Tái cấu trúc các tổ chức tín dụng Việt Nam: Kết quả năm 2016 và triển vọng 2020

Nội dung text: Tái cấu trúc các tổ chức tín dụng Việt Nam: Kết quả năm 2016 và triển vọng 2020

1. TÁI CẤU TRÚC CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG VIỆT NAM: KẾT QUẢ NĂM 2016 VÀ TRIỂN VỌNG 2020 PGS.TS. Lê Thanh Tâm1 TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền ThS. Phạm Xuân Nam Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Tóm tắt Năm 2016 là năm bản lề cho giai đoạn phát triển kinh tế 2016-2020. Đối với ngành ngân hàng Việt Nam, năm này càng trở nên quan trọng do (i) việc xử lý các vấn đề còn dở dang của giai đoạn tái cấu trúc giai đoạn 2011-2015, đặc biệt là xử lý nợ xấu và các vụ đại án trong ngành ngân hàng; (ii) khởi động xây dựng đề án tái cấu trúc hệ thống ngân hàng giai đoạn 2016-2020. Do vậy, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và c c cơ quan kh c đã thực hiện nhiều động thái, tạo ra những chuyển biến tích cực đối với tất cả các mục ti u đề ra, đặc biệt là (i) vấn đề thanh khoản của hệ thống, (ii) lộ trình áp dụng các chuẩn mực Basel II và (iii) dự thảo đề án trình Chính phủ về tái cấu trúc giai đoạn tiếp theo. Tuy vậy, các kết quả đạt được hầu hết mới chỉ mang tính khích lệ ban đầu, một số hạn chế cơ bản vẫn còn tồn tại sau năm thứ nhất như: Thứ nhất, mức giảm của tỷ lệ nợ xấu còn chậm, chưa có c c giải pháp triệt để. Thứ hai, năng lực tài chính các tổ chức tín dụng chưa được cải thiện nhiều, mức sinh lời còn thấp. Thứ ba, việc thực hiện Basel II còn chậm chạp và chưa có kết quả cụ thể rõ ràng. Do vậy, cả NHNN và c c TCTD đều phải có c c hành động cụ thể trong năm 2017 và những năm tiếp theo để hoàn thành các mục ti u như kỳ vọng. Từ khóa: Basel II, năng lực tài chính, nợ xấu, sinh lời, tái cơ cấu. 1. Đặt vấn đề Giai đoạn phát triển kinh tế 2016-2020 khởi động từ năm 2016. Điều này càng trở nên quan trọng cho ngành ngân hàng Việt Nam, do ba lý do cơ bản như sau. Thứ nhất, các vấn đề của giai đoạn 1 (2011-2015) - đề án tái cấu trúc hệ thống ngân hàng Việt Nam mặc dù hầu như đã hoàn thành các chỉ tiêu cơ bản, nhưng (i) mức độ an toàn, hiệu quả của hệ thống theo tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt là theo Basel II, chưa hoàn toàn được đảm bảo; (ii) mục tiêu “Phấn 1 Email của tác giả chính: taminhanoi@gmail.com 69
2. đấu đến năm 2015 hình thành được 1 - 2 ngân hàng thương mại nhà nước đạt trình độ khu vực về quy mô, quản trị, công nghệ và khả năng cạnh tranh” chưa được hoàn thành đầy đủ; (iii) nợ xấu tuy được xử lý về dưới ngưỡng an toàn song chưa triệt để và vẫn còn nguy cơ tiềm ẩn; (iv) vấn đề cổ phần hóa các NHTM nhà nước và tiến độ thóai vốn đầu tư của DNNN trong lĩnh vực ngân hàng còn chậm (Đặng Ngọc Đức và Lê Thanh Tâm, 2016). Thứ hai, Chính phủ đã giao nhiệm vụ cho NHNN chuẩn bị nội dung cho giai đoạn 2 (2016-2020) cho đề án tái cấu trúc hệ thống, cần xử lý ngay trong năm 2016. Trong bài viết này, các tác giả sẽ (i) tổng hợp lại các mục tiêu của tái cấu trúc hệ thống ngân hàng năm 2016; (ii) phân tích, đánh giá kết quả tái cấu trúc hệ thống ngân hàng trong năm 2016 theo các mục tiêu đề ra; và (iii) đề xuất một số định hướng và giải pháp cho giai đoạn tái cấu trúc quan trọng tiếp theo (2016-2020). 2. Mục tiêu tái cấu trúc hệ thống ngân hàng năm 2016 Năm 2016 là năm đầu tiên thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016-2020, cũng là năm bản lề quan trọng để NHNN giúp Chính phủ xây dựng chiến lược tiếp tục tái cấu trúc hệ thống các TCTD. Năm 2016, dựa trên các mục tiêu kinh tế vĩ mô được Quốc hội giao, Chính phủ đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, phối hợp chặt chẽ với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế; chỉ đạo tăng trưởng dư nợ tín dụng hợp lý gắn với triển khai các biện pháp xử lý nợ xấu và kiểm soát, nâng cao chất lượng tín dụng (Mai Ngọc, 2016). Trên cơ sở đó, ngay từ đầu 2016, NHNN đã ban hành một loạt các văn bản pháp lý định hướng cho quá trình tái cấu trúc hệ thống 2017 và định hướng đến 2020 với các mục tiêu như sau (NHNN, 2016a; NHNN, 2016b): - Mục tiêu chung: Tiếp tục triển khai quyết liệt các giải pháp cơ cấu lại các tổ chức tín dụng theo mục tiêu, định hướng phát triển hệ thống các tổ chức tín dụng đến năm 2020. Triển khai xây dựng phương án cơ cấu lại cho giai đoạn 2016-2020 theo mục tiêu đã đề ra tại Quyết định 254/2012 của Thủ tướng Chính phủ (Chính phủ, 2012): Cơ cấu lại căn bản, triệt để và toàn diện hệ thống các tổ chức tín dụng để đến năm 2020 phát triển được hệ thống các tổ 70
3. chức tín dụng đa năng theo hướng hiện đại, hoạt động an toàn, hiệu quả vững chắc với cấu trúc đa dạng về sở hữu, quy mô, loại hình có khả năng cạnh tranh lớn hơn và dựa trên nền tảng công nghệ, quản trị ngân hàng tiên tiến phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu về dịch vụ tài chính, ngân hàng của nền kinh tế. Trình Thủ tướng Chính phủ Đề án “Cơ cấu lại hệ thống TCTD và xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020”. - Về xử lý các tổ chức tín dụng yếu kém và nâng cao năng lực tài chính của các TCTD: Các mắt xích còn yếu của hệ thống, bao gồm các tổ chức tín dụng, ngân hàng có hiệu quả hoạt động kém cần được tập trung xử lý một cách kiên quyết và dứt điểm. Các ngân hàng thương mại được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam mua lại hay đưa vào diện kiểm soát đặc biệt cần được quan tâm chú ý, chú trọng nghiên cứu và đề xuất các biện pháp nhằm quản lý, giám sát, cơ chế hợp lý để cơ cấu lại các đơn vị này. Tiếp tục kiện toàn mô hình tổ chức, nâng cao hiệu quả quản trị, điều hành và hệ thống kiểm soát, kiểm toán nội bộ nhằm hạn chế rủi ro và vi phạm pháp luật. Tăng cường năng lực tài chính, chất lượng tài sản, cải thiện vững chắc khả năng thanh khoản; tích cực cơ cấu lại tài sản và nguồn vốn theo hướng thu hẹp chênh lệch kỳ hạn nguồn vốn và sử dụng vốn, tăng tỷ trọng nguồn vốn có tính ổn định cao; kiểm soát chất lượng tín dụng, bảo đảm tăng trưởng tín dụng phù hợp với quy mô, cơ cấu nguồn vốn. Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động, quản trị, điều hành, cơ cấu lại và xử lý nợ xấu. Kịp thời xử lý kiến nghị của ngân hàng được NHNN mua lại bắt buộc và các TCTD yếu kém nhằm từng bước khôi phục hoạt động của các TCTD này. Tập trung theo dõi, giám sát các NHTM cổ phần hình thành sau sáp nhập, hợp nhất; tăng cường củng cố, chấn chỉnh hệ thống TCTD hợp tác, kiên quyết xử lý những Quỹ Tín dụng Nhân dân yếu kém. Chấp hành nghiêm các quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. - Về xử lý nợ xấu: Các biện pháp xử lý nợ xấu cần được triển khai nhanh chóng và quyết liệt, không lơ là để có thể tiếp tục duy trì kết quả đã đạt được trong giai đoạn trước là tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ bền vững ở mức dưới 3% theo chuẩn mực phân loại nợ Việt Nam, ngoài ra các biện pháp phòng ngừa, hạn chế nợ xấu mới phát sinh cũng cần được quan tâm, nhằm nâng cao chất 71
