Mobile Money trong phát triển nền kinh tế số - Một số vấn đề của thế giới và thực tiễn Việt Nam

Nội dung text: Mobile Money trong phát triển nền kinh tế số - Một số vấn đề của thế giới và thực tiễn Việt Nam

1. 585 MOBILE MONEY TRONG PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ SỐ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA THẾ GIỚI VÀ THỰC TIỄN VIỆT NAM TS. Nguyễn Văn Tuấn Khoa tài chính kế toán, Đại học công nghiệp thực phẩm thành phố HCM TÓM TẮT Công nghệ số đang phát triển mạnh mẽ, đang được ứng dụng vào mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Tuy nhiên, lĩnh vực tiền tệ - ngân hàng đang được ứng dụng rộng rãi và mạnh mẽ nhất, từ các loại tiền kỹ thuật số, tiền điện tử, đến dịch vụ ngân hàng điện tử, các loại ví điện tử, Mobile Money, đến ngân hàng số, thanh toán điện tử, Bài viết về thực tiễn, không có điều kiện sử dụng phương pháp định lượng, xây dựng tổng quan nghiê cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu. Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, tổng quan, phân tích các nguồn tư liệu và số liệu thứ cấp của các cơ quan chức năng, tập trung khái quát chỉ đạo của Chính phủ Việt Nam, triển khai của Bộ Thông tin truyền thông (TT&TT), sự ra đời của Mobile Money trên thế giới, phát triển các loại ví điện tử và vướng mắc trong triển khai Mobile Money tại Việt Nam hiện nay, đưa ra một số nhận xét, đánh giá và khuyến nghị. Từ khóa: phát triển, mobile money, kinh tế số 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ MOBILE MONEY Khái niệm về Mobile Money: Mobile Money là các dịch vụ kết nối khách hàng về mặt tài chính thông qua mạng di động. Bản chất của dịch vụ Mobile Money là chuyển đổi hình thức của tiền mặt sang tiền điện tử theo tỉ lệ 1:1. Mobile Money được định nghĩa là các dịch vụ kết nối khách hàng về mặt tài chính thông qua mạng di động. Mobile Money gồm các dịch vụ chi trả di động, chuyển tiền qua mạng di động, chuyển tiền giữa các thuê bao, quản lý tài khoản qua máy di động, và những dịch vụ tương tự. Mobile Money có thể hoạt động như một tài khoản ngân hàng cơ bản cho những người trước đây không thể có tài khoản ngân hàng. Cho nên, Mobile Money giáo dục và khuyến khích tiết kiệm bằng cách mang tới cho người sử dụng cơ hội theo dõi thu nhập của mình, lên kế hoạch tiết kiệm, cho tiêu, chuẩn bị cho tương lai. Hầu như bất cứ ai có điện thoại di động đều có thể có tài khoản Mobile Money. Việc tiếp cận dễ dàng đã khiến Mobile Money trở nên cực kỳ hữu ích ở những khu vực thuộc vùng sâu, vùng xa trên thế giới, nơi không có bất kỳ chi nhánh ngân hàng nào hoạt động.
