The Situation of Securities Market Supervision in Vietnam

Nội dung text: The Situation of Securities Market Supervision in Vietnam

1. VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 Original Article The Situation of Securities Market Supervision in Vietnam Dao Thi Thu Trang* VNU University of Economics and Business, 144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam Received 04 October 2020 Revised 23 February 2021; Accepted 26 February 2021 Abstract: In order to ensure the transparency and efficiency as well as maintain the stability of the securities market, a supervision system needs to be established with the goal of detecting, preventing and handling violations of regulations and laws enacted by the state. In Vietnam, the State manages the securities market and assigns the securities market supervision task to the State Securities Commission (SSC). Recently, the SSC has implemented several supervision operations and obtained certain results. However, it is indicated that the number of violations in securities markets is tending to increase. Reports on stability and risk identification are not yet available or clear. Some reasons come from the limitations of the market supervision system. The research results presented in this paper therefore serve as a basis for the proposal of solutions to strengthen the supervision system of Vietnam's securities markets so as to achieve targets set for the coming time. Keywords: Securities market supervision, violation of the securities market, State Securities Commission, Vietnamese securities market. D* ___ * Corresponding author. E-mail address: daothutrang.pd@gmail.com 29
2. 30 D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 Thực trạng hoạt động giám sát thị trường chứng khoán ở Việt Nam Đào Thị Thu Trang* Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam Nhận ngày 04 tháng 10 năm 2020 Chỉnh sửa ngày 23 tháng 02 năm 2021; Chấp nhận đăng ngày 26 tháng 02 năm 2021 Tóm tắt: Để đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả cũng như duy trì sự ổn định của thị trường chứng khoán (TTCK), chế độ giám sát cần phải được thiết lập với mục tiêu phát hiện, ngăn ngừa, xử lý việc vi phạm các quy định, pháp luật mà nhà nước ban hành. Ở Việt Nam, Nhà nước quản lý TTCK và giao nhiệm vụ giám sát thị trường cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN). Thời gian qua, UBCKNN đã triển khai nhiều nghiệp vụ giám sát và đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, kết quả giám sát cũng cho thấy số lượng vi phạm trên TTCK có xu hướng tăng, các báo cáo về tính ổn định và nhận diện rủi ro chưa có hoặc chưa rõ ràng. Một số nguyên nhân chính đến từ sự hạn chế của hệ thống giám sát thị trường, do đó kết quả nghiên cứu trình bày trong bài viết này là cơ sở để đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống giám sát TTCK Việt Nam nhằm đạt được mục tiêu đặt ra trong thời gian tới. Từ khóa: Giám sát thị trường chứng khoán, vi phạm thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, thị trường chứng khoán Việt Nam. 1. Đặt vấn đề * nên những biến động thất thường [2]. Để bảo đảm tính minh bạch của TTCK, cần thiết lập Sau hơn 20 năm, TTCK Việt Nam đã có chế độ giám sát hiệu quả với mục tiêu phát bước phát triển nhanh chóng cả về quy mô và hiện, ngăn ngừa và xử lý vi phạm các quy định chất lượng, ngày càng trở thành kênh dẫn vốn nói chung, quy định về công khai minh bạch trung và dài hạn cho nền kinh tế, góp phần hoàn nói riêng và duy trì sự ổn định trên TTCK [3]. thiện thể chế kinh tế thị trường, đóng góp tích Chủ thể hoạt động giám sát TTCK Việt Nam cực cho tăng trưởng và hội nhập kinh tế. Thể được giao cho UBCKNN. Trong nghiên cứu chế thị trường bậc cao được xây dựng và phát này, tác giả tập trung phân tích thực trạng giám triển phù hợp với trình độ phát triển của Việt sát TTCK để tìm ra các vấn đề bất cập hiện nay. Nam đồng thời từng bước tiếp cận các chuẩn mực quốc tế và hội nhập quốc tế; hệ thống khung khổ pháp lý, cơ chế chính sách phù hợp 2. Phương pháp nghiên cứu được xây dựng và hoàn thiện phù hợp với điều 2.1. Khung phân tích kiện, trình độ phát triển của đất nước, bảo đảm thị trường hoạt động thông suốt, an toàn, công Nghiên cứu dựa trên khung phân tích thực bằng, công khai, minh bạch và hiệu quả. Cũng trạng hoạt động giám sát TTCK Việt Nam của như các thị trường mới phát triển khác, TTCK UBCKNN. Các số liệu thu thập được để mô tả chịu ảnh hưởng bởi tình trạng kém minh bạch kết quả giám sát TTCK giai đoạn 2013-2019, từ (thông tin không đầy đủ và kịp thời, khó tiếp cận, đó chỉ ra các vấn đề mà TTCK đối mặt cũng hoạt động nội gián, thao túng thị trường, ) tạo như các nguyên nhân gây ra vấn đề đó. Kết quả ___ nghiên cứu là đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ * Tác giả liên hệ. thống giám sát, góp phần tăng hiệu quả giám Địa chỉ email: daothutrang.pd@gmail.com sát và duy trì sự ổn định của TTCK Việt Nam.