4. lượng tín dụng chung của toàn hệ thống. Tập trung xây dựng Đề án cơ cấu lại các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020, đẩy mạnh xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường; thực hiện phân loại các khoản nợ đã mua từ tổ chức tín dụng để có biện pháp xử lý nợ xấu một cách hiệu quả. Sớm có cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển thị trường mua, bán nợ và khuyến khích sự tham gia của các nhà đầu tư trong và ngoài nước; phát huy vai trò của Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam trong việc xử lý, thu hồi nợ xấu, bảo đảm quyền lợi của chủ nợ. Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động, quản trị, điều hành, cơ cấu lại và xử lý nợ xấu. - Về đảm bảo thanh khoản: Để duy trì an toàn ngắn hạn của hệ thống, mục tiêu cấp bách là nâng cao hiệu quả quản trị điều hành, kiện toàn bộ máy tổ chức, đặc biệt là xây dựng hệ thống kiểm soát, kiểm toán nội bộ mạnh để hạn chế rủi ro và vi phạm pháp luật. Tăng cường năng lực tài chính, chất lượng tài sản, cải thiện vững chắc khả năng thanh khoản; tích cực cơ cấu lại tài sản và nguồn vốn theo hướng thu hẹp chênh lệch kỳ hạn nguồn vốn và sử dụng vốn, tăng tỷ trọng nguồn vốn có tính ổn định cao; kiểm soát chất lượng tín dụng, bảo đảm tăng trưởng tín dụng phù hợp với quy mô, cơ cấu nguồn vốn. Chấp hành nghiêm các quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. - Về p dụng chuẩn mực Basel II: Vấn đề áp dụng các chuẩn mực, thông lệ quốc tế đã được nhấn mạnh trong định hướng chiến lược ngân hàng và mục tiêu tái cơ cấu chung từ 2012 (Chính phủ 2006; Chính phủ, 2012), như “Từng bước tiến tới thực hiện các nguyên tắc, chuẩn mực cơ bản theo chuẩn mực vốn mới (Basel II), Phát triển các hệ thống quản trị rủi ro phù hợp với các nguyên tắc, chuẩn mực của Ủy ban Basel”; “Ban hành chuẩn mực an toàn vốn phù hợp với Basel II; đổi mới, hoàn thiện các quy định an toàn hoạt động của TCTD”, Theo Chỉ thị số 01/CT-NHNN ngày 27/01/2015 của NHNN cho thấy, về mặt quản lý nhà nước đã tạo lập cơ chế, chính sách thúc đẩy các NHTM ứng dụng Basel II theo định hướng và lộ trình cụ thể đã đặt ra. Tuy vậy, chi tiết hóa về triển khai Basel II mới dừng ở bước thí điểm áp dụng (NHNN, 2014a). 72
5. 3. Phân tích và đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ tái cấu trúc hệ thống ngân hàng 2016 3.1. Kết quả đạt được Nhìn chung, các kết quả thực hiện nhiệm vụ tái cấu trúc hệ thống ngân hàng năm 2016 còn khá khiêm tốn, chưa thực sự tạo ra những sự thay đổi vể chất, giải quyết được các vấn đề cốt lõi còn tồn tại từ các năm trước. Cụ thể như sau: Tiếp tục thực hiện xử lý các TCTD yếu kém và nâng cao năng lực tài chính của các TCTD. Cụ thể: C c NHTM yếu kém được tập trung xử lý dứt điểm nhằm từng bước khôi phục hoạt động, không có NHTM nào được s p nhập hoặc mua lại th m, nhưng một số công ty tài chính được s p nhập hoặc cho ph sản trong năm 2016. Cho đến hết 2016, NHNN khẳng định “toàn bộ các TCTD yếu kém đã được nhận diện” (Nguyễn Văn Hưng, 2017). NHTMCP Đông Á bị đưa vào dạng kiểm soát đặc biệt năm 2016, là kết quả từ cuộc thanh tra toàn diện với ngân hàng này năm 2015. NHNN trưng tập một số cán bộ của BIDV tham gia Ban kiểm soát đặc biệt của DongA Bank, đồng thời chỉ định một số cán bộ có năng lực tham gia quản trị ngân hàng tạm thời. Với NHTMCP Quốc dân NCB – trong các NHTM yếu kém giai đoạn trước – việc thực hiện tự tái cơ cấu, thay đổi nhân sự và công tác quản trị điều hành trong năm 2015-2016 đã đạt được một số kết quả khả quan. Do các biện pháp cụ thể, quyết liệt của NHNN đối với các TCTD yếu kém, đi kèm với chiến lược bảo vệ hệ thống và khách hàng rõ ràng, sự ổn định của cả hệ thống ngân hàng năm 2016 được đảm bảo, không xảy ra tình trạng căng thẳng thanh khoản và không có tình trạng đổ vỡ TCTD ngoài tầm kiểm soát (NHNN, 2017a; Tô Huy Vũ và Vũ Xuân Thanh, 2017). Bên cạnh đó, hàng loạt công ty tài chính (CTTC) đã bị sáp nhập, phá sản trong năm 2016. Cụ thể: CTTC Sông Đà được sáp nhập vào MB, trở thành công ty con trong lĩnh vực tín dụng tiêu dùng; chấp thuận sáp nhập CTTC Vinaconex-Viettel vào SHB, là công ty con trong lĩnh vực tín dụng tiêu dùng; thu hồi giấy phép CTTC Cao su; thực hiện phá sản CTTC ALC II. Với một số TCTD phi ngân hàng khác thuộc sở hữu của các tập đoàn/tổng công ty, NHNN tiếp tục định hướng xử lý, chỉ đạo các đơn vị triển khai cơ cấu lại (theo hướng tìm kiếm đối tác tham gia cơ cấu lại hoặc xử lý phá sản). 73
6. Tiếp tục tăng cường kiểm so t, t i cơ cấu, gi m s t chặt chẽ hoạt động của 03 NHTM mua bắt buộc 0 đồng gồm NHTMCP Xây dựng VNCB, Đại Dương Oceanbank và Dầu khí Toàn cầu GPBank. Hai NHTMNN đã được NHNN chỉ định tham gia quản trị, điều hành ba ngân hàng này là: Viecombank (VNCB), VietinBank (Oceanbank và GPBank). Các vấn đề liên quan tới công nợ của các nhóm khách hàng lớn, xử lý tài sản bảo đảm, xử lý nợ xấu được khắc phục; các vấn đề như chi trả tiền gửi cho khách hàng, thóai vốn đầu tư, mua cổ phần, được thực hiện tốt. Do vậy, hết năm 2016, các NHTM 0 đồng này đã đạt được một số kết quả khả quan như: Bộ máy quản trị, kiểm soát, điều hành được thay đổi, kiện toàn và củng cố một bước; thanh khoản được cải thiện, đẩy lùi nguy cơ đổ vỡ; một số khoản nợ xấu được phân loại, xử lý và thu hồi dần. Nợ xấu của cả ba ngân hàng giảm 7,73% so với tháng 12/2015 (NHNN, 2017). Công t c xử lý c c vấn đề hậu s p nhập vẫn diễn ra sôi động và trong tầm kiểm so t. Các NHTMCP hình thành sau sáp nhập, hợp nhất (Pvcombank, Sacombank, SHB, SCB) tiếp tục được củng cố và hoạt động ổn định, đã và đang xây dựng phương án tái cơ cấu trong giai đoạn tiếp theo nhằm khắc phục triệt để những tồn tại, yếu kém chưa xử lý dứt điểm trong giai đoạn 2011-2015. Hầu hết các chỉ tiêu tài chính và an toàn của các tổ chức này đã được đảm bảo. C c vụ đại n lớn trong ngành ngân hàng đưa ra tòa xử đều đã diễn ra trong năm 2016 như vụ đại án Agribank thiệt hại hơn 3200 tỷ2, vụ đại án VNCB hơn 9000 tỷ3, vụ Ocean Bank 1500 tỷ4. Các vụ bắt giữ hai cựu cán bộ quản lý cấp cao của hai NHTM trong năm 2016 là NHTMCP Phát triển Nhà Đồng bằng sông Cửu Long (MHB)5 và NHTMCP Dầu khí Toàn cầu (GPBank)6 phản ánh là hậu quả của những năm trước và cho thấy công cuộc tái cấu trúc