2. 586 Những tiện ích có thể nhìn ngay thấy trước tiên là Mobile Money có thể được nhận, lưu trữ, chi tiêu từ tài khoản trên điện thoại di động của bất cứ ai, ở bất cứ đâu có tín hiệu điện thoại di động mà không cần thông qua bất kỳ người trung gian nào. Việc chuyển Mobile Money cũng không đòi hỏi người sử dụng phải điền tờ mẫu, xếp hàng chờ đợi tại ngân hàng. Chi phí lại thấp hơn rất nhiều so với việc sử dụng dịch vụ của ngân hàng truyền thống. Bên cạnh đó, một số giao dịch bằng thẻ tín dụng (credit card) hay thẻ ghi nợ (debit card) có thể sẽ phải chịu hạn mức tùy theo loại thẻ của ngân hàng cung cấp, nhưng với Mobile Money, hạn mức có thể là tối đa số tiền người sử dụng có trong tài khoản. Một tiện lợi khác của Mobile Money cũng rất quan trọng, đó là sự an toàn. Thử tưởng tượng khi đồng nội tệ bị mất giá nghiêm trọng như ở Somalia hay Zimbabwe, đi chợ mua sắm, người dân phải vác cả bao tải tiền. Việc lưu trữ hay gửi tiền cho ai đó đương nhiên sẽ khó khăn, bất tiện và mất an toàn hơn nhiều. Tuy nhiên, Mobile Money được bảo vệ bởi ứng dụng mã hóa với mật khẩu và mã PIN mà chỉ có người chủ mới biết được. Trong trường hợp bị mất điện thoại, người sử dụng cũng không phải lo lắng, chỉ cần gọi đến công ty cung cấp dịch vụ thông báo, thay thế điện thoại và sim, sau đó tiếp tục truy cập vào tài khoản bình thường. Những sự tiện lợi nêu trên đã khiến Mobile Money phát triển nhanh chóng, nhất là ở các nước đang phát triển và kém phát triển. Giờ đây, nhận và gửi Mobile Money đã trở thành hoạt động thiết yếu hàng ngày ở Ghana, Somalia và hàng loạt quốc gia đang phát triển khác. 2. CHỈ ĐẠO CỦA THỦ TƯỚNG VÀ TRIỂN KHAI CỦA BỘ THÔNG TIN TRUYỀN THÔNG VỀ PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ SỐ Để phát triển nền kinh tế nói chung và phát triển công nghệ số trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội nói riêng, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 01/CT-TTg, ngày 14/1/2020, về Thúc đẩy phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam. Nhiệm vụ quan trọng này được giao cho Bộ TT&TT chủ trì thực hiện. Cũng tại Chỉ thị này, Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh, phát triển các doanh nghiệp ứng dụng, chuyển giao, nghiên cứu và phát triển, sản xuất các sản phẩm, nền tảng, giải pháp dựa trên công nghệ số, các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam, để thúc đẩy đổi mới sáng tạo đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc hiện thực hóa các cơ hội, tiềm năng mà chuyển đổi số mang lại khi đưa được công nghệ số vào mọi lĩnh vực đời sống xã hội, đến từng người dân. [Chinhphu (2020)] Các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam cần đi đầu, tạo đột phá trong thực hiện chiến lược “Make in Vietnam”, phấn đấu từng bước làm chủ về công nghệ, chủ động
3. 587 thiết kế, chế tạo các sản phẩm, chủ động trong sáng tạo các dịch vụ, giải pháp, mô hình kinh doanh mới. Những doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam sẽ góp phần thực hiện sứ mệnh đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp phát triển, nền kinh tế Việt Nam bứt phá, phát triển nhanh, bền vững, bao trùm với mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nền kinh tế có thu nhập cao vào năm 2045, hoặc sớm hơn vào năm 2035 hay 2040. Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ cũng đã nêu rõ, theo mô hình của một số nước có nền kinh tế phát triển dựa trên các doanh nghiệp công nghệ số, đến năm 2030, Việt Nam cần ít nhất 100.000 doanh nghiệp công nghệ số để phát triển kinh tế số, xây dựng đô thị thông minh, chính quyền điện tử, ứng dụng thành tựu công nghệ số rộng khắp trong các lĩnh vực kinh tế xã hội và thực hiện chuyển đổi số quốc gia. Hiện nay Việt Nam đang có một cộng đồng doanh nghiệp công nghệ đông đảo với khoảng 43.