm chi phí và thời gian thẩm định. • Phòng thẩm định: NH thiết lập phòng thẩm định dự án và chủ dự án, bao gồm các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực, có khả năng phân tích, đánh giá các vấn đề quan trọng liên quan tới công cuộc đầu t−. • Thuê chuyên gia: Một số dự án phát triển có qui mô rất lớn, tính chuyên biệt cao, không có dự án mẫu để so sánh, ít lặp lại. Trong nhiều tr−ờng hợp NH thuê chuyên gia (có thể ở các n−ớc, các cơ quan khác nhau) cho từng dự án. • Thiết lập mối quan hệ với các cơ quan nghiên cứu, lập chính sách của các Bộ, ngành, vùng. Ngân hàng th−ờng xuyên phải dự báo về các vấn đề liên quan tới dự án đang tài trợ. Quan hệ trên góp phần cung cấp cho ngân hàng thông tin thẩm định có chất l−ợng, nhanh chóng và tiết kiệm. 20 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Trách nhiệm của cán bộ thẩm định: Rất nhiều thông tin trong dự án mang tính dự đoán, song lại tạo ra quyết định đầu t− hoặc không, liên quan lớn tới quá trình phát triển kinh tế - xã hội quốc gia. Dự đoán sai sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy NH xây dựng qui chế trách nhiệm chặt chẽ áp dụng đối với cán bộ thẩm định nh− trình độ học vấn, đạo đức, qui trình làm việc. 2.2.3 Nội dung thẩm định dự án Nội dung thẩm định bao gồm: • Xác định tính pháp lý của dự án • Xác định rủi ro của dự án • Xác định hiệu quả vốn đầu t− • Xác định hiệu qủa kinh tế - xã hội, mối t−ơng tác giữa hiệu quả tài chính và hiệu quả kinh tế - xã hội • Xác định tác động tiêu cực của dự án Thẩm định tính pháp lý của dự án Tính pháp lý của dự án là yếu tố quan trọng đảm bảo dự án đ−ợc triển khai và vận hành thông suốt. Tính pháp lý đ−ợc đảm bảo bằng các văn bản chính thức của các cơ quan quản lý mà hoạt động của dự án có liên quan. Các văn bản có thể gồm: • Giấy phép đầu t− • Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (hoặc thuê đất trong thời gian dài) • Giấy phép nhập khẩu (nguyên, nhiên vật liệu, máy móc cần thiết ) • Giấy phép khai thác tài nguyên, môi tr−ờng Chủ đầu t− cần chứng minh cho NH thấy sự cần thiết phải đầu t− và đ−ợc phép đầu t− của các cấp có thẩm quyền. Dự án liên quan tới cấp phát của Ngân sách phải có giấy phép đầu t− của Bộ Kế hoạch và Đầu t−, Bộ Tài chính (Sở tài chính) Thẩm định các mục tiêu của dự án Các dự án phải đáp ứng các mục tiêu mà NH đã hoạch định. Do vậy thẩm định mục tiêu của các dự án là b−ớc đầu tiên của quá trình thẩm định. Nhiều sai lầm đ−ợc bắt đầu từ xác định sai các mục tiêu của dự án, ví dụ các dự án chỉ nhằm mục tiêu chính trị xã hội, không tạo nguồn thu trả nợ ngân hàng không thể là đối t−ợng cho vay của NH. Nhiều mục tiêu của dự án là đối t−ợng cho vay của NH, lại mâu thuẫn với nhau. NH sẽ loại trừ các dự án không phù hợp với mục tiêu hoạt động của ngân hàng, hoặc 21 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng tính điểm cho các mục tiêu của dự án, hoặc cần có cam kết của các bên trong việc thực hiện các mục tiêu này. Thẩm định công nghệ và ảnh h−ởng của dự án đến môi tr−ờng Trên quan điểm lợi nhuận trong ngắn hạn, trong điều kiện thiếu vốn đầu t− và chi phí vốn đầu t− đắt đỏ, các doanh nghiệp và các chủ đầu t− buộc phải chấp nhận công nghệ rẻ, lạc hậu. NH kiểm tra nghiêm ngặt mức độ phù hợp giữa trang thiết bị và công nghệ của các dự án với chính sách công nghệ và bảo vệ môi tr−ờng mà Nhà n−ớc đặt ra cho từng dự án. Thẩm định nội dung của dự án Đây là hoạt động phức tạp nhất trong công tác thẩm định. Yêu cầu đặt ra là phải toàn diện, chuẩn xác, nhanh và chi phí thẩm định thấp. Trình độ của cán bộ thẩm định quyết định chất l−ợng hoạt động thẩm định. Nội dung thẩm định bao gồm: • Thẩm định thị tr−ờng nh− thị tr−ờng nguyên, nhiên liệu, sản phẩm, lao động, công nghệ • Thẩm định nguồn vốn: Dự án phát triển có nhiều nguồn tài trợ với tính chất khác nhau nh− Ngân sách cấp (không hoàn lại), phát hành trái phiếu, vay NH hoặc các tổ chức phát triển khác, vay NHTM. • Thẩm định các chỉ tiêu hiệu quả: • NH sử dụng các ph−ơng pháp và kỹ thuật thích hợp để tính toán hiệu quả dự án: Đó là kỹ thuật tính toán dòng tiền, kỹ thuật sử dụng lãi suất chiết khấu, kỹ thuật tính toán hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án • NH sử dụng hệ thống tiêu chuẩn chuẩn mực để đối chiếu, so sánh với các chỉ tiêu hiệu quả của dự án đang xem xét nh−: thời gian hoàn vốn tối thiểu, NPV tối thiểu, lãi suất bình quân áp dụng cho dự án, Các chỉ tiêu chuẩn mực này phản ánh ng−ỡng rủi ro và sinh lời mà NH chấp nhận đ−ợc. • Thẩm định tác động tiêu cực của dự án: Nh− mọi công cuộc đầu t−, đầu t− cho phát triển cũng nảy sinh mặt trái: đó là các tác động tiêu cực tới phát triển kinh tế xã hội. Chủ đầu t− th−ờng bỏ qua hoặc coi nhẹ vấn đề này trong phân tích dự án. Với t− cách là tổ chức tài chính hỗ trợ cho mục tiêu phát triển bền vũng, NH thẩm định toàn diện các tác động tiêu cực sẽ nảy sinh khi dự án đi vào hoạt 22 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng động. Kết quả thẩm định giúp NH cân nhắc khi tài trợ và đ−a ra các yêu cầu đối với chủ đầu t− nhằm hạn chế tác động tiêu cực đó. Thẩm định rủi ro và xác định biện pháp đề phòng Dự án không thành công sẽ gây ra các hậu quả kinh tế xã hội to lớn, đặc biệt đối với NH. Các dự án phát triển bản thân nó đã chứa đựng nhiều rủi ro, do vậy xem xét và đánh giá rủi ro là rất cần thiết để NH có biện pháp đề phòng tr−ớc. NH sẽ xem xét các ph−ơng diện chủ yếu sau: • Công nghệ không thích hợp với mục tiêu của dự án hoặc trình độ của địa ph−ơng • Nhu cầu không phù hợp với sản l−ợng dự kiến hoặc không có lợi thế t−ơng đối • Không đủ nguyên liệu hoặc cán bộ có trình độ cần thiết, công nhân lành nghề • Thiết kế quá tham vọng so với khả năng nguồn vốn • Chi phí kinh tế - xã hội - môi tr−ờng lớn quá so với lợi ích dự kiến • Thiếu cam kết của ng−ời h−ởng lợi hoặc ủng hộ của Chính phủ trung −ơng và địa ph−ơng Trên đây là các vấn đề làm cho dự án không thực hiện đ−ợc, hoặc thực hiện không có hiệu quả nh− dự kiến. Ngân hàng sẽ loại trừ dự án nếu xét thấy chủ đầu t− không có các biện pháp giải quyết thích hợp. 2.2.4 Nội dung thẩm định hiệu quả tài chính dự án Phân tích tổng mức vốn đầu t−, cơ cấu sử dụng vốn và nguồn vốn Tổng mức vốn đầu t− của dự án là giá trị của toàn bộ số tiền và tài sản cần thiết để thiết lập và đ−a dự án vào hoạt động, bao gồm các khoản mục sau: • Vốn cố định, bao gồm: • Chi phí chuẩn bị (chi phí tr−ớc vận hành): là các chi phí không trực tiếp tạo ra tài sản cố định mà liên quan gián tiếp đến việc tạo ra và vận hành khai thác các tài sản đó để đạt mục tiêu đầu t− nh−: 9 Chi phí điều tra, khảo sát để lập, trình duyệt dự án 9 Chi phí t− vấn, thiết kế dự án 9 Chi phí đào tạo, huấn luyện, chuyển giao công nghệ • Chi phí xây lắp và mua sắm thiết bị: 9 Chi phí ban đầu về mặt đất, mặt n−ớc 9 Chi phí chuẩn bị mặt bằng xây dựng 23 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 9 Giá trị nhà x−ởng hoặc kết cấu hạ tầng sẵn có 9 Chi phí xây dựng mới hoặc cải tạo nhà x−ởng, cấu trúc hạ tầng 9 Giá trị máy móc thiết bị, ph−ơng tiện vận tải sẵn có 9 Chi phí mua máy móc thiết bị, ph−ơng tiện vận tải mới (gồm cả chi phí vận chuyển, lắp đặt, chạy thử) 9 Chi phí khác • Vốn l−u động ban đầu (vốn l−u động