các TCTD vẫn đang tiếp tục và vẫn còn nhiều việc cần phải thực 2 3 4 5 Đầu tháng 2, hai lãnh đạo Ngân hàng thương mại cổ phần Phát triển nhà Đồng bằng sông Cửu Long (MHB) là ông Huỳnh Nam Dũng (60 tuổi), nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị MHB và ông Nguyễn Phước Hòa (60 tuổi), nguyên Tổng Giám đốc MHB và 7 cán bộ tại Công ty cổ phần chứng khoán Ngân hàng phát triển nhà Đồng bằng sông Cửu Long (MHBS) bị khởi tố, bắt tạm giam do làm trái quy định trong việc mua bán trái phiếu Chính phủ, tự doanh chứng khoán gây thiệt hại hàng trăm tỷ đồng. 6 Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an trong tháng 3 tống đạt quyết định khởi tố bị can, tạm giam ông Phạm Quyết Thắng (43 tuổi, nguyên Tổng Giám đốc Ngân hàng thương mại cổ phần Dầu khí toàn cầu - GP Bank) để điều tra hành vi cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng. Bị khởi tố cùng tội danh với ông Thắng có ông Nguyễn Anh Dung (39 tuổi, kế toán trưởng GP Bank), ông Nguyễn Ngọc Nam (Giám đốc Công ty TNHH & CN Sao Bắc), ông Hoàng Công Hợp (Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng và phát triển hạ tầng Thành Trung). Gần một năm trước, khi vụ án được khởi tố, nguyên Chủ tịch và Phó Chủ tịch của GP Bank là ông Tạ Bá Long, ông Đoàn Văn An đã bị bắt đầu tiên. Cơ quan tố tụng xác định các nghi can đã gây thiệt hại cho ngân hàng hơn 5.500 tỷ đồng, trong đó gốc 3.900 tỷ, lãi 1.600 tỷ. Ông Long, An là chủ mưu, những người còn lại là đồng phạm. Nguồn: 74
7. hiện để hệ thống ngân hàng có thể đạt được các mục tiêu an toàn, dần hướng theo thông lệ quốc tế. Bảng 1: Một số kết quả hoạt động cơ bản của các TCTD Việt Nam 2016 Đơn vị: tỷ VND, % Tổng tài sản Vốn tự có Vốn điều lệ Tỷ lệ Tỷ lệ vốn an ngắn Loại toàn hạn Tốc độ Tốc độ Tốc độ hình Số tuyệt Số tuyệt Số tuyệt vốn cho tăng tăng tăng TCTD đối đối đối tối vay trưởng trưởng trưởng thiểu trung, CAR dài hạn (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) Toàn hệ 8,242,621 12.61 629,845 8.97 476,692 3.57 12.73 34.69 thống Trong đó: NHTM Nhà 3,735,291 13.05 226,226 11.26 137,216 0.09 9.81 37.67 nước NHTM Cổ 3,260,610 11.35 250,884 6.15 198,895 2.54 11.76 40.36 phần NH Liên doanh, 862,251 14.12 129,422 10.46 103,965 10.66 32.67 nước ngoài Nguồn: NHNN (2017b). Mặc dù còn một số vấn đề cụ thể, nhìn chung, các chỉ tiêu cơ bản của hệ thống TCTD đều tăng trưởng hơn so với năm 2015 về cả tổng tài sản, vốn tự có, vốn điều lệ (mặc dù mức tăng vốn điều lệ của các NHTMNN hầu như không đáng kể - 0,09%). Các tỷ lệ đảm bảo an toàn chung (CAR), đều được giữ ở mức cao hơn so với quy định tối thiểu. Về xử lý nợ xấu Vấn đề nợ xấu được phân tích trên các giác độ về khung pháp lý và kết quả xử lý nợ xấu năm 2016. 75
8. Khung pháp lý về xử lý nợ xấu và thị trường mua bán nợ xấu đã được bổ sung và điều chỉnh: Trong năm 2016, NHNN đã rất tích cực hoàn thiện khung pháp lý về xử lý nợ xấu, thúc đẩy phát triển thị trường mua bán nợ.7 Điều này được kỳ vọng góp phần thúc đẩy, khuyến khích TCTD bán nợ xấu cho VAMC theo giá trị thị trường, khuyến khích các chủ thể tham gia thị trường mua bán nợ một các công khai, minh bạch và bình đẳng nhưng vẫn đảm bảo quản lý chặt chẽ các khoản nợ. Tuy vậy, hiệu quả thực sự đối với các văn bản này cho thị trường mua bán nợ xấu và mức độ hấp dẫn với các nhà đầu tư trong nước – nước ngoài trong năm 2016 chưa rõ. Điểm đột phá của Quyết định 618 chỉ là việc cho phép VAMC được phối hợp với các nhà đầu tư nước ngoài để thu hút nguồn vốn và kinh nghiệm định giá, xử lý các khoản nợ xấu mua theo giá thị trường. Tuy nhiên, nhà đầu tư nước ngoài có mặn mà với điểm “đột phá” này hay không lại là chuyện khác, nếu họ vẫn thấy chưa có thị trường mua bán nợ minh bạch và hiệu quả ở Việt Nam thì vấn đề xử lý tận gốc nợ xấu vẫn chỉ là kế hoạch. Kết quả xử lý nợ xấu có bước đầu khả quan, c c phương ph p xử lý nợ xấu tích cực và chủ động đã được áp dụng nhiều hơn. NHNN đã tích cực chỉ đạo các TCTD tăng cường phân loại nợ, trích lập dự phòng rủi ro đúng theo quy định; xử lý nợ xấu, nâng cao chất lượng tín dụng, hạn chế nợ xấu mới phát sinh. Do vậy, tỷ lệ nợ xấu tính đến cuối tháng 11/2016 là 2,46%, như kế hoạch dưới 3% vào đầu 2016. Các hình thức xử lý nợ xấu năm 2016 cũng có sự thay đổi theo chiều hướng tích cực, chủ động, đa dạng và bền vững hơn. 7 NHNN đã tham mưu cho Chính phủ ban hành Nghị định số 18/2016/NĐ-CP ngày 18/3/2016 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 53/2013/NĐ-CP về thành lập và tổ chức hoạt động của Công ty Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam (Chính phủ, 2016c), Nghị định số 69/2016/NĐ-CP ngày 1/7/2016 quy định về điều kiện kinh doanh, mua bán nợ. Đồng thời, NHNN trực tiếp ban hành Thông tư 08/2016/TT-NHNN sửa đổi quy định về việc mua, bán và xử lý nợ xấu của VAMC. 76
9. Hình 1: Kết quả xử lý nợ xấu ngành Ngân hàng theo các hình thức giai đoạn 2012-2016 Đơn vị: % 2016 2012 - 2015 Nguồn: Nguyễn Mạnh Hùng (2017). Cụ thể, các biện pháp xử lý không còn chỉ tập trung vào bán nợ cho VAMC như giai đoạn 2012-2015 (giảm từ 42,17% giai đoạn 2012-2015 xuống 33,81% năm 2016), hình thức bán nợ cho các đơn vị khác được sử dụng nhiều nhất (35,25% năm 2016 so với 3,21% giai đoạn 2012-2015). Hình thức khách hàng tự trả nợ đã tăng lên 28,25% so với mức 18,63% giai đoạn 2012-2015. Như vậy, các hình thức chủ động và trực tiếp của NHTM đã giúp cho việc xử lý nợ xấu nhanh và cụ thể hơn, không phụ thuộc quá nhiều vào nhà nước. Về đảm bảo thanh khoản Năm 2016 là năm thành công về đảm bảo thanh khoản của hệ thống các TCTD. Mức độ thanh khoản dồi dào được giữ vững cả năm, trong khi lãi suất huy động có xu hướng ổn định và giảm dần, tạo điều kiện cho việc giảm lãi suất cho vay của các TCTD đối với khách hàng. 77
10. Hình 2: Tỷ lệ cấp tín dụng so với nguồn huy động của hệ thống các TCTD năm 2016 Đơn vị: % Nguồn: NHNN (2017c) Tỷ lệ cấp tín dụng so với nguồn huy động trong các tháng đều ở mức dưới 90%. Tuy vậy, có một số thời điểm hệ thống có sự căng thẳng thanh khoản nhất định ở đầu quý II khi lãi suất liên ngân hàng tăng 1%, và cuối năm 2016 – gần dịp Tết - khi lãi suất qua đêm tăng gần gấp đôi. Nguyên nhân xuất phát từ nhóm các NHTM có tỷ lệ cấp tín dụng so với nguồn vốn huy động và tỷ lệ sử dụng vốn ngắn hạn cho vay trung, dài hạn cao hơn mức dự kiến điều chỉnh Thông tư 36. Mặt khác, lãi suất của thị trường tiền tệ liên ngân hàng thời gian qua tăng chủ yếu do áp lực từ tăng lãi suất huy động trên thị trường 1, bởi các NH đang tăng dự trữ vốn phục vụ cho nhu cầu tín dụng tăng cao hơn trong giai đoạn Tết và chuẩn bị thực hiện Thông tư 06/2016 sửa đổi thông tư 36. Tuy vậy, các vấn đề thanh khoản này mang tính thời điểm và thể hiện cung – cầu thị trường, không tạo ra rủi ro thanh khoản của hệ thống. 78