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp ICT và khoảng 17.000 doanh nghiệp kinh doanh, phân phối sản phẩm, giải pháp trong lĩnh vực này. [Chinhphu (2020)] Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu phát triển 100.000 doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam, cần vượt qua một số khó khăn thách thức chủ quan và khách quan. Mặc dù có số lượng đáng kể nhưng doanh nghiệp công nghệ Việt Nam còn phụ thuộc vào hoạt động gia công và công nghệ lõi từ nước ngoài, sản phẩm và giải pháp có giá trị gia tăng thấp, năng lực đổi mới sáng tạo và cạnh tranh quốc tế còn hạn chế. [Chinhphu (2020)] Trong khi đó, sự cạnh tranh từ các doanh nghiệp công nghệ quốc tế ngày càng gay gắt. Lợi thế của Việt Nam về nhân công giá rẻ trong lĩnh vực công nghệ bị ảnh hưởng sâu sắc do tác động của các công nghệ mới có tính đột phá thay thế những hoạt động có hàm lượng tri thức thấp. Bên cạnh mục tiêu về số lượng doanh nghiệp cần phát triển, Chiến lược quốc gia về phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam đến năm 2030 đang được xây dựng, xác định mục tiêu quan trọng là doanh nghiệp công nghệ đóng góp nhiều hơn vào sự phát triển kinh tế xã hội, tham gia giải quyết các bài toán kinh tế xã hội của Việt Nam và có thể phát triển một cách bền vững có sự cạnh tranh cao, vươn ra thị trường quốc tế. Các giải pháp được đưa ra đó là, i) Hoàn thiện cơ chế chính sách kiến tạo môi trường phát triển cho doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam; ii) Đẩy mạnh năng lực nghiên cứu công nghệ số trong đó doanh nghiệp là lực lượng tiên phong; iii) Hỗ trợ hiệu quả, tạo lập thị trường năng động cho doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam; iv) Phát triển ngành công nghiệp dữ liệu và hệ sinh thái công nghệ số; v) Đổi mới mô hình phát triển nhân lực và phương thức sử dụng lao động chuyên ngành công nghệ số; vi) Hình thành các định hướng phát triển đột phá thông qua các nhiệm vụ, dự án của Chính phủ có tác động lan tỏa đến cộng đồng doanh nghiệp công nghệ số. [Ictnews (2020]
4. 588 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN MOBILE MONEY TRONG PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ SỐ 3.1. Sự ra đời và phát triển của của Mobile Money trên toàn cầu Mobile Money, có ý kiến cho gằng đây là một loại tiền điện tử, nhưng cũng có ý kiến cho rằng đây là một loại ví điện tử, hay tiền di động. Mobile Money chính thức được đề cập đến cách đây khoảng hơn 10 năm cùng với sự ra đời và phát triển mạnh của điện thoại thông minh. Trong hơn 10 năm qua, Mobile Money đã phát triển nhanh chóng và thể hiện rõ ưu thế so với tiền mặt về sự tiện lợi, an toàn. Đặc biệt, Mobile Money còn góp phần thu hẹp khoảng cách giới về tài chính và xóa đói giảm nghèo. Mobile Money được coi là một dạng ví điện tử, một trong những giải pháp quan trọng phát triển nền kinh tế số, thúc đẩy phát triển tài chính toàn diện đến tất cả các tầng lớp dân cư, các vùng miền ở Việt Nam trong kỷ nguyên số hiện nay. Theo số liệu của Hiệp hội kinh doanh di động toàn cầu (GSMA), năm 2019 Mobile Money đã tạo dựng một cột mốc quan trọng, đó là số tài khoản đăng ký sử dụng Mobile Money lần đầu vượt 1 tỷ, tăng 134 triệu tài khoản so với cuối năm 2018. Mức giao dịch Mobile Money hàng ngày đạt gần 2 tỷ USD, tăng gần 54% so với mức 1,3 tỷ USD của năm 2018. Cũng trong năm 2019, lần đầu tiên giao dịch Mobile Money vượt 50% tổng giao dịch số hóa, đạt 57%. Hiện nay, Mobile Money có 290 loại hình giao dịch theo thời gian thực tại 95 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới với 372 triệu tài khoản hoạt động. [Thitruongtaichinhtiente (2020)] Tại phần lớn quốc gia và vùng lãnh thổ đang phát triển và kém phát