Tác động đầu tư vốn trí tuệ ảnh hưởng đến thành quả của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Nội dung text: Tác động đầu tư vốn trí tuệ ảnh hưởng đến thành quả của các ngân hàng thương mại Việt Nam

1. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM 48. 1Trần Thị Thuỳ Linh* Nguyễn Hoàng Thuỵ Bích Trâm* Nguyễn Vũ Trình* Tóm tắt Mục tiêu của bài báo nghiên cứu tác động đầu tư vốn trí tuệ ảnh hưởng đến thành quả (vòng quay tổng tài sản (ATO) và năng suất nhân viên (EP)) của các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam trong kỷ nguyên số. Cuộc cách mạng Công nghiệp 4.0, với phương pháp Ước lượng bình phương tối thiểu tổng quát khả thi (FGLS). Mẫu nghiên cứu bao gồm 27 NHTM trong giai đoạn 2009-2019. Kết quả cho rằng, các NHTM Việt Nam đã và đang tập trung đầu tư vào vốn trí tuệ nhưng vẫn chưa chú trọng vào thiết lập cấu trúc vốn tối ưu để nâng cao năng suất hoạt động và giá trị ngân hàng. Ngoài ra, hoạt động đầu tư vào vốn trí tuệ đã ảnh hưởng tích cực đến năng suất nhân viên của các NHTM qua hai yếu tố: hiệu quả nguồn nhân lực và hiệu quả sử dụng vốn. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả kỳ vọng các NHTM Việt Nam cần xem xét chính sách đầu tư vốn trí tuệ hiệu quả hơn để nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh trong ngành. Từ khóa: Vốn trí tuệ, năng suất hoạt động, hiệu quả nguồn nhân lực, hiệu quả sử dụng vốn, hiệu quả cấu trúc vốn. 1. Giới thiệu Bước vào thế kỷ XXI, thế giới đã trải qua 4 cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN, The fourth Industrial Revolution) góp phần phát triển các sản phẩm, dịch vụ tài chính- ngân hàng. Cuộc CMCN 4.0 (Industry 4.0 Revolution) góp phần tự động hóa và con người sẽ cùng nhau làm việc theo một cách hoàn toàn mới. Các hệ thống này sử dụng thuật toán “Machine learning” để học hỏi và điều khiển máy móc, cần rất ít hoặc thậm chí là không cần sự can thiệp nào từ con người. Những thành tựu của cuộc cách mạng này đã tạo nhiều * Trường Đại học Kinh tế TP. HCM | Email liên hệ: linhtcdn@ueh.edu.vn 689
2. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM thay đổi về cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực. Đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng giải quyết nhanh các vấn đề thực tiễn và tư duy sáng tạo. Trong xu hướng toàn cầu, cơn sốt đầu tư vào giới startup trí tuệ nhân tạo đang ngày càng gia tăng trên các lĩnh vực, các ngành nghề. Giám đốc công nghệ của Microsoft - Kevin Acott khẳng định: “Trí tuệ nhân tạo sẽ là xu hướng thay đổi thế giới trong vòng 10 năm tới”. Do đó, việc tối ưu hóa nguồn lực trí tuệ hay đầu tư vào vốn trí tuệ vẫn là vấn đề để ngỏ đối với các nước đang phát triển, Việt Nam không ngoại lệ. Trong những năm gần đây, ngân hàng toàn cầu đã được biến đổi bởi kiến thức như một nguồn của cải, so với các tài sản hữu hình và vật chất khác (Bontis, 1998). Kiến thức đã trở thành sự giàu có của các tổ chức tài chính. World Bank (1999) tuyên bố: “Kiến thức là một công cụ sản xuất mạnh nhất của chúng tôi”. Các NHTM là các công ty dịch vụ đã được phân loại như một lĩnh vực chuyên sâu về tri thức (Branco và cộng sự, 2011). Nhiều nghiên cứu tìm hiểu sự liên quan của tri thức đối với hoạt động của các NHTM (Edvinsson và Malone, 1997; Firer và Mitchell Williams, 2003; Kamath, 2015), cho rằng sự thừa nhận và phát triển quản trị tri thức (tài sản vô hình) là một khía cạnh quan trọng của hoạt động quản trị ngân hàng. Chen và cộng sự (2005) tuyên bố rằng các NHTM là nguồn có giá trị kinh tế và năng suất cao hơn đến từ vốn trí tuệ (Intellectual capital- IC). Hiện tượng này đã làm cho khái niệm về vốn trí tuệ trở nên phổ biến trong kỷ nguyên kinh tế tri thức hiện nay, theo lý thuyết cơ sở tri thức (knowledge-based theory - KBV). Barney (1991) đã xem xét các tài nguyên tài sản trí tuệ này có thể là vốn vật chất, vốn tổ chức và nguồn nhân lực. Ngoài ra, việc thúc đẩy khởi nghiệp về trí tuệ nhân tạo (Artificial intelligence- AI) đang trở thành chiến lược quốc gia của chính phủ nhiều nước như Singapore, Trung Quốc, Mỹ với hàng tỷ USD đổ vào nghiên cứu, phát triển lĩnh vực AI. Điển hình như Trung Quốc, với tham vọng trở thành cường quốc đứng đầu về AI năm 2030, đã đưa AI trở thành môn học được đào tạo tại các chương trình đại học. Trong năm 2019, Bộ Kế hoạch & Đầu tư công bố Dự thảo Chiến lược quốc gia về cuộc CMCN 4.0 đến năm 2030. Theo dự thảo, mục tiêu của Việt Nam là có ít nhất 5 công ty công nghệ đạt giá trị từ 1 tỷ USD vào năm 2025, và tăng gấp đôi trong 5 năm tiếp theo. Tổng đầu tư xã hội cho R&D (nghiên cứu và phát triển) dự kiến đạt ít nhất 1.5% GDP đến năm 2025. Đến 2030, Việt Nam nằm trong nhóm 30 nước dẫn đầu về số sáng chế trong các lĩnh vực công nghệ ưu tiên. Vì vậy, việc nghiên cứu tác động của các yếu tố thành phần trong đầu tư vào AI lên năng suất hoạt động của các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt các NHTM rất cần thiết trong thời đại kỷ nguyên số hiện nay. 690
3. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Do đó, mục tiêu của bài báo nhằm nghiên cứu hai vấn đề: (i) Kiểm tra tác động của đầu tư vốn trí tuệ đến năng suất hoạt động của các ngân hàng thương mại; (ii) Kiểm định ảnh hưởng của ba thành phần trong mô hình VAIC được phát triển bởi Pulic (1998, 2000) bao gồm: hiệu quả nguồn nhân lực, hiệu quả sử dụng vốn và hiệu quả cấu trúc vốn lên năng suất hoạt động của các NHTM Việt Nam. 2. Tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm 2.1 Khung lý thuyết liên quan đến vốn trí tuệ và các yếu tố quyết định đến năng suất hoạt động của ngân hàng 2.1.1 Khung lý thuyết liên quan đến vốn trí tuệ Theo lý thuyết nguồn lực (Resource-Based Theory), tài nguyên của một công ty là con người, vật chất hoặc tổ chức và có thể vô hình hoặc hữu hình (Barney, 1991). Các nhà nghiên cứu cho rằng trong thời đại tri thức hiện nay, tài sản vô hình, còn được gọi là vốn trí tuệ (IC), là yếu tố tạo nên