11. Vấn đề áp dụng chuẩn mực Basel II được tiếp tục quan tâm thông qua một số động thái cụ thể Thứ nhất, việc ban hành Thông tư 06/2016/TT-NHNN sửa đổi thông tư 36 thể hiện phần nào quyết tâm của NHNN trong tăng cường áp dụng Basel II trong quản lý an toàn vốn, trong đó tập trung vào các vấn đề: tăng cường quản lý thanh khoản (thông qua giảm tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn để cho vay trung dài hạn theo lộ trình cụ thể, thay đổi cách tính và mức duy trì các tỷ lệ thanh khoản), tăng chất lượng tài sản theo hướng an toàn hơn (tăng tỷ lệ rủi ro của các khoản phải đòi từ đầu tư bất động sản). Cuối 2016 thông tư về tỷ lệ an toàn vốn Basel II dựa trên phương pháp cơ bản đối với các ngân hàng thương mại8 gồm: quy định chi tiết về quản lý các loại rủi ro, trong đó có các rủi ro mới như rủi ro thị trường, rủi ro danh tiếng, rủi ro chiến lược; các hình thức tín dụng mới như tín dụng chuyên biệt, repos, xếp hạng tín nhiệm quy trình đánh giá mức độ đủ vốn nội bộ (ICCAP) làm cơ sở pháp lý cho việc thực hiện trụ cột 2 của Basel II (NHNN, 2016e). Tuy vậy, thông tư này sẽ chỉ có hiệu lực từ 1/1/2020. Thứ hai, 10 NHTM được lựa chọn thí điểm thực hiện phương pháp quản trị vốn và rủi ro theo chuẩn Basel II9 trong năm 2016 vẫn đang tiếp tục khẩn trương thực hiện các biện pháp khác nhau về nhân lực, công nghệ và kế hoạch, hướng tới hoàn thành thí điểm năm 2018 (Phan Thị Linh, 2016; Ngọc Toàn, 2016). Về nội dung chuẩn bị trình Chính phủ Đề án “Cơ cấu lại hệ thống TCTD và xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 NHNN đã hoàn thành bản đề án tổng thể này dựa trên kết quả đánh giá tổng thể ngành ngân hàng và định hướng cho hoạt động tái cấu trúc thời gian tới. Bản đề án đã được trình Chính phủ để lấy ý kiến các cơ quan có liên quan. 8 Thay thế một phần nội dung Thông tư 36/2014/TT-NHNN và Thông tư 06/2016/TT-NHNN về các tỷ lệ đảm bảo an toàn, thông tư 44/2011/TT-NHNN về hệ thống kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ của TCTD, chi nhánh NHNN. 9 Thực hiện Nghị quyết số 19/NQ-CP ngày 18/03/2014, NHNN cũng định hướng rõ ràng về việc triển khai Basel II thông qua việc ban hành Công văn 1601/NHNN-TTGSNH ngày 17/3/2014 về việc thực hiện Hiệp ước vốn Basel II; 10 NHTMCP đã được NHNN lựa chọn để thí điểm thực hiện phương pháp quản trị vốn và rủi ro theo chuẩn Basel II, gồm: BIDV, Vietinbank, Vietcombank, Techcombank, ACB, VPBank, MB Bank, Maritime Bank, Sacombank, VIB. Dự kiến đến năm 2018, cả 10 ngân hàng này sẽ hoàn thành việc thí điểm Basel II, sau đó sẽ mở rộng áp dụng Basel II với các NHTM khác trong cả nước. 79
12. 3.2. Hạn chế Như đã đề cập ở trên, mặc dù với khá nhiều những kết quả đạt được, có thể đánh giá năm 2016 là năm chưa có nhiều đột phá, thay đổi đáng kể đạt được trong quá trình tài cấu trúc. Cụ thể, định hướng đã đặt ra cho giai đoạn 2016 – 2020 chưa được thể hiện rõ trong các kết quả, các vấn đề còn tồn tại ở giai đoạn trước cũng chưa được giải quyết dứt điểm. Cụ thể như sau: a. Vấn đề nâng cao năng lực tài chính của các TCTD hầu như chưa được xử lý, với mức tăng trưởng vốn tự có và sinh lời đều thấp hơn so với giai đoạn 2011-2015 và các quốc gia khác trong khu vực. Hầu hết các TCTD vẫn chưa tăng được vốn như kỳ vọng trong năm 2016. Tỷ lệ tăng trưởng vốn tự có của cả hệ thống đạt 11,2%, trong khi tăng trưởng vốn điều lệ 3,57%, chỉ ở mức trung bình so với các năm trước, không có sự bứt phá để đạt yêu cầu như mục tiêu đã đề ra từ giai đoạn 2011-2015 “hình thành được 1 - 2 ngân hàng thương mại nhà nước đạt trình độ khu vực về quy mô, quản trị, công nghệ và khả năng cạnh tranh”. Theo The Banker, mức tăng vốn cấp 1 của các ngân hàng Việt Nam chỉ đạt 4,54% năm 2016, thấp nhất trong các quốc gia Đông Nam Á (Linh Lan, 2016; The Banker, 2017). Nguyên nhân chính xuất phát từ (i) định hướng giảm số lượng ngân hàng và tăng năng lực tài chính chưa được cụ thể hóa thành mục tiêu cụ thể với các lộ trình/hành động chính sách chi tiết; (ii) áp lực yêu cầu tăng vốn với các NHTM từ các quy định pháp lý không cao, do quy định về vốn pháp định của ngân hàng không thay đổi trong 5 năm qua, ở mức tối thiểu 3.000 tỷ đồng; các chỉ tiêu về an toàn vốn tối thiểu cũng không thay đổi nhiều; và (iii) khả năng tăng vốn của các NHTM thông qua thu hút các nhà đầu tư khá hạn chế, các đối tác đầu tư nước ngoài chiến lược còn khá dè dặt trong việc mua cổ phần của các NHTM, trong khi thị trường chứng khoán kém phát triển. 80
13. Bảng 2: Năng lực tài chính của các TCTD Việt Nam, giai đoạn 2012-2016 Chỉ tiêu 2012 2013 2014 2015 201610 Vốn tự có (tỷ VND) 425,982 466,926 497,236 559,288 629,845 Vốn điều lệ (tỷ VND) 392,152 423,983 435,649 460,279 476,692 Tăng trưởng 8.12 2.75 5.65 3.57 vốn điều lệ (%) Tăng trưởng 11.24 8.77 6.10 11.09 11.20 vốn tự có (%) ROA (%) 0.62 0.49 0.51 0.52 0.29 ROE (%) 6.31 5.18 5.49 6.26 3.54 Nguồn: Tác giả tính toán từ NHNN (2017b), Trần Thọ Đạt (2015) Bên cạnh đó, khả năng sinh lời của các TCTD Việt Nam năm 2016 có xu hướng giảm sút. ROE từ 6,26% năm 2015 xuống 3,54% năm 2016, trong khi ROA giảm thấp nhất – chỉ đạt 0,29% năm 2016 – thấp hơn tất cả các năm trong giai đoạn tái cấu trúc 2011-2015. Tỷ lệ sinh lời của hệ thống các TCTD Việt Nam cũng thấp hơn nhiều so với khu vực và thế giới. Hình 3: So sánh ROE của các TCTD Việt Nam với khu vực và thế giới năm 2016 Nguồn: The Bankers (2017) 10 Tính đến 30/11/2016, đã loại bỏ các TCTD có vốn chủ sở hữu âm. 81