triển, Mobile Money đã trở thành xu thế chủ đạo và phương tiện tài chính tiện lợi. Báo cáo của GSMA cũng cho thấy một số xu hướng lớn về Mobile Money. Đó là không phải tất cả các hoạt động triển khai Mobile Money đều có lãi, nhưng ngày càng có nhiều dịch vụ Mobile Money có thể phát triển bền vững. Cụ thể, có tới 60% nhà cung cấp đạt lợi nhuận dương trước thuế và thu nhập trực tiếp từ Mobile Money đang hỗ trợ đầu tư phát triển các sản phẩm sáng tạo, mở mang mạng lưới Đồng thời, xuất hiện ngày càng nhiều nhà cung cấp mang tới dịch vụ Mobile Money bền vững với quy mô lớn. [Thitruongtaichinhtiente (2020)] Trong 5 năm qua, số lượng đại lý Mobile Money tăng gần gấp đôi với độ bao phủ gấp 7 lần trạm ATM và 20 lần chi nhánh ngân hàng. Dẫu vậy, dư địa phát triển của Mobile Money vẫn còn rất lớn bởi trên thế giới hiện nay vẫn có khoảng 2 tỷ người trưởng thành chưa có tài khoản ngân hàng, nhưng trong số đó lại có khoảng 1,7 tỷ người sở hữu điện thoại di động. Đồng thời, thế giới có hơn 250 triệu lao động đang sống tha hương và họ vẫn định kỳ gửi tiền về để chu cấp tài chính cho gia đình. [Thitruongtaichinhtiente (2020)]
5. 589 3.2. Những tiện ích của Mobile Money làm thay đổi thế giới Một là, những lợi ích thực tế của Mobile Money đối với người dân tại các nước đang phát triển và kém phát triển Hiện nay ở các nền kinh tế khác nhau trên thế giới, hầu hết mọi người ở tuổi trưởng thành, đều có điện thoại thông minh, đều có tài khoản Mobile Money. Việc tiếp cận dễ dàng đã khiến Mobile Money trở nên cực kỳ hữu ích ở những khu vực thuộc vùng sâu, vùng xa trên thế giới, nơi không có bất kỳ chi nhánh ngân hàng nào hoạt động. Những tiện ích có thể nhìn ngay thấy trước tiên là Mobile Money có thể được nhận, lưu trữ, chi tiêu từ tài khoản trên điện thoại di động của bất cứ ai, ở bất cứ đâu có tín hiệu điện thoại di động mà không cần thông qua bất kỳ người trung gian nào. Việc chuyển Mobile Money cũng không đòi hỏi người sử dụng phải điền tờ mẫu, xếp hàng chờ đợi tại ngân hàng. Chi phí lại “mềm” hơn rất nhiều so với việc sử dụng dịch vụ của ngân hàng truyền thống. Bên cạnh đó, một số giao dịch bằng thẻ tín dụng (credit card) hay thẻ ghi nợ (debit card) có thể sẽ phải chịu hạn mức tùy theo loại thẻ của ngân hàng cung cấp, nhưng với Mobile Money, hạn mức có thể là tối đa số tiền người sử dụng có trong tài khoản. Một tiện lợi khác của Mobile Money cũng rất quan trọng, đó là sự an toàn. Trường hợp khi đồng nội tệ bị mất giá nghiêm trọng ở Somalia hay Zimbabwe, đi chợ mua sắm, người dân phải vác cả bao tải tiền. Việc lưu trữ hay gửi tiền cho ai đó đương nhiên sẽ khó khăn, bất tiện và mất an toàn hơn nhiều. Tuy nhiên, Mobile Money được bảo vệ bởi ứng dụng mã hóa với mật khẩu và mã PIN mà chỉ có người chủ mới biết được. Trong trường hợp bị mất điện thoại, người sử dụng cũng không phải lo lắng, chỉ cần gọi đến công ty cung cấp dịch vụ thông báo, thay thế điện thoại và sim, sau đó tiếp tục truy cập vào tài khoản bình thường. Những sự tiện lợi nêu trên đã khiến Mobile Money phát triển nhanh chóng, nhất là ở các nước đang phát triển và kém phát triển. Hiện nay nhận và gửi Mobile Money đã trở thành hoạt động thiết yếu hàng ngày ở Ghana, Somalia, Zimbabwe, Kenya và hàng loạt quốc gia đang phát triển khác. Hai là lợi ích thực tế của Mobile Money khi cần hạn chế lây lan của dịch Covid-19 Đại dịch COVID-19 lây lan, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến cáo mọi người về nguy cơ lây nhiễm virus SARS-CoV-2 từ tiền mặt. Trung Quốc và Hàn Quốc từng phải triển khai việc khử khuẩn và lưu kho những tờ tiền giấy đã sử dụng để phòng ngừa lây lan của đại dịch COVID-19. Các dạng thức thanh toán phi tiền mặt, bao gồm Mobile Money vì thế càng được nhiều nước khuyến khích sử dụng.