ròng - vốn l−u động th−ờng xuyên): là giá trị các tài sản l−u động ban đầu cần thiết để đảm bảo cho dự án có thể đi vào hoạt động bình th−ờng theo các điều kiện kinh tế - kỹ thuật dự tính, bao gồm: • Dự trữ tiền mặt • Các khoản phải thu và trả tr−ớc • Dự trữ hàng hoá: nguyên vật liệu, sản phẩm sở dang, thành phẩm tồn kho • Vốn dự phòng Do dự án hoạt động trong nhiều năm và những con số đ−a ra chỉ là dự tính nên cần có một l−ợng vốn nhất định bù đắp trong tr−ờng hợp phát sinh thêm chi phí. Khi đó vốn dự phòng sẽ đ−ợc dùng để đáp ứng nhanh chóng nhu cầu cầu chi, đảm bảo tiến độ thực hiện dự án. Bên cạnh việc phân tích cơ cấu vốn đầu t− theo các khoản mục chi phí, cần xem xét vốn đầu t− d−ới hình thái tiền và hiện vật, đặc biệt với các tài sản có sẵn để xác định chính xác giá trị sử dụng tốt nhất của chúng đối với dự án. Khái niệm chi phí cơ hội có thể đ−ợc vận dụng để định giá tài sản trong tr−ờng hợp này. Một khía cạnh nữa cần phải quan tâm là khả năng đảm bảo nguồn vốn về số l−ợng và tiến độ từ các nguồn khác nhau. Để có đủ vốn đầu t− cho dự án, ngoài phần vốn tự có (tự tích luỹ), chủ đầu t− có thể nhận đ−ợc vốn ngân sách cấp phát hoặc cho vay, vốn vay của ngân hàng, huy động vốn liên doanh hoặc gọi thêm vốn cổ phần từ các nhà đầu t− khác. Bên cạnh đó, cần có kế hoạch huy động vốn cụ thể, trong đó chỉ rõ tiến độ và số l−ợng cần thiết để đáp ứng nhu cầu trong từng giai đoạn thực hiện dự án vì dù thừa hay thiếu đều làm giảm hiệu quả sử dụng vốn. Phân tích doanh thu 24 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Doanh thu đ−ợc tính hàng năm và bao gồm các khoản phát sinh từ việc vận hành TSCĐ đ−ợc đầu t− bởi dự án: • Doanh thu từ sản phẩm chính • Doanh thu từ sản phẩm phụ • Dịch vụ cung cấp cho bên ngoài Để đảm bảo tính hợp lý và chính xác của doanh thu, cần kiểm tra lại hai yếu tố: giá bán và sản l−ợng sản xuất hàng năm. Ngoài ra, vào năm cuối cùng dự án còn có thể có khoản thu hồi từ thanh lý tài sản (TSCĐ và TSLĐ). Phân tích chi phí Việc lựa chọn công suất thiết kế không chỉ tác động đến doanh thu mà còn ảnh h−ởng đến chi phí hoạt động hàng năm của dự án. Căn cứ vào kế hoạch sản xuất, kế hoạch khấu hao, kế hoạch trả nợ, chi phí hoạt động bao gồm các khoản mục sau: • Nguyên vật liệu: bao gồm • Nguyên vật liệu chính • Vật liệu bao bì • Nửa thành phẩm và dịch vụ mua ngoài • Nhiên liệu • Năng l−ợng • N−ớc • Tiền l−ơng • Bảo hiểm xã hội • Chi phí bảo d−ỡng máy móc thiết bị, nhà x−ởng • Khấu hao: bao gồm • Khấu hao chi phí chuẩn bị • Khấu hao máy móc thiết bị, dụng cụ, ph−ơng tiện vận tải • Khấu hao nhà x−ởng và cấu trúc hạ tầng • Khấu hao chi phí ban đầu về quyền sử dụng đất (tr−ờng hợp công ty liên doanh) • Chi phí quản lý phân x−ởng • Chi phí quản lý doanh nghiệp 25 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Chi phí bảo hiểm tài sản • Chi phí tiêu thụ sản phẩm • Lãi vay • Chi phí khác Các chi phí biến đổi nh− nguyên vật liệu, nhiên liệu, năng l−ợng, đ−ợc tính theo sản l−ợng sản xuất và định mức tiêu hao. Cần kiểm tra lại định mức tiêu hao qua tình hình thực tế của các dự án cùng loại hoặc tiêu chuẩn của ngành. Các chi phí quản lý đ−ợc tính theo % trên doanh thu. Tuy nhiên, một số chi phí có thể đ−ợc tính theo sản l−ợng nh− chi phí tiêu thụ, Khấu hao TSCĐ là một yếu tố của chi phí, mặc dù đó không phải là khoản tiền phải chi ra. Tổng mức khấu hao hàng năm phải bằng nguyên giá TSCĐ. Chủ đầu t− th−ờng muốn khấu hao nhanh (mức khấu hao giảm dần qua thời gian - khấu hao luỹ thoái), vừa có nguồn để trả nợ sớm, giảm chi phí vay vốn, vừa giảm thuế thu nhập trong những năm đầu, khai thác giá trị thời gian của tiền. Tuy nhiên, vì mục tiêu quản lý thuế, cơ quan quản lý tài chính nhà n−ớc (Bộ Tài chính) lại quy định ph−ơng pháp khấu hao cho các doanh nghiệp, tránh thất thu cho ngân sách. Ph−ơng pháp khấu hao phổ biến đ−ợc sử dụng hiện nay là ph−ơng pháp khấu hao đều, hay khấu hao tuyến tính. Mức khấu hao đều qua thời gian giúp dự án ổn định giá thành và giá bán sản phẩm, nh−ng lại dễ bị mất vốn đối với các tài sản bị hao mòn vô hình lớn nh− các thiết bị điện tử hoặc thiết bị sản xuất các sản phẩm đặc chủng. MKH = NG x P% = NG/n P% = (1/ n) x 100% Trong đó: MKH là mức khấu hao hàng năm NG (nguyên giá) là giá trị ban đầu của TSCĐ n là thời kỳ tính khấu hao Đối với các tài sản cần nhanh chóng thu hồi do hao mòn nhanh, có thể áp dụng ph−ơng pháp khấu hao giảm dần theo giá trị còn lại của tài sản. MKH(t) = P x GTCL (t-1) Trong đó: MKH(t) là mức khấu hao năm thứ t GTCL (t-1) là giá trị còn lại năm thứ t-1 P là tỷ lệ khấu hao không đổi P = (1 / n ) x H 26 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng với H = 1,5 nếu n = 3 ữ 4 H = 2 nếu n = 5 ữ 7 H = 2,5 nếu n ≥ 8 Hoặc ph−ơng pháp khấu hao theo tổng số các thứ tự năm n + 1 − t M = xNG KH (t ) 1 + 2 + + n Chi phí lãi vay đ−ợc tính dựa trên kế hoạch vay và trả nợ đối với các nguồn vốn huy động từ bên ngoài. Thời kỳ tính lãi là hàng năm mặc dù các chủ nợ có thể yêu cầu dự án trả theo tháng hoặc quý. Cần kiểm tra lại cách tính trả lãi và gốc cho phù hợp với thông lệ của ngân hàng. Dự trù lợi nhuận Trên cơ sở dự trù về doanh thu và chi phí có thể dự tính thu nhập hàng năm của dự án theo mẫu Báo cáo kết quả kinh doanh. Xác định dòng tiền của dự án • Khái niệm dòng tiền của dự án Dòng tiền của dự án đ−ợc định nghĩa là phần chênh lệch trong dòng tiền của doanh nghiệp trong từng giai đoạn mà dự án đ−ợc thực hiện so với lúc không thực hiện dự án. CFt của CFt của doanh CFt của doanh nghiệp = - dự án nghiệp nếu có dự án nếu không có dự án Theo cách này, dòng tiền của dự án là dòng tiền tăng thêm sẽ xảy ra nếu dự án đ−ợc thực hiện. • Dòng tiền và thu nhập kế toán Báo cáo kết quả kinh doanh là phần tổng hợp của doanh thu và chi phí của dự án. Những con số ghi trên các khoản mục doanh thu và chi phí phụ thuộc một phần vào số tiền chi ra, và một phần vào chế độ hạch toán kế toán mà doanh nghiệp sử dụng. Do vậy, chúng còn đ−ợc gọi là doanh thu và chi phí kế toán của dự án. Trong khi đó, báo cáo l−u chuyển tiền tệ ghi nhận số tiền thực tế thu vào và chi ra khỏi ngân quỹ. Đây đ−ợc gọi là dòng tiền vào (thu) và dòng tiền ra (chi) của dự án. Phần chênh lệch giữa dòng tiền vào và dòng tiền ra gọi là dòng tiền thuần. Trên hai báo cáo có thể có một số khoản mục giống nhau về tên gọi nh−ng khác nhau về con số. Ví dụ, tiền l−ơng đ−ợc hạch toán vào chi phí lao động cũng là khoản chi tiền ra, còn doanh thu có thể chỉ đ−ợc đ−a một phần vào dòng tiền do không thu vào ngay toàn bộ (một số nằm ở khoản 27 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng phải thu). T−ơng tự, chi phí vốn đầu t−, một khoản tiền phải chi ra, không xuất hiện trên báo cáo kết quả kinh doanh, nh−ng lại trên đó lại có chi phí khấu hao, một khoản không phải chi tiền. Do giá trị thời gian của tiền, để so sánh đ−ợc những khoản thu, chi tại các thời điểm khác nhau trong quãng đời hoạt động của dự án, cần phải biết đ−ợc thời điểm xuất hiện các khoản tiền này. Chính vì vậy, trong việc lập dự toán vốn đầu t−, các quyết định chỉ dựa trên dòng tiền thu vào và chi ra trong từng giai đoạn hoạt động của dự án. • Thời điểm xuất hiện dòng tiền Do tiền có giá trị thời gian, cần xác định chính