14. Mặc dù Việt Nam không lọt top 10 hệ thống ngân hàng có mức sinh lời thấp nhất năm 2016 trên thế giới11, nhưng vẫn là một trong các nền kinh tế có mức sinh lời rất thấp so với khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (ROE = 16,05%) và trung bình chung trên thế giới (13,7%). Lý do chính của việc thu nhập thấp (i) nguồn thu nhập của các TCTD chưa đa dạng và vẫn phụ thuộc vào các hoạt động truyền thống - trung bình trên 70% là từ tín dụng (Kim Tiền, 2017), các hoạt động phi tín dụng vẫn chưa phát triển; (2) chi phí cao, đặc biệt là chi phí trích lập dự phòng rủi ro tín dụng vẫn còn ở mức cao do nợ xấu tại ngân hàng, cũng như nợ xấu đã bán cho VAMC; (3) năng suất lao động của ngành ngân hàng Việt Nam nhìn chung còn tương đối thấp, mức độ áp dụng công nghệ chưa cao. Trong khi đó, một số trường hợp về rủi ro hoạt động trong internet banking và mobile banking của một số NHTM lớn tại Việt Nam năm 2016 làm lòng tin của khách hàng đối với các dịch vụ này chưa được hoàn toàn bảo đảm, là lời cảnh báo cho các NHTM về lỗ hổng quản lý rủi ro e-banking12 (Hạnh Nhung, 2016). b. Tỷ lệ nợ xấu còn giảm thấp và chưa hoàn toàn minh bạch, quy mô nợ xấu được xử lý chưa như kỳ vọng, quá trình xử lý nợ xấu vẫn còn chậm. Hai vấn đề lớn của nợ xấu là: Thứ nhất, tỷ lệ nợ xấu năm 2016 giảm chậm chạp, mặc dù được kiểm soát ở mức an toàn theo mục tiêu đề ra dưới 3%. Hơn nữa, mức độ minh bạch của dữ liệu nợ xấu đối với một số NHTM còn chưa rõ, nên con số tỷ lệ nợ xấu thực sự như thế nào luôn là vấn đề nóng. Theo Ban Kinh tế Trung ương (2017), chất lượng tài sản giữa các ngân hàng trong hệ thống có sự phân hóa lớn và tính minh bạch còn hạn chế. Cụ thể, hai khoản mục “Phải thu lãi và phí”; và các khoản phải thu khác, trong đó có cả nợ gốc phải thu được chuyển sang nên thứ ba khác nằm trong khoản mục “tài sản Có khác” chiếm tỷ trọng lớn trong bảng 11 10 quốc gia có hệ thống ngân hàng sinh lợi kém nhất trên thế giới năm 2016 theo thứ tự là: Hy Lạp, Cyprus,Azerbaijan, Tây Ban Nha, Ukraine, Bulgaria, Uzbekistan, Slovakia, Bermuda, Gabon. Như vậy, có tới 5/10 quốc gia này là các quốc gia chuyển đổi của Đông Âu. Nguồn: The Bankers (2017) 12 Mặc dù vấn đề rủi ro hoạt động liên quan tới dịch vụ e-bankings (ATM, SMS banking, internet banking trên nền tảng thẻ) đã có từ lâu tại Việt nam, nhưng với vụ một khách hàng Vietcombank bị truy cập vào trang web nhái và bị lừa đảo 500 triệu VND khi sử dụng internet banking (trong đó 300 triệu VND đã được ngân hàng thu hồi) đêm ngày 3/8/201612, rủi ro e-bankings trở nên nóng hơn bao giờ hết. Sau vụ scandal này, nhiều ngân hàng đã phát đi thông báo về việc cảnh báo thủ đoạn lừa đảo qua dịch vụ ngân hàng điện tử. 82
15. cân đối của một số ngân hàng. Đây chính là phần giấu “nợ xấu” mà NHTM không muốn phân loại trong khoản mục tín dụng. Thứ hai, quá trình xử lý nợ xấu vẫn chậm và chưa triệt để, việc xử lý các khoản nợ xấu đã mua từ các TCTD của VAMC diễn ra khá chậm chạp, kết quả thu hồi nợ còn tương đối thấp. Tổng số nợ bán cho VAMC chưa xử lý được là 224.000 tỷ đồng (chiếm 85% nợ xấu bán cho VAMC, và chiếm khoảng 4,3% tổng tín dụng) và thấp hơn so với cùng kỳ năm 2015 (Mai Trinh, 2017). Các nguyên nhân chính là (i) các khoản nợ bán cho VAMC giảm, việc xử lý nợ xấu đã mua của các TCTD tại VAMC còn nhiều khó khăn vướng mắc do những rào cản về pháp lý khi xử lý tài sản bảo đảm, gồm 3 nhóm khó khăn vướng mắc như tờ trình báo cáo của NHNN tới Thủ tướng Chính phủ: vướng mắc do thiếu quy định của pháp luật13, vướng mắc do quy định của pháp luật chưa phù hợp14, và vướng mắc do cách hiểu, áp dụng của cơ quan có thẩm quyền15; (ii) bán, phát mại tài sản đảm bảo để thu hồi nợ ở mức thấp, hầu hết các tài sản bảo đảm của khách hàng là bất động sản, trong khi đó các dự án bất động sản trước đây vẫn chưa bán được; (iii) nợ xấu mới phát sinh trong bối cảnh kinh tế vĩ mô chưa có nhiều cải thiện, hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp còn nhiều khó khăn; (iv) một số khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ đã hết thời gian cơ cấu nhưng khách hàng không thanh toán được; (v) thị trường mua bán nợ chưa phát triển ở Việt Nam như kỳ vọng do việc xử lý nợ xấu vẫn đa phần sử dụng cơ chế mà không có tiền mặt thực được chi ra nên vẫn trong vòng luẩn quẩn, chưa dứt điểm (NHNN, 2017a). c. Việc thực hiện Basel II còn chậm chạp, chưa có kết quả rõ ràng cụ thể: Sự thay đổi của thông tư 06/2016 bị đánh giá là không có gì đột phá, chưa giúp đẩy nhanh lộ trình áp dụng chuẩn mực Basel II cho hệ thống ngân hàng Việt Nam. Cụ thể: Thứ nhất, mặc dù cách tính vốn cấp 1 và vốn cấp 2 13 Vướng mắc do chưa có hướng dẫn cụ thể về tiêu chí xác định thành viên hộ gia đình, thủ tục thụ lý vụ án trong trường hợp bị đơn, người có quyền lợi liên quan cố tình trốn tránh, không có mặt theo giấy triệu tập của tòa án; vướng mắc khí VAMC nhận bảo đảm bằng quyền sử dụng đất, chưa có quy định về định giá khoản nợ. 14 Vướng mắc do quy định bất hợp lý về phí thi hành án; vướng mắc về thứ tự ưu tiên khi xử lý TSBĐ; quy định pháp luật về thu giữ tài sản để xử lý; về điều kiện chuyển nhượng dự án bất động sản; về việc khấu trừ thuế; quy định về việc lựa chọn tổ chức bán đấu giá tại Thông tư số 18/2014/TT-BTP của Bộ Tư pháp. 15 Vướng mắc trong cách hiểu quy định về biện pháp thế chấp và biện pháp bảo lãnh quyền sử dụng đất, cách hiểu về chủ thể được ủy quyền, áp dụng không đúng quy định về xử lý tài sản bảo đảm của bên thứ ba khi doanh nghiệp bị phá sản. 83
16. khá tương đồng với Basel, nhưng phần mẫu số mới chỉ xác định rủi ro tín dụng (việc tăng tỷ lệ quy đổi rủi ro các khoản phải đòi từ kinh doanh bất động sản là một ví dụ), chưa tính đến rủi ro tác nghiệp và rủi ro thị trường (theo chuẩn Basel II). Thứ hai, Thông tư 06 chưa có bước tiến về khống chế rủi ro tổng thể, mà chỉ đi vào việc khống chế từng chỉ tiêu rủi ro đơn lẻ. Thứ ba, Basel II và III tập trung rất nhiều vào vấn đề quản trị thanh khoản (chẳng hạn, tỷ lệ khả năng chi trả tăng từ 60% đến 100% từ 2015 đến 2019), nhưng Thông tư 06 không sửa đổi vấn đề này. Thứ tư, về lâu dài, quy định gia tăng tỷ lệ mua, đầu tư trái phiếu Chính phủ so với nguồn vốn ngắn hạn bình quân của tháng liền kề chứa nhiều rủi ro và mâu thuẫn với tỷ lệ sử dụng nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn. Thông tư 41/2016 là cơ sở để các NHTM chuẩn bị các nội dung ứng dụng Basel II trong tính tỷ lệ CAR, nhưng chỉ có hiệu lực từ 1/1/2020 và áp dụng riêng cho ngân hàng. Do vậy, việc thực hiện lộ trình thực hiện Basel II cho 10 NHTM đến 2018 nói riêng và các NHTM Việt Nam nói riêng cần sự quyết liệt và các hành động, chương trình cụ thể hơn nữa. 4. Định hƣớng và một số đề xuất tăng cƣờng tái cấu trúc hệ thống các TCTD năm 2017 và những năm tiếp theo 4.1. Định hướng Các định hướng đối với vấn đề tái cấu trúc hệ thống các TCTD năm 2017 và những năm tiếp theo được thống nhất với dự kiến đề án “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020”. NHNN đã chi tiết hóa một số định hướng chủ chốt như sau: - Tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại các khối TCTD, trong đó, bảo đảm NHTM nhà nước đóng vai trò là lực lượng chủ đạo, chủ lực trong quá trình cơ cấu lại hệ thống các TCTD cũng như bảo đảm sự ổn định trên thị trường tiền tệ và an toàn của hệ thống. - Tiếp tục xử lý các TCTD yếu kém, tiềm ẩn rủi ro gây mất an toàn hệ thống. Triển khai thực hiện phương án phá sản (nếu được Bộ Chính trị chấp thuận) nhằm xử lý dứt điểm QTDND yếu kém, không để lây lan, ảnh hưởng đến an ninh chính trị tại các địa phương. - Tiếp tục triển khai quyết liệt các giải pháp xử lý nợ xấu. Theo dõi chặt chẽ tiến độ xử lý nợ xấu của từng TCTD, đẩy mạnh việc xử lý nợ xấu theo cơ 84
17. chế thị trường và nợ xấu đã được VAMC mua. Hoàn thiện cơ chế và tăng vốn cho VAMC. Phát huy vai trò của VAMC trong việc phối hợp với khách hàng, các TCTD, các cấp chính quyền địa phương để tập trung và xử lý nợ xấu của các TCTD một cách triệt để, đặc biệt nợ xấu tại một số NHTM yếu kém, TCTD có nợ xấu trên 3%, kết hợp với sử dụng nguồn lực xã hội, ngân sách nhà nước để xử lý nợ xấu. - Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện căn bản, đồng bộ khung pháp lý về an toàn hoạt động ngân hàng, tái cơ cấu và xử lý nợ xấu phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế và quy định của các luật NHNN, TCTD, Thanh tra. - Tăng cường công tác thanh tra, giám sát nhằm phát hiện và cảnh báo kịp thời những sai phạm, rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động của TCTD. Thực hiện chủ trương cấp phép thận trọng, linh hoạt trong việc thành lập TCTD, chi nhánh NH nước ngoài, chi nhánh TCTD nhằm hỗ trợ cho việc thực hiện mục tiêu cơ cấu lại, xử lý nợ xấu của các TCTD” NHNN (2017a). 4.2. Một số đề xuất a. Với NHNN a.1. Về vấn đề tăng cường năng lực tài chính Chọn lựa mô hình phát triển hệ thống ngân hàng phù hợp và quyết liệt thực hiện trong thời gian sớm. Trên thế giới có hai mô hình: Mô hình thứ nhất là “mô hình tập trung”, với số lượng ngân hàng ít hơn nhưng quy mô mỗi ngân hàng lớn hơn. Mô hình này được các quốc gia trong khu vực như Nhật Bản, Singapore, Trung Quốc, và các quốc gia Châu Âu áp dụng. Mô hình thứ hai là “mô hình phân tán”, với nhiều ngân hàng và TCTD khác đa dạng, trong đó có rất nhiều ngân hàng nhỏ độc lập. Hiện nay Mỹ là quốc gia theo đuổi mô hình 2 rõ nét nhất. Theo ý kiến của nhiều chuyên gia quốc tế trong và ngoài nước, cũng như phân tích chung của nhóm tác giả, mô hình 1 phù hợp hơn với Việt Nam. Cụ thể hóa thành mục ti u cụ thể với c c lộ trình/hành động chính s ch chi tiết về vấn đề giảm số lượng ngân hàng, tăng quy mô ngân hàng. Khuyến khích các NHTM mạnh với lợi nhuận cao thực hiện các hoạt động sáp nhập và mua lại, tăng cường thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Ban hành lộ trình tăng vốn pháp định của NHTM lên tối thiểu bằng mức trung bình trong khu vực Đông Nam Á đến 2020. 85
18. Ban hành quy trình cụ thể trong xử lý c c TCTD yếu kém, không nên gây áp lực NHTM mạnh phải mua NHTM yếu, hoặc các NHTM yếu phải sáp nhập với nhau, vì điều đó có thể gây ảnh hưởng tới chất lượng hoạt động của NHTM mạnh, trong khi các vấn đề của NHTM yếu không thể giải quyết được. Hiện nay, NHNN đã có dự thảo gồm 9 bước để xử lý các TCTD yếu kém (Linh Linh, 2017), trong đó có thể thực hiện phá sản các ngân hàng thực sự yếu kém. Tuy vậy, dự thảo này cần được làm rõ cơ sở xây dựng, đặc biệt theo các thông lệ quốc tế và mô hình hệ thống ngân hàng mà Việt Nam hướng tới, lấy ý kiến, chính thức hóa với lộ trình đầy đủ để đưa vào thực hiện. Chỉ đạo các TCTD xây dựng, triển khai phương án cơ cấu lại và xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 một cách đầy đủ, bảo đảm theo mục tiêu, giải pháp, lộ trình đã đề ra trong Đề án (sau khi được phê duyệt). a.2. Về xử lý nợ xấu. Có thể nói, đây là kiến nghị trọng tâm mà NHNN cần thực hiện trong năm 2017 và những năm tới, cụ thể như sau: Hoàn thành nhiệm vụ hỗ trợ Quốc hội xây dựng luật riêng về cơ cấu lại TCTD và xử lý nợ xấu, cơ sở để giải quyết nợ xấu hiện tại một cách dứt điểm và ngăn ngừa nợ xấu mới phát sinh, đặc biệt là vấn đề xử lý tài sản bảo đảm do Luật TCTD vướng mắc với rất nhiều luật khác như Luật Thừa kế, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Đất đai, Luật Nhà ở Không thể sửa một loạt luật để phục vụ cho việc xử lý nợ xấu, và nếu đặt giả thiết sau khi sửa luật để xử lý xong nợ xấu, lại hồi phục theo nội dung hiện hành, cũng là việc khó có thể chấp nhận. Đó là lý do tại sao để hỗ trợ NH xử lý nợ xấu nói riêng và tái cơ cấu nói chung, xây dựng một luật riêng về xử lý nợ xấu, tập trung vào các khoản nợ xấu hình thành trong giai đoạn 2007-2013. Với các khoản nợ xấu trong giai đoạn đó, còn nợ phát sinh trong giai đoạn tháng 7/2013 trở lại đây, nếu không quá khó khăn, có thể áp dụng theo pháp luật hiện hành (Nguyễn Đức Kiên, 2016). Kết hợp c c nguồn lực và c c biện ph p kh c nhau để xử lý nợ xấu: dùng ngân sách, chuyển nợ xấu thành vốn góp, chứng khoán hóa nợ xấu, cân nhắc kỹ lưỡng những mặt thuận lợi và không thuận lợi khi thực hiện các giải pháp. Mặt khác, cùng với việc lên phương án xử lý dứt điểm, không thể để một mình ngân hàng loay hoay xử lý nợ xấu, bởi nợ xấu có ảnh hưởng nghiêm 86
19. trọng đến tăng trưởng kinh tế. Do vậy, cả xã hội cần chung tay cùng hệ thống ngân hàng xử lý nợ xấu trên tinh thần công khai, minh bạch (Mai Trinh, 2017). Quyết liệt hơn nữa trong xử lý nợ xấu tại VAMC. Chính phủ có thể giao VAMC để mua nợ xấu của các ngân hàng theo tiêu chí sau: Thứ nhất là mua theo giá thị trường chứ không phải mua trên giá trị sổ sách; Thứ hai là trả bằng tiền mặt chứ không phải trả bằng trái phiếu đặc biệt; Thứ ba mua đứt bán đoạn. Nếu như các ngân hàng đã bán cho VAMC thì đây thuộc tài sản quản lý và công ty này hoàn toàn có thể bán cho các cá nhân, tổ chức nào muốn mua thì nợ xấu mới xử lý hiệu quả được. Chứ như hiện nay, mọi cơ chế về xử lý nợ xấu đang vướng rất nhiều vấn đề. Trong khi nợ xấu đã bán cho VAMC nhưng các ngân hàng vẫn phải chịu trách nhiệm về khoản nợ này, còn VAMC sẽ quản lý tài sản đảm bảo, thế nên dẫn đến sự chồng chéo khiến nợ xấu không thể giải quyết được như hiện nay. a.3. Về tăng cường đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác thanh tra giám sát ngân hàng: Đây là giải pháp mấu chốt để nâng cao khả năng cảnh báo sớm của NHNN đối với các rủi ro tiềm ẩn mang tính hệ thống, ngăn ngừa nguy cơ vi phạm pháp luật của các TCTD, đảm bảo tính an toàn và lành mạnh của cả hệ thống. Cần hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng, chọn lựa mô hình phù hợp với yêu cầu thực tiễn của Việt Nam và theo các thông lệ quốc tế. Nâng cao hiệu quả giám sát an toàn vi mô (như tăng cường áp dụng FSIs hoặc CAMELS) và an toàn vĩ mô (tăng cường ứng dụng các mô hình stress testing, scenario analysis, các mô hình cảnh báo sớm EWS), triển khai các công cụ và phương pháp giám sát rủi ro mới, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin. Đổi mới hoạt động thanh tra giám sát, phát triển các sổ tay thanh tra giám sát (manuals) chi tiết và cập nhật, kết hợp thanh tra chấp hành (compliance) với thanh tra giám sát trên cơ sở rủi ro (risk-based) theo thông lệ, chuẩn mực quốc tế. 87