6. 590 Ba là, Mobile Money góp phần chống tham nhũng Những thay đổi đáng kể khác mà Mobile Money đem tới trước tiên, đó là đóng góp vào công cuộc chống tham nhũng. Ví dụ, ở các nước đang phát triển như Kenya, tham nhũng lan tràn. Ngay cả khi người lái xe tuân thủ pháp luật, cảnh sát vẫn tìm cách vòi vĩnh. Nhưng với Mobile Money, lịch sử mọi giao dịch đều được ghi lại và đây sẽ là bằng chứng chống lại những cảnh sát tham nhũng. Bốn là, Mobile Money góp phần thu hẹp khoảng cách giới về tài chính Một đóng góp thực tế khác đó là Mobile Money còn giúp thu hẹp khoảng cách giới về tài chính. Không cần gì nhiều, chỉ với một chiếc điện thoại di động, phụ nữ ở các nước đang phát triển giờ đây có thể kiểm soát tốt hơn tài chính của họ. Biết rõ mình có bao nhiêu tiền trong tài khoản ở bất cứ thời điểm nào, phụ nữ sẽ chủ động hơn trong việc sử dụng, bao gồm phân chia cho quỹ xử lý trường hợp khẩn cấp, quỹ học hành hoặc quỹ để kinh doanh hay các chi tiêu khác. Năm là, một số lợi ích khác Mobile Money có thể hoạt động như một tài khoản ngân hàng cơ bản cho những người trước đây không thể có tài khoản ngân hàng. Cho nên, Mobile Money giáo dục và khuyến khích tiết kiệm bằng cách mang tới cho người sử dụng cơ hội theo dõi thu nhập của mình, lên kế hoạch tiết kiệm, cho tiêu, chuẩn bị cho tương lai. Bên cạnh đó, nếu như giao dịch với ngân hàng, cần với đến các chi nhánh, phòng giao dịch, điểm đặt ATM, nơi có POS, cần phương tiện và mất tời gian chuyển, tốn giấy tờ thủ tục giao dịch gây ô nhiễm môi trường, tốn kém các chi phí in ấn và tiêu hủy tiền mặt, lo mất trộm, rơi hay trấn lột khi sử dụng tiền mặt và các loại thẻ ngân hàng, chi phí in và phát hành thẻ thì giờ đây Mobile Money hoàn toàn có thể triệt tiêu các thứ đó, đảm bao an ninh và an toàn xã hội. Khi một quốc gia có sự tham gia rộng rãi hơn vào hệ thống tài chính, điều này có thể cải thiện nền kinh tế rất nhiều bằng cách thúc đẩy thị trường việc làm, tăng đầu tư vào giáo dục và giúp mọi người giảm thiểu tác động từ các cú sốc tài chính. 4. THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI MỘT SỐ LĨNH VỰC NGÂN HÀNG SỐ TẠI VIỆT NAM 4.1. Tổng quan triển khai của các Ngân hàng thương mại Một vấn đề thời sự hiện nay đối với đời sống kinh tế - xã hội của Việt Nam, đó là việc hạn chế tiếp xúc trực tiếp giữa người với người, đây là một trong những hoạt động cần thiết để phòng ngừa sự lây lan của dịch Covid-19, góp phần bảo vệ sức khỏe cán bộ nhân viên, khách hàng và cộng đồng. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn ra từ đầu năm đến
7. 591 nay thì các Ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam cũng đang đây mạnh phát triển thanh toán điện tử, hợp tác với các ví điện tử trong hoạt động thanh toán. Thị trường các ngân hàng thương mại, như: Vietcombank, Vietinbank, BIDV, Techcombank, TP Bank, Nam A Bank, HD Bank, VIB đều đã tích cực đẩy nhanh tiến độ "số hóa". Cùng với các giải pháp cụ thể về triển khai, ứng dụng công nghệ ngân hàng số, thì các NHTM cũng đang đưa ra hàng loạt chương trình khuyến mãi để khuyến khích khách hàng sử dụng giao dịch trực tuyến, hạn chế sử dụng tiền mặt để đảm bảo an toàn cho bản thân và cộng đồng. Bênh cạnh đó, hệ thống NHTM Việt Nam cũng tăng cường tính bảo mật, an toàn cho khách hàng khi giao dịch