3. D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 31 2.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu năm 2013 (đánh dấu sự thay đổi lớn về quy định giám sát TTCK) và năm 2017 (hướng dẫn Nghiên cứu được tiếp cận theo phương mới về công tác giám sát TTCK) có thể thấy, pháp định tính, sử dụng dữ liệu mô tả để đưa ra năm 2013 có 16% vụ vi phạm từ các công ty các nhận định, phân tích và tìm ra hướng giải chứng khoán, 57% từ các công ty niêm yết quyết vấn đề hiện nay của hệ thống giám sát (CTNY) và 27% từ phía cá nhân tham gia thị TTCK ở Việt Nam. Ngoài ra, tác giả sử dụng trường. Nhưng đến năm 2017, số vụ vi phạm kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể của cá nhân và CTNY lại tăng (Bảng 1). khác như: phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê mô tả. Số vụ vi phạm 300 2.3. Dữ liệu nghiên cứu 280 250 Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các 235 tài liệu được công bố chính thức bởi Ủy ban 200 205 Chứng khoán Nhà nước, thống kê thị trường, 142 các công trình nghiên cứu về TTCK Việt Nam 150 129 và các công bố có giá trị khác. Tuy nhiên, để 126 100 làm rõ hơn nguyên nhân của các vấn đề mà hoạt 100 động giám sát TTCK Việt Nam phải đối mặt, 50 nghiên cứu thực hiện phỏng vấn 4 chuyên gia trong giai đoạn nghiên cứu. 0 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Hình 1. Tổng số vi phạm trên 3. Kết quả nghiên cứu TTCK Việt Nam giai đoạn 2013-2019. 3.1. Thực trạng hoạt động giám sát thị trường Nguồn: Tổng hợp theo UBCKNN [7]. chứng khoán Việt Nam Theo hướng dẫn mới về công tác giám sát TTCK, trong 3 năm 2017–2019, số vụ vi phạm Hệ thống giám sát TTCK Việt Nam đã có sự biến động khá nhiều. Năm 2017, bước đầu thực hiện đầy đủ trách nhiệm như ban UBCKNN đã phát hiện 205 vụ vi phạm, năm hành các quy định về giám sát, xây dựng và 2018 tăng lên 280 vụ, nhưng đến năm 2019 lại triển khai hoạt động giám sát các giao dịch và giảm chỉ còn 235 vụ. Tỷ lệ vi phạm của các công bố thông tin (CBTT) trên thị trường [4]. công ty chứng khoán giảm từ 6,83% năm 2017 Thông qua dữ liệu giao dịch chứng khoán hàng xuống còn 5,96% năm 2019 mặc dù số vi phạm ngày và báo cáo do Sở Giao dịch Chứng khoán của các công ty chứng khoán gần như không có (SGDCK) và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán sự thay đổi theo các năm. Trong khi đó, vi (VSD) định kỳ thực hiện, UBCKNN đã phối phạm của cá nhân có xu hướng tăng. Năm hợp chặt chẽ với các đơn vị để phát hiện và xử 2017, tỷ lệ vi phạm của cá nhân là 33,17%, năm lý kịp thời các hành vi vi phạm, các dấu hiệu 2018 tăng lên 43,57% và 2019 là 42,98%. Đối bất thường và đưa ra một số cảnh báo sớm đối với các CTNY, tỷ lệ vi phạm luôn lớn nhất. với thị trường [6]. Năm 2017 có 123 vụ vi phạm (chiếm 60% tổng Hoạt động giám sát TTCK luôn được thực số), năm 2018 đã tăng lên 142 vụ (dù tỷ lệ giảm hiện nên số vụ vi phạm được xử lý trong giai còn 50,71% trong tổng số), năm 2019 số vụ vi đoạn 2013-2016 không có nhiều biến động. phạm giảm một chút còn 120 vụ (chiếm 51,06% Năm 2017, Bộ Tài chính có hướng dẫn mới về tổng số). Cùng với rất nhiều quy định mới về giám sát giao dịch trên TTCK cũng như bổ giám sát áp dụng năm 2019, có thể thấy, các sung nhiều chế tài xử lý vi phạm thì công tác CTNY trên TTCK đã có ý thức lớn hơn trong giám sát trở nên chặt chẽ hơn [1], số vụ vi việc giảm số vi phạm và góp phần minh bạch phạm được phát hiện năm 2017 tăng lên 205 vụ hóa trên thị trường (giảm số vi phạm là 22 vụ so (gấp đôi năm 2013). Xem xét số vụ vi phạm với 2018) (Bảng 1).