20. a.4. Về thực hiện Basel II: Hoàn thiện khung pháp lý cho việc thực hiện Basel II thông qua hướng dẫn chi tiết đối với các ngân hàng thương mại về Thông tư 41/2016 về tỷ lệ an toàn vốn theo chuẩn mực vốn Basel II, bước đầu áp dụng phương pháp cơ bản. Phát triển các các giải pháp về xây dựng cơ sở thông tin dữ liệu toàn hệ thống phục vụ triển khai Basel II. Tiếp tục theo dõi, thực hiện đánh giá kết quả hoạt động và tác động đối với các TCTD thí điểm Basel II, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm chung cho ngành ngân hàng. Ban hành các quy định, hướng dẫn cho các TCTD thực hiện theo từng giai đoạn trong lộ trình triển khai Basel II tại Việt Nam. b. Với c c TCTD Thực hiện đề n t i cơ cấu giai đoạn 2016-2020: Các TCTD cần xây dựng, triển khai quyết liệt phương án cơ cấu lại và xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020; tăng cường các biện pháp về quản trị, kiểm soát rủi ro để hạn chế nợ xấu mới phát sinh, phân loại nợ và trích lập dự phòng đầy đủ, minh bạch. Nâng cao chất lượng công t c quản trị điều hành, tiến dần tới thông lệ chuẩn mực quốc tế. Cải thiện hoạt động của hội đồng quản trị, ban điều hành, ban kiểm soát và mối quan hệ độc lập giữa ba đơn vị này. Nâng cao hơn nữa chất lượng công tác kiểm soát, kiểm toán nội bộ. Tập trung khắc phục vấn đề sở hữu chéo, sở hữu cổ phần, cổ đông chi phối, tăng công khai minh bạch các vấn đề liên quan tới sở hữu cổ phần, kết quả hoạt động kinh doanh cũng như chất lượng các thông tin được công bố. Đa dạng hóa hoạt động kinh doanh, ph t triển ứng dụng công nghệ fintech, đặc biệt với các dịch vụ phi tín dụng như thanh toán, phái sinh và ngân hàng xanh. Tăng cường năng lực tài chính thông qua tăng hiệu quả hoạt động, tăng uy tín trên thị trường, thu hút các nhà đầu tư và khách hàng một cách bền vững. Hoàn thiện công t c quản lý rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng và rủi ro hoạt động. Ứng dụng linh hoạt và hiệu quả các công cụ quản lý rủi ro hiện đại theo Basel II. Tập trung rà soát, đánh giá đầy đủ chính xác thực trạng tình hình tín dụng trong các lĩnh vực có nguy cơ rủi ro cao, và các loại hình rủi ro hoạt 88
21. động khác nhau online và offline. Chủ động cân đối nguồn vốn và sử dụng vốn, đảm bảo quản lý thanh khoản hợp lý. Tăng cường bảo vệ kh ch hàng và thực hiện tài chính có tr ch nhiệm thông qua các cơ chế, chính sách rõ ràng trong bảo vệ khách hàng và minh bạch thông tin với khách hàng, có cơ chế xử lý khiếu nại của khách hàng một cách hiệu quả. Tài liệu tham khảo 1. Ban Kinh tế Trung ương (2017), “2017 – Vượt khó khăn, tiếp tục phát triển”, B o c o Thường niên Kinh tế Việt Nam năm 2017. 2. Cấn Văn Lực (2015), “Đánh giá kết quả tái cơ cấu các tổ chức tín dụng Việt Nam – theo thông lệ quốc tế”, Bài trình bày tại Hội thảo khoa học “Đ nh gi t i cấu trúc ngân hàng và xử lý nợ xấu”, Ngày 6/10/2015, Hà Nội. 3. Châu Đình Linh (2016), “Thông tư 36 sửa đổi: Chớ n n vội mừng”, 20160529101138297.chn upload 29/5/2016 vào hồi 10h12. 4. Chính phủ (2006), Quyết định số 112/2006/QĐ-TTg ngày 24/5/2006 của Chính phủ ph duyệt Đề n ph t triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020. 5. Chính phủ (2012), Quyết định số 254/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 1/3/2012 Ph duyệt Đề n “Cơ cấu lại hệ thống c c tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015”. 6. Chính phủ (2014), Nghị quyết số 19/NQ-CP ngày 18/03/2014 của Chính phủ về những nhiệm vụ, giải ph p chủ yếu cải thiện môi trường cạnh tranh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. 7. Chính phủ (2016a), Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 7/1/2016 về những nhiệm vụ, giải ph p chủ yếu chỉ đạo điều hành thực hiện kế hoạch ph t triển kinh tế - xã hội và dự to n ngân s ch nhà nước năm 2016. 8. Chính phủ (2016b), Nghị quyết số 35/NQ-CP ngày 16/5/2016 về hỗ trợ và ph t triển doanh nghiệp đến năm 2020. 9. Chính phủ (2016c), Nghị định số 18/2016/NĐ-CP ngày 18/3/2016 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 53/2013/NĐ-CP về thành lập và tổ chức hoạt động của Công ty Quản lý tài sản của c c TCTD Việt Nam. 10. Chính phủ (2016d), Nghị định số 69/2016/NĐ-CP ngày 1/7/2016 quy định về điều kiện kinh doanh, mua b n nợ. 89
22. 11. Đại học Kinh tế (2015), Hội thảo khoa học “Đ nh gi t i cấu trúc ngân hàng và xử lý nợ xấu”, Ngày 6/10/2015, Hà Nội. 12. Đặng Dung (2015), “Cơ sở pháp lý của việc NHNN mua các NHTM cổ phần yếu kém với giá 0 đồng”, Tọa đàm “Nhu cầu hoàn thiện ph p luật nhằm thúc đẩy t i cơ cấu hệ thống ngân hàng, xử lý nợ xấu và đ p ứng y u cầu hội nhập (WTO, TPP, AEC)”, Viện Nghiên cứu lập pháp - Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tháng 10/2015. 13. Đặng Ngọc Đức và Lê Thanh Tâm (2016), “Đánh giá hoạt động hệ thống các tổ chức tín dụng Việt Nam 2015 và các dự báo 2016”, Bài viết trong kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc gia “Kinh tế - xã hội Việt Nam năm 2015: cơ hội và th ch thức trước thềm hội nhập mới”, Nhà xuất bản Đại học Kinh tế Quốc dân, tháng 1/2016, Mã số xuất bản 4235-2015/CXBIPH/02- 330/ĐHKTQD và ISBN: 978-604-946-058-6, tr.85-102. 14. Hà Tâm (2016), “Phó Thống đốc Nguyễn Kim Anh: Đã xử lý được 424.140 tỷ đồng nợ xấu” nguyen-kim-anh-da-xu-ly-duoc-424140-ty-dong-no-xau-131598.html Cập nhật Thứ Ba, 6/10/2015 12:00 15. Hạnh Nhung (2016), “Cảnh b o thủ đoạn lừa đảo qua dịch vụ ngân hàng điện tử” upload 13/08/2016 vào hồi 15h09. 16. toi-bi-cao-20170112092820116.chn 17. dai-gia-ha-van-tham-355748.html 18. trong-dai-an-tieu-cuc-3332304.html 19. an-20170225151030826.chn 20. Kim Tiền (2017), “Thu nhập của hàng loạt ngân hàng đang phải lệ thuộc tr n 70% vào hoạt động tín dụng”, hang-loat-ngan-hang-dang-phai-le-thuoc-tren-70-vao-hoat-dong-tin-dung- 4201782121531293.htm uploaded vào hồi 11h47 ngày 08/02/2017. 21. Lê Thanh Tâm (2014), “Tái cấu trúc các tổ chức tín dụng Việt Nam theo tiêu chuẩn Basel II: Kết quả sau 2 năm và một số khuyến nghị”, Tạp chí Kinh tế và Ph t triển số I (II), tháng 9/2014, ISSN 1859-0012, tr.40-50. 90
