Phong cảnh An Giang từ thực tế đến tác phẩm hội họa

Nội dung text: Phong cảnh An Giang từ thực tế đến tác phẩm hội họa

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) PHONG CẢNH AN GIANG TỪ THỰC TẾ ĐẾN TÁC PHẨM HỘI HỌA y Nguyễn Thị Kim Ngân(*) Tĩm tắt An Giang là một tỉnh thuộc vùng Tây Nam Bộ, là vùng sơng nước, với những cánh đồng phì nhiêu màu mỡ. Thiên nhiên, con người nơi đây cũng đã đi vào những tác phẩm hội họa khơng kém phần sống động với những hoạt động mưu sinh và những nét sinh hoạt đời thường. Trong bài viết này, chúng ta sẽ thấy phong cảnh An Giang được thể hiện khác nhau qua gĩc nhìn của các họa sĩ, tạo nên sự phong phú cho thể loại tranh phong cảnh nĩi chung và tranh phong cảnh về An Giang nĩi riêng. Qua đĩ gĩp phần làm rõ hơn về thể loại tranh phong cảnh trong quan hệ với đề tài sáng tác liên quan đặc điểm đất nước, con người ở một địa phương nhất định. Từ khĩa: An Giang, phong cảnh An Giang, tranh phong cảnh, thiên nhiên, con người. 1. Đặt vấn đề xuất, chiến đấu của con người ở vùng Nam Bộ. An Giang là một tỉnh thuộc vùng Tây Nam Luận văn thạc sĩ “Cảnh sắc miền Tây Nam Bộ qua Bộ với đặc tính sơng nước, những cánh đồng phì chất liệu sơn dầu” (2003) của họa sĩ Nguyễn Thu nhiêu màu mỡ, cĩ thành phố Long Xuyên nằm bên Yên đã mơ tả một đồng bằng phì nhiêu và rộng lớn, bờ sơng Hậu với nét văn hĩa đặc trưng chung của một miền sơng rạch, những cánh rừng rậm, vùng Đồng bằng sơng Cửu Long (ĐBSCL), đã đi vào biển và đảo. Luận văn thạc sĩ “Phong cảnh miền lời ca tiếng hát. Tây Nam Bộ trong mỹ thuật Việt Nam giai đoạn “Dịng An Giang sơng sâu nước biếc; 1975 đến nay” (2011) của Võ Thi Nguyên đã mơ Dịng An Giang cây xanh lá thắm” tả một đồng bằng với sơng nước mênh mơng, kênh (Dịng An Giang, nhạc và lời: Anh Việt Thu) rạch chằng chịt, cây trái trĩu quả, những loại cây Hay: vùng nước ngập mặn, hệ sinh thái đa dạng phong “An Giang cảnh trí mỹ miều, phú. Một vùng sơng nước với nhiều loại ghe xuồng Tơi thương, tơi nhớ, tơi liều tơi đi” [9, tr. 993] tấp nập, những chiếc cầu khỉ, cầu dừa, cho tới cầu Thơng qua những tài liệu tham khảo như Địa bê tơng. Luận văn thạc sĩ “Sáng tác mỹ thuật của chí An Giang, Nửa tháng trong miền Thất Sơn của họa sĩ An Giang giai đoạn từ năm 1986 đến nay” nhà biên khảo Nguyễn Văn Hầu, An Giang - Đơi (2014) của Trần Kim Ngân đã giới thiệu một cách nét văn hĩa đặc trưng vùng đất bán sơn địa của hệ thống quá trình sáng tác mỹ thuật của họa sĩ An Nguyễn Hữu Hiệp, bài viết Tín ngưỡng Bà Chúa Giang, những thành tựu cũng như những tồn tại, Xứ với trọng điểm du lịch hành hương Núi Sam - đồng thời qua đĩ chúng ta cũng thấy được một An Châu Đốc, An Giang của Huỳnh Quốc Thắng trong Giang với những nét đặc trưng văn hĩa riêng khơng Kỷ yếu Hội thảo khoa học Tín ngưỡng thờ mẫu ở kém phần đặc sắc. Những tư liệu quý giá trên là Nam Bộ: bản sắc và giá trị (Tháng 4/2014) và một tài liệu giúp tác giả rất nhiều trong quá trình hình số bài viết trên tạp chí Văn hĩa lịch sử An Giang thành bài viết này. đã giúp chúng tơi cĩ cái nhìn bao quát hơn về thiên Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu liên nhiên và con người vùng đất này. ngành, chủ yếu tiếp cận từ gĩc độ mỹ thuật học kết Thể loại tranh phong cảnh và con người của hợp với một số chuyên ngành khác nhau như: văn vùng ĐBSCL đã được đề cập trong một số luận hĩa học, dân tộc học, lịch sử, địa lý, văn học, mỹ văn. Luận văn thạc sĩ của Lê Thế Danh với đề tài học Trên cơ sở phương phương pháp phân tích, “Đời sống sơng nước và tính cách con người Nam tổng hợp và so sánh các tác phẩm cũng như các Bộ trong Mỹ thuật tạo hình Việt Nam hiện đại” nguồn tài liệu khác nhau. Phạm vi nghiên cứu là (2009) đề cập đến những tác giả và tác phẩm tạo những tác giả, tác phẩm tiêu biểu vẽ tranh phong hình phản ánh thiên nhiên, sinh hoạt và trong sản cảnh vùng đất An Giang nhằm làm rõ những giá trị thẩm mỹ mang nét đặc trưng riêng của phong (*) Trường Đại học An Giang. cảnh An Giang. 84
2. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) 2. Khái niệm về tranh phong cảnh và Sáng (1923-1988) là người miền Nam nhưng sống thực tiễn trên đất Bắc. Ơng là họa sĩ thành cơng nhất về các Tranh phong cảnh là thể loại hội họa mơ tả đề tài cách mạng, trong hàng loạt các tác phẩm nổi những nét đẹp của thiên nhiên cũng như cảnh đẹp tiếng của ơng tiêu biểu là bức: “Giặc đốt làng tơi” do con người tạo ra. Tranh phong cảnh đã xuất (1954), ơng cịn sáng tác đề tài phong cảnh như: hiện ở Trung Hoa và cĩ cơ sở vững chắc vào thế “Chùa Tháp” (1960). kỷ thứ VIII sau Cơng nguyên. Ở phương Tây, Thời kỳ đổi mới (1986) đến nay, mỹ thuật tạo tranh phong cảnh chỉ được xem là thể loại riêng hình Việt Nam cĩ nhiều điều kiện phát triển, đa biệt vào thế kỷ XVI, mặc dù cảnh thiên nhiên đã dạng và phong phú hơn. Những tìm tịi, thể nghiệm được dùng làm nền cho tranh từ thời La Mã. Tranh mang đậm cá tính sáng tạo, đội ngũ sáng tác ngày phong cảnh phát triển rực rỡ trong thế kỷ XVII ở càng đơng. Trong đĩ cĩ những tác giả, tác phẩm Hà Lan (với Hobbema, Ruisdael) và ở Pháp (với vẽ về phong cảnh cho chúng ta thấy sức sáng tạo Poussinh, Claude Lorrain), trong thế kỷ XVIII ở nghệ thuật đa dạng, nhiều phong cách diễn tả độc Ý (với Canaletto, Guardi), trong thế kỷ XIX ở Anh đáo. Một vài họa sĩ tiêu biểu như: Họa sĩ Đặng Can, (với Constable, Turner, Cotman) [5]. tranh của ơng nhẹ nhàng sâu lắng nhưng cũng thể Theo Lịch sử Mỹ thuật Việt Nam [1], tại Việt hiện được cái sơi động trong sự bình yên của sơng Nam, từ khi trường Mỹ thuật Đơng Dương ra đời nước miền Tây. Họa sĩ Cao Thị Được thì với lối (1925) cĩ thể được xem là cột mốc cho nền mỹ thuật vẽ mạnh mẽ, màu sắc tươi mới, theo lối trang trí Việt Nam hiện đại. Những họa sĩ giai đoạn này cho đã cho người xem thưởng ngoạn những bức phong ra đời nhiều tác phẩm đạt trình độ bậc thầy về nghệ cảnh vơ cùng thú vị. Họa sĩ Đặng Thị Dương với thuật, ảnh hưởng đến quá trình phát triển của nền gam màu sáng nĩng, hồn nhiên tươi tắn trong đề mỹ thuật Việt Nam xuyên suốt thế kỷ. Trong đĩ tài tranh phong cảnh đề tài tranh phong cảnh được thể hiện thành cơng 3. Phong cảnh An Giang - nguồn cảm hứng khơng thua kém các thể loại khác. Trong số các trong sáng tác tranh phong cảnh họa sĩ bậc thầy thời kỳ này, đề tài tranh phong cảnh Miền Tây sơng nước, với bao cảnh sắc hữu với những tác phẩm thể hiện tình yêu quê hương tình, nơi được xem là “Vùng văn hĩa thấm đẫm đất nước, ca ngợi cuộc sống của con người gắn nước nhiều nhất, mang bản chất văn hĩa nước rõ bĩ với thiên nhiên tuyệt vời. Tơ Ngọc Vân (1908- rệt nhất. Và do vậy, hơn đâu hết, người Việt vùng 1954) với các tác phẩm như: Ánh sáng mặt trời, Tây Nam Bộ cũng tích lũy được nhiều kinh nghiệm Bụi chuối ngồi nắng, Thuyền trên sơng Hương. ứng xử với nước và đất nhất” [8, tr. 329]. Nĩi đến Họa sĩ Nguyễn Gia Trí (1908-1993) cũng cĩ những miền Tây là phải nĩi đến mùa nước nổi, khi đến đây bức tranh phong cảnh khá hấp dẫn như: Bến Hồng mọi người cĩ thể chứng kiến người dân nơi đây đi Quảng (1943), Phong cảnh Bắc Bộ. Tác phẩm Tát bắt chuột đồng, chài lưới, giăng câu vào buổi bình nước đồng chim của Trần Văn Cẩn (1910-1994) là minh hay hồng hơn, con người và cảnh vật như sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chủ đề sinh hoạt và hịa vào nhau thành nét rất đặc trưng, đĩ là những phong cảnh làm cho bức tranh thêm sinh động, khai hình ảnh mộc mạc nhưng