4. 32 D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 Bảng 1. Thống kê số vụ vi phạm theo các đối tượng tham gia thị trường 2013 Tỷ lệ 2017 Tỷ lệ 2018 Tỷ lệ 2019 Tỷ lệ Cá nhân 27 27,00% 68 33,17% 122 43,57% 101 42,98% CTNY 57 57,00% 123 60,00% 142 50,71% 120 51,06% CTCK 16 16,00% 14 6,83% 16 5,71% 14 5,96% Tổng 100 100% 205 100% 280 100% 235 100% Nguồn: Tổng hợp theo UBCKNN [7]. 160 140 136 128 120 100 80 60 52 56 47 37 40 16 20 12 6 8 8 9 0 Báo cáo không Báo cáo không Không báo cáo Không công bố Thao túng cổ phiếu Khác đúng thông tin đúng thời hạn thông tin 2019 2018 Hình 2. Thống kê lỗi vi phạm trên TTCK Việt Nam năm 2018-2019. Nguồn: Tổng hợp theo UBCKNN [7]. Ở Việt Nam, phần lớn các vi phạm được cận hệ thống khai báo tới phương thức giám sát phát hiện đều liên quan tới CBTT [5]. Tuy trên thị trường. nhiên, xem xét hai năm 2018 và 2019, khoảng Từ năm 2018, UBCKNN không công bố số hơn 50% số vụ vi phạm trên TTCK là báo cáo liệu liên quan đến các các lỗi vi phạm như giao không đúng thời hạn. Mặc dù hệ thống thông dịch không đúng, vi phạm quy định quản trị tin báo cáo đã được cải thiện khá tốt về chất công ty, Xem xét chi tiết các lỗi ở hai dấu lượng, việc tiếp cận, thực hiện báo cáo trực mốc quan trọng là năm 2013 và 2017 tuyến trở nên dễ dàng hơn nhưng số vụ vi phạm (thời điểm trước và sau khi có sự thay đổi lớn không thực hiện báo cáo khá lớn, chiếm đến về quy định giám sát) thì lỗi chiếm tỷ lệ nhiều hơn 15%, trong khi báo cáo không đúng thông nhất là các CTNY đã CBTT không đúng thời tin chỉ chiếm hơn 2% số vụ vi phạm. gian quy định (chậm CBTT) (tương tự hai năm Năm 2019 là năm có những thay đổi về 2018-2019). hướng dẫn giám sát trên TTCK khi Luật Chứng Năm 2013, tỷ lệ các vi phạm này chiếm khoán sửa đổi được ban hành [1]. Các văn bản 41,94% và năm 2017 giảm còn 34,51%. Số vụ hợp nhất được ra đời để làm tăng tính hiệu quả CBTT sai lệch không lớn (chiếm 3,23% năm của các hoạt động giám sát. Số vi phạm trong 2013 và 5,63% năm 2017). Việc không CBTT năm cũng có dấu hiệu giảm. Vấn đề về báo cáo theo yêu cầu cũng chiếm tỷ lệ khá lớn vào năm không đúng thời hạn cũng cần phải được rà soát 2013 là 19,35% và đến năm 2017 đã giảm còn và khắc phục trong thời gian tới không chỉ ở 11,27%. Vi phạm không nộp hoặc nộp hồ sơ những người tham gia trên TTCK mà cả ở các đăng ký công ty đại chúng sai thời gian quy cơ quan quản lý từ cách thức thông báo, tiếp định năm 2013 chỉ chiếm 8,06% nhưng năm
5. D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 33 2017 lại tăng lên tới 26,76%. Vi phạm các quy trường bởi TTCK luôn đòi hỏi thông tin cung định trong giao dịch của các CTNY cũng nhiều cấp phải đầy đủ, cân xứng và công khai hóa. hơn vào năm 2017 (Bảng 2). UBCKNN đã có Như vậy, công tác giám sát TTCK được thực nhiều hình thức xử lý khác nhau như nhắc nhở, hiện liên tục và chặt chẽ trong giai đoạn vừa cảnh cáo, xử phạt với các trường hợp vi phạm qua đã có tác động tích cực làm giảm các vi pháp luật trên TTCK. Những vi phạm về CBTT phạm về CBTT trên thị trường. giảm là cơ sở tăng tính minh bạch của thị Bảng 2. Thống kê các lỗi vi phạm của CTNY tham gia TTCK 2013 2017 2018 2019 Nội dung Số Số Số Số Tỷ lệ Tỷ lệ Tỷ lệ Tỷ lệ lượng lượng lượng lượng CBTT không đúng thời gian 24 41,94% 38 34,51% 68 47,89% 53 44,17% quy định Báo cáo không đúng thời 3 4,84% 3 2,11% gian thay đổi lượng cổ phiếu CBTT sai lệch 2 3,23% 8 5,63% 7 4,93% 5 4,17% Không giải tỏa số tiền 0,00% 1 0,70% chào bán Không CBTT theo yêu cầu 9 19,35% 14 11,27% 11 7,75% 8 6,67% pháp luật Giao dịch không đúng thời 0,00% 3 2,11% N/a* N/a gian đăng ký Vi phạm quy định quản trị 3 4,84% 8 5,63% N/a N/a công ty Không đăng ký chào 3 4,84% 9 6,34% N/a N/a mua/bán công khai Không nộp hoặc nộp hồ sơ đăng ký công ty đại chúng 5 8,06% 32 26,76% N/a N/a sai thời gian quy định Vi phạm quy định giao dịch 1 1,61% 7 4,93% N/a N/a Không báo cáo giao dịch 4 6,45% 0,00% 12 8,45% 16 13,33% Khác 3 4,84% 0,00% 44 30,99% 38 31,67% Tổng 57 100% 123 100% 142 100% 120 100% Nguồn: Tổng hợp theo UBCKNN [7]. Năm 2018, số lượng CTNY vi phạm cao CBTT không đúng thời gian quy định cũng hơn năm 2017, trong đó tập trung chủ yếu là vi chiếm tỷ lệ cao nhất là 44,17%. Vi phạm