23. 22. Lê Thị Nga (2015), “Cơ sở pháp lý của biện pháp NHNN mua bắt buộc cổ phần của các NHTM cổ phần yếu kém”, Tọa đàm “Nhu cầu hoàn thiện pháp luật nhằm thúc đẩy t i cơ cấu hệ thống ngân hàng, xử lý nợ xấu và đ p ứng y u cầu hội nhập (WTO, TPP, AEC)”, Viện Nghiên cứu lập pháp - Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tháng 10/2015. 23. Linh Lan (2016), “Soi sức khỏe 10 ngân hàng p dụng Basel II”, 8891.html uploaded vào hồi 09h08 ngày 30/11/2016. 24. Linh Linh (2017), “Ngân hàng Nhà nước đề xuất 9 bước xử lý c c TCTD yếu kém”, xu-ly-cac-to-chuc-tin-dung-yeu-kem-2469750.html upload 15/2/2017 vào hồi 11h16. 25. Mai Ngọc (2016), nhnn-kiem-soat-nang-cao-chat-luong-tin-dung-20160304145315106.chn upload 04/03/2016 vào hồi 16h08. 26. Mai Trinh (2017), “Nợ xấu tiếp tục là “gánh nặng” trong năm 2017”, Báo Người Ti u Dùng, trong-nam-2017/c/21263308.epi upload 6/1/2017 vào hồi 9h43. 27. Ngân Hà (2015), hang-chay-dua-theo-chuan-basel-ii-3159566.html upload 23/03/2015 vào hồi 9h00. 28. Ngọc Toàn (2016), “C c ngân hàng thí điểm p dụng Basel II đã thực hiện đến đâu: Kỳ 1 – Sacombank”, dung-basel-ii-da-thuc-hien-den-dau-ky-1-sacombank- 20161117161931567.chn vào hồi 16h19 ngày 17/11/2016 (uploaded). 29. Nguyễn Đắc Hưng (2015), “Bàn th m về t i cơ cấu tổ chức tín dụng ở Việt Nam”, Tạp chí Ngân hàng số 21, tháng 11/2015, trang 17-21. 30. Nguyễn Đức Độ (2016), “Sửa đổi Thông tư 36: NHNN đã không quyết liệt”, chn upload 28/5/2016 vào hồi 19h24. 31. Nguyễn Đức Kiên (2016), “Cần có luật ri ng để xử lý nợ xấu”, upload 26/10/2016 vào hồi 09h49. 32. Nguyễn Mạnh Hùng (2017), “Tình hình xử lý nợ xấu của ngành ngân hàng Việt Nam đến cuối năm 2016 và khuyến nghị”, Bài viết trong Hội thảo Khoa học cấp Ngành “Hoàn thiện mô hình và cơ chế xử lý nợ xấu cho VAMC”, bản thảo sắp xuất bản tháng 3/2017, Nhà xuất bản Đại học Kinh tế Quốc dân. 91
24. 33. Nguyễn Quốc Hùng (2015), “VAMC nhìn lại sau 2 năm hoạt động: Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình xử lý nợ xấu”, Hội thảo khoa học “Đ nh gi t i cấu trúc ngân hàng và xử lý nợ xấu”, Ngày 6/10/2015, Hà Nội. 34. Nguyễn Văn Hưng (2017), Họp b o Thông tin kết quả hoạt động ngân hàng năm 2016 và triển khai nhiệm vụ năm 2017, Theo Kim Tiền (2017), thong-va-quyen-loi-cua-nguoi-dan-20170104100626012.chn 35. Nguyễn Xuân Thành (2016), “Ngân hàng thương mại Việt Nam: Từ những thay đổi về luật và chính sách giai đoạn 2006-2010 đến các sự kiện tái cơ cấu giai đoạn 2011-2015”, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright TP.HCM, ngày 12/2/2016 (Bản thảo). 36. NHNN (2011), Thông tư 44/2011/TT-NHNN ngày 29/12/2014 về hệ thống kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ của TCTD, chi nhánh NHNN. 37. NHNN (2013), Thông tư 02/2013/TT-NHNN ngày 21 tháng 01 năm 2013 của NHNN quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương ph p trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động đối với tổ chức tín dụng, chi nh nh ngân hàng nước ngoài. 38. NHNN (2014a), Công văn 1601/NHNN-TTGSNH của Cơ quan Thanh tra Gi m s t Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ngày 17/3/2014 về việc thực hiện Hiệp ước vốn Basel II. 39. NHNN (2014b), Thông tư 09/2014/TT-NHNN ngày 18 tháng 03 năm 2014 của NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 02/2013/TT-NHNN ngày 21 tháng 01 năm 2013 của NHNN quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương ph p trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động đối với tổ chức tín dụng, chi nh nh ngân hàng nước ngoài. 40. NHNN (2014c), Thông tư 36/2014/TT-NHNN ngày 20 tháng 11 năm 2014 của NHNN quy định c c giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nh nh ngân hàng nước ngoài. 41. NHNN (2015), “B o c o về Kết quả thanh tra, gi m s t, cơ cấu lại và xử lý nợ xấu năm 2015 và một số nhiệm vụ trọng tâm năm 2016”, Báo cáo số 350/BC-NHNN ngày 24/12/2015 phục vụ hội nghị triển khai nhiệm vụ ngành ngân hàng năm 2016. 42. NHNN (2016a), Chỉ thị 01/CT-NHNN ngày 23/2/2016 về tổ chức thực hiện chính s ch tiền tệ và đảm bảo hoạt động ngân hàng an toàn, hiệu quả năm 2016. 92
25. 43. NHNN (2016b), Chỉ thị 02/CT-NHNN ngày 23/2/2016 về tăng cường bảo đảm an toàn hệ thống c c TCTD và tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại hệ thống các TCTD. 44. NHNN (2016c), Thông tư 08/2016/TT-NHNN ngày 16/6/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều tại Thông tư 19/2013/TT-NHNN quy định về việc mua, b n và xử lý nợ xấu của VAMC. 45. NHNN (2016d), Thông tư 06/2016/TT-NHNN ngày 27/5/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều tại Thông tư số 36/2014/TT-NHNN ngày 20 th ng 11 năm 2014 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước quy định c c giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nh nh ngân hàng nước ngoài, Hà Nội. 46. NHNN (2016e), Thông tư 41/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 quy định tỷ lệ an toàn vốn đối với ngân hàng, chi nh nh ngân hàng nước ngoài , Hà Nội. 47. NHNN (2017a), “Báo cáo kết quả triển khai nhiệm vụ cơ cấu lại hệ thống TCTD và xử lý nợ xấu năm 2016 và định hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2017”, Tài liệu Hội nghị Triển khai nhiệm vụ ngân hàng năm 2017. 48. NHNN (2017b), Thống kê một số chỉ tiêu hoạt động cơ bản của hệ thống các TCTD op=1352344762000#!%40%40%3F_afrLoop%3D1352344762000%26centerWidth%3 D80%2525%26leftWidth%3D20%2525%26rightWidth%3D0%2525%26showFooter %3Dfalse%26showHeader%3Dfalse%26_adf.ctrl-state%3D137h02wy0w_228 49. NHNN (2017c), Thống kê chỉ tiêu về tỷ lệ cấp tín dụng so với nguồn huy động vnhdv?_afrLoop=1293254314000#!%40%40%3F_afrLoop%3D12932543140 00%26centerWidth%3D80%2525%26leftWidth%3D20%2525%26rightWidth %3D0%2525%26showFooter%3Dfalse%26showHeader%3Dfalse%26_adf.ct rl-state%3D137h02wy0w_182 50. The Bankers (2015), Banks/The-Banker-Top-1000-World-Banks-2015-ranking-WORLD-Press- IMMEDIATE-RELEASE 51. The Bankers (2017), Banks/The-Banker-Top-1000-World-Banks-2016-ranking-WORLD-Press- IMMEDIATE-RELEASE 93
26. 52. Tô Huy Vũ và Vũ Xuân Thanh (2017), “Một số kết quả nổi bật về hoạt động ngân hàng năm 2016 và triển vọng”, Tạp chí Ngân hàng số 1+2, tháng 1/2017, tr.51-56. 53. Tô Ngọc Hưng (2017), “Tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam hướng tới phát triển bền vững”, Tạp chí Ngân hàng số 1+2, tháng 1/2017, tr.30-38. 54. Trần Thọ Đạt (Chủ biên) (2015), Thực tiễn công t c quản lý và điều hành của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam giai đoạn 2011-2015, Sách tham khảo, Nhà xuất bản Đại học Kinh tế Quốc dân. 55. Trương Thanh Đức (2015), “Bình luận pháp lý đối với việc NHNN mua 3 ngân hàng giá 0 đồng”, Tọa đàm “Nhu cầu hoàn thiện ph p luật nhằm thúc đẩy t i cơ cấu hệ thống ngân hàng, xử lý nợ xấu và đ p ứng y u cầu hội nhập (WTO, TPP, AEC)”, Viện Nghiên cứu lập pháp - Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tháng 10/2015. 56. World Bank (2016), Vietnam Banking Sector Highlights, Unpublished Presentation for the Financial Sector in Vietnam. 94