xác thời điểm xuất hiện dòng tiền. Báo cáo kết quả kinh doanh th−ờng đ−ợc lập trong từng giai đoạn, quý hoặc năm, nh−ng không phản ánh chính xác khi nào thu nhập và chi phí đ−ợc thu vào và chi ra. Do vấn đề giá trị thời gian của tiền, về mặt lý thuyết, dòng tiền cần đ−ợc phân tích một cách chính xác khi nó xuất hiện. Tuy nhiên, cần có sự thoả hiệp giữa tính chính xác và tính khả thi. Theo lý thuyết thì dòng tiền hàng ngày là chính xác nhất, nh−ng −ớc tính chúng rất tốn kém chi phí, ít đ−ợc sử dụng, và có lẽ cũng không chính xác hơn dòng tiền hàng năm vì ng−ời ta không đủ khả năng dự tính để đảm bảo độ chính xác khi đi vào quá chi tiết. Do vậy, dòng tiền th−ờng đ−ợc giả định là xuất hiện cuối hàng năm. • Một số dòng tiền đặc biệt Khi xem xét dự án, cần phải dựa trên dòng tiền gia tăng, phát sinh trực tiếp từ việc thực hiện dự án. Có ba vấn đề cần tính đến khi −ớc tính dòng tiền gia tăng. • Chi phí chìm Chi phí chìm không phải là chi phí tăng thêm nên không đ−ợc đ−a vào phân tích. Chi phí chìm là một khoản đầu t− đã đ−ợc thực hiện (hoặc đ−ợc cam kết) tr−ớc đó. Vì chúng đã đ−ợc thực hiện, nó không bị ảnh h−ởng bởi quyết định lựa chọn hoặc loại bỏ dự án. Ví dụ về chi phí chìm là chi phí nghiên cứu và phát triển về một sản phẩm mới tr−ớc khi ra quyết định sản xuất hàng loạt sản phẩm đó. Khi bỏ ra chi phí nghiên cứu và phát triển, công ty ch−a thể biết có thể cho ra sản phẩm hay không và liệu có thể tiêu thụ với số l−ợng lớn hay không. Kết quả của quá trình nghiên cứu và phát triển có thể là sản phẩm không phù hợp, và dự án kết thúc ngay khi nó ch−a bắt đầu. Ví dụ: Công ty Gama đã bỏ ra 10 tỷ đồng để nghiên cứu sản phẩm mới và đã đến giai đoạn ra quyết định xây dựng nhà máy. Chi phí thiết bị là 15 tỷ đồng và sẽ đem lại thu nhập là 23 tỷ đồng (để đơn giản, bỏ qua giá trị thời gian của tiền). Nếu bỏ qua chi phí 28 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng chìm, dự án đ−ợc chấp nhận và có lãi 8 tỷ đồng. Nếu đ−a chi phí chìm vào phân tích, dự án bị lỗ 2 tỷ đồng và bị loại bỏ. Vấn đề là nếu dự án đ−ợc chấp nhận, công ty sẽ có ít nhất 8 tỷ đồng bù đắp 10 tỷ chi phí nghiên cứu và phát triển. Ng−ợc lại, công ty sẽ bị lỗ 10 tỷ đồng chi phí này. Do vậy, chi phí chìm không đ−ợc đ−a vào dự án. • Chi phí cơ hội Chi phí cơ hội thể hiện một cơ hội (hoặc một chuỗi khoản thu nhập) bị mất đi nếu sử dụng những tài sản sẵn có vào dự án đang xem xét. Ví dụ một công ty đang có sẵn một mảnh đất có thể đ−a vào để xây dựng nhà máy. Khi đánh giá hiệu quả của nhà máy, có nên bỏ qua chi phí đất đai không vì dự án không phải chi tiền? Câu trả lời là không, vì một chi phí cơ hội đi liền với tài sản này. Cơ hội đó là một mảnh đất có thể đ−ợc bán đi với giá 10 tỷ đồng. Sử dụng mảnh đất vào dự án sẽ bỏ qua khoản tiền này và 10 tỷ đồng đ−ợc coi là chi phí cơ hội của dự án. Cần chú ý là chi phí đất đai phù hợp ở đây là giá thị tr−ờng của mảnh đất sau khi đã trừ đi phí và thuế phải nộp, chứ không phải là giá mà công ty đã bỏ ra để mua mảnh đất đó. • Tác động đến các dự án khác Phần này đề cập đến tác động của dự án đang xem xét đến các dự án khác của công ty. Ví dụ khi một công ty dự định đ−a ra một sản phẩm mới thì những khách hàng hiện tại sẽ chuyển sang mua sản phẩm mới (thay vì mua sản phẩm cũ). Lợi nhuận từ những khách hàng này thể hiện sự chuyển dịch trong nội bộ công ty, nên dòng tiền ròng thu đ−ợc từ họ không đ−ợc coi là thu nhập tăng thêm. Mặt khác, sản phẩm mới có thể làm tăng doanh thu từ các sản phẩm đi kèm (nh− bàn chải kèm với kem đánh răng), nên dòng tiền tăng thêm từ việc bán các sản phẩm hiện tại cần đ−ợc đ−a vào dự án mới. Khi một dự án gây ra sự chuyển dịch doanh thu từ các sản phẩm hiện có, điều này th−ờng đ−ợc gọi là “tự ăn thịt mình” (cannibalization). • Tác động của thuế Khi đánh giá dự án, điều quan trọng là dòng tiền phải phát sinh từ dự án, và đ−ợc dành cho chủ đầu t−. Nói cách khác, dự án phải đ−ợc đánh giá trên cơ sở dòng tiền sau thuế. Thuế có tác động rất lớn đến dòng tiền, và trong nhiều tr−ờng hợp, thuế có thể thúc đẩy và phá vỡ một dự án. Do vậy, cần đánh giá đúng tác động của thuế. Thông th−ờng, một chế độ thuế có thể tác động đến dự án theo ba mặt sau: • Giảm thuế đối với vốn đầu t− vào tài sản cố định thông qua chi phí khấu hao 29 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Tăng ( giảm) thuế đối với một khoản lợi nhuận (hoặc lỗ) đ−ợc tạo ra bởi dự án • Giảm chi phí lãi tiền vay do lãi vay đ−ợc đ−a vào chi phí tr−ớc thuế, từ đó ảnh h−ởng đến cách thức tìm nguồn vốn đầu t− cho dự án Do đó, lãi suất chiết khấu sau thuế th−ờng đ−ợc dùng để đánh giá dòng tiền sau thuế của dự án. Dòng tiền sau thuế tính đến tác động (1) và (2) nêu trên, còn lãi suất chiết khấu sau thuế xét đến tác động thứ 3. • Khấu hao Khoản tiền đầu t− vào tài sản cố định của dự án th−ờng đ−ợc phân bổ trong các năm hoạt động của dự án, gọi là chi phí khấu hao, và sau đó tài sản có thể đ−ợc thanh lý. Khoảng thời gian khấu hao th−ờng bằng tuổi thọ kinh tế của tài sản, vì sau khi sản phẩm đ−ợc sản xuất bởi tài sản cố định đó đã hết khả năng tiêu thụ, sẽ không còn doanh thu để bù đắp chi phí khấu hao. Nói cách khác, tài sản cố định th−ờng đ−ợc khấu hao hết khi nó đã đi hết vòng đời hữu dụng của mình. Do khấu hao đ−ợc đ−a vào chi phí của doanh nghiệp nên làm giảm lợi nhuận. Tuy nhiên, khấu hao không phải là khoản chi tiền, nên mức khấu hao cao không làm giảm dòng tiền, mà ng−ợc lại, còn làm tăng vì số thuế phải nộp giảm xuống. Trong hoặc vào cuối đời hoạt động, tài sản cố định có thể đ−ợc thanh lý. Khi đó dự án có thể có thêm một khoản thu nhập (hoặc lỗ) ròng bằng giá bán trừ chi phí thanh lý (bằng giá trị còn lại theo sổ sách cộng với chi phí bán). Khoản thu nhập (hoặc lỗ) từ thanh lý cũng làm tăng (hoặc giảm) thuế phải nộp t−ơng ứng với mức thuế suất của doanh nghiệp. • Thay đổi vốn l−u động ròng Thông th−ờng, một dự án mới sẽ đòi hỏi phải có thêm hàng dự trữ, và doanh thu từ dự án cũng tạo nên những khoản phải thu mới. Vì cả hàng dự trữ và khoản phải thu đều là kết quả của việc đầu t− nên cần phải đ−a l−ợng vốn l−u động ròng vào vốn đầu t−, t−ơng tự nh− tài sản cố định. Tuy nhiên, khi sản xuất mở rộng thì những khoản phải trả cũng tăng lên, làm giảm nhu cầu tài trợ cho dự án. Phần chênh lệch giữa l−ợng tăng thêm về tài sản l−u động và về nợ ngắn hạn th−ờng là d−ơng, và do vậy đòi hỏi phải có thêm tiền đầu t− vào phần này, ngoài tiền đầu t− vào tài sản cố định. Phần chênh lệch này gọi là vốn l−u động ròng. VLĐ ròng = ∆TSLĐ - ∆ Nợ ngắn hạn 30 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Khi dự án kết thúc, l−ợng tài sản l−u động dự trữ này cũng đ−ợc thanh lý để thu tiền về. Do tính chất của tài sản l−u động là t−ơng đối dễ bán, nên để thuận tiện trong quá trình phân tích, giá trị thu hồi th−ờng đ−ợc giả thiết là bằng đúng số tiền đã chi ra. 2.2.5 Các ph−ơng pháp thẩm định tài chính dự án đầu t− Ph−ơng pháp thời gian hoàn vốn (Payback Period, PP) Ph−ơng pháp thời gian hoàn vốn cho biết khoảng thời gian cần thiết để những khoản thu nhập tăng thêm đ−ợc tạo ra từ dự án hoàn trả l−ợng vốn đầu t− ban đầu. Với các dự án độc lập, dự án chỉ đ−ợc chấp nhận khi thời gian hoàn vốn của nó nằm trong khoảng thời gian đã xác định tr−ớc (thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn) Với các dự án loại trừ nhau, các dự án sẽ đ−ợc sắp xếp theo tốc độ hoàn vốn giảm dần và dự án có thời gian hoàn vốn nhanh nhất nằm trong khoảng thời gian tiêu chuẩn sẽ đ−ợc lựa chọn. Ví dụ: Xét 2 dự án B và C. Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 2 3 4 5 Dự án B -10.000 3.000 4.000 5.000 6.000 Dự án C -12.500 5.000 7.500 1.000 1.000 1.000 Nếu hai dự án trên độc lập nhau và thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn là hai năm thì dự án C đ−ợc lựa chọn (PP =2 năm) và loại bỏ dự án B (PP = 2,6 năm) Nếu hai dự án trên loại trừ nhau thì dự án C cũng đ−ợc lựa chọn vì hoàn vốn nhanh hơn dự án B và nằm trong khoảng thời gian tiêu chuẩn. • Xác định thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn Có một số cách thức để xác định thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn. Thứ nhất là dựa trên kinh nghiệm trong quá khứ. Thứ hai, có thể dùng mức thời gian hoàn vốn trung bình của ngành để chọn dự án. Thứ ba, xác định dựa trên khả năng dự đoán. Nếu nhà đầu t− cho rằng không thể dự đoán dòng tiền dự án với mức độ chính xác chấp nhận đ−ợc trong thời gian ngoài 4 năm, thì 4 năm có thể dùng làm thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn. Khi đó những dự án có dòng tiền t−ơng đối chắc chắn hơn trong 4 năm đầu có thể hoàn đầy đủ vốn đầu t− cho chủ dự án thì đ−ợc lựa chọn. • Ưu điểm • Đơn giản dễ tính và dễ hiểu • Chọn đ−ợc dự án ít rủi ro nhất trong các tình huống loại trừ nhau. • Không phải dự tính dòng tiền trong toàn bộ thời gian hoạt động của dự án. • Với nhiều nhà đầu t−, đây là ph−ơng pháp thích hợp trong tr−ờng hợp hạn chế về vốn. 31 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Ví dụ: Công ty Alpha có 5 cơ hội đầu t− độc lập nh−ng chỉ có 200 triệu đồng để đầu t−. Công ty dùng ph−ơng pháp thời gian hoàn vốn để lựa chọn với thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn là 3 năm. Dòng tiền sau thuế của các dự án nh− sau: Đơn vị tính: triệu đồng Dự án Năm 1 Năm 2 Năm 3 Năm 4 Năm 5 0 -90 -270 -150 -110 -200 1 50 90 50 60 50 2 40 90 70 50 70 3 30 90 30 20 60 4 50 80 20 30 50 5 40 10 20 Dự án 1, 2, 3, 4 đ−ợc lựa chọn vì hoàn vốn trong vòng 3 năm. Dự án 5 bị loại bỏ. Tuy nhiên để thực hiện cả 4 dự án, cần 620 triệu đồng mà lại chỉ có 200 triệu đồng. Giải pháp là giảm thời gian tiêu chuẩn từ 3 năm xuống 2 năm khi đó chỉ có dự án 1 và 4 đ−ợc chọn lựa để sử dụng hết số vốn đầu t− sẵn có. • Nh−ợc điểm • Thời điểm để xác định thời gian hoàn vốn rất mơ hồ. Khi nào thì bắt đầu tính thời gian hoàn vốn? Từ khi bắt đầu bỏ vốn hay từ khi hoàn thành đầu t−? • Quyết định lựa chọn dự án theo ph−ơng pháp này tập trung chủ yếu vào dòng tiền trong khoảng thời gian hoàn vốn, và bỏ qua dòng tiền ngoài thời gian này. Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 2 3 4 5 6 Dự án C -500 100 300 200 50 50 Dự án D -500 100 100 150 200 250 300 Nếu thời gian hoàn vốn tiêu chuẩn là 3 năm và là 2 dự án loại trừ nhau thì dự án C sẽ đ−ợc chọn vì hoàn vốn nhanh hơn. Nếu là 2 dự án độc lập thì dự án C vẫn đ−ợc chọn và loại bỏ dự án D. Tuy nhiên nếu nhìn vào dòng tiền trong cả 6 năm, thì rõ ràng dự án D sẽ đem lại nhiều lợi nhuận hơn cho chủ đầu t−. 32 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Ch−a tính đến giá trị thời gian của tiền. Tuy nhiên có thể khắc phục dễ dàng bằng cách áp dụng ph−ơng pháp này, không phải với dòng tiền thông th−ờng, mà với dòng tiền đã quy đổi về hiện tại. Đó gọi là ph−ơng pháp thời gian hoàn vốn chiết khấu. Ph−ơng pháp giá trị hiện tại ròng (Net Present Value, NPV) Ph−ơng pháp NPV dựa trên một nguyên tắc đơn giản, nh−ng cơ bản, là đầu t− chỉ nên đ−ợc thực hiện nếu khoản tiền thu nhận đ−ợc từ đầu t− phải ít nhất là bằng, nếu không nói là lớn hơn, khoản tiền đã bỏ vào. Trên cơ sở nguyên tắc đó mà dự án X sau đ−ợc chấp nhận. Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 2 3 Dòng tiền -500 200 300 200 Giá trị ròng = 200 Tuy nhiên, những khoản tiền xuất hiện vào những thời điểm khác nhau không thể đ−ợc so sánh trực tiếp, mà phải đ−ợc đ−a về cùng một thời điểm, do giá trị thời gian của tiền. Giả sử khoản tiền 500 triệu đồng trong dự án X, thay vì đầu t− vào dự án sẽ đ−ợc đem cho vay trên thị tr−ờng vốn. Với mức rủi ro t−ơng tự nh− dự án X, những ng−ời đi vay sẽ trả lãi suất 8%. Sau 3 năm, khoản tiền 500 triệu đồng ban đầu sẽ đem lại 629,9 triệu đồng= 500 .(1,08) 3. Nếu dự án X đ−ợc thực hiện và những dòng tiền thu đ−ợc trong các năm đ−ợc đem cho vay với mức rủi ro t−ơng tự, do vậy nhận đ−ợc lãi suất 8%, sau 3 năm hoạt động dự án X sẽ có: Giá trị thời điểm cuối Năm Dòng tiền DA x Hệ số lãi gộp = (năm thứ ba) 1 200 x (1 + 0,08)2 = 223,28 2 300 x (1+ 0,08)1 =324 3 200 x (1+ 0,08)0 =200 Tổng cộng = 757,28 33 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Vì vậy, với hai sự lựa chọn này dự án X hấp dẫn hơn là cho vay trên thị tr−ờng vốn. Đây chính là cơ sở của kết luận rút ra từ ph−ơng pháp NPV, vì giá trị hiện tại của 629,9 triệu đồng nhận đ−ợc sau 3 năm với lãi suất chiết khấu 8% là: 629,9 .(1 + 0,08)-3 = 500 triệu đồng trong khi giá trị hiện tại của 757,28 triệu đồng nhận đ−ợc sau 3 năm với lãi suất chiết khấu 8% là: 757,28.(1 + 0,08)-3 = 601,15 triệu đồng Hiệu của hai số này (601,15 - 500) là 101,15 triệu đồng, cũng chính là NPV của dự án X. Ph−ơng pháp NPV đánh giá dự án thông qua việc xem xét một lựa chọn khác của khoản tiền đầu t−, đó là cho vay trên thị tr−ờng vốn tại mức lãi suất thị tr−ờng với mức rủi ro t−ơng tự. Quyết định đ−ợc đ−a ra thông qua việc so sánh hai giải pháp này: chỉ đầu t− vào các dự án có NPV ≥ 0, do giá trị NPV thể hiện phần thu nhập tăng lên (nếu NPV >0) hay giảm xuống (nếu NPV < 0) do dự án gây ra so với việc cho vay trên thị tr−ờng vốn với mức lãi suất thị tr−ờng. Và chính lãi suất này đ−ợc dùng làm lãi suất chiết khấu. Theo ví dụ trên: NPV = 101,15 = 601,15 - 500 CF CF CF NPV = 0 + 1 + + n (1 + i) 0 (1 + i)1 (1 + i) n 200 x1,08 2 300 x1,08 1 200 x1,08 o = + + − 500 1,08 3 1,08 3 1,08 3 = 757 x 1,08-3 - 500 200 300 200 = − 500 + + + 1,08 1 1,08 2 1,08 3 trong đó: CFt: dòng tiền (ròng) năm thứ t i: lãi suất chiết khấu n: số năm hoạt động của dự án • ý nghĩa của NPV: 34 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Một khoản đầu t− có NPV > 0 đem lại thu nhập tăng thêm và NPV 0, tỷ lệ lợi nhuận của dự án lớn hơn tỷ lệ sinh lời sẵn có trên thị tr−ờng vốn với cùng mức rủi ro (lãi suất chiết khấu), trong khi đó NPV< 0 cho thấy dự án sinh lời với tỷ lệ thấp hơn tỷ lệ sinh lời sẵn có trên thị tr−ờng vốn với cùng mức rủi ro. • Nếu tiền đầu t− đ−ợc vay trên thị tr−ờng với lãi suất bằng lãi suất chiết khấu thì NPV ≥ 0 cho thấy dòng tiền từ dự án đủ để trả vốn và lãi vay, và đem lại một khoản lợi nhuận bằng NPV. Trong khi đó NPV < 0 có ý nghĩa là dự án không tạo ra đủ tiền để trả chi phí tài chính. Vì vậy, quyết định lựa chọn dự án là: chỉ đầu t− vào những dự án có NPV ≥ 0. • Ưu điểm • Ph−ơng pháp NPV cho thấy số lợi nhuận tuyệt đối của dự án đầu t−. • Bằng cách so sánh dự án với cơ hội cho vay trên thị tr−ờng vốn với mức lãi suất thị tr−ờng cùng mức rủi ro hay bằng cách chiết khấu các dòng tiền