công phạm về CBTT không đúng thời gian quy định bố thông tin sai lệch có giảm một chút so với (chiếm 47,89%). CBTT sai lệch giảm xuống 2018 là 4,17%. Tuy nhiên, số vụ vi phạm do còn 4,93%. Lỗi không công bố thông tin cũng không báo cáo giao dịch lại tăng cao tới 16 vụ giảm từ 14 vụ năm 2017 xuống còn 11 vụ năm (cao nhất trong tất cả các năm), chiếm đến 2018. Nhưng lỗi không báo cáo giao dịch lại 13,33% tổng số vụ vi phạm (Bảng 2). Như vậy, lớn (chiếm 8,45% tổng số vi phạm). Năm 2019, nhìn chung trong giai đoạn 2017-2019, vi phạm số vụ vi phạm của CTNY giảm 22 vụ so với của các CTNY không được cải thiện nhiều. Các 2018. Trong đó, cũng giống năm 2018, vi phạm lỗi vi phạm chiếm tỷ lệ khá tương đồng. Điều
6. 34 D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 này cho thấy hoạt động giám sát những năm túng giá trên thị trường thông qua công tác gần đây không có sự thay đổi nhiều về nội dung kiểm tra sâu đối với các giao dịch chứng khoán và phương thức. có dấu hiệu bất thường ở một số công ty chứng Bên cạnh đó, công tác giám sát TTCK còn khoán hoặc tổ chức niêm yết hay cá nhân tham ngăn chặn các hành vi giao dịch nội bộ, thao gia trên thị trường. Bảng 3. Thống kê các lỗi vi phạm của cá nhân tham gia TTCK 2013 2017 2018 2019 Nội dung Số Số Số Số Tỷ lệ Tỷ lệ Tỷ lệ Tỷ lệ lượng lượng lượng lượng Báo cáo không đúng thời 6 22,22% 29 50,00% 58 47,54% 65 64,36% gian quy định Báo cáo không đúng 0,00% 19 24,36% 9 7,38% 1 0,99% thông tin Thao túng chứng khoán 6 22,22% 6 7,69% 8 6,56% 9 8,91% Giao dịch trước khi mở 0,00% 3 3,85% bán chứng khoán Không báo cáo giao dịch 9 33,33% 6 7,69% 34 27,87% 17 16,83% Giao dịch sai thời gian 0,00% 3 3,85% đăng ký Không công bố thông tin 1 3,70% 2 2,56% 1 0,82% 0 0,00% Khác 5 18,52% 0 0,00% 12 9,84% 9 8,91% Tổng 27 100% 68 100% 122 100% 101 100% Nguồn: Tổng hợp theo UBCKNN Xem xét các vi phạm cá nhân, tỷ lệ số vụ vi nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của các chủ phạm do thao túng thị trường năm 2013 chiếm thể tham gia thị trường, từ đó tăng cường tính 22,22% thì năm 2017 chỉ còn 7,69%. Hẩu hết vi minh bạch, công bằng của TTCK. phạm là do chậm báo cáo thời gian dự kiến giao Tóm lại, hệ thống giám sát TTCK Việt Nam dịch hoặc kết quả giao dịch. Lỗi không báo cáo được đánh giá là có khả năng nhất định trong giao dịch năm 2013 khá lớn (chiếm 33,33%) việc phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm nhằm nhưng đến năm 2017 chỉ còn 7,69%. Tuy nhiên, đảm bảo tính tuân thủ, công bằng, minh bạch chậm báo cáo về thay đổi lượng cổ phiếu sở trên TTTC, “bước đầu có khả năng cảnh báo hữu vẫn chiếm tỷ lệ cao (Bảng 3). kịp thời khi nhận thấy những rủi ro tiềm tàng Số vi phạm của cá nhân trên TTCK năm của TTCK và ngăn chặn thành công những dấu 2018 và 2019 cũng cao hơn nhiều so với 2017 hiệu của khủng hoảng; đưa ra những khuyến nghị về mặt chính sách trong quản lý TTCK để và 2013. Cao nhất là năm 2018 với 122 vụ. cơ quan quản lý có thể kịp thời đưa ra biện Trong đó, báo cáo không đúng thời gian quy pháp điều chỉnh hoặc can thiệp phù hợp” [2]. định cũng chiếm tỷ lệ số vụ vi phạm lớn nhất cả ở năm 2018 và 2019. Thậm chí, năm 2019 còn 3.2. Đánh giá về hoạt động giám sát thị trường tăng từ 58 lên tới 65 vụ. Tuy nhiên, báo cáo chứng khoán ở Việt Nam không đúng thông tin năm 2018 là 9 vụ thì đến năm 2019 chỉ còn 1 vụ. Số vụ thao túng TTCK Hoạt động giám sát TTCK đã mang lại hiệu năm 2018 và 2019 khá giống nhau và cao hơn quả nhất định, giữ đúng vai trò phát hiện, ngăn hai năm 2013 và 2017. Lỗi không báo cáo giao ngừa các vi phạm nhằm lành mạnh hóa thị dịch cũng chiếm tỷ lệ lớn (27,87% năm 2018 và trường. Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động giám 16,83% năm 2019). Như vậy, thống kê cho thấy sát TTCK gặp nhiều hạn chế. Cụ thể: việc xử lý vi phạm trong giao dịch chứng khoán Thứ nhất, các rủi ro hệ thống ngày càng của các cơ quan quản lý, giám sát TTCK đã tinh vi: Do không có sự phối kết hợp giữa các