sự khác biệt trong hoạt động của công ty (Edvinsson và Malone, 1997). Tương tự, Pulic (1998, 2000) đưa ra một mô hình gọi là giá trị gia tăng vốn trí tuệ (VAIC), nhằm đo lường hiệu quả vốn trí tuệ của một công ty trong nền kinh tế tri thức hiện nay. Theo Pulic (2000), mô hình này liên quan đến vốn vật chất, cơ cấu và nguồn vốn nhân lực để tạo ra giá trị cho các công ty. IC được sử dụng như một thuật ngữ chung để chỉ tất cả các tài nguyên tri thức (cơ sở dữ liệu thông tin và tri thức), tài sản tri thức (các phương pháp sản xuất) và quyền sở hữu tri thức như bằng sáng chế phát minh và thương hiệu mà được nắm giữ bởi một công ty hoặc một tổ chức đã đăng ký với chính quyền để được quyền sở hữu hoặc kiểm soát. Ngoài ra, IC còn được xem là những tri thức, trí tuệ và kinh nghiệm của người lao động cũng như nguồn tri thức được lưu giữ trong các cơ sở dữ liệu thông tin, hệ thống, phương thức, văn hóa và triết lí kinh doanh của bất kỳ tổ chức nào. IC của một tổ chức cũng bao gồm những tài nguyên và tài sản vô hình được sử dụng để tạo ra giá trị quan trọng như: những phương thức, sản phẩm và dịch vụ mới để phục vụ cho mục đích hoạt động của tổ chức đó. Tóm lại, IC là tất cả các nguồn tài sản vô hình mà một tổ chức đang sở hữu và qua đó họ có được lợi thế so sánh; và bằng cách kết hợp với các nguồn tài sản hữu hình, là tiền đề các tổ chức tạo ra được các giá trị trong tương lai. Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các doanh nghiệp Việt Nam phải thực hiện: “Chiến lược sở hữu trí tuệ (SHTT) đến hết năm 2030 với quan điểm hoạt động về chủ đề SHTT có sự tham gia tích cực của tất cả các chủ thể trong xã hội, trong đó bao gồm các viện nghiên cứu, 691
4. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM trường đại học, các cá nhân hoạt động sáng tạo, đặc biệt là các doanh nghiệp giữ vai trò chủ đạo trong việc tạo ra và khai thác giá trị tài sản trí tuệ (TSTT). Đồng thời, thúc đẩy các hoạt động tạo ra giá trị TSTT và khuyến khích, nâng cao hiệu quả khai thác TSTT”. Ngoài ra, nhiều chủ trương, chính sách khác liên quan đến các hoạt động thúc đẩy việc tạo dựng, bảo vệ và phát triển TSTT cũng đã được Đảng, Chính phủ quan tâm và ban hành, tiêu biểu như: ▪ Nghị quyết số 52-NQ-TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư yêu cầu “Hoàn thiện pháp luật về SHTT, bảo hộ và khai thác hiệu quả, hợp lý các TSTT do Việt Nam tạo ra; khuyến khích thương mại hoá và chuyển giao quyền SHTT, đặc biệt là đối với các sáng chế tại Việt Nam”. ▪ Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 14/01/2020 về thúc đẩy phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam, yêu cầu “Hỗ trợ hình thành và phát triển doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh dựa trên khai thác TSTT, công nghệ số, mô hình kinh doanh mới”. 2.1.2 Thành phần mô hình VAIC ảnh hưởng đến năng suất hoạt động của ngân hàng IC là nguồn tài nguyên quan trọng để gia tăng năng suất hoạt động của doanh nghiệp. Theo Pulic (1998, 2000), thước đo hiệu quả của hoạt động đầu tư IC là giá trị gia tăng vốn trí tuệ (VAIC). Chỉ tiêu này để đo lường IC tác động đến năng suất hoạt động và đã thu hút sự chú ý từ nhà nghiên cứu tính toán hiệu quả của vốn trí tuệ. Lý do là những lợi thế và sự vượt trội của việc sử dụng dữ liệu tài chính làm biến đầu vào (Clarke và cộng sự, 2011), và độ tin cậy, đơn giản của VAIC. Phương pháp đo lường VAIC là tổng hợp của ba thành phần: hiệu quả nguồn nhân lực (HCE), hiệu quả sử dụng vốn (CEE) và hiệu quả cấu trúc vốn (SCE), cụ thể: ▪ Hiệu quả nguồn nhân lực (HCE) là một thành phần của mô hình VAIC cấu thành kiến thức của nhân viên và năng lực của họ (Bontis, 1998) không tồn tại ở tổ chức sau khi nhân viên liên quan rời đi. Goh (2005) đã cung cấp bằng chứng cho thấy HCE là thành phần IC chiếm ưu thế nhất, cho rằng kiến thức của nhân viên trong việc tạo ra giá trị là yếu tố không thể thay thế đối với các NHTM. Kamath (2015) đã đánh giá IC và năng suất của 30 công ty sản xuất và dịch vụ Ấn Độ. Kết quả cho rằng, HCE là thành phần chính của IC có ảnh hưởng đến năng suất. Mondal và Ghosh (2012) cũng xác nhận mối quan hệ có ý nghĩa tích cực giữa HCE và năng suất NHTM. Tripathy và cộng sự (2015) đã đánh giá mối quan hệ giữa 164 công ty trong 7 ngành công nghiệp (bao gồm cả ngân hàng) và tìm thấy tác động 692
5. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM tích cực của HCE ảnh hưởng đến năng suất của công ty phi tài chính và các NHTM (Nimtrakoon, 2015; Wang và cộng sự, 2011; Maji và Goswami, 2016). ▪ Thành phần thứ hai là hiệu quả sử dụng vốn (CEE), được Pulic (1998) định nghĩa là bao gồm tất cả các quỹ tài chính và vốn vật chất cần thiết. Do đó, CEE là một yếu tố quan trọng trong mô hình VAIC. Theo Chen và cộng sự (2005) nhận thấy CEE có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê với các giá trị của công ty như EP và ROA. Chan (2009b), cho thấy CEE có tác động tích cực với năng suất hoạt động của các doanh nghiệp (Venugopal và Subha, 2012; Tripathy và cộng sự, 2015; Deep và Narwal, 2015 và Maji và Goswami, 2016). Ozkan và cộng sự (2017), nghiên cứu về các NHTM Thổ Nhĩ Kỳ, cho rằng có mối liên hệ tích cực giữa CEE và năng suất NHTM trong khoảng thời gian 10 năm (2005-2014). ▪ Thành phần thứ ba là vốn cấu trúc (SCE), bao gồm các hướng dẫn quy trình, chiến lược và cơ sở dữ liệu của một công ty là các tài sản thuộc sở hữu của tổ chức (Riahi-Belkaoui, 2003) và tiếp tục cung cấp một môi trường hỗ trợ cho nhân viên, từ đó giúp tăng năng suất hoạt động (Bozbura, 2004). Nhiều nghiên cứu phát hiện có tác động tích cực của SCE đến năng suất của các công ty (Rehman và cộng sự, 2011; Nimtrakoon, 2015; Bontis và cộng sự, 2015; Maji và Goswami, 2016; Tripathy và cộng sự, 2015) hay SCE có tác động đáng kể đến năng suất của nhân viên (Soriya và Narwal (2015)). 