trực tuyến như: Sử dụng trí tuệ nhân tạo AI, QR Pay, mã xác thực OTP 4.2. Khảo sát đẩy nhanh tiến độ "số hóa" ngân hàng tại Việt Nam qua một ngân hàng cổ phần quy mô khiêm tốn Khảo sát cụ thể trường hợp tại Nam A Bank, một NHTM cổ phần quy mô trung bình và thương hiệu còn khiêm tốn, nhưng cũng đã cho thấy ngân hàng này quyết tâm phát triển ngân hàng số. Hiện nay bên cạnh các sản phẩm ngân hàng điện tử như Open Banking, Mobile Banking đang hấp dẫn khách hàng sử dụng thì Nam A Bank còn đưa robot OPBA vào phục vụ giao dịch trên toàn hệ thống ngay từ những tháng đầu năm 2020, trong khi nhiều NHTM quy mô lớn chưa thấy xuất hiện sản phẩm này. Triển khai chiến lược phát triển ngân hàng số, Nam A Bank sẽ tiếp tục triển khai Onebank – hệ thống máy giao dịch qua video tự động cho phép khách hàng có thể mở tài khoản, nộp tiền tiết kiệm mà không phải đi đến quầy giao dịch. Bên cạnh đó, việc sử dụng Tablet hay đặt lịch tự động sẽ giúp khách hàng rút ngắn thời gian giao dịch và hạn chế tiếp xúc với nhân viên Ngân hàng trong bối cảnh phòng tránh Covid-19. [NamaBank (2020)] Nam A Bank cũng sẽ ứng dụng eKYC– định danh khách hàng điện tử vào giao dịch nhằm đơn giản hóa quy trình xác minh khách hàng, giúp khách hàng giảm bớt thời gian, công sức đến quầy giao dịch trực tiếp, như một số NHTM Việt Nam đang triển khai. Cùng với việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ ngân hàng số, Nam A Bank tiếp tục phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để phù hợp với thời đại "số hóa". Nam A Bank xác đinh, máy móc không thể thay thế hoàn toàn con người, con người mới thực sự làm chủ công nghệ, khiến công nghệ phục vụ hiệu quả cho công việc nhanh chóng hơn, an toàn hơn. Mặc dù gặp nhiều thách thức do ảnh hưởng của dịch Covid-19, Nam A Bank vẫn tiếp tục tạo môi trường làm việc tốt nhất cho cán bộ nhân viên phát triển bản thân, tăng cường các hoạt động gắn kết nội bộ, đẩy mạnh chương trình đạo tạo nguồn nhân lực nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, sẵn sàng cho những bước phát triển mới về công nghệ số. [NamaBank (2020)]
8. 592 Để thúc đẩy khách hàng sử dụng công nghệ ngân hàng số, Nam A Bank đang triển khai chương trình "Ưu đãi vô cực", khách hàng nhận ưu đãi miễn 100% hơn 11 khoản mục phí dịch vụ; dành hàng loạt ưu đãi cho chủ thẻ tín dụng quốc tế Nam A Bank khi mua sắm tại trang thương mại điện tử Tiki [NamaBank (2020)] 4.3. Phát triển ví điện tử tại thị trường Việt Nam Một vấn đề thời sự trên thị trường ví điện tử đó là cộng đồng cũng đang chờ mong Mobile Money sớm được Chính phủ, NHNN cho chính thức triển khai với môi trường pháp lý cơ bản được ban hành, góp phần phòng tránh Covid-19, phát triển thanh toán không dùng tiền mặt và phát triển nền kinh tế số của Việt Nam hội nhập với thế giới. Cho đến nay, Mobile Money, như đã đề cập, được coi như một loại ví điện tử, song cũng có quan niệm cho rằng đây là một loại tiền điện tử nên đòi hỏi các quy định pháp luật cao hơn. Mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã 2 lần chỉ đạo, Bộ Thông tin truyền thông đã có ý kiến nhiều lần, NHNN cũng đưa ra lấy ý kiến dự thảo quy định về Mobile Money, tuy nhiên đến nay nó vẫn chưa được hoạt động chính thức tại thị trường Việt Nam trong khi đó đang hiện diện tại khoảng 100 quốc gia trên toàn cầu. Theo số liệu của Vụ thanh toán (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - NHNN), đến nay NHNN đã cấp phép cho 37 tổ chức trung gian thanh toán, trong đó có 34 ví điện tử. Tính đến hết quý I/2020 trên thị trường Việt Nam đang có 13 triệu tài khoản ví điện tử được kích hoạt, sử dụng với tổng số dư ví vào khoảng 1.360 tỷ đồng. [Nganhangnhanuoc (2020)] Số lượng đơn vị chấp nhận thanh toán qua ví ngày càng tăng là một trong những tín hiệu tốt. Bởi vì, mạng lưới chấp nhận thanh toán rộng khắp là một trong những điều kiện quan trọng cho ví điện tử phát triển và góp phần phổ cập tài chính tại Việt Nam. Các đối tượng khách hàng chưa được tiếp cận với ngân hàng như người dân ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa hoặc thu nhập thấp có thể tiếp cận trước với hình thức ví điện tử. Theo số liệu của NHNN cho thấy, chỉ riêng trong quý I/2020, khi đại dịch Covid- 19 đang diễn ra ở đỉnh cao tại Trung Quốc, mới chỉ bắt đầu một số nước thuộc EU và ảnh hưởng lớn đến Việt Nam, thì đã có khoảng 225,6 triệu giao dịch được thực hiện thông qua ví điện tử với giá trị giao dịch 77.700 tỷ đồng. Mặc dù tổng số giao dịch trong quý I tăng cao nhưng giá trị giao dịch lại giảm (khoảng 7%). Nguyên nhân là do những tác động của Covid-19 diễn ra trong thời gian này đã tác động đến người tiêu dùng. [Nganhangnhanuoc (2020)]
9. 593 Hình 1: Các loại ví điện tử phổ biến tại Việt Nam hiện nay Nguồn: [Ictnews (2020] Các ví điện tử phổ biến trên thị trường hiện nay như MoMo, Zalopay, Moca, Payoo, Airpay thường được sử dụng cho các dịch vụ thiết yếu như: nạp tiền điện thoại, chuyển tiền, thanh toán hóa đơn định kỳ, thanh toán dịch vụ giao đồ ăn hay đặt xe công nghệ. Các chuyên gia đánh giá ví điện tử vẫn có nhiều triển vọng phát triển trong thời gian tới. Đại dịch Covid-19 tạo ra những xáo trộn lớn trong cuộc sống người dân nhưng cũng tạo ra những thay đổi đáng kể trong hành vi tiêu dùng. Các biện pháp giãn cách xã hội, hạn chế di chuyển đã thúc đẩy nhu cầu mua sắm trực tuyến cũng như không dùng tiền mặt nhiều hơn. Tỷ lệ giao dịch không dùng tiền mặt trên nền tảng Grab (với các dịch vụ gọi xe, đồ ăn, giao hàng ) chiếm tỷ lệ 43%. Trong đó, dịch vụ GrabMart chiếm tới 70% giao dịch không dùng tiền mặt trên nền tảng gọi xe này. Chỉ tính riêng trong tháng 3, số người lần đầu tiên thanh toán không tiền mặt quá ví Moca trên nền tảng Grab tăng tới 22,5% so với trước đó. [Ictnews (2020]
10. 594 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ Bộ TT&TT đang xây dựng Chiến lược quốc gia về phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam đến năm 2030. Trong dự thảo Chiến lược, Bộ TT&TT đã đề xuất các nhóm giải pháp để phát triển doanh nghiệp số Việt Nam Các mục tiêu cụ thể đến năm 2030 được đưa ra gồm có: Phát triển 100.000 doanh nghiệp công nghệ số; Phát triển 1,5 triệu nhân lực công nghệ số; Doanh thu doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam tăng trưởng bình quân bằng từ 2-3 lần tốc độ tăng trưởng GDP; Giá trị xuất khẩu của doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam tăng trưởng bình quân từ 20- 30%/năm. [Ictnews (2020] Doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam đóng góp 20% tăng trưởng GDP, 50% cho tăng năng suất lao động quốc gia và 70% tăng trưởng kinh tế số; Tỷ lệ sản phẩm công nghệ số của Việt Nam được phát triển dựa trên các công nghệ chủ chốt từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 chiếm 40-50%; Xếp hạng chỉ số công nghệ và đổi mới của Việt Nam nằm trong top 2 khu vực ASEAN và top 50 trên thế giới. [Ictnews (2020] Bài viết xin có một số khuyến nghị Một là, việc thực hiện chiến lược nói trên cũng như thực hiện Chỉ thị số 01 của Thủ tướng Chính phủ sẽ thúc đẩy mạnh mẽ hơn phát triển công nghệ ngân hàng số tại Việt Nam. Vì vậy cần có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn của các NHTM Việt Nam trong đầu tư, lựa chọn công nghệ, trong đào tạo cán bộ và khuyến mại khách hàng. Đồng thời cũng cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các NHTM và doanh nghiệp số, doanh nghiệp cung ứng dịch vụ và doanh nghiệp khác, trong đó các NHTM cần đóng vai trò chủ động. Các doanh nghiệp cần thích ứng và thay đổi để đáp ứng nhu cầu mua sắm trực tuyến của người dùng trong giai đoạn bình thường mới. Hai là, hành lang pháp lý đối với lĩnh vực trung gian thanh toán nói chung và ví điện tử nói riêng cần đẩy nanh tiến độ hoàn thiện để tạo thuận lợi hơn cho hoạt động kinh doanh của tổ chức cung ứng dịch vụ, đáp ứng yêu cầu thực tế của người sử dụng. Thông tư 23/2019/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung Thông tư 39/2014/TT-NHNN của NHNN có hiệu lực từ đầu năm 2020 đã có những hướng dẫn cụ thể hơn đối với việc triển khai cung ứng dịch vụ Ví điện tử; Bổ sung các quy định về hoạt động bù trừ điện tử, tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai hệ thống thanh toán bù trừ tự động các giao dịch bán lẻ (ACH). [Nganhangnhanuoc (2020)] Tuy nhiên như đã đề cấp, cho đến nay quy định về Mobile Money, một loại ví điện tử rất có tiềm năng thì chưa được ban hành. Các bộ ngành có liên quan cần sớm có ý kiến thống nhất bằng văn bản với dự thảo của NHNN để rút ngắn thời gian trình Chính phủ.
11. 595 Ba là, đại dịch Covid-19 kéo dài đã khiến hàng loạt doanh nghiệp rơi vào tình trạng khủng hoảng, thậm chí đóng cửa. Trước tình hình đó, các Ngân hàng thương mại cần tiếp tục nhanh chóng tăng cường nội lực bằng việc đẩy mạnh tiềm lực tài chính, tăng chi phí dự phòng hoạt động, chuẩn hóa đội ngũ nhân sự, đẩy mạnh số hóa sản phẩm dịch vụ, nâng cao chất lượng dịch vụ để đáp ứng hoạt động kinh doanh trong giai đoạn mới, phù hợp với xu thế thị trường hiện nay của dịch Covid-19 cũng như giai đoạn khi dịch được kiểm soát hoàn toàn, Mobile Money chính thức đi vào hoạt động, đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số của Trung Quốc được lưu hành rộng rãi. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Chinhphu (2020), truy cập tại: _page=1&mode=detail&document_id=198882, ngày truy cập 21/8/2020 2. Ictnews (2020), Truy cập tại: lay-y-kien-cho-chien-luoc-quoc-gia-phat-trien-doanh-nghiep-cong-nghe-so- 261720.html, ngày truy cập 21/8/2020 3. Nganhangnhanuoc (2020), truy cập tại: luocdo.aspx?ItemID=139072 , tại Mục: Tin tức – Sự kiện; ngày truy cập 21 - 23/8/2020 4. NamaBank (2020); Truy cập tại ngày truy cập 21 - 23/8/2020 5. Thitruongtaichinhtiente (2020), truy cập tại: money-buoc-tien-thoi-cong-nghe-lam-thay-doi-the-gioi-28623.html doi-the-gioi-28623.html, ngày truy cập 21/8/2020