7. D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 35 cơ quan giám sát chuyên ngành trong lĩnh vực T+2 xuống T+0 như các thị trường phát triển ở ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán nên chưa phương Tây. Hệ thống luật pháp chưa quy định thể xây dựng một bản báo cáo tổng thể về phân cụ thể các khu vực TTCK cơ sở (cổ phiếu, trái tích sự ổn định tài chính. Tại Việt Nam, việc phiếu) và TTCK phái sinh. Thẩm quyền của đưa ra các cảnh báo để nhận diện và phòng SGDCK trong việc giám sát đối với thành viên tránh các rủi ro tiềm tàng cũng như rủi ro hệ thị trường, giám sát giao dịch chưa được quy thống còn rất sơ khai [5]. Điều này tạo cơ hội định rõ. Mô hình quản trị đối với sở giao dịch cho các chủ thể tham gia TTCK dễ dàng tìm ra chưa thống nhất với Luật Doanh nghiệp. Chưa cách thức “lách luật” và thực hiện các hành vi vi quy định về bù trừ, thanh toán giao dịch chứng phạm tinh vi hơn, gây ảnh hưởng tiêu cực tới tính khoán phái sinh, cơ chế quản trị rủi ro, cung cấp minh bạch của thị trường. dịch vụ cho các giao dịch xuyên biên giới, ; Thứ hai, những vi phạm trên TTCK vẫn còn mô hình quản trị của VSD chưa thống nhất với tồn tại và ngày càng tăng: Trong những năm Luật Doanh nghiệp. qua, các vi phạm về tuân thủ quy định của pháp Hệ thống các văn bản pháp quy chưa thật sự luật trên TTCK chủ yếu ở việc CBTT. Các vi liên kết giữa các chế tài xử lý về dân sự, hình sự phạm khác rất ít được phát hiện hoặc phát hiện với các hành vi vi phạm trong hoạt động trên không kịp thời, không chính xác. Các vi phạm TTCK để tạo ra một môi trường tài chính trong về quy trình giao dịch hay CBTT cũng mới chỉ sạch, tạo lòng tin cho nhà đầu tư. Các hành vi vi được đưa ra dựa vào báo cáo của các thành viên phạm trên TTCK cũng phải coi là hành vi gây thị trường hoặc đơn thư khiếu nại, chứ không tổn hại cho xã hội và phải được xử lý nghiêm phải trong hoạt động của các cơ quan giám sát minh nhằm tạo sự răn đe. Cùng với đó, hệ TTCK, đặc biệt ở các sở giao dịch. thống các chính sách về thuế, phí, lệ phí đối với Thứ ba, thị trường vẫn còn những bất ổn hoạt động chứng khoán chưa được xây dựng chưa được giải quyết: Hiện nay, hệ thống giám theo hướng khuyến khích đầu tư dài hạn, hạn sát tài chính nói chung và giám sát TTCK nói chế đầu cơ, điều tiết lợi nhuận thu được do kinh riêng gặp khó khăn trong việc giám sát các sản doanh chứng khoán. Thuế, phí, lệ phí chưa góp phẩm tài chính theo xu hướng tích hợp [6]. Việc phần giám sát hiệu quả hoạt động của TTCK và thiếu cơ chế phối hợp và sự phân định rõ ràng từng đối tượng, thành viên tham gia thị trường về phạm vi giám sát giữa các cơ quan giám sát (bao gồm cả các nhà đầu tư trong và ngoài chuyên ngành đã dẫn đến hiện tượng giám sát nước). Chế tài xử phạt về thao túng giá cổ phiếu trùng lắp hoặc không giám sát hết các hoạt niêm yết vẫn còn khá mỏng, khoảng thời gian động của các tổ chức cung cấp nhiều sản phẩm từ lúc kết thúc hành vi thao túng đến lúc bị xử chéo giữa các lĩnh vực. Điều này dẫn đến việc phạt khá lâu. các công ty chứng khoán, CTNY có thể phải Theo chuyên gia, TS. Trần Vân Anh: “Để báo cáo nhiều lần khi đối mặt với sự giám sát UBCKNN có thể tăng cường kiểm tra, giám sát chồng chéo mất nhiều thời gian. Thậm chí, các tính minh bạch các thông tin trong báo cáo tài cơ quan giám sát có thể đưa ra các nhận định chính của các công ty đại chúng, cần thiết phải không thống nhất về thị trường dẫn đến những có quy định thống nhất về sử dụng vốn, công bố bất ổn không cần thiết. thông tin, quản trị công ty. Đặc biệt, chuẩn mực Nguyên nhân của những hạn chế trên: kế toán quốc tế nên được xem xét áp dụng trong Thứ nhất, khung khổ pháp lý về giám sát các báo cáo tài chính tại Việt Nam”. vẫn còn bất cập: Các văn bản quy phạm pháp Việc thực hiện cơ chế một giấy phép đối luật được xây dựng và ban hành tương đối với tổ chức kinh doanh chứng khoán (vừa là chậm so với tốc độ phát triển của thị trường. Ví giấy phép thành lập và hoạt động, vừa là giấy dụ, việc ban hành các văn bản quy định về hoạt chứng nhận đăng ký kinh doanh) tạo điều kiện động TTCK phái sinh chưa kịp thời đáp ứng giảm bớt thủ tục hành chính, tuy nhiên thực tế yêu cầu của thị trường. Hiện nay, UBCKNN đã phát sinh bất cập trong việc tái cấu trúc công vẫn chưa chấp thuận giảm thời gian giao dịch từ ty, đặc biệt là việc giải thể doanh nghiệp. Ngoài