cũng rất đỗi trữ tình. thác được cái đẹp của tình người, của cuộc sống Mùa này, những địa danh như Tràm Chim ở Tam hịa quyện trong thiên nhiên. Họa sĩ Bùi Xuân Phái Nơng (Đồng Tháp), Làng Sen (Long An), Châu (1920-1988), ơng ca ngợi vẻ đẹp cổ kính của Hà Đốc - Tịnh Biên - An Phú (An Giang) mênh mơng Nội, quê hương ơng bằng cách vẽ miệt mài những trong nước và mùa nước nổi về cũng là mùa thu cảnh phố với tính biểu cảm, bút pháp mạnh mẽ và hoạch. Những sản vật phong phú từ mùa nước lên phĩng khống, sự rêu phong trầm mặc. Khám phá đem lại cho người dân nơi đây những lợi ích vật đầu tiên của họa sĩ Bùi Xuân Phái về phố là bức sơn chất nhất định. Những cảnh sắc vào mùa này cũng dầu “Phố Hàng Phèn” (1940), được vẽ trước khi là nguồn cảm hứng vơ tận đối với những người ơng vào học tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đơng sáng tác nghệ thuật. Dương. Hà Nội đã thêm một con phố nằm trong An Giang là một tỉnh của Tây Nam Bộ, với lịng mọi người, đĩ là “Phố Phái”. Họa sĩ Nguyễn những đặc trưng chung của miền sơng nước, những 85
3. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) cù lao phù sa bồi đắp, cây trái bốn mùa, xuồng ghe trăm, hàng ngàn năm! Di chỉ Ĩc Eo tại vùng núi tấp nập, nhà sàn ven sơng Ngồi ra, nơi đây cịn Ba Thê, là nơi đầu tiên phát hiện những di chỉ quan cĩ đặc trưng riêng là núi giữa đồng bằng, vị trí lẻ trọng của nền văn minh cổ vương quốc Phù Nam loi rời rạc hoặc liên kết thành từng cụm. “Phía Tây [7]. Sau nhiều lần khai quật, các nhà khảo cổ đã sơng Hậu được cấu tạo bởi một địa hình kỳ quặc: phát hiện và lưu giữ nhiều hiện vật với các thể loại vừa trũng thấp (Tứ giác Long Xuyên, chiếm diện và đề tài phong phú. Cho tới nay, An Giang đã lưu tích gần tồn bộ), vừa cĩ nhiều đồi thấp, núi cao giữ tại Bảo tàng tỉnh và hình thành nhà trưng bày (tập trung các huyện Thoại Sơn, Tri Tơn và Tịnh một số hiện vật của di chỉ văn hĩa Ĩc Eo đã được Biên). Phần này gọi bán sơn địa ” [3, tr. 19]. Dù khai quật từ nhiều năm qua tại thị trấn Ĩc Eo, điều là vùng cù lao hay là bán sơn địa thì An Giang nơi này đã thu hút nhiều nhà khảo cổ cũng như nhân nào cũng “đồng rộng sơng dài và kinh (kênh) rạch dân trong và ngồi nước đến nghiên cứu, chiêm chằng chịt như mạng nhện” [3, tr. 20]. ngưỡng, chứng minh nơi đây từ thế kỷ I - VII sau Nhà văn Nguyễn Hữu Hiệp đã nhận xét: “Tự cơng nguyên đã từng tồn tại nền văn minh Phù Nam thân hai tiếng An Giang đã nĩi lên rất rõ đặc điểm rực rỡ một thời. của nĩ: dịng sơng an lành - bao hàm ý nghĩa đem Khác với các tỉnh khác ở Nam Bộ, An Giang lại cuộc sống ấm no cho cư dân trong vùng. Thật vừa cĩ đồng bằng vừa cĩ đồi núi. Vùng Thất Sơn vậy, từ ngàn xưa sơng nước An Giang khơng chỉ gắn liền với những sự kiện lịch sử và văn hĩa, tuy đem lại nguồn lợi lớn trên cơm dưới cá, mà cịn là khơng hùng vĩ như đại ngàn Việt Bắc hay Trường đề tài thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu khoa Sơn, nhưng nổi tiếng trong lịch sử vì đây là vùng học, và tất nhiên nĩ khơng thể khơng chắp cánh cho căn cứ kháng chiến của cách mạng, từng chứng những tâm hồn bay bổng của các nhà hoạt động văn kiến biết bao chiến cơng và hy sinh oanh liệt của hĩa nghệ thuật (thi, ca, nhạc, họa )” [4, tr. 16]. các chiến sĩ và nhân dân, nhất là ở đồi Tức Dụp. An Giang cĩ gần 40 ngọn núi, một đặc điểm Với nét đặc trưng sơng nước hữu tình, những cánh khác biệt so với các tỉnh khác trong vùng, trong đĩ đồng mênh mơng, con người hồn hậu với nhiều lễ tiêu biểu là Thất Sơn. Ở Thất Sơn, khi cúng kiếng hội độc đáo, các ngành nghề truyền thống đặc sắc người ta thường hay khấn “Chư vị năm non, bảy Ngồi việc thu hút nhiều du khách, nơi đây cũng núi”, cĩ nghĩa là chỉ những nơi linh