2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm Trên thế giới và tại Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về chủ đề này nhưng một số nghiên cứu chỉ sử dụng 1 trong 3 thành phần của VAIC (Pulic (1998, 2000). Các nghiên cứu đã phân tích mẫu cho các công ty trong các ngành, lĩnh vực và quốc gia khác nhau, cho rằng có sự tác động tích cực của IC trong việc tăng năng suất của công ty, có mối liên hệ giữa VAIC và năng suất của công ty (Chen và cộng sự, 2005; Mondal và Ghosh (2012); Nimtrakoon (2015); Bontis và cộng sự, 2015; Maji và Goswami, 2016) và lợi nhuận của công ty (Tripathy và cộng sự, 2015). Mondal và Ghosh (2012) đã kiểm tra ảnh hưởng của IC đến năng suất tại các ngân hàng Ấn Độ và kết quả của họ cho thấy mối tương quan đáng kể giữa VAIC và năng suất. Những nghiên cứu này đã thiết lập một mối quan hệ tích cực giữa tất cả các thành phần và xác nhận rằng VAIC ảnh hưởng đến năng suất của công ty. Oppong và Pattanayak (2019), kết quả cho rằng khi các ngân hàng ở Ấn Độ đầu tư vào IC sẽ ảnh hưởng tích cực đến năng suất hoạt động. Nghiên cứu phát hiện có mối liên hệ tích cực giữa ba thành phần IC và vòng quay tài sản (ATO) ở các ngân hàng. Đồng thời, khi phân tích ảnh hưởng riêng lẻ của ba thành phần IC, chỉ có biến CEE có ảnh 693
6. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM hưởng tích cực và có ý nghĩa đến năng suất nhân viên tại ngân hàng. Kết quả này cho thấy tầm quan trọng của IC trong việc cải thiện năng suất ngân hàng (cũng phù hợp với Kamath, 2015; Mondal & Ghosh, 2012; Bontis và cộng sự, 2015). 3. Phương pháp nghiên cứu 3.1 Dữ liệu nghiên cứu Mẫu nghiên cứu gồm 27 NHTM với dữ liệu trong giai đoạn từ năm 2009 – 2019, với 297 mẫu quan sát. Dữ liệu được tập hợp từ báo cáo tài chính và báo cáo thường niên. Tác giả tập hợp dữ liệu từ các ngân hàng có đủ điều kiện: ▪ Hoạt động kinh doanh liên tục trong suốt giai đoạn quan sát. ▪ Các ngân hàng không có số liệu đầy đủ trong giai đoạn quan sát hoặc số liệu không có giá trị trong việc chạy mô hình sẽ bị loại bỏ. Bảng 1: Tổng hợp mẫu nghiên cứu Loại ngân hàng Số lượng Tỷ lệ Ngân hàng Thương mại Nhà nước 1 3.70% Ngân hàng Thương mại cổ phần tư nhân 24 88.89% Ngân hàng Thương mại 100% vốn nước ngoài 2 7.41% Tổng cộng 27 100% Nguồn: Nghiên cứu của nhóm tác giả 3.2 Giả thuyết nghiên cứu Từ các kết quả nghiên cứu thực nghiệm ở mục 2.2 và theo Oppong và Pattanayak (2019) đã chỉ ra mối quan hệ của đầu tư IC và các thành phần của IC có tác động đến năng suất hoạt động của các ngân hàng. Tác giả kỳ vọng phát triển các giả thuyết nghiên cứu gồm: H1: HCE có tác động tích cực đến năng suất hoạt động ngân hàng Vì hiệu quả nguồn nhân lực (HCE) không tồn tại ở công ty sau khi nhân viên nghỉ việc. Theo Tripathy và cộng sự (2015), đã tìm thấy tác động tích cực của HCE đối với năng suất hoạt động của công ty. Mondal và Ghosh (2012) cũng xác nhận mối quan hệ có ý nghĩa tích cực giữa HCE và năng suất NHTM. H2: CEE có ảnh hưởng tích cực đến năng suất của các ngân hàng CEE là một yếu tố quan trọng trong mô hình VAIC. Theo Chen và cộng sự (2005) cho thấy CEE có tác động tích cực và có ý nghĩa với năng suất nhân viên và ROA. Theo Chan (2009b); Venugopal và Subha (2012), Tripathy và cộng sự (2015), và Maji và Goswami 694
7. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM (2016), Oppong và Pattanayak (2019) đánh giá tác động của IC đến năng suất của công ty, cho thấy CEE có tác động tích cực và có ý nghĩa với năng suất hoạt động. H3: SCE có tác động tích cực đến năng suất ngân hàng Kết quả của Rehman và cộng sự (2011), Nimtrakoon (2015) cho rằng SCE và năng suất có mối tương quan tích cực. Ngoài ra, Bontis và cộng sự (2015), cho rằng SCE có tác động tích cực đáng kể với năng suất hoạt động. H4: VAIC có tác động tích cực đến năng suất ngân hàng Kết quả nghiên cứu trước đây (Chen và cộng sự, 2005; Clarke và cộng sự, 2011; Mohiuddin và cộng sự, 2006; Mondal và Ghosh, 2012) đã ghi nhận mối liên hệ tích cực giữa VAIC và năng suất hoạt động của công ty. Mondal và Ghosh (2012) cho thấy mối tương quan đáng kể giữa VAIC và năng suất hoạt động. Oppong và Pattanayak (2019), kết quả cho rằng khi các ngân hàng ở Ấn Độ đầu tư vào IC sẽ ảnh hưởng tích cực đến năng suất hoạt động. 3.3. Mô tả các biến của mô hình nghiên cứu 3.3.1. Biến phụ thuộc Hầu hết các nghiên cứu trước phân tích ảnh hưởng của vốn trí tuệ với năng suất được đo bằng EP hoặc ATO (Gan và Saleh, 2008; Clarke và cộng sự, 2011; Maji và Goswami, 2016; Phusavat và cộng sự, 2011; Tripathy và cộng sự, 2015). Patton (2007) cho rằng năng suất của một công ty dựa vào vốn trí tuệ (IC) nhiều hơn là vào tài sản cố định hữu hình. Điều này có nghĩa là đầu tư vào IC sau đó cho phép giảm chi phí sản xuất trung bình và có thể làm tăng lợi nhuận kinh doanh của công ty (Nakamura, 2001). Do đó, nhóm tác giả đo lường năng suất hoạt động của ngân hàng bằng hai biến ATO và EP: ▪ Vòng quay tổng tài sản (ATO) được tính bằng doanh thu chia tổng tài sản. Một thước đo năng suất ngân hàng từ việc sử dụng tổng tài sản để tạo ra doanh thu, ATO đã được sử dụng trong các tài liệu về các nghiên cứu được thực hiện ở Ấn Độ và các nền kinh tế khác (Firer và Mitchell Williams, 2003; Mondal và Ghosh, 2012). ▪ Năng suất nhân viên (EP) được tính bằng lợi nhuận trước thuế chia cho số lượng nhân viên. Chỉ số này đo lường giá trị gia tăng ròng của mỗi nhân viên trong ngân hàng, phản ánh năng suất hoạt động của nhân viên. EP đã được sử dụng trong các tài liệu về các nghiên cứu được thực hiện ở Ấn Độ như một thước đo năng suất ngân hàng (Soriya và Narwal, 2015). 695
8. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM 3.3.2. Biến độc lập Mô hình VAIC, được phát triển bởi Pulic (1998, 2000) là một thước đo hiệu quả của IC. Mô hình VAIC là tổng hợp của ba thành phần: hiệu quả nguồn nhân lực, hiệu quả sử dụng vốn và hiệu quả cấu trúc vốn, theo Pulic (1998, 2000) như sau trong đó: VAIC = HCE + CEE + SCE VA Lợi nhuận gộp−Chi phí hoạt động Trong đó: HCE = = HC Chi phí nhân viên VA Lợi nhuận gộp−Chi phí hoạt động CEE = = CE Tài sản cố định hữu hình SC VA−HC SCE = = VA Lợi nhuận gộp−Chi phí hoạt động VA = Output - Input (Output = Lợi nhuận gộp và Input = Chi phí hoạt động); HC = Chi phí nhân viên; CE = Tài sản cố định hữu hình; SC = VA – HC 3.3.3. Biến kiểm soát Để giảm thiểu ảnh hưởng của các biến khác có thể ảnh hưởng đến năng suất hoạt động của ngân hàng và dẫn đến sai sót trong mô hình, nghiên cứu đã thêm đòn bẩy tài chính (bằng tổng nợ phải trả chia cho tổng tài sản) và quy mô ngân hàng làm biến kiểm soát. Theo Riahi-Belkaoui (2003), tỷ lệ đòn bẩy là một trong những nguyên tắc cơ bản trong hiệu quả hoạt động và tạo ra giá trị của một công ty, đã được sử dụng để kiểm soát ảnh hưởng của nợ phải trả đến năng suất hoạt động của ngân hàng (Clarke và cộng sự, 2011; Kamath, 2015; Mondal và Ghosh, 2012). Ngoài ra, lôgarit tự nhiên của tổng tài sản cũng để kiểm soát ảnh hưởng của quy mô ngân hàng đối với việc tạo ra giá trị (Deep và Narwal, 2015; Firer và Mitchell Williams, 2003; Kamath, 2015). 696
9. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Bảng 2. Mô tả tóm tắt các biến trong mô hình nghiên cứu Loại Ký Dấu kỳ Tên biến Công thức tính Nguồn biến hiệu vọng Firer và Mitchell Williams Vòng quay Doanh thu Biến ATO (2003); Mondal và Ghosh tổng tài sản Tổng tài sản phụ (2012) thuộc Năng suất Lợi nhuận trước thuế EP Soriya và Narwal (2015) nhân viên Số lượng nhân viên Giá trị gia Pulic tăng vốn VAIC + HCE + CEE + SCE (1998, 2000) trí tuệ Hiệu quả Lợi nhuận gộp − Chi phí hoạt động Pulic Biến nguồn nhân HCE + Chi phí nhân viên (1998, 2000) độc lực lập Hiệu quả sử Lợi nhuận gộp − Chi phí hoạt động Pulic CEE + dụng vốn Tài sản cố định hữu hình (1998, 2000) VA − Chi phí nhân viên Hiệu quả Pulic SCE + Lợi nhuận gộp − Chi phí hoạt động cấu trúc vồn (1998, 2000) VA = Lợi nhuận gộp – Chi phí hoạt động Deep và Narwal (2015); Firer Quy mô SIZE +/- Log (Tổng tài sản) và Mitchell Williams (2003); Biến công ty Kamath (2015) kiểm Clarke và cộng sự (2011); soát Đòn bẩy tài Tổng nợ phải trả LEV +/- Kamath (2015); Mondal và chính Giá trị sổ sách của tổng tài sản Ghosh (2012) Nguồn: Nghiên cứu của nhóm tác giả 3.4. Mô hình nghiên cứu Mô hình nghiên cứu cơ sở Mô hình nghiên cứu phân tích tác động của đầu tư IC đến năng suất hoạt động của các NHTM, nhóm tác giả sử dụng mô hình cơ sở kế thừa nghiên cứu của Oppong & Pattanayak (2019): ATOi,t = α0 + β1VAICi,t + β2SIZEi,t + β3LEVi,t + εi,t (1) EPi,t = α0 + β1VAICi,t + β2SIZEi,t + β3LEVi,t + εi,t (2) Trong đó: ATOi,t và EPi,t là năng suất hoạt động của ngân hàng. VAIC là biến giá trị gia tăng vốn trí tuệ. SIZE, LEV là biến kiểm soát. 697
10. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Mô hình nghiên cứu mở rộng Để kiểm tra mức độ tác động của ba thành phần mô hình VAIC lên năng suất hoạt động của NHTM, nhóm tác giả nghiên cứu mô hình hồi quy thứ hai bằng cách thay thế biến VAIC bằng ba biến thành thần: HCE, CEE và SCE, kế thừa nghiên cứu của Oppong & Pattanayak (2019): ATOi,t = α0 + β1HCEi,t + β2CEEi,t + β3SCEi,t + β4SIZEi,t + β5LEVi,t + εi,t (3) EPi,t = α0 + β1HCEi,t + β2CEEi,t + β3SCEi,t + β4SIZEi,t + β5LEVi,t + εi,t (4) Trong đó, HCE, CEE và SCE là các biến thành phần của VAIC. Vì dữ liệu là dạng bảng (Panel Data) nên nhóm tác giả thực hiện phân tích hồi quy với dữ liệu bảng được áp dụng trong nghiên cứu này trên phần mềm Stata 15.0 theo trình tự sau: Thứ nhất, kiểm định thống kê mô tả các biến. Thứ hai, phân tích tương quan giữa các biến. Thứ ba, thực hiện các kiểm định F- test và Hausman để lựa chọn mô hình phù hợp nhất trong ba mô hình Pooled OLS, FEM, REM. Ngoài ra, các kiểm định về tự tương quan, phương sai sai số thay đổi và đa cộng tuyến cũng được thực hiện. Kỹ thuật hồi quy FGLS (Feasible Generalized Least Squares) sẽ được sử dụng để khắc phục hiện tượng phương sai thay đổi hoặc đồng thời phương sai thay đổi và tự tương quan mà không có hiện tượng nội sinh. 4. Kết quả nghiên cứu 4.1. Phân tích thống kê mô tả các biến Bảng 3, cho thấy thống kê mô tả các biến của 297 quan sát theo từng năm của các NHTM trên thị trường Việt Nam trong giai đoạn 2009 – 2019. Theo bảng 3, cho thấy giá trị gia tăng vốn trí tuệ VAIC của các ngân hàng qua nhiều thời kỳ nghiên cứu từ -11.8279 cho đến 28.4903 và giá trị trung bình là 4.4542. Giá trị VAIC âm cho thấy chi phí phát sinh trong đầu tư vào IC vượt quá những gì nó đóng góp cho ngân hàng. CEE có giá trị trung bình là 3.0184 và giá trị lớn nhất là 25.6061 và cũng là nhân tố đóng góp cao nhất trong ba thành phần VAIC. Giá trị trung bình của SCE là .0657 thấp hơn nhiều so với HCE là 1.3702. Giá trị của SCE âm thể hiện rằng hầu như các NHTM Việt Nam đang tăng giá trị từ cấu trúc vốn. EP có giá trị trung bình là 317.5429, thể hiện rằng năng suất làm việc của nhân viên ngân hàng là hiệu quả. Giá trị 698
11. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM trung bình của vòng quay tổng tài sản ATO là .0770; hiệu quả trong việc sử dụng tài sản để tạo ra lợi nhuận của các NHTM Việt Nam còn thấp. Bảng 3. Bảng thống kê mô tả các biến Quan Trung Độ lệch Giá trị Giá trị lớn Biến Trung vị sát bình chuẩn nhỏ nhất nhất ATO 297 .0770 .0725 .0270 .0078 .1722 EP 297 317.5429 213.3523 342.2925 2.1606 2153.5390 VAIC 297 4.4542 3.8967 4.5367 -11.8279 28.4903 HCE 297 1.3702 1.2959 .9391 -2.2860 4.4234 CEE 297 3.0184 1.9520 3.5710 -2.1894 25.6061 SCE 297 .0657 0.2583 1.7525 -11.9827 10.8849 SIZE 297 7.9947 7.9865 .5420 6.5225 9.1732 LEV 297 0.8981 0.9143 0.0666 .2047 0.9707 Nguồn: Tính toán của nhóm tác giả từ phần mềm stata 15.0 4.2. Phân tích ma trận hệ số tương quan Bảng 4, mô tả ma trận tương quan giữa các biến trong mô hình nghiên cứu, kết quả cho thấy mối tương quan giữa các biến độc lập trong mô hình hồi quy khá thấp (hệ số tương quan đều < 0,8). Bảng 4. Ma trận hệ số tương quan ATO EP VAIC HCE CEE SCE SIZE LEV ATO 1.0000 EP -0.0885 1.0000 VAIC 0.1098* 0.5486 1.0000 HCE 0.1311 0.2795 0.5646 1.0000 CEE 0.1040* 0.5764 0.8894 0.3704 1.0000 SCE 0.0021 0.0959* 0.4738 0.1708 0.0662 1.0000 SIZE -0.2003 0.1050* 0.0661 -0.1247 0.1102* 0.0134 1.0000 LEV -0.2144 -0.1295 -0.0914 -0.2529 -0.0282 -0.0437 0.5932 1.0000 Trong đó: ( ), ( ), (*) lần lượt tương đương với các mức ý nghĩa 1%, 5%, 10%. Nguồn: Tính toán của nhóm tác giả từ phần mềm stata 15.0 699
12. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM 4.3. Kiểm định các khuyết tật của mô hình 4.3.1. Kiểm định F- Test và Hausman Test Để lựa chọn phương pháp phù hợp hơn giữa các phương pháp ước lượng Pooled OLS, FEM và REM, tác giả tiến hành thực hiện kiểm định F- Test và Hausman Test. Kết quả cụ thể: Bảng 5. Kết quả kiểm định F- Test và Hausman Test Mô hình (1) Mô hình (2) Mô hình (3) Mô hình (4) Kiểm định lựa Kết Kết Kết Kết Kết quả Kết quả kiểm Kết quả Kết quả kiểm chọn mô hình quả quả quả quả kiểm định định kiểm định định chọn chọn chọn chọn F- Test - Lựa F (26, 267) = F (26, 267) = F (26, 265) = F (26, 265) = chọn giữa 6.53 19.88 6.79 19.85 FEM FEM FEM FEM Pooled OLS và Prob > F = Prob > F = Prob > F = Prob > F = FEM 0.00 chi2 Prob > chi2 = Prob > chi2 Prob > chi2 = REM = 0.04 0.05 0.00 < 0.05 Nguồn: Kết quả phân tích của nhóm tác giả từ phần mềm stata 15.0 4.3.2. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến Để kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến có khả năng xảy ra trong mô hình hay không, nhóm tác giả thực hiện kiểm định hệ số VIF. Giả thuyết kiểm định: H0: Không tồn tại hiện tượng đa cộng tuyến trong mô hình. H1: Có sự tồn tại hiện tượng đa cộng tuyến trong mô hình. Nếu VIF của một biến độc lập bất kỳ lớn hơn 10, giả thuyết H0 sẽ được bác bỏ. Bảng 6. Kết quả kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến Mô hình (1) và (2) Mô hình (3) và (4) Biến VIF 1/VIF Biến VIF 1/VIF VAIC 1.03 0.9693 HCE 1.27 0.7843 SIZE 1.58 0.6335 CEE 1.19 0.8370 LEV 1.58 0.6310 SCE 1.03 0.9689 SIZE 1.59 0.6302 LEV 1.63 0.6145 Giá trị trung bình 1.40 Giá trị trung bình 1.43 Nguồn: Kết quả phân tích của nhóm tác giả từ phần mềm stata 15.0 700
13. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Theo bảng 6, VIF của tất cả các biến độc lập đều nhỏ hơn 10 nên giả thuyết H0 được chấp nhận, đồng nghĩa không có hiện tượng đa cộng tuyến xảy ra trong cả hai mô hình. 4.3.3. Kiểm định phương sai sai số thay đổi và tự tương quan Nhóm tác giả thực hiện kiểm định Wald test để phát hiện phương sai sai số thay đổi cho mô hình FEM và thực hiện kiểm định Wooldrige test để kiểm định hiện tượng tự tương quan cho từng mô hình, kết quả cụ thể: Bảng 7. Kết quả kiểm định phương sai sai số thay đổi và tự tương quan Kiểm định mô Kết quả kiểm định hình Mô hình 1 Mô hình 2 Mô hình 3 Mô hình 4 Kiểm định Chi2(27) = Chi2(27) = Chi2(27) = Chi2(27) = phương sai sai số 281.32 2990.15 388.80 4057.71 thay đổi (Kiểm Prob>Chi2 = Prob>Chi2 = Prob>Chi2 = Prob>Chi2 = định Wald test) 0.0000 0.0000 0.0000 0.0000 Kiểm định tự F(1,26) = 3.506 F(1,26) = 37.278 F(1,26) = 3.086 F(1,26) = 28.668 tương quan (Kiểm Prob>Chi2 = Prob>Chi2 = Prob>Chi2 = Prob>Chi2 = định Wooldrige 0.0724 0.0000 0.0908 0.0000 test) Nguồn: Kết quả phân tích của nhóm tác giả từ phần mềm stata 15.0 Kết quả kiểm định phương sai sai số thay đổi 04 mô hình có giá trị p-value = 0.00 04 mô hình đều có phương sai sai số thay đổi. Kết quả kiểm định hiện tượng tự tương quan giữa các biến thì mô hình (1) và mô hình (3) có giá trị p-value lần lượt là 0.0724 và 0.0908. Các giá trị p-value này > 0.05 => các mô hình này không có hiện tượng tự tương quan giữa các biến. Ngược lại, mô hình (2) và mô hình (4) có giá trị p-value = 0 các mô hình này có hiện tượng tự tương quan giữa các biến. Như vậy, mô hình (1) và mô hình (3) chỉ có phương sai sai số thay đổi nhưng không có hiện tượng tự tương quan giữa các biến. Mô hình (2) và mô hình (4) có phương sai sai số thay đổi và có hiện trượng tự tương quan giữa các biến. Do vậy, nhóm tác giả sử dụng phương pháp hồi quy FGLS để khắc phục. 4.4. Phân tích kết quả hồi quy 4.4.1. Kết quả kiểm định của mô hình cơ sở Theo bảng 8, kết quả hồi quy mô hình (1) theo 4 phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, kết quả kiểm định theo phương pháp FGLS cho thấy các biến VAIC, SIZE, LEV đều có ý nghĩa thống kê cao hơn so với các phương pháp Pooled OLS, FEM, REM. Biến VAIC có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 5% đến biến vòng quay tổng tài sản (ATO) của NHTM Việt Nam và phù hợp giả thuyết H4, cho rằng khi 701
14. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM gia tăng đầu tư vào vốn trí tuệ thì hiệu quả sử dụng tài sản của ngân hàng càng cao. Kết quả của VAIC có ảnh hưởng tích cực và quan trọng đến ATO ở mức ý nghĩa 5% cho toàn bộ mẫu. Những kết quả này đã chứng minh rằng đầu tư vào vốn trí tuệ giúp cải thiện vòng quay tài sản tại các ngân hàng. Tương tự, Mondal và Ghosh (2012) phát hiện ra rằng VAIC tác động tích cực đến các ngân hàng ở Ấn Độ. Kết quả này cũng giống với nghiên cứu của Clarke & cộng sự (2011) đã chỉ ra VAIC có tác động tích cực với năng suất hoạt động của các ngân hàng. Bảng 8. Kết quả hồi quy mô hình (1) ATO Biến OLS FEM REM FGLS 0.0006* 0,0010 0.0009 0.0007 VAIC (0.063) (0.007) (0.007) (0.033) -0.0066* 0.0081 0.0019 -0.0054 SIZE (0.063) (0.170) (0.689) (0.047) -0.0511* -0.1192 -0.1020 -0.0831 LEV (0,078) (0.000) (0.000) (0.000) R2 0.0653 0.0993 0.0955 Trong đó: Biến phụ thuộc – ATO: vòng quay tổng tài sản. Biến độc lập - VAIC: giá trị gia tăng vốn trí tuệ.Chú ý: ( ), ( ), (*) lần lượt tương đương với các mức ý nghĩa 1%, 5%, 10%; giá trị p-value được trình bày trong dấu ngoặc đơn. Nguồn: Kết quả phân tích dữ liệu từ phần mềm stata 15.0 Biến SIZE có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 5% đến biến vòng quay tổng tài sản (ATO). Điều này có nghĩa là khi ngân hàng mở rộng quy mô bằng tài sản sẽ dẫn đến làm giảm đi hiệu quả sử dụng tài sản và ảnh hưởng đến lợi nhuận mang lại cho ngân hàng. Biến LEV có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến biên vòng quay tổng tài sản (ATO). Đồng nghĩa với việc khi ngân hàng gia tăng sử dụng nợ sẽ không mang lại nhiều lợi ích cho ngân hàng và làm giảm thiểu lợi nhuận trên tổng tài sản. Bảng 9. Kết quả hồi quy mô hình (2) EP Biến OLS FEM REM FGLS 39.1552 22.0798 23.8181 14.5342 VAIC (0.000) (0.000) (0.000) (0.000) 116.2529 95.7681 93.0378 109.5296 SIZE (0.002) (0.042) (0.031) (0.000) -982.4544 -267.5666 -323.4280 -438.6269 LEV (0.002) (0.233) (0.149) (0.007) R2 0.3288 0.2039 0.2036 Trong đó: Biến phụ thuộc – EP: năng suất nhân viên. Chú ý: ( ), ( ), (*) lần lượt tương đương với các mức ý nghĩa 1%, 5%, 10%; giá trị p-value được trình bày trong dấu ngoặc đơn. Nguồn: Kết quả phân tích dữ liệu từ phần mềm stata 15.0 702
15. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Bảng 9, kết quả cho thấy biến giá trị gia tăng vốn trí tuệ (VAIC) có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến biến năng suất nhân viên (EP) của NHTM Việt Nam, phù hợp giả thuyết H4. Mối tương quan dương giữa VAIC và EP cho thấy gia tăng đầu tư vào IC sẽ ảnh hưởng tích cực đến năng suất nhân viên, giúp mang lại giá trị cho ngân hàng. Các kết quả đã chứng thực những phát hiện của Clarke và cộng sự (2011), cũng đã xác nhận tác động tích cực của VAIC đối với biến năng suất của nhân viên, phù hợp Oppong và Pattanayak (2019). Kết quả hồi quy cũng cho thấy biến SIZE có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến biến năng suất nhân viên. Điều này có nghĩa là khi ngân hàng mở rộng quy mô bằng tài sản có ảnh hưởng đáng kể đến năng suất nhân viên và mang lại giá trị cho ngân hàng. Biến LEV có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến biến EP. 4.4.2. Kết quả hồi quy mô hình mở rộng Để kiểm tra mức độ tác động của ba thành phần mô hình VAIC lên năng suất hoạt động của NHTM, nhóm tác giả hình thành mô hình hồi quy thứ hai bằng cách thay thế biến VAIC bằng ba biến thành phần: HCE, CEE và SCE. Bảng 10. Kết quả hồi quy mô hình (3) ATO Biến OLS FEM REM FGLS 0.0015 0.0054 0.0036* 0.0031 HCE (0.429) (0.009) (0.051) (0.037) 0.0007 0.0005 0.0008 0.0006 CEE (0.115) (0.472) (0.138) (0.224) -0.0003 -0.0000 -0.0001 -0.0005 SCE (0.774) (0.979) (0.871) (0.409) -0.0066* 0.0135* 0.0037 -0.0055 SIZE (0.063) (0.051) (0.471) (0.044) -0.0490* -0.1175 -0.0998 -0.0816 LEV (0.095) (0.000) (0.000) (0.000) R2 0.0693 0.1197 0.1130 Trong đó:HCE: hiệu quả nguồn nhân lực, CEE: hiệu quả sử dụng vốn, SCE: hiệu quả cấu trúc vốn. Chú ý: ( ), ( ), (*) lần lượt tương đương với các mức ý nghĩa 1%, 5%, 10%; giá trị p-value được trình bày trong dấu ngoặc đơn. Nguồn: Kết quả phân tích dữ liệu từ phần mềm stata 15.0 Bảng 10, kết quả kiểm định theo phương pháp FGLS cho thấy trong 3 thành phần của VAIC thì chỉ có biến HCE có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 5% lên vòng quay tổng tài sản (ATO), phù hợp với H1, Tripathy và cộng sự (2015), Oppong và Pattanayak (2019). Kết quả chứng minh rằng việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực 703
16. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM giúp mang lại giá trị cho ngân hàng nhiều hơn. Tuy nhiên CEE đều có tác động tích cực nhưng lại không có ý nghĩa thống kê, phù hợp với Oppong và Pattanayak (2019) và biến SCE có tác động tiêu cực và không có ý nghĩa thống kê, ngược với H3, Oppong và Pattanayak (2019). Đối với các biến kiểm soát, SIZE và LEV đều có tác động tiêu cực đáng kể trong việc xác định năng suất hoạt động của các ngân hàng và có ý nghĩa thống kê lần lượt là 5%; 1%. Điều này cho thấy các NHTM Việt Nam sử dụng đòn bẩy tài chính và tăng quy mô sẽ làm giảm vòng quay tổng tài sản (ATO). Bảng 11. Kết quả hồi quy mô hình (4) EP Biến OLS FEM REM FGLS 16.5352 73.0131 62.6413 51.6382 HCE (0.389) (0.000) (0.000) (0.000) 51.0081 17.6270 23.0707 15.0578 CEE (0.000) (0.000) (0.000) (0.001) 8.1406 5.6420 5.6485 0.7341 SCE (0.379) (0.338) (0.346) (0.786) 108.5866 148.9198 114.1689 96.3913 SIZE (0.004) (0.006) (0.016) (0.000) -1043.8410 -235.6871 -277.4966 -190.5118 LEV (0.001) (0.281) (0.207) (0.148) R2 0.3678 0.2532 0.2500 Trong đó: Biến phụ thuộc – EP: Năng suất nhân viên. Ghi chú: ( ), ( ), (*) lần lượt tương đương với các mức ý nghĩa 1%, 5%, 10%; giá trị p-value được trình bày trong dấu ngoặc đơn. Nguồn: Kết quả phân tích dữ liệu từ phần mềm stata 15.0 Bảng 11, kết quả kiểm định theo phương pháp FGLS cho thấy trong 3 thành phần của VAIC, cho thấy HCE và CEE có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến biến năng suất nhân viên (EP), phù hợp H1, H2, tương đồng với nghiên cứu của Mondal và Ghosh (2012), Kamath (2015) Bontis và cộng sự (2015), Oppong và Pattanayak (2019), cũng đã tìm thấy mối liên quan đáng kể giữa CEE và năng suất của nhân viên. Kết quả trên cũng có một sự khác biệt đáng kể so với nghiên cứu Bontis và cộng sự (2015), Oppong và Pattanayak (2019) là có thêm sự tác động tích cực của biến HCE đến năng suất nhân viên, điều này cũng chỉ ra rằng các ngân hàng ở Việt Nam đã nhận ra tầm quan trọng nổi bật của nhân viên hoặc những chiến lược để phát triển con người có thể cũng là một nguyên nhân góp phần gia tăng năng suất hoạt động của nhân viên. Ngoài ra, SCE cũng có tác động tích cực đáng kể và không có ý nghĩa thống kê, phù hợp H3, có nghĩa là cấu trúc hoạt động, thói quen và hướng dẫn quy trình của các ngân hàng cũng có tác động đáng kể đến việc cải thiện năng suất nhân viên. 704
17. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Đối với các biến kiểm soát, kết quả cho rằng biến SIZE có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến biến năng suất nhân viên của các ngân hàng và biến LEV có tác động tiêu cực khá lớn đến năng suất nhân viên của ngân hàng và không có ý nghĩa thống kê. 5. Kết luận và khuyến nghị 5.1. Kết luận Nghiên cứu này thực hiện trên mẫu nghiên cứu của 27 NHTM tại Việt Nam trong giai đoạn 2009 – 2019 để nghiên cứu tác động của việc đầu tư vào vốn trí tuệ- IC lên năng suất hoạt động của ngân hàng. Kết quả nghiên cứu cho thấy: Thứ nhất, các NHTM Việt Nam đầu tư vào vốn trí tuệ càng nhiều có xu hướng cải thiện năng suất hoạt động. Kết quả nghiên cứu trên cho thấy sự khác biệt nhất định khi so sánh các nghiên cứu của các NHTM Việt Nam với nghiên cứu của Oppong & Pattanayak (2019) được thực hiện tại Ấn Độ. Thứ hai, các NHTM Việt Nam sử dụng vốn hiệu quả có xu hướng cải thiện năng suất hoạt động. Việc hoạch định nguồn vốn tối ưu của các ngân hàng sẽ giúp mang lại giá trị, phù hợp với các nghiên cứu trước (Chen và cộng sự, 2005; Clarke & cộng sự, 2011; Mohiuddin & cộng sự 2006; Mondal & Ghosh, 2012). Kết quả chứng minh có mối liên hệ giữa VAIC và năng suất hoạt động của các NHTM Việt Nam. Đa phần các ngân hàng chưa thiết lập rõ ràng các chính sách đầu tư vào ba thành phần của IC mà chỉ tập trung vào một hay hai thành phần trong đó làm cho mô hình giá trị gia tăng vốn trí tuệ không cân bằng, làm giảm đi hiệu quả đầu tư có thể mang lại giá trị tối ưu cho các ngân hàng. Thứ ba, nghiên cứu cho thấy rằng trong số ba thành phần IC, chỉ HCE và CEE có ảnh hưởng có ý nghĩa đối với năng suất nhân viên. Kết quả này cho thấy tầm quan trọng của IC trong việc cải thiện năng suất ngân hàng (cũng là sự đồng ý với Kamath, 2015; Mondal & Ghosh, 2012; Bontis và cộng sự, 2015). Kết quả đã chứng minh vận dụng lý thuyết nguồn lực cho công ty mà các nguồn lực vật chất hoặc tài chính có thể cung cấp mức lợi nhuận tốt hơn (Barney, 1991). Ngoài ra, nghiên cứu này tìm thấy có mối liên hệ tích cực VAIC của ba thành phần IC và vòng quay tổng tài sản (ATO). Do đó, việc đầu tư vào IC của các NHTM Việt Nam đã ảnh hưởng đáng kể đến năng suất nhân viên. Nhìn chung, kết quả nghiên cứu của tác giả đã trả lời câu hỏi nghiên cứu: Khi các ngân hàng đầu tư vào vốn trí tuệ, nó sẽ ảnh hưởng tích cực đến năng suất của ngân hàng gắn liền sau đó. Đây là cơ sở cho các nhà quản trị của các ngân hàng cần chú trọng nhiều hơn đến vốn trí tuệ vì yếu tố này là cơ sở thúc đẩy năng suất của ngân hàng trong kỷ nguyên tri thức hiện đại. 705
18. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM 5.2. Khuyến nghị Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng các NHTM Việt Nam chưa tập trung đầu tư nhiều vào IC. Kết quả thực nghiệm hàm ý rằng các nhà quản trị nên quan tâm đến việc đầu tư vào IC bởi vì đầu tư vào vốn trí tuệ có vai trò quan trọng trong việc gia tăng năng suất hoạt động và giá trị ngân hàng kể cả các công ty phi tài chính, đổi mới công nghệ, tiếp cận vốn tri thức mới trên toàn cầu, từ đó giúp tối ưu hóa được chi phí và giảm thiểu được nhiều rủi ro phát sinh. Vì vậy, việc đầu tư vào IC sẽ giúp gia tăng tốc độ phát triển của doanh nghiệp theo hướng bền vững phù hợp với xu hướng công nghệ 4.0, đặc biệt là ngành ngân hàng trong thời đại kỷ nguyên số. Tại Việt Nam, thị trường Việt Nam hiện đang phát triển nên việc cập nhật công nghệ tiên tiến là thật sự thiết thực để các doanh nghiệp theo kịp xu hướng phát triển của thế giới. Chủ đề này là một trong những chủ đề mà nhiều nhà quản trị hiện nay đang quan tâm và tìm hướng giải quyết phù hợp cho công ty. Các nhà quản trị nên tập trung vào tiếp cận đầu tư tri thức và đổi mới công nghệ. Các ngân hàng Việt Nam hiện nay tập trung chủ yếu vào mục tiêu hiệu quả sử dụng vốn tối ưu nhưng chưa thiết lập được cấu trúc vốn tối ưu phù hợp cho từng loại hình ngân hàng, chỉ mới đề cập đến vấn đề đầu tư vào nguồn nhân lực trong những năm gần đây và cũng chưa tiếp cận nhiều về việc đầu tư vào IC trên nhiều phương diện. Các ngân hàng nên đổi mới hệ thống công nghệ, nắm bắt kịp thời xu thế cạnh tranh và tập trung vào việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng để kiểm soát được tốt nhất năng suất hoạt động và cả về gia tăng giá trị tương lai. Tài liệu tham khảo Barney, J. (1991), “Firm resources and sustained competitive advantage”, Journal of Management, 17(1), p. 99-120. Bontis, N. (1998), “Intellectual capital: An exploratory study that develops measures and models”, Management Decision, 3(1), p. 63-76. Bontis, N., Janosevic, S., & Dzenopoljac, V. (2015), “Intellectual capital in Serbia's hotel industry”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 27(6), p. 1365-1384. Bozbura, F. (2004), “Measurement and application of intellectual capital in Turkey”, The Learning Organization, 11(4/5), p. 357-367. Branco, M. C., Delgado, C., Sousa, C., & Sa, M. (2011), “Intellectual capital disclosure media in Portugal Corporate Communications”, International Journal, 16(1), p. 38-52. Chan, K. H. (2009b), “Impact of intellectual capital on organisational performance: An empirical study of companies in the hang seng index (part 2)”, The Learning Organization, 16(1), p. 22-39. Chen, M., Cheng, S., & Hwang, Y. (2005), “An empirical investigation of the relationship between intellectual capital and firms' market value and financial performance”, Journal of Intellectual Capital, 6(2), p. 159-176. 706
19. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Clarke, M., Seng, D., & Whiting, R. H. (2011), “Intellectual capital and firm performance in Australia”, Journal of Intellectual Capital, 12(4), p. 505-530. Deep, S. R., & Narwal, K. P. (2015), “Intellectual capital and its consequences on company performance: A study of Indian sectors”, International Journal of Learning and Intellectual Capital, 12(3), p. 300-322. Edvinsson, L., & Malone, M. S. (1997), “Intellectual capital: Realizing your company's true value by findings its hidden brainpower”, New York: HarperCollins Publishers. Firer, S., & Mitchell Williams, S. (2003), “Intellectual capital and traditional measures of corporate performance”, Journal of Intellectual Capital, 4(3), p. 348-360. Gan, K., & Saleh, Z. (2008), “Intellectual capital and corporate performance of technology-intensive companies: Malaysia