8. 36 D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 ra, vai trò giám sát của tổ chức kinh doanh vừa giám sát SGDCK vừa thực hiện giám sát chứng khoán đối với khách hàng về việc bảo các hoạt động giao dịch trên thị trường. Chức đảm tuân thủ pháp luật chưa được đề cập. năng giám sát được giao cho nhiều đơn vị và sự Những bất cập nêu trên phần nào đã được phối hợp vẫn còn chưa đạt hiệu quả. Đặc biệt, khắc phục trong Luật Chứng khoán 2019 với cấp tự giám sát của các doanh nghiệp tham gia nhiều điểm mới mang tính đột phá như: Nâng trên TTCK chưa được thực hiện. điều kiện chào bán chứng khoán ra công chúng; Đội ngũ cán bộ làm công tác giám sát còn nâng cao chất lượng báo cáo tài chính; đổi mới mỏng, thiếu kinh nghiệm. Hoạt động giao dịch cơ chế đăng ký doanh nghiệp; tăng cường minh trên TTCK thường diễn ra nhanh và phức tạp. bạch thông tin; thống nhất một SGDCK; trao Cùng với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin thêm thẩm quyền cho UBCKNN; tăng chế tài hiện đại, các hoạt động trên thị trường này càng xử lý vi phạm, Với những sửa đổi mang tính trở nên tinh vi. Bất kỳ giai đoạn nào của giao đột phá, Luật Chứng khoán được kỳ vọng nâng dịch cũng có thể phát sinh sai phạm nên yêu tầm TTCK Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát cầu việc giám sát phải thực hiện thường xuyên, triển và hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta. liên tục. Người giám sát phải có trình độ Thứ hai, mô hình giám sát TTCK chưa chuyên môn nhất định, biết sử dụng công nghệ hoàn thiện: Hoạt động giám sát TTCK khá phức hiện đại để hỗ trợ công tác giám sát. Tuy nhiên, tạp và liên quan tới nhiều cơ quan, đơn vị. TTCK vẫn còn khá mới mẻ ở Việt Nam, sự Trong khi đó, mô hình giám sát giao dịch chứng phát triển của hệ thống giám sát chưa theo kịp khoán chưa được xác lập rõ ràng. Việc giám sát được sự phát triển của thị trường trước ảnh các giao dịch chứng khoán được giao cho nhiều hưởng của hội nhập quốc tế. Đây là nguyên cơ quan, trực tiếp là UBCKNN và các tổ chức nhân khiến cho nhiều sai phạm chưa được phát tự quản, gián tiếp và giám sát mang tính chung hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời, gây ảnh hơn là Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia hưởng tới tính minh bạch của TTCK. (UBGSTCQG). Trong mô hình giám sát TTCK Xuất phát từ việc mô hình giám sát còn không thể không có ủy ban này với chức năng chưa được tổ chức chặt chẽ, thực tế công tác giúp Thủ trướng Chính phủ giám sát chung thị giám sát của UBCKNN chủ yếu vẫn dựa vào trường tài chính quốc gia, bao gồm TTCK, các báo cáo định kỳ và bất thường, mang tính thông qua hoạt động giám sát từ xa và thực hiện hành chính của SGDCK. Các vi phạm xử lý độc lập đảm bảo nguyên tắc không làm thay cũng chỉ tập trung ở chế độ CBTT, còn những chức năng, nhiệm vụ của UBCKNN. Tuy nhiên, hành vi vi phạm tinh vi hơn như thao túng giá vị trí pháp lý của UBGSTCQG chưa tương cả, thị trường thì gần như chưa phát hiện xứng với kỳ vọng của Nhà nước khi xây dựng được [6]. cơ quan giám sát tài chính quốc gia. Thực tế, Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán là một UBGSTCQG không đủ các công cụ thực hiện tổ chức tự quản liên quan đến các giao dịch giám sát tài chính nói chung và TTCK nói riêng chứng khoán trên TTCK Việt Nam nhưng lại cũng như không có thực quyền trong việc giám chưa được xác định chức năng nhiệm vụ của sát [5]. Bên cạnh đó, các quy định về tổ chức và một chủ thể giám sát trên thị trường. Hiệp hội hoạt động UBGSTCQG thiếu cơ chế phối hợp, cũng chưa thực hiện được chức năng ban hành chia sẻ thông tin giám sát giữa UBGSTCQG quy chế tự quản trên cơ sở đồng thuận của các với các cơ quan giám sát chuyên ngành, thiếu thành viên, các quy định về chuẩn mực đạo đức các điều kiện đảm bảo trong khi nhận trách nghề nghiệp, giám sát tuân thủ pháp luật của nhiệm tham mưu, tư vấn cho Thủ tướng Chính các thành viên thị trường. phủ về cơ chế hoạt động trong các mối quan hệ Phỏng vấn sâu chuyên gia, bà Vũ Thị Chân với cơ quan quản lý, giám sát TTTC nói chung Phương (UBCKNN) cho rằng “hiện nay TTCK và TTCK nói riêng. Việt Nam đang được giám sát theo hai cấp là tại Theo “Quy chế 127/QĐ-BTC về giám sát SGDCK và UBCKNN. Riêng UBGSTCQG giao dịch chứng khoán trên TTCK”, UBCKNN không trực tiếp giám sát và không coi là một