đ−ợc tạo ra từ dự án về cùng thời điểm (th−ờng là hiện tại), ph−ơng pháp NPV đã không bỏ qua một vấn đề rất quan trọng: Giá trị thời gian của tiền. • Nh−ợc điểm • Trong quá trình so sánh và lựa chọn dự án, ph−ong pháp NPV không tính đến sự khác nhau về thời gian hoạt động của dự án. • Lãi suất chiết khấu (bằng lãi suất trên thị tr−ờng với cùng mức rủi ro) đ−ợc giả thiết là không thay đổi trong thời gian dự án hoạt động. 35 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Theo ph−ơng pháp NPV, có thể thấy đ−ợc l−ợng thu nhập ròng tăng thêm mà dự án đem lại nếu đ−ợc thực hiện. Ph−ơng pháp tỷ lệ hoàn vốn nội bộ (IRR) Theo ph−ơng pháp NPV, nếu một dự án có NPV d−ơng tại một mức lãi suất, ví dụ 10%, có nghĩa là tỷ lệ sinh lời của dự án lớn hơn 10%, ng−ợc lại nếu NPV âm thì tỷ lệ sinh lời nhỏ hơn 10%. Và nếu NPV =0 thì tỷ lệ đó bằng đúng lãi suất chiết khấu. IRR của một dự án có thể đ−ợc định nghĩa là lãi suất chiết khấu làm cho NPV của dự án bằng 0. Đó chính là lãi suất i thoả mãn đẳng thức sau: n C t = 0 ∑ + t = 0 (1 i ) NPV (i − i ) IRR = i + 1 2 1 1 − NPV 1 NPV 2 Có thể −ớc tính IRR theo công thức sau: trong đó: i1, i2 là hai lãi suất chiết khấu bất kỳ và i1 NPV1 = 751 i2 = 20% -> NPV2 = 203,7 751(0,2 - 0,15) IRR = 0,15 + = 0,2186 hay 21,86% 751 - 203 IRR chính xác của dự án là 22%. • Lựa chọn các dự án độc lập Nếu hai dự án độc lập nhau, NPV và IRR luôn đ−a đến cùng một quyết định về lựa chọn hay loại bỏ dự án: nếu NPV cho kết quả chấp nhận thì IRR cũng nh− vậy, và 36 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng ng−ợc lại. Nguyên nhân là cơ sở để ra quyết định theo IRR là chi phí vốn của dự án nhỏ hơn IRR và khi đó NPV của dự án luôn d−ơng. Do đó, khi chi phí vốn nhỏ hơn 16%, cả hai ph−ơng pháp NPV và IRR đều chấp nhận dự án P và các dự án khác cũng đ−ợc xem xét t−ơng tự. • Lựa chọn các dự án loại trừ nhau Nếu P và Q là hai dự án loại trừ nhau, tức là có thể chọn dự án P hoặc Q, hoặc loại bỏ cả hai chứ không thể chấp nhận cả hai. Nếu lãi suất chiết khấu lớn hơn 10,5%, NPVQ> NPVP và IRR Q > IRRP và hai ph−ơng pháp đ−a đến cùng một kết luận về lựa chọn dự án Q. Nh−ng nếu lãi suất chiết khấu nhỏ hơn 10,5%, ph−ơng pháp NPV xếp hạng P cao hơn Q, nh−ng ph−ơng pháp IRR lại cho rằng dự án Q tốt hơn. Sự lựa chọn nào là đúng? Logic cho thấy ph−ơng pháp NPV tốt hơn vì nó lựa chọn dự án đem lại nhiều lợi nhuận nhất cho chủ đầu t−. Sự mâu thuẫn giữa NPV và IRR trong tr−ờng hợp này có hai nguyên nhân: • Do ph−ơng pháp IRR chỉ quan tâm đến tỷ lệ sinh lời hàng năm của 1 đồng vốn đầu t− mà không tính đến tổng số tiền bỏ ra Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 2 3 NPV8% IRR Dự án P -22 9 10 10,5 3,24 15,7% Dự án Q -9 8 3 2 2,57 28,3% P - Q -13 1 7 8,5 0,67 10,28% NPV P 3,24 Q 2,57 0,67 8% 10,28% 15,7% 8,3% 37 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Do sự khác nhau về thời điểm xuất hiện các dòng tiền Năm 0 1 2 3 NPV 8% IRR MIRR Dự án E -100 22 55 70 8,87 18,4% 15,74% Dự án F -100 95 25 5 5,94 19,4% 12,61% P - Q 0 -73 30 65 2,93 17,1% NPV E 8,87 F 5,94 2,93 8% 17,1% 18,4% 19,4% i • Lãi suất tái đầu t− Vấn đề cơ bản giải quyết mâu thuẫn giữa các dự án loại trừ nhau là: Giá trị của việc nhận đ−ợc dòng tiền sớm hơn trong dự án này so với dự án khác là gì? Giá trị này phụ thuộc vào chi phí cơ hội mà số tiền chênh lệch có thể đem tái đầu t−. Ph−ơng pháp NPV giả thiết rằng chi phí cơ hội mà dòng tiền có thể đ−ợc tái đầu t− là chi phí vốn (vì NPV so sánh thu nhập có đ−ợc từ dự án với việc đem tiền cho vay trên thị tr−ờng vốn để nhận đ−ợc lãi suất thị tr−ờng). Trong khi đó ph−ơng pháp IRR giả thiết rằng dự án có thể tái đầu t− với lãi suất bằng IRR. Về mặt toán học, các giả thiết này thể hiện rõ trong quá trình chiết khấu: NPV chiết khấu dòng tiền với lãi suất bằng chi phí vốn, còn IRR chiết khấu dòng tiền với lãi suất bằng IRR của dự án. Dòng tiền có thể không đ−ợc đem tái đầu t− mà rút ra để chia cổ tức và dùng vào việc mua sắm, và khi đó lợi ích tiêu dùng nhận đ−ợc cũng t−ơng tự nh− lợi nhuận tái đầu t−. Do vậy lãi suất tái đầu t− có thể đ−ợc dùng để tính chi phí cơ hội của vốn. Giả thiết nào là tốt hơn, tái đầu t− theo chi phí vốn hay IRR của dự án? 38 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Giả sử chi phí vốn của dự án là 10% t−ơng ứng với mức rủi ro của nó. Vốn có thể đ−ợc vay dễ dàng trên thị tr−ờng vốn với lãi suất này, cả trong hiện tại và t−ơng lai. Dòng tiền nhận đ−ợc từ các khoản đầu t− có thể hoặc (a) chia cổ tức cho các cổ đông và trả lãi cho các chủ nợ, những ng−ời đòi trung bình 10% tỷ lệ lợi nhuận hoặc (b) dùng để thay thế nguồn vốn huy động từ bên ngoài với chi phí 10%. Đây chính là giá trị của dòng tiền nhận đ−ợc đối với dự án, cũng chính là chi phí cơ hội. • Ph−ơng pháp IRR giả định lãi suất tái đầu t− bằng đúng tỷ lệ lợi nhuận của dự án. Tuy nhiên, do hai giả thiết (a) khả năng tiếp cận dễ dàng với thị tr−ờng vốn và (b) tỷ lệ chi phí vốn không thay đổi trong t−ơng lai, thì tỷ lệ tái đầu t− phù hợp là chi phí vốn. Thậm chí nếu dự án có kỳ vọng nhận đ−ợc một tỷ lệ lợi nhuận IRR cao (ví dụ 30%), điều này cũng không phù hợp vì dự án nhận đ−ợc tiền tái đầu t− này có thể đ−ợc tài trợ bằng cách dùng vốn trên thị tr−ờng với chi phí 10%, chứ không bao giờ nhận vốn với chi phí tận 30%. Do vậy, lãi suất tái đầu t− phải là chi phí vốn 10%. Tỷ lệ thu hồi vốn nội bộ điều chỉnh (MIRR) MIRR giả thiết rằng dòng tiền của dự án đ−ợc tái đầu t− với lãi suất bằng chi phí vốn. Đây là giả thiết về tái đầu t− tốt hơn, nên MIRR là một chỉ số đáng tin cậy hơn về khả năng sinh lời thực của dự án, so với IRR. n n + n − t COF t = CIF t (1 i ) ∑ + t ∑ + t t = 0 (1 i ) t = 0 (1 MIRR ) trong đó: COFt: dòng tiền ra năm thứ t CIFt: dòng tiền vào năm thứ t Ví dụ: Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 2 3 4 Dự án S Dòng tiền -1000 300 400 200 300 Theo công thức trên có: 0 300(1+10%)3 + 400(1+10%)2 + 200(1+10%)1 + 300(1+10%) +1000= (1+ MIRR)4 39 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 1403,3 (1+ MIRR)4 = = 1,403 1000 MIRR = 8,84% Đối với dự án loại trừ nhau, ph−ơng pháp MIRR và NPV có tốt nh− nhau không? Nếu hai dự án có cùng vốn đầu t− và cùng số năm hoạt động, hai ph−ơng pháp trên đ−a đến cùng một kết luận về chấp nhận hay loại bỏ dự án. Nếu các dự án có cùng quy mô nh−ng khác nhau về thời gian hoạt động, MIRR cũng đ−a đến kết quả nh− NPV, nếu MIRR của cả hai dự án đó cùng đ−ợc tính toán trên cơ sở số năm của dự án dài hơn (đối với dự án có thời gian ngắn hơn, chỉ đơn giản là điền số 0 vào các năm chênh lệch với dự án có thời gian dài hơn). Tuy nhiên, nếu dự án có quy mô vốn khác nhau, vấn đề mâu thuẫn giống nh− giữa NPV và IRR (NPVP> NPVQ nh−ng MIRRQ> MIRRP) vẫn xảy ra. Nói tóm lại là ph−ơng pháp MIRR tốt hơn ph−ơng pháp IRR ở chỗ chỉ ra đ−ợc tỷ lệ sinh lời thực sự, nh−ng khi so sánh các dự án, ph−ơng pháp NPV vẫn tốt hơn vì nó cung cấp một chỉ tiêu tốt về đóng góp của dự án với chủ đầu t−. • Đa giá trị IRR Khi dòng tiền của dự án không thông th−ờng, ph−ơng pháp IRR cũng có thể không áp dụng thẩm định dự án đ−ợc. Một dòng tiền thông th−ờng là dòng tiền chỉ đổi dấu một lần trong suốt các năm hoạt động của dự án (th−ờng là từ (-) trong năm