evidence”, Asian Journal of Business and Accounting, 1(1), p. 113-130. Goh, P. C. (2005), “Intellectual capital performance of commercial banks in Malaysia”, Journal of Intellectual Capital, 6(3), p. 385-396. Gujarati, D., & Porter, D. (2010), “Essentials of econometrics”, New York: McGraw e Hill International. Joshi, M., Singh Ubha, D., & Sidhu, J. (2012), “Intellectual capital disclosures by Indian and Australian information technology companies: A comparative analysis”, Journal of Intellectual Capital, 13(4), p. 582-598. Kamath, G. B. (2015), “Impact of intellectual capital on financial performance and market valuation of firms in India”, International Letters of Social and Humanistic Sciences, 48, p. 107-122. Maji, S. G., & Goswami, M. (2016), “Intellectual capital and firm performance in emerging economies: The case of India”, Review of International Business and Strategy, 26(3), p. 410-430. Mohiuddin, M., Najibullah, S., & Shahid, A. I. (2006), “An exploratory study on intellectual capital performance of the commercial banks in Bangladesh”, The Cost and Management, 34(6), p. 40-54. Mondal, A., & Ghosh, S. K. (2012), “Intellectual capital and financial performance of Indian banks”, Journal of Intellectual Capital, 13(4), p. 515-530. Nakamura, L. I. (2001), “What is the US gross Investment in intangibles? (at least) one Trillion a year! Working paper”, Philadelphia: Economic Research Division. Nimtrakoon, S., & Chase, R. (2015), “The Relationship between intellectual capital, firms' Market value and financial performance: Empirical evidence from the ASEAN”, Journal of Intellectual Capital, 16(3), p. 587-618. Ozkan, N., Cakan, S., & Kayacan, M. (2017), “Intellectual capital and financial performance: A study of the Turkish banking sector”, Borsa Istanbul Review, 17(3), p. 190-198. Patton, J. R. (2007), “Metrics for knowledge-based project organizations”, Academic Management Journal, 72(1), p. 33-43. Phusavat, K., Comepa, N., Sitko-Lutek, A., & Ooi, K.-B. (2011), “Interrelationships between intellectual capital and performance: Empirical examination”, Industrial Management & Data Systems, 111(6), p. 810-829. 707
20. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Pulic, A. (1998, January), “Measuring the performance of intellectual potential in knowledge economy”, In 2nd McMaster word congress on measuring and managing intellectual capital by the Austrian team for intellectual potential (p. 1-20). Pulic, A. (2000), “VAIC™-an accounting tool for IC management”, International Journal of Technology Management, 20(5-8), p. 702-714. Rehman, W. U., Chaudhary, A. R., Rehman, H. U., & Zahid, A. (2011), “Intellectual capital performance and its impact on corporate performance: An empirical evidence from MODARABA sector of Pakistan”, Australian Journal of Business and Management Research, 1(5), 8. Riahi-Belkaoui, A. (2003), “Intellectual capital and firm performance of US multinational firms: A study of the resource-based and stakeholder views”, Journal of Intellectual Capital, 4(1), p. 215-226. Soriya, S., & Narwal, K. P. (2015), “Intellectual capital performance in Indian banks: A panel data analysis”, International Journal of Learning and Intellectual Capital, 12(2), p. 103-121. Tripathy, T., Gil-Alana, L. A., & Sahoo, D. (2015), “The effect of intellectual capital on firms' financial performance: An empirical investigation in India”, International Journal of Learning and Intellectual Capital, 12(4), p. 342-371. Venugopal, D., & Subha, M. V. (2012), “Intellectual capital and value creation efficiency-An empirical investigation into the intellectual capital and financial performance of Indian software industry”, European Journal of Social Sciences, 33(1), p. 119-132. Wang, M. (2011), “Measuring intellectual capital and its effect on financial performance: Evidence from the capital market in Taiwan”, Frontiers of Business Research in China, 5(2), p. 243-265. World Bank. (1999), “Knowledge for development”, New York: Oxford University Press. 708
21. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Phụ lục Danh sách 27 ngân hàng thương mại Việt Nam trong mẫu nghiên cứu STT Tên ngân hàng thương mại Tên viết tắt 1 Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam Agribank 2 Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình ABB 3 Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu ACB 4 Ngân hàng Thương mại cổ phần Bảo Việt BaoVietBank 5 Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam BIDV 6 Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam Eximbank 7 Ngân hàng Thương mại cổ phần Phát triển TPHCM HDbank 8 Ngân hàng Thương mại cổ phần Bưu điện Liên Việt LienVietPostBank 9 Ngân hàng Thương mại cổ phần Quân Đội MB Bank 10 Ngân hàng Thương mại cổ phần Nam Á Nam Á Bank 11 Ngân hàng Thương mại cổ phần Quốc Dân NVB 12 Ngân hàng Thương mại cổ phần Phương Đông OCB 13 Ngân hàng Thương mại cổ phần Xăng dầu Petrolimex PG Bank 14 Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín Sacombank 15 Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn SCB 16 Ngân hàng Thương mại cổ phần Đông Nam Á SeaBank 17 Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn Công Thương SGB 18 Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội SHB 19 Ngân hàng Thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam TechcomBank 20 Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam VietcomBank 21 Ngân hàng Thương mại cổ phần Quốc tế Việt Nam VIB 22 Ngân hàng Thương mại cổ phần Bản Việt Viet Capital Bank 23 Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Á VietABank 24 Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam VietinBank 25 Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng VPBank 26 Ngân hàng TNHH MTV HSBC HSBC VN 27 Ngân hàng TNHH MTV Shinhan Việt Nam Shinhan Bank Nguồn: Thống kê số lượng các ngân hàng thương mại tại Việt Nam 709