9. D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 37 cấp giám sát. Cần thiết phải bổ sung thêm cấp chí về quản trị công ty, tỷ lệ cổ phiếu tự do giám sát thứ ba là công ty chứng khoán. Theo chuyển nhượng, tỷ lệ trên quy mô đối với điều đó, tại công ty chứng khoán, khi cung cấp dịch kiện phát hành, niêm yết chứng khoán, đồng vụ, phát hiện giao dịch bất thường phải báo cáo thời tăng cường giám sát các hoạt động huy SGDCK. Đây là thông lệ quốc tế mà tất cả các động vốn và sử dụng vốn”. nước ASEAN, các nước phát triển, Liên minh Thứ tư, phương thức giám sát chưa hiện đại: Châu Âu áp dụng”. Đây vừa là đánh giá về hạn Các phương thức giám sát chưa đa dạng, phong chế của mô hình giám sát, vừa là gợi ý về giải phú để kết hợp mang lại hiệu quả cao khi thực pháp hoàn thiện hoạt động giám sát để nâng cao thi giám sát TTCK. Hiện nay, phương thức tính minh bạch của TTCK. giám sát thông qua cấp phép tham gia thị Thứ ba, nội dung giám sát còn khá phân tán: trường hay xây dựng tiêu chuẩn, điều kiện bắt Hoạt động giám sát mới tập trung vào giám sát buộc khi hoạt động trên TTCK đã trở nên đơn giao dịch và giám sát CBTT. Các hoạt động giản, cần phải tăng cường các phương thức giám sát quản trị công ty chưa chặt chẽ và giám sát mang tính hiện đại hơn. thường xuyên. Hiện nay, nhiều CTNY chưa xây Phần mềm quản lý, giám sát TTCK MSS dựng hệ thống quản trị công ty đúng chuẩn mực chưa thay đổi kịp theo sự phát triển của thị quy định nhưng không được coi là vấn đề trường. Mặc dù phần mềm MSS đã giúp hệ nghiêm trọng phải xử lý ngay trong các báo cáo thống giám sát TTCK làm việc hiệu quả hơn giám sát. Các báo cáo quản trị công ty để đảm nhưng giai đoạn hiện nay, nó cần phải được bảo quyền lợi của cổ đông không được yêu cầu nâng cấp để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cơ bắt buộc. Bộ quy tắc ứng xử và đạo đức trong quan quản lý. Với sự phát triển quá nhanh của doanh nghiệp cũng chưa được xây dựng làm TTCK kèm theo những vi phạm ngày càng tinh căn cứ cho giám sát quản trị công ty. vi hơn, đòi hỏi hệ thống MSS phải được đánh Công tác giám sát tại UBCKNN mới dựa giá, điều chỉnh thường xuyên. Đây cũng là một trên các báo cáo định kỳ và bất thường mang khó khăn lớn đối với các cơ quan giám sát tính hành chính của SGDCK và VSD, đồng thời TTCK Việt Nam. Khi các chủ thể tham gia chỉ xử lý những vi phạm đơn giản. Các vi phạm TTCK đã hiểu được hoạt động của hệ thống tinh vi thì chậm phát hiện. Kinh phí đầu tư cho MSS thì có thể tìm cách “lách luật” hay thực giám sát trên TTCK vẫn còn khá hạn chế. hiện những vi phạm tinh vi hơn. Do đó, việc Các quy định và thực thi về giám sát CBTT cập nhật phần mềm MSS chậm gây ảnh hưởng vẫn còn thiếu. Các quy định CBTT các thành không tốt tới tính minh bạch của TTCK [4]. viên của hội đồng quản trị, công ty kiểm soát, Phỏng vấn sâu chuyên gia, ông Phạm Hồng các cuộc họp cổ đông cũng không được quy Sơn cho rằng với sự phát triển nhanh chóng của định công bố. Hệ thống cơ sở dữ liệu của công nghệ 4.0 thì cần nâng cấp hệ thống công CTNY khi CBTT còn hạn chế khiến cho các nghệ thông tin phục vụ công tác giám sát nhà đầu tư khó nghiên cứu để ra quyết định. TTCK, chuyển việc giám sát bằng các phần Các cơ quan chức năng khi giám sát nội dung mềm phân tích đánh giá, giám sát qua mạng để CBTT cũng ở mức độ đơn giản. Việc giám sát nhanh chóng phát hiện ra vấn đề trên TTCK bởi quá trình CBTT của CTNY chưa được rõ ràng hầu hết các giao dịch hiện nay là trực tuyến”. và cụ thể, mới thực hiện ở hình thức mà chưa đi Thứ năm, quy trình thực hiện và phối hợp sâu vào nội dung. giám sát của các cơ quan, đơn vị liên quan, đặc Theo chuyên gia, TS. Lê Trung Thành: biệt với các tổ chức quốc tế vẫn còn hạn chế. “Hiện nay, TTCK có nhiều vấn đề mới như Do các hoạt động trên TTCK liên quan đến tăng vốn ảo, sử dụng vốn sai mục đích, báo cáo nhiều đơn vị trong và ngoài UBCKNN, trong tài chính không chuẩn xác, Đó là do nội dung khi đó việc phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị giám sát trước đây đã trở nên lỗi thời. Cần thiết chưa tốt nên tiến độ thực hiện một số việc có phải tăng cường kiểm tra chất lượng báo cáo tài liên quan chưa được kịp thời. Điều này ảnh chính và hoạt động kiểm toán, bổ sung các tiêu hưởng không nhỏ tới việc phát hiện, xử lý vi