thiêng. Theo tạo nhiều cảm hứng sáng tạo nghệ thuật. nhà nghiên cứu, nhà biên khảo Nguyễn Văn Hầu Vẻ đẹp thiên nhiên muơn màu muơn vẻ, là thì “năm non” là năm ngọn “vồ”. “Vồ” là chỏm nền tảng cho cảm xúc, cho sự rung động của con cao trên cùng một trái núi, núi Cấm cĩ năm vồ, bao người, nhất là những người làm nghệ thuật với tâm gồm: “vồ Thiên Tuế, vồ Ơng Bướm, vồ Bà, vồ Đầu, hồn nhạy cảm. Người họa sĩ đã mang thiên nhiên, vồ Bồ Hong”. Cịn bảy núi, tức là bảy ngọn núi hợp phong cảnh đến với người xem và truyền cho họ thành Thất Sơn [2]. Những đồng lúa dưới dãy Thất cảm xúc của mình. Cảnh vật là như thế, mỗi tác Sơn hùng vĩ hoặc những hàng cây thốt nốt trải dài giả cĩ cảm nhận và cách thể hiện vào tác phẩm là nét rất riêng của phong cảnh An Giang. Người khác nhau, mang đến cho cơng chúng những cảm Khmer ở An Giang coi cây thốt nốt như một biểu xúc, những hồi tưởng vơ cùng phong phú. Qua tác tượng của con người vùng đất huyền bí và tươi đẹp phẩm, ngồi gợi cho người xem cảm xúc yêu thiên này. Các chùa chiền của người Khmer cũng nhiều nhiên, người họa sĩ cịn thể hiện tình cảm đối với vơ số trên đoạn đường qua Tri Tơn và Tịnh Biên, quê hương đất nước. với kiến trúc mang nét đặc trưng riêng độc đáo. Nơi Với nền kinh tế ngày càng phát triển, nền mỹ đây ngồi cảnh đẹp cịn gắn liền với nhiều truyền thuật An Giang cũng cĩ nhiều thuận lợi, các họa thuyết liên quan đến từng cái tên, từng địa danh. sĩ An Giang cĩ điều kiện tiếp xúc giao lưu với các Trên đỉnh núi Cấm, tại vồ Bồ Hong, khơng khí mát trung tâm mỹ thuật lớn thơng qua các cuộc triển lãm lạnh, mây bay vùn vụt sát trên đầu, nơi đây được khu vực, các trại sáng tác, đồng thời nhiều họa sĩ ở ví như Đà Lạt thứ hai. tỉnh thành khác cũng đến An Giang để tìm tư liệu Cái “hồn” của phong cảnh An Giang cịn là sáng tác. Trong đĩ, tranh phong cảnh là mảng đề những gì liên quan những chiều sâu lịch sử hàng tài thường được nhiều người lựa chọn để thể hiện. 86
4. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) 4. Phong cảnh An Giang qua những tác thái văn hĩa khá độc đáo” [9, tr. 67]. Nơi đây cĩ phẩm hội họa thắng cảnh núi Sam, giả thuyết cho rằng tên gọi 4.1. Cảnh sắc An Giang trong tranh như vậy vì núi cĩ hình thù giống con Sam, cũng cĩ phong cảnh tài liệu khác cho rằng thủa xa xưa quanh núi Sam Thiên nhiên vơ cùng phong phú, mỗi vùng cịn là biển cả, các lồi sam biển tập trung sống ở miền cĩ những đặc điểm khác nhau, đây là một nơi đây nên người dân gọi là núi Sam. Trên núi và trong những yếu tố để họa sĩ cĩ được bức tranh quanh chân núi cĩ nhiều chùa miếu, nổi tiếng nhất phong cảnh cĩ giá trị, mang bản sắc riêng biệt. là Miếu Bà Chúa Xứ, lăng Thoại Ngọc Hầu, Chùa Ngồi những đặc điểm chung của vùng sơng nước, Tây An, Chùa Hang. An Giang cịn cĩ đặc trưng riêng so với các tỉnh ở Châu Đốc cịn nổi tiếng với những làng bè, Tây Nam Bộ. những ngơi nhà sàn truyền thống của người Chăm, Ở An Giang, mỗi mùa trong năm, cảnh sắc sẽ cĩ ngơi nhà cĩ tuổi đời hàng trăm năm. Những mang một sắc thái khác nhau. Mùa nước nổi, những khung cảnh, cũng như nét văn hĩa độc đáo là nguồn vùng trũng chìm trong nước với độ sâu từ 0,5m đến cảm hứng cho nhiều họa sĩ khi đặt chân đến đây. 2,5m. Mỗi khi con nước tràn về, những cánh đồng Tác phẩm “Châu Đốc” (Hình 1), của họa sĩ ngập trong nước, xa xa thấp thống những rặng cây, Trần Châu chất liệu màu nước, với hình ảnh chủ đạo tạo cảm giác mênh mơng, Búng Bình Thiên cịn là cây cổ thụ ven bờ kênh, tán lá cây là những mảng được gọi là hồ Nước Trời vào mùa này như trong màu đậm được điểm nĩng bởi những mảng lá ngả hơn, xanh hơn, kết hợp với màu vàng rực của bơng màu cam úa, dáng cây uốn lượn hơi nghiêng mềm điên điển tạo thành bức tranh sơng nước hữu tình. mại, tạo vẻ nên thơ và nét duyên cho bức tranh. Ngồi bơng điên điển, cịn cĩ bơng súng, bơng lục Màu cam đỏ được chuyển tải nhẹ dần thành màu bình thi nhau khoe sắc. Ngồi vẻ đẹp ra, các loại cam nhẹ của đất phía dưới, màu của phù sa lắng bơng này cịn là mĩn ăn bình dị nhưng khơng kém đọng, sự ưu ái của thiên nhiên dành cho vùng đất phần đặc sắc. Cảnh chài lưới, giăng câu vào mùa này. Phía sau là cây cầu khỉ, hình ảnh quen thuộc nước nổi là điểm nhấn cho bức tranh tồn cảnh khi đến miền Tây, dưới kênh những vệt sáng chạy vùng sơng nước An Giang thêm phần sinh động. dài dẫn mắt người xem đến phần hậu cảnh là những Mùa xuân ngồi mai vàng luơn hiện diện trong cái ngơi nhà sàn nhấp nhơ. Tác giả thể hiện một “Châu Tết miền Nam, thì hoa sứ cũng trổ trắng cả chân Đốc” với chất màu trong trẻo, nhẹ nhàng theo lối núi, đặc biệt là ở núi Sam. Vào mùa hè thì vùng núi vẽ của phương Đơng chỉ gợi mà khơng tả. Sam, núi Tơ, núi Cấm mang một màu sắc rực rỡ của những hàng phượng vĩ. Những cảnh sắc muơn màu của An Giang khơng những đi vào tranh của các họa sĩ địa phương với tình cảm sâu sắc của họ dành cho mảnh đất mà mình gắn bĩ, mà cịn cĩ khơng ít những họa sĩ từ nơi khác đến đã ghi lại cảm xúc của mình đối với phong cảnh nơi đây bằng những tác phẩm hội họa. Trong đĩ, cảnh trí ở Châu Đốc đã gây được ấn tượng cho các họa sĩ từ phương xa đến và nĩ đã đi vào các tác phẩm hội họa với những cách thể hiện khác nhau. Hình 1. Trần Châu. “Châu Đốc” (2002). Châu Đốc là thành phố thứ hai của tỉnh An Màu nước. 30 x 30cm Giang, giáp với biên giới Campuchia, nằm ở vị trí (Nguồn: Tài liệu tham khảo [6]) thuận tiện giao thương, phát triển về kinh tế, thế Địa danh Châu Đốc lại đi vào tranh với cách mạnh ở đây là du lịch. “Từ thời mở cõi, khơng chỉ thể hiện dứt khốt, màu sắc sinh động qua nét cọ người Việt và Khmer, mà cả người Hoa, Chăm, của Cao Thị Được. Họa sĩ Cao Thị Được tốt nghiệp Ấn, Malaysia cũng hội tụ sinh sống tạo nên sắc Thạc sĩ mỹ thuật và từng là giảng viên của Trường 87
5. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh (TP. thơ gắn liền với sơng nước vùng Tây Nam Bộ, cĩ HCM), là hội viên Hội Mỹ thuật TP.HCM và hội lẽ vì thế mà anh vẽ nhiều tác phẩm về thiên nhiên viên Hội Mỹ thuật Việt Nam. Bà đã tham gia nhiều sơng nước, trong đĩ cĩ mảng đề tài phong cảnh An cuộc triển lãm trong và ngồi nước. Năm 2010, Giang. Cồn Cũ thuộc xã Tấn Mỹ, huyện Chợ Mới, nhân chuyến đi thực tế đến An Giang và đặc biệt đây là huyện cù lao lớn nhất tỉnh An Giang. Được là thành phố Châu Đốc, họa sĩ Cao Thị Được đã thiên nhiên ưu đãi, Chợ Mới được bao bọc bởi ba khơng khỏi ấn tượng về những ngơi nhà sàn nơi con sơng lớn là sơng Tiền, sơng Hậu và sơng Vàm đây và đã cho ra đời những tác phẩm lưu lại những Nao. Tại Cồn Cũ khí hậu mát mẻ, phù sa bồi đắp, khoảnh khắc đẹp về phong cảnh vùng đất cĩ nhiều nước ngọt quanh năm nên nơi đây cây cối xanh danh thắng này. tốt và thuận lợi cho việc trồng hoa màu. Tác phẩm Tác phẩm “Nhà sàn Châu Đốc 1” (Hình 2), “Cồn Cũ” được cơ đọng bởi hình ảnh mái nhà lá chất liệu sơn dầu, tác giả Cao Thị Được tái hiện lại đơn sơ, chiếc cầu ao và con thuyền buộc cạnh chân cảnh đêm trăng thanh bình, những nhà sàn cao vút cầu là hình ảnh quen thuộc nơi huyện cù lao. ven sơng, phía dưới là những chiếc thuyền con neo đậu. Giữa những ngơi nhà sàn ven sơng ấy cĩ con đường nhỏ được nối liền đến bờ sơng bằng chiếc cầu ván, nhìn cĩ vẻ xiêu vẹo nghèo nàn, nhưng tạo thành đường lượn dịu dàng làm nên nét duyên cho bức tranh, tương phản lại với nét thẳng dứt khốt của những nhà sàn. Bằng lối vẽ trang trí, cơ đọng, tác giả đã cho người xem thấy được đặc trưng của vùng đất luơn “sống chung với lũ” (Cách gọi quen thuộc của người miền Tây). Những ngơi nhà được cường điệu, cao chĩt vĩt, cho người xem cảm giác Hình 3. Nguyễn Như Khơi. “Cồn Cũ” (2012). cịn cao hơn nữa, mặt nước lên đến đâu thì nhà cao Sơn dầu. 50 x 70 cm hơn đến đĩ. Hiện tại, bức tranh nằm trong bộ sưu (Nguồn: tập của Bảo tàng Hội Mỹ thuật Việt Nam. tm/11224-tranh-sn-du-ca-nguyn-nh-khoi) Ai cũng cĩ một quê hương để nhớ và tìm về, một quê hương ít nhiều gắn liền với tuổi thơ. Hơn ai hết, cảm xúc đĩ luơn nồng nàn trong mỗi người họa sĩ An Giang bởi ngồi cảm nhận về vẻ đẹp của cảnh sắc nên thơ, những họa sĩ này cịn gởi gắm vào tác phẩm một tình yêu đối với nơi “chơn nhau cắt rốn”. Trong số đĩ cĩ họa sĩ Nguyễn Thị Kim Ngân, tốt nghiệp Thạc sĩ mỹ thuật tạo hình (2015), tại Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM. Bằng cảm xúc của mình, tác giả đã thể hiện tác phẩm “Nắng tháng Giêng” (Hình 4). Đây là tác phẩm được tác Hình 2. Cao Thị Được. “Nhà sàn Châu Đốc 1” (2010). giả sáng tác nhân một chuyến đi chơi Tết từ Long Sơn dầu. 100 x 110cm Xuyên vịng qua hai huyện Tri Tơn và Tịnh Biên (Nguồn: Tác giả cung cấp) rồi đến thành phố Châu Đốc. Đoạn đường đi qua Tác phẩm “Cồn Cũ” (Hình 3) của họa sĩ nơi đây ngồi dãy “Thất Sơn hùng vĩ”, là niềm tự Nguyễn Như Khơi, chất liệu sơn dầu, mang đến hào của người dân An Giang, cịn cĩ những cánh cho người xem một sắc thái khác về vùng đất An đồng thốt nốt là nét đặc trưng, nơi cĩ đơng người Giang. Nguyễn Như Khơi là hội viên Hội Mỹ thuật Khmer sinh sống. Tác phẩm là sự tái hiện lại khung TP.HCM, tranh của anh cĩ mặt trong nhiều bộ sưu cảnh mộc mạc, thanh bình và sự cần cù lao động tập trong và ngồi nước. Nguyễn Như Khơi cĩ tuổi của người dân nơi vùng biên giới An Giang. 88
6. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) phương bắt đầu phát triển mạnh. An Giang là một tỉnh nơng nghiệp, trải qua hai cuộc chiến tranh mất mát nhiều về người và của, người dân nơi đây đã bắt tay vào cơng cuộc xây dựng lại nền kinh tế với tất cả lịng nhiệt huyết. Trong tác phẩm cho thấy hình ảnh những người nơng dân hăng say lao động khi được mùa lúa bội thu. Phần tiền cảnh là ba người nơng dân đang thu gom và cho lúa vào bao chuẩn bị vận chuyển về nhà. Nơng nghiệp được cơ giới hĩa với hình ảnh chiếc máy suốt lúa giúp người Hình 4. Nguyễn Thị Kim Ngân. “Nắng tháng Giêng” nơng dân bớt đi phần nào vất vả. Đường chân trời (2015). Sơn dầu. 110x150 cm gần sát mép trên của tranh cho người xem cảm giác (Nguồn: Tác giả cung cấp) cánh đồng lúa mênh mơng như chiếm hết tầm nhìn. 4.2. Phong cảnh An Giang trong tranh Những hạt lúa vàng là phần thưởng xứng đáng cho sinh hoạt quá trình lao động vất vả của người dân nơi đây. Thiên nhiên gắn liền với đời sống con người, là nơi chở che nuơi nấng con người. Cùng với đĩ con người cĩ khả năng cải tạo thiên nhiên và đồng thời giữ vai trị chủ động trong mối quan hệ với thiên nhiên. Con người từ lâu đã học cách sống hài hịa với thiên nhiên, điều này thể hiện rõ nhất qua đặc điểm con người từng vùng miền, từng quốc gia khác nhau sẽ cĩ những tính cách đặc trưng khác nhau, cách thức sinh hoạt cũng khác nhau. An Giang ngồi việc cĩ đồng bằng đất đai màu mỡ như những nơi khác ở vùng ĐBSCL, cịn cĩ núi Hình 5. Thái Đắc Phong. “Được mùa” (1995). non, rừng rậm. Dù là ở vùng cù lao hay bán sơn Sơn dầu. 100x130cm địa, thì nơi nào người dân cũng hăng say lao động, (Nguồn: [10]) làm cho quê hương ngày càng tươi đẹp. Bùi Quang Vinh được xem như cánh chim đầu Trong hội họa, thể loại tranh phong cảnh mơ đàn của đội ngũ họa sĩ trẻ ở An Giang. Hiện nay tả cảnh thiên nhiên, đơi khi phong cảnh chỉ làm nền anh giữ vai trị Phĩ Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học cho tranh trong những tác phẩm tranh sinh hoạt kết Nghệ thuật, Phân hội trưởng Phân hội Mỹ thuật của hợp với phong cảnh, làm bức tranh thêm sinh động tỉnh An Giang. “Trận địa Tức Dụp” (Hình 6) là một và phong phú, đồng thời cho thấy được sự sống của trong những tác phẩm sơn dầu đầu tay của họa sĩ con người khơng thể tách khỏi thiên nhiên. Bùi Quang Vinh, đây cũng là một trong những tác Cĩ nhiều tranh sinh hoạt gắn liền với phong phẩm tiêu biểu của anh. Đồi Tức Dụp là một địa cảnh, trong đĩ cĩ phong cảnh An Giang, tiêu biểu danh lịch sử thuộc xã An Tức, huyện Tri Tơn, tỉnh cho thể loại này cĩ tranh của họa sĩ Thái Đắc Phong, An Giang, là nơi nổi tiếng với tên gọi “Ngọn đồi ơng là một trong những người đầu tiên cĩ cơng xây hai triệu đơ la” bởi lượng bom đạn của Mỹ đã ném dựng nên phong trào sáng tác nghệ thuật tại địa xuống nơi đây. “Trận địa Tức Dụp” được họa sĩ thể phương. Ơng tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật hiện một cách sâu lắng nhẹ nhàng khơng cĩ cái ác Hà Nội (1964), là hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam. liệt, tiêu điều bởi sự tàn phá của bom đạn, đĩ là Ơng được trao tặng giải thưởng triển lãm ĐBSCL cái mới trong cách thể hiện của tác giả. Gọi là trận năm 1991, Huy chương vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt địa nhưng khơng cĩ cái điêu tàn, sự chết chĩc, mà Nam năm 2006. là một màu xanh của sự sống, đề cao cái đẹp của Tác phẩm “Được mùa” (Hình 5) được ơng con người, những người luơn yêu chuộng hịa bình sáng tác năm 1995 khi nền nơng nghiệp tại địa và sẵn sàng chiến đấu, hy sinh để bảo vệ lý tưởng. 89
7. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) chung là mang đến cho người xem một khung cảnh mộc mạc, yên bình với những con người chân chất nhưng đã đi vào những tác phẩm hội họa khơng kém phần thi vị. Hình 6. Bùi Quang Vinh. “Trận địa Tức Dụp” (2005). Sơn dầu. 100x110cm (Nguồn: Tác giả cung cấp) Ngồi các tác phẩm bằng chất liệu sơn dầu, cịn cĩ chất liệu lụa của họa sĩ Phạm Thanh Hùng thể hiện khá thành cơng qua tác phẩm “Bên giếng” Hình 7. Phạm Thanh Hùng. “Bên giếng” (2007). (Hình 7), anh là hội viên Hội mỹ thuật Việt Nam, Lụa. 80x97cm hiện đang sống và làm việc tại An Giang. Tác (Nguồn: Tác giả cung cấp) phẩm thể hiện nội dung sinh hoạt hàng ngày của 5. Kết luận người dân vùng núi Thất Sơn. Hình ảnh sinh hoạt Vẻ đẹp thiên nhiên muơn màu muơn vẻ, là bên giếng nước khá quen thuộc với người dân nơi nền tảng cho cảm xúc, cho sự rung động của con đây bởi đây là vùng núi, khơng gần sơng rạch, người, nhất là những người làm nghệ thuật với tâm những hộ dân sống những nơi vùng sâu chưa cĩ hồn nhạy cảm. Người họa sĩ đã mang thiên nhiên, nguồn nước máy. Vào mùa mưa thì người dân phong cảnh đến với người xem và truyền cho họ hứng nước mưa dự trữ vào những lu sành để dành cảm xúc của mình. Cảnh vật là như thế, mỗi tác uống hoặc nấu ăn, cịn việc sinh hoạt hàng ngày giả cĩ cảm nhận và cách thể hiện vào tác phẩm thì lấy từ nguồn nước giếng. Tác phẩm vẽ theo bố khác nhau, mang đến cho cơng chúng những cảm cục tam giác cổ điển, gồm bốn nhân vật: ba người xúc, những hồi tưởng vơ cùng phong phú. Qua tác lớn và một trẻ em đang quây quần bên giếng nước phẩm, người họa sĩ gợi cho người xem ngồi cảm là trung tâm của tác phẩm. Những nhân vật tuy cĩ xúc yêu thiên nhiên, cịn cĩ tình cảm dành cho quê động tác và tư thế khác nhau nhưng vẫn cĩ mối hương đất nước. liên hệ lẫn nhau thơng qua cái chỉ tay, cái nhìn. Trong những năm gần đây, mỹ thuật cũng Những nhân vật được tác giả thể hiện cho người được quan tâm nhiều hơn, các họa sĩ cĩ điều kiện xem thấy một tình cảm gia đình gắn bĩ, luơn sáng tác nhiều hơn, hịa cùng với nền mỹ thuật cả thương yêu giúp đỡ nhau. Hình ảnh cây cối với nước mỹ thuật An Giang cũng cĩ phần khởi sắc màu xanh mướt kết hợp với cách thể hiện khung và dần khẳng định được vị thế của mình qua các cảnh tạo cho người xem cảm giác yên bình nơi cuộc triển lãm. Phong cảnh An Giang là mảng đề cộng đồng người Khmer và người Kinh cùng sinh tài được các họa sĩ An Giang thể hiện khá thành sống. Tuy là vùng núi nhưng nơi đây vẫn cĩ cây lá cơng, đồng thời phong cảnh An Giang cũng thu xanh tốt quanh năm, chính nhờ điều đĩ mà trong hút sự chú ý và gây được cảm xúc cho các họa sĩ những năm tháng chiến tranh, những người hoạt từ vùng miền khác đến nơi đây, từ cảm xúc đĩ đã động cách mạng cĩ thể sống hàng tháng trời trên hình thành những tác phẩm giá trị trong đĩ cĩ tác núi khi bom đạn ác liệt. phẩm được nhiều người biết đến và được lưu giữ Qua các tác phẩm hội họa về phong cảnh An ở Bảo tàng Hội Mỹ thuật Việt Nam. Trong khuơn Giang, dù được vẽ bằng chất liệu sơn dầu với lối vẽ khổ bài viết này, tác giả mong muốn cung cấp phĩng khống, mạnh mẽ hay chất liệu lụa, chất liệu cho người đọc một đơi nét vùng đất An Giang, màu nước với lối vẽ nhẹ nhàng đều cĩ một điểm nhất là người dân An Giang càng thêm yêu quý 90
8. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 35 (12-2018) và gĩp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu phần đưa nghệ thuật tạo hình, đặc biệt là tranh về đẹp. Qua các tác phẩm, tác giả mong rằng sẽ gĩp phong cảnh đến gần cơng chúng hơn./. Tài liệu tham khảo [1]. Phạm Thị Chỉnh (2005), Lịch sử Mỹ thuật Việt Nam, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội. [2]. Nguyễn Văn Hầu (2000), Nửa tháng trong miền Thất Sơn, NXB Trẻ, TP.HCM. [3]. Nguyễn Hữu Hiệp (2010), An Giang - Đơi nét văn hĩa đặc trưng vùng đất bán sơn địa, NXB Văn hĩa Thơng tin, Hà Nội. [4]. Nguyễn Hữu Hiệp (2011), An Giang - Sơng nước hữu tình, NXB Lao động, Hà Nội. [5]. Lê Thanh Lộc (1998), Từ điển Mỹ thuật, NXB Văn hĩa Thơng tin, Hà Nội. [6]. Võ Thi Nguyên (2011), Phong cảnh miền Tây Nam Bộ trong mỹ thuật Việt Nam giai đoạn 1975 đến nay, Luận văn thạc sĩ Mỹ thuật, Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM. [7]. Huỳnh Quốc Thắng (2014), “Tín ngưỡng Bà Chúc Xứ với trọng điểm du lịch hành hương Núi Sam - Châu Đốc, An Giang”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Tín ngưỡng thờ mẫu ở Nam Bộ bản sắc và giá trị”, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM - Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Văn hĩa Tín ngưỡng Việt Nam, Sở Văn hĩa, Thể thao và Du lịch An Giang, NXB Đại học Quốc gia TP.HCM, tr. 350-353. [8]. Trần Ngọc Thêm (chủ biên) (2013), Văn hĩa người Việt vùng Tây Nam Bộ, NXB Văn hĩa Nghệ thuật, TP.HCM. [9]. Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang (2013), Địa chí An Giang, Nhà in Cơng ty in cổ phần An Giang, An Giang. [10]. Văn nghệ An Giang (2006), 30 năm Mỹ thuật An Giang 1975-2005, NXB Hội Nhà văn - Văn nghệ An Giang, An Giang. AN GIANG LANDSCAPE, FROM REALITY TO PAINTINGS Summary An Giang is a province in the South West of Viet Nam fi lled with rivers and rich fi elds. Its Nature and people have been described in paintings showing lively routine activities of life. This article presents An Giang’s landscape in different ways according to artists’ viewpoint, which enriches landscape paintings generally and those of An Giang particularly. Thereby, it helps clarify the lanscape painting style in relation to the work themes concerning local landscapes and people. Keywords: An Giang, An Giang landscape, landscape paintings, Nature, people. Ngày nhận bài:10/10/2018; Ngày nhận lại: 24/12/2018; Ngày duyệt đăng: 28/12/2018. 91