đầu sang (+) trong các năm còn lại), và khi đó chỉ có một lãi suất chiết khấu làm cho NPV của dự án bằng 0. Dòng tiền không thông th−ờng là dòng tiền đổi dấu nhiều lần (khi có dòng tiền ra lớn trong hoặc vào cuối đời dự án sau khi dự án đã có dòng tiền d−ơng ví dụ để nâng cấp thiết bị hoặc mua lại tài sản đi thuê). Với dòng tiền đổi dấu nhiều lần, th−ờng có nhiều giá trị làm NPV của dự án bằng 0. Ví dụ: Một công ty dự định đầu t− 1,6 triệu USD để khai thác một mỏ than sẽ đem lại 10 triệu USD/năm trong hai năm nh−ng phải bỏ ra 20 triệu USD vào cuối năm 2 để khôi phục mảnh đất đó về trạng thái ban đầu. Dự án này có dòng tiền nh− sau: Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 2 Dòng tiền -1,6 10 -10 Có hai lãi suất chiết khấu làm NPV = 0 là IRR1 = 25% và IRR2 = 400% 40 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Trong tr−ờng hợp này, ph−ơng pháp NPV đem lại một cách giải quyết nhanh chóng và dễ dàng vì nó chỉ ra rõ ràng số lợi nhuận (hoặc thua lỗ) từ dự án với mức chi phí vốn nhất định. Những ph−ơng pháp IRR lại đ−a đến nhiều mức lãi suất chiết khấu làm NPV = 0, và việc so sánh những giá trị IRR này với chi phí vốn không phải luôn luôn đ−a đến sự lựa chọn làm tăng lợi nhuận cho chủ đầu t−. Tuy nhiên, tỷ lệ sinh lời vẫn th−ờng đ−ợc chủ đầu t− −a thích sử dụng vì dễ dàng dùng để so sánh các cơ hội khác nhau. Nếu vậy, có thể thay ph−ơng pháp IRR bằng MIRR để đ−a ra quyết định chính xác hơn. Dự án có dòng tiền không thông th−ờng còn có thể không có giá trị IRR (không có lãi suất chiết khấu làm NPV = 0) hoặc có IRR nh−ng có thể đ−a đến quyết định sai lầm về lựa chọn hay loại bỏ dự án. Trong những tr−ờng hợp đó, có thể dùng NPV để đ−a ra quyết định chọn dự án đúng đắn. Nh− vậy, có thể rút ra những −u, nh−ợc điểm sau của ph−ơng pháp IRR: • −u điểm • Cung cấp một chỉ số đo l−ờng lợi nhuận, mục tiêu hàng đầu của chủ đầu t−, nên có thể giúp chủ đầu t− chọn ra những dự án có tỷ lệ sinh lời cao, vốn đầu t− đ−ợc sử dụng có hiệu quả hơn • Đây là tỷ lệ sinh lời hàng năm, nên có thể dùng để so sánh giữa các dự án có thời gian hoạt động khác nhau. • IRR chứa đựng thông tin về độ an toàn của dự án mà không có trong ph−ơng pháp NPV. Ví dụ: Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 NPV10% IRR Dự án N -10.000 16.500 5.000 65% Dự án L -100.000 -115.500 5.000 15,5% Nếu là hai dự án loại trừ nhau, cả hai đều có NPV bằng nhau và vì vậy chọn dự án nào cũng đ−ợc. Tuy nhiên, dự án N cho phép sai lầm nhiều hơn, vì dòng tiền có thể giảm d−ới mức dự kiến đến 33% − + = 16500 10000 (1 10 %) 16500 41 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng mà vẫn thu đủ số vốn đầu t− 10.000. Trong khi đó dòng tiền của dự án L chỉ cần giảm hơn 5% là dự án sẽ bị lỗ. Không những thế, thậm chí nếu không có thu nhập, thì dự án S cũng chỉ lỗ 10.000 so với 100.000 của dự án L. Những điều này không thể thấy đ−ợc với − + = 115500 100000(1 10%) 115500 ph−ơng pháp NPV, còn ph−ơng pháp IRR lại chứa đựng thông tin về độ an toàn của dự án: IRR của dự án S là 65%, của dự án L chỉ là 15,5%, do đó nếu tỷ lệ lợi nhuận giảm đáng kể thì dự án S vẫn có khả năng tạo lợi nhuận. • Nh−ợc điểm • Trong tr−ờng hợp so sánh các dự án lợi trừ nhau, kết quả của ph−ơng pháp IRR có thể mâu thuẫn với ph−ơng pháp NPV, vì ph−ơng pháp IRR không quan tâm đến số vốn đầu t− bỏ ra và thời điểm xuất hiện dòng tiền trong các năm hoạt động của dự án. • Giả thiết về tỷ lệ tái đầu t− bằng đúng tỷ lệ sinh lời của dự án (IRR) trong ph−ơng pháp IRR là không hợp lý và có thể thổi phồng khả năng sinh lời của dự án. • Khi dòng tiền của dự án đổi dấu nhiều lần, có thể không có hoặc có nhiều mức lãi suất chiết khấu làm NPV bằng 0 (đa giá trị IRR), gây khó khăn cho việc chọn dự án theo tỷ suất sinh lời. Chỉ số lợi nhuận (Profit Index, PI) Ph−ơng pháp PI đo l−ờng giá trị hiện tại của những khoản thu nhập chia cho khoản đầu t− ban đầu. Công thức tính PI nh− sau: n C PI = t ∑ + t t =1 (1 i ) Trong đó: Ct: dòng tiền năm thứ t i: lãi suất chiết khấu n: số năm hoạt động của dự án 42 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Ví dụ: Dự án X có dòng tiền nh− sau: Năm 0 1 2 3 4 5 NPV10% Dòng tiền -1.000 200 300 400 500 300 258,06 258,06 + 1000 1258 ,06 PI = = = 1,258 1000 1000 Nh− vậy mỗi đồng vốn đầu t− vào dự án đem lại thu nhập hiện tại là 1,258 đồng hay lợi nhuận ròng hiện tại là 0,258 đồng. • −u điểm • Có tính đến giá trị thời gian của tiền khi đo l−ờng tỷ lệ sinh lời của dự án thông qua việc tìm giá trị hiện tại của các khoản thu nhập trong các năm hoạt động tr−ớc khi tính tỷ lệ sinh lời. • Với cách đo l−ờng khả năng sinh lời của mỗi đồng vốn đầu t−, chỉ số PI giúp chủ đầu t− chọn ra đ−ợc những dự án có khả năng sinh lời cao. • T−ơng tự nh− IRR, ph−ơng pháp PI cũng cho biết thông tin về độ an toàn vì nó đo l−ờng khả năng sinh lời của mỗi đồng vốn đầu t−. PI của dự án S là 1,5, còn của dự án L là 1,05. Có thể thấy là dự án S cho phép dòng tiền có độ rủi ro lớn hơn dự án L mà vẫn có lãi. • Nh−ợc điểm Ph−ơng pháp PI và NPV có thể đ−a ra kết luận lựa chọn dự án mâu thuẫn nhau đối với các dự án loại trừ nhau có quy mô vốn đầu t− khác nhau vì mặc dù cùng cho biết lợi nhuận ròng hiện tại, nh−ng NPV chỉ ra tổng lợi nhuận ròng của dự án còn PI cho thấy lợi nhuận ròng của 1 đồng vốn đầu t−. Giả sử hai dự án M và N có dòng tiền nh− sau: Đơn vị tính: triệu đồng Năm 0 1 NPV10% PI Dự án M -5.000 6.000 454,54 1,09 Dự án N -100 130 18,18 1,18 Cả hai dự án có rủi ro nh− nhau và cùng dùng lãi suất chiết khấu 10%. Kết quả cho thấy ph−ơng pháp NPV nghiêng về phía dự án M vì NPV M> NPVN nh−ng ph−ơng pháp PI cho rằng dự án N tốt hơn vì PIN> PIM. Với mâu thuẫn này, nên chọn dự án M vì nó đem lại nhiều lợi nhuận hơn cho chủ đầu t−. 43 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng 2.2.6 Phân tích rủi ro của dự án đầu t− Sự cần thiết phải phân tích rủi ro Các kết quả của một dự án đầu t− sẽ phụ thuộc vào những sự kiện bất định trong t−ơng lai. Những yếu tố cơ bản trong thu nhập và chi phí của dự án, nh− giá và chất l−ợng đầu vào, đầu ra rất ít khi là các sự kiện chắc chắn hoặc gần nh− chắc chắn. Trong các phân tích tr−ớc đây về chỉ tiêu phân tích tài chính dự án, các yếu tố doanh thu và chi phí mới chỉ thể hiện một giá trị duy nhất. Tính bất định và rủi ro của dự án xảy ra khi mà tại bất kỳ một thời điểm bất kỳ của dự án, dự án có thể tạo ra nhiều hơn một kết quả duy nhất. Vì vậy khi đánh giá phân tích dự án, chúng ta không thể xem xét nhiều khả năng mà dự án có thể gặp phải, và nh− vậy phân tích rủi ro mang lại cho chủ đầu t− cái nhìn thấu đáo và sâu sắc hơn về khả năng thu lợi nhuận từ dự án, cũng nh− các tình huống bất trắc có thể xảy ra đối với dự án để có biện pháp phòng ngừa và quản lý hữu hiệu, đảm bảo khả năng thu hồi và sinh lãi của dự án. Trong phần này, chúng ta sẽ nghiên cứu một số công cụ để đánh giả rủi ro: phân tích độ nhạy, giá trị hoán chuyển, phân tích NPV kỳ vọng, ph−ơng pháp mô phỏng, và ph−ơng pháp điều chỉnh hệ số chiết khấu. Các ph−ơng pháp phân tích rủi ro • Phân tích độ nhạy Phân tích độ nhạy giúp cho việc đánh giá rủi ro bằng cách xác định những biến cố có ảnh h−ởng nhiều nhất đến lợi ích ròng của dự án và l−ợng hoá mức độ ảnh h−ởng của chúng. Phân tích độ nhạy cho biết điều gì sẽ xảy ra đối với các biến số về lợi ích ròng nếu một trong các biến điều khiển hoặc biến ngoại sinh trong quyết định đầu t− thay đổi. Nói cách khác, kiểu phân tích này cho biết tác động của một biến thiên trong chi phí hoặc lợi ích nào đó tới NPV hoặc IRR của dự án. Phân tích độ nhạy có thể giúp cho nhận biết đ−ợc những điểm yếu của dự án và chỉ ra sự cần thiết phải thu thập thông tin về một số biến số. Nó cũng cho chúng ta thấy một số ý t−ởng về rủi ro của dự án. • Giá trị hoán chuyển Một cách tiếp cận của phân tích độ nhạy là sử dụng giá trị hoán chuyển. Giá trị hoán chuyển của một biến số là giá trị mà tại đó NPV của dự án bằng 0 hoặc IRR bằng tỷ suất chiết khấu. Thông th−ờng sự thay đổi giá trị hoán chuyển của biến số đ−ợc biểu diễn d−ới dạng phần trăm thay đổi trong giá trị của biến số trong tr−ờng hợp cơ sở mà 44 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng sự thay đổi đó sẽ đ−a NPV của dự án về bằng 0. Chúng ta có thể sử dụng giá trị hoán chuyển để nhận biết biến số nào có tác động lớn nhất tới kết quả của dự án. Chúng ta có thể biểu thị giá trị hoán chuyển của các biến số quan trọng theo mức độ giảm dần. • Lựa chọn các biến số và độ sâu phân tích Khi tiến hành phân tích độ nhạy, nhà phân tích th−ờng phải xem xét 3 khía cạnh: Tổng chi phí và tổng lợi ích: phân tích độ nhạy giản đơn th−ờng xem xét tác động của các biến số trong tổng chi phí và tổng lợi ích của dự án, phân tích này cho thấy ảnh h−ởng cộng h−ởng của các biến số cơ bản. Tuy nhiên trong nhiều tr−ờng hợp, phân tích tổng hợp này không đ−a ra nhận định về chuỗi biến thiên có thể xảy ra hay những biện pháp cụ thể có thể làm giảm mức độ rủi ro của dự án. Các khoản mục chi phí và lợi ích quan trọng: phân tích độ nhạy có tác dụng lớn nhất nếu chi phí và lợi ích đ−ợc phân tách ở mức độ chi tiết nhất định. Tuy việc dùng các số liệu ch−a ở mức tổng hợp nhất nh− chi phí đầu t−, chi phí vận hành có thể rất hữu ích, nh−ng tốt nhất nên phân tích độ nhạy đối với từng yếu tố riêng biệt có tầm quan trọng cao đối với dự án. Về phía lợi ích, phân tích độ nhạy chi tiết th−ờng bao gồm các tham số nh− giá đầu ra, mức thuế quan, tốc độ tăng tr−ởng dự kiến của cầu về đầu ra của dự án. Về phía chi phí, phân tích độ nhạy bao gồm việc phân tích tác động của năng suất, giá cả của các yếu tố đầu vào chính, và có thể cần phải bao gồm cả hệ số t−ơng quan giữa các yếu tố này. Tác động của việc trì hoãn: nhiều dạng trì hoãn có thể xảy ra trong dự án: trì hoãn việc khởi động dự án, trì hoãn trong thi công, trì hoãn trong việc đạt công suất thiết kế của dự án (dự án công nghiệp) hay trong việc triển khai tối đa (dự án nông nghiệp). Nhà phân tích cần đ−a yếu tố trì hoãn vào phân tích độ nhạy. Mức độ chi tiết của phân tích này thay đổi đáng kể theo từng dự án. Ng−ời ta có thể áp dụng việc phân tích tác động đến dự án nếu của việc trì hoãn trong một thời gian nhất định (ví dụ 1 năm) hoặc sử dụng giá trị hoán chuyển. Tuy nhiên ph−ơng pháp giá trị hoán chuyển th−ờng đ−ợc −a thích hơn dành cho các biến số khác, đặc biệt là phân tích chi tiết các khoản mục chi phí và lợi ích trọng yếu. 45 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Phân tích độ nhạy có thể đ−ợc biểu diễn d−ới dạng đồ thị hình nhện hoặc d−ới dạng bảng. ở dạng bảng, cách trình bày phổ biến nh− sau: Chi phí (% so với −ớc tính ban đầu) 100 100 100 110 120 120 Chi phí (% so với −ớc tính ban đầu) 100 90 80 100 100 120 IRR(%) 30 25 20 27 22 16 Hình thức trình bày này có một số nh−ợc điểm. Nó không thể hiện đ−ợc biến số nào tác động mạnh nhất đến IRR, cũng nh− nguyên nhân và tính chất rủi ro đi kèm. Ví dụ, nó không thể hiện đ−ợc mức độ trong đó rủi ro là do những yếu tố nh− chi phí xây dựng hay tiến độ thực hiện dự án gây ra, mà những yếu tố này có thể kiểm soát đ−ợc phần nào. Ngoài ra, do cách trình bày này có mức độ tổng hợp cao, rất khó có thể đ−a ra nhận xét gì về mức độ rủi ro của dự án. Cách trình bày giá trị hoán chuyển đã nói ở trên là hình thức thể hiện tốt hơn các thông tin về độ nhạy. Một hình thức trình bày khác là thông qua biểu để dạng mạng nhện d−ới đây. Lơi nhuận năm Giá cà phê 400 Năng suất 300 Tr−ờng hợp cơ sở Công suất máy bơm 200 100 Chi phí thực hiện 80 90 100 110 120 0 Độ dốc của các đ−ờng trong biểu đồ thể hiện mức độ nhạy cảm của lợi ích ròng đối với những thay đổi trong 1 biến số (các yếu tố khác giữ nguyên). Độ dốc càng cao, mức độ nhạy cảm càng lớn. • Nh−ợc điểm của phân tích độ nhạy Phân tích độ nhạy có 3 hạn chế lớn: Nó không tính đến xác xuất xảy ra sự kiện. Nó không tính đến mối quan hệ t−ơng quan giữa các biến số. 46 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Việc thay đổi giá trị của các biến số nhạy cảm theo một tỷ lệ phần trăm nhất định không phải lúc nào cũng có mối liên hệ với sự biến thiên của các biến số hiệu quả quan sát đ−ợc. • Phân tích NPV kỳ vọng Với những dự án mà lợi ích có thể đo đ−ợc bằng tiền, thì tiêu chuẩn chấp nhận dự án phải là NPV kỳ vọng của dự án d−ơng, và cao hơn hoặc bằng NPV kỳ vọng của các dự án cạnh tranh khác. Giá trị kỳ vọng đ−ợc tính bằng cách gán cho tất cả các kết cục có thể xảy ra một quyền số bằng tần suất t−ơng đối hay xác suất xuất hiện của chúng cùng với giá trị của NPV tại các mức xác xuất đó. Ví dụ, NPV kỳ vọng của dự án sau là 3,6. NPV -6 -4 -3 -1 0 2 3 4 7 8 12 Xác suất (%) 3 4 4 11,3 7,04 11 9,33 14 19,33 7 10 • NPV kỳ vọng so với những −ớc tính tốt nhất Chúng ta th−ờng coi các chỉ tiêu NPV và IRR trong các báo cáo thẩm định dự án là những −ớc tính tốt nhất, đôi khi hàm ý là giá trị kỳ vọng, đôi khi hàm ý là giá trị có nhiều khả năng xảy ra nhất. Giá trị kỳ vọng hay trung bình không phải là giá trị có nhiều khả năng xảy ra nhất, mà là mốt. Mốt là giá trị xuất hiện th−ờng xuyên nhất trong tất cả các khả năng mà NPV có thể nhận. Trong thí dụ trên, mốt là 7 còn trung bình chỉ bằng 3,6. Tuy nhiên, việc sử dụng mốt thay vì giá trị trung bình d−ờng nh− lại phổ biến. Trong nhiều tr−ờng hợp, nhà phân tích chọn những giá trị dễ xảy ra nhất của l−ợng, giá, và các biến số bất định khác. Cách tiếp cận này có thể dẫn đến những quyết định sai vì tổng các giá trị dễ xảy ra nhất lại không phải là giá trị dễ xảy ra nhất của tổng, t−ơng tự đối với tích số của các yếu tố đó. Hơn nữa, hiếm khi tổng hoặc tích của những giá trị dễ xảy ra lại bằng giá trị kỳ vọng của tổng hay tích đó. Thí dụ xét biến số: Lợi nhuận = doanh thu - chi phí Trong đó hàm doanh thu có phân phối xác xuất nh− sau: Doanh thu 10 12 15 16 20 Xác suất 3/30 4/30 6/30 7/30 10/30 Và chi phí có phân phối xác suất nh− sau, giả sử nó có phân phối độc lập với doanh thu: Chi phí 8 13 16 Xác suất 3/10 4/10 3/10 Giá trị dễ xảy ra nhất của doanh thu là 20, vì nó có xác suất xuất hiện cao nhất. Giá trị kỳ vọng là 16. Với chi phí, giá trị dễ xảy ra nhất là 13, giá trị kỳ vọng là 11,3. Đối với hàm lợi nhuận, giá trị kỳ vọng là 3,6, tuy nhiên, giá trị dễ xảy ra nhất là 3,6 ngẫu nhiên bằng giá trị kỳ vọng của lợi nhuận. Còn giá trị dễ xảy ra nhất lại là 7, là hiệu của khả năng dễ xảy ra nhất của doanh thu và chi phí. 47 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng Tích của các biến số và sự tác động qua lại giữa các yếu tố của dự án Giá trị kỳ vọng của một tích hai biến ngẫu nhiên bằng tích giá trị kỳ vọng của hai biến đó nếu hai biến là động lập với nhau về mặt thống kê. Nếu hai biến có t−ơng quan với nhau, thì giá trị kỳ vọng của tích số bằng tích giá trị kỳ vọng của hai biến đơn lẻ cộng với hợp ph−ơng sai giữa hai biến. Nếu lần l−ợt ký hiệu độ lệch chuẩn của giá và l−ợng là S(p) và S(q) và mối t−ơng quan đơn giản gi−ã P và Q là r thì mối quan hệ tổng quát đối với tích của hai biến ngẫu nhiên là E(r)= E(p) E(q) + r S(p)S(q) Trong đó số hạng sau vế trái là hợp ph−ơng sai giữa P và Q. • Mô phỏng Monte Carlo −ớc tính giá trị NPV kỳ vọng của dự án th−ờng đòi hỏi sử dụng kỹ thuật mô phỏng. Mô phỏng là quá trình đơn giản và có khả năng ứng dụng khắc phục đ−ợc những nh−ợc điểm của phân tích độ nhạy, tính toán NPV −u thế, và phân tích rủi ro. Phép mô phỏng th−ờng yêu cầu nhiều thông tin hơn phân tích độ nhạy, nh−ng so với kết quả về việc cải thiện dự án thì rất đáng thực hiện. −ớc tính NPV kỳ vọng hợp lý đòi hỏi phải trải qua 3 b−ớc: • Xác định cụ thể phân phối xác suất của các yếu tố cấu thành bất định quan trọng của dự án • Xác định cụ thể mối t−ơng quan giữa các yếu tố cấu thành dự án • Kết hợp thông tin để tính ra NPV kỳ vọng và phân phối xác suất chính của kết quả dự án. Phép mô phỏng do máy tính thực hiện. Sử dụng dạng phân phối xác suất đặc tr−ng cho các yếu tố bất định của dự án, máy tính sẽ mô phỏng số kết quả nhiều nh− mức nhà phân tích muốn. Trong phép mô phỏng, máy tính thực hiện giống nh− chúng ta đang tiến hành cùng một dự án hàng hàng trăm, hàng nghìn lần d−ới những điều kiện cụ thể. Máy tính nhóm kết quả lại để đ−a ra −ớc tính về kết quả trung bình và phân phối xác suất của NPV, bao gồm cả xác suất thất bại (NPV âm) và NPV kỳ vọng. Nhà phân tích có thể có đ−ợc các phần mềm để thực hiện các phân tích này. Tuy nhiên, để có thể thực hiện đ−ợc, phép mô phỏng đòi hỏi phải có thêm thông tin và đánh giá của chuyên gia về phân phối xác suất của các yếu tố cấu thành trọng yếu của dự án. 48 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Xác định phân phối xác suất cho các yếu tố cấu thành của dự án Đây là b−ớc đi khó nhất, đòi hỏi nhà phân tích phải dựa trên các phân tích thực tế về lợi ích và chi phí, dựa trên kinh nghiệm của ngành hay của quốc gia. Dự báo về mặt l−ợng phải đ−ợc dựa trên các yếu tố thị tr−ờng đ−ợc xác định rõ và các giả định dựa trên kinh nghiệm về hành vi, kỹ thuật, tài chính, thể chế, môi tr−ờng v.v Chúng ta th−ờng không cần xem xét quá nhiều biến số. Phân tích độ nhạy sẽ cho biết biến số nào mà phân phối xác suất của nó cần đ−ợc xác định cụ thể một cách thận trọng nhất. Nếu nh− phân tích độ nhạy cho thấy tác động của một biến nào đó là t−ơng đối nhỏ thì ta có thể coi biến đó nh− đã đ−ợc biết chắc chắn mà không gây những sai lầm nghiêm trọng trong phân tích. Đồng thời, đặc trung của phân phối xác suất của các biến số quan trọng không nhất thiết phải dựa vào số liêụ cứng. Các đánh giá chủ quan, định tính của những kỹ s− giàu kinh nghiệm, các nhà phân tích tài chính, hay những ng−ời có liên quan có thể cho phép khớp nối phân phối xác suất cứng với phân phối xác suất giả định. Nếu không biết đ−ợc dạng phân phối xác suất thì nhà phân tích dự án có thể đ−a ra những giả định đơn giản về phân phối xác suất của các biến. Một trong các phân phối th−ờng đ−ợc sử dụng là phân phối tam giác. 3 thông số sẽ mô tả đầy đủ phân phối này: giá trị xảy ra nhiều nhất (mốt), giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất. Giá trị kỳ vọng của phân phối tam giác là trung bình cộng 3 giá trị trên. Khi hoàn toàn không biết gì về phân phối xác xuất của một biến, thì việc lập bảng theo dõi các quan sát trong quá khứ thành một biểu đồ tần suất sẽ là một cách làm hữu ích để tìm hiểu vấn đề. Nếu có sẵn số liệu liên quan, có thể bổ sung các thông tin cần thiết bằng cách tính toán trung bình các gía trị trong quá khứ. Các nhà phân tích có thể dự báo giá trị kỳ vọng thông qua phân tích cơ cấu. Đối với một số mặt hàng việc dự báo có thể dựa trên một số giả định đơn giản, chẳng hạn về tính chất liên tục của xu thế trong quá khứ. Dự báo về các luồng th−ơng mại kỳ vọng dựa vào điều kiện về tốc độ tăng tr−ởng của các quốc gia bạn hàng lớn, −ớc tính kết quả hoạt động kỳ vọng của một thiết bị bằng cách kết hợp giữa những đặc điểm thiết kế lý thuyết với những điều chỉnh dự kiến cho phù hợp với điều kiện vận hành trong thực tế, hoặc đánh giá sản l−ợng thu hoạch hoa màu dự kiến bằng cách điều chỉnh các số liệu thử nghiệm có kiểm chứng theo những hiểu biết về ảnh h−ởng của sự biến động thời tiết và tác hại của sâu bọ, dịch bệnh. 49 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân
Tài liệu QTKD NHTM - Thẩm định tín dụng • Xác định mối t−ơng quan giữa các yếu tố cấu thành dự án Sau khi đã nhận dạng đ−ợc tất cả các biến số có liên quan và xác định cụ thể phân phối xác xuất của chúng, thì b−ớc tiếp theo là đ−a ra nhận định về hợp ph−ơng sai giữa các biến số. Không xác định đ−ợc hợp ph−ơng sai và đ−a vào tính toán thì có thể dẫn đến sai số lớn khi đánh giá rủi ro. Nhà phân tích th−ờng xác định một hệ số t−ơng quan cho từng cặp biến số. Các biến đơn lẻ này có thể thuộc về bất cứ một phân phối xác xuất nào. Sau đó, b−ớc cuối cùng là kết hợp các yếu tố lại với nhau để tính ra NPV kỳ vọng và phân phối xác suất đi kèm nó, trong đó có cả xác suất để NPV của dự án âm. • Thí dụ về −ớc tính NPV kỳ vọng và đánh giá rủi ro Dự án đ−ợc xem xét bao gồm việc đầu t− vào một vùng nguyên liệu mía lớn mới với cơ sở hạ tầng đi kèm nh− nhà máy ép mía, đ−ờng xá, và các ph−ơng tiện chuyên chở. Khi dự án hoạt động hết công suất, thì hàng năm nông dân thu hoạch đ−ợc thêm 30.000 ha mía. Sau khi chế biến, nông dân sẽ bán đ−ờng trên thị tr−ờng quốc tế theo một hạn mức đã đ−ợc thoả thuận theo Hiệp định đ−ờng quốc tế. Dự án có tuổi thọ 20 năm. khoản đầu t− ban đầu là 200 triệu $ trong năm thứ nhất và 100 triệu $ trong năm thứ hai. Theo kế hoạch Dự án đi vào hoạt động trong năm thứ 3 với 50% công suất, đạt 75% công suất vào năm thứ 4 tr−ớc khi đạt hết công suất vào năm thứ 5, và duy trì đ−ợc công suất đó cho đến cuối năm thứ 21, tức là năm cuối cùng của dự án. Nhiều khả năng nhất là dự án sẽ đ−ợc khởi công đúng hạn (xác suất 0,6), nh−ng có thể bị chậm lại 1 năm (xác suất 0,3) hoặc 2 năm (xác suất 0,1). Một khi dự án đ−ợc thực hiện thì lợi nhuận có thể đ−ợc tính nh− sau: Lợi nhuận = DT {SL(giá - CSL) – CDT} Trong đó DT là diện tích thu hoạch mía, bằng 30.000 ha khi dự án thực hiện hết công suất. Giá là mức giá thuần, giá trị kỳ vọng là 350$/tấn. SL là năng suất mía th−ơng phẩm thu hoạch đ−ợc, có giá trị kỳ vọng 10 tấn/ha. CSL là chi phí biến đổi tỉ lệ thuận với mức năng suất (25$/tấn). CDT là chi phí biến đổi tỷ lệ thuận với diện tích (750$/ha). Khi đó, lợi nhuận hàng năm khi dự án hoạt động hết công suất sẽ có giá trị kỳ vọng là 75.000.000 = 30.000 [10 (350-25) – 750] Nếu dự án khởi công đúng hạn và tất cả các biến số đều biết chắc chứ không ngẫu nhiên, thì NPV của dự án với tỷ suất chiết khấu 10% là 157 triệu $ và IRR là 15,9%. 50 Trung tâm bồi d−ỡng và t− vấn về Ngân hàng - Tài chính - Đại học Kinh tế Quốc dân