10. 38 D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 phạm hoặc việc công khai, minh bạch thông tin vụ giám sát của mình cũng như các cơ quan trên thị trường. quản lý nhà nước về chứng khoán, tránh sự chồng chéo và đảm bảo an toàn cho TTCK. Đặc biệt, hoạt động tự giám sát của các CTNY, công 4. Giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát ty đại chúng cũng là một hướng cần được thị trường chứng khoán Việt Nam nghiên cứu triển khai. 4.1. Hoàn thiện khung khổ pháp lý về giám sát Thứ hai, nâng cao chất lượng nguồn nhân thị trường chứng khoán lực giám sát. Các cơ quan quản lý phải đặc biệt Thứ nhất, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng thường các quy định của pháp luật về giám sát thị xuyên cho họ. Ngoài ra, các cơ quan quản lý trường chứng khoán. UBCKNN cần xây dựng nhà nước phải có sự đầu tư về tài chính, cơ chế các tiêu chí giám sát để trình Bộ Tài chính và quản lý, chế độ đãi ngộ cần phải thay đổi theo Chính phủ phê duyệt và ban hành như: xây hướng tiền lương đủ bù đắp sức lao động với dựng khung pháp lý cho hoạt động của thị cường độ cao của các cán bộ, công nhân viên, trường dành cho các công ty đại chúng chưa đặc biệt cần xây dựng cơ chế thu nhập đặc thù niêm yết; quy chế tổ chức, hoạt động của công cho đối tượng này, nếu không sẽ xảy ra hiện ty đầu tư chứng khoán phát hành riêng lẻ; quy tượng “chảy máu chất xám”. chế tổ chức hoạt động của quỹ đầu tư dạng mở, [5]. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu, áp 4.3. Nâng cao hiệu quả nội dung giám sát dụng các quy định về việc chào mua công khai, Thứ nhất, hoàn thiện giám sát quản trị điều mở nhiều tài khoản giao dịch, mua bán chứng hành. Các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng khoán trong cùng phiên giao dịch, giao dịch ký cường theo dõi chặt chẽ các thông tin và báo quỹ, xây dựng quy định về quản trị công ty, cáo của doanh nghiệp hoạt động trên TTCK. triển khai việc quản lý tiền giao dịch chứng Cần xây dựng bộ quy tắc ứng xử và đạo đức khoán của nhà đầu tư tại ngân hàng thương mại; trong công ty, bộ quy tắc này chính là cơ sở để quy trình kiểm soát nội bộ công ty chứng các doanh nghiệp định hướng nhân viên trong khoán, tăng cường quản lý, giám sát các định ứng xử và hoàn thiện bản thân theo tiêu chí mà chế trung gian, các văn phòng đại diện tổ chức doanh nghiệp đề ra. nước ngoài tại Việt Nam. Thứ hai, hoàn thiện giám sát giao dịch. Cần Thứ hai, hoàn thiện hệ thống pháp luật về hoàn thiện và nâng cấp hệ thống cơ sở dữ liệu, CBTT. Chính phủ cần bổ sung quy định CBTT dữ liệu giao dịch từ SGDCK và VSD hiện đại về thành viên độc lập, thành viên không điều theo tiêu chuẩn quốc tế [6]. Cần tăng cường hơn hành và thành viên điều hành trong phần báo nữa hoạt động giám sát các trung gian tài chính cáo của ban giám đốc khi công bố BCTC. Các trên TTCK, bao gồm cả quỹ đầu tư, công ty quy định pháp luật cần bổ sung CBTT theo chứng khoán trong các hoạt động liên quan đến phân bảng niêm yết để phù hợp với mô hình tái giao dịch chứng khoán. cấu trúc SGDCK. Thứ ba, hoàn thiện giám sát CBTT. Thiết Thứ ba, xây dựng và hoàn thiện các quy chế lập cơ chế giám sát thông qua hệ thống các văn an toàn trên TTCK. Hoàn thiện và định kỳ đánh bản quy phạm pháp luật, giám sát chặt chẽ hoạt giá lại các quy định về tỷ lệ an toàn tài chính động của các thành phần trong TTCK bởi cơ đối với tổ chức kinh doanh chứng khoán, bảo quan giám sát của UBCKNN, SGDCK và các đảm phù hợp với việc điều chỉnh và phản ánh bộ ngành liên quan, các hiệp hội ngành nghề đầy đủ các rủi ro thực tế trên thị trường. [5]. UBCKNN tăng cường phối hợp trong kiểm 4.2. Củng cố mô hình giám sát thị trường tra, giám sát cả công ty kiểm toán lẫn các doanh chứng khoán nghiệp có lợi ích công chúng. SGDCK cần phối Thứ nhất, hoàn thiện tổ chức mô hình giám hợp với nhiều đơn vị khác theo định kỳ để khai sát TTCK. SGDCK cần phải được làm rõ nghĩa thác lợi thế của các đơn vị này trong giám sát
11. D.T.T. Trang / VNU Journal of Science: Economics and Business, Vol. 37, No. 1 (2021) 29-39 39 việc CBTT ở các CTNY. Cần xây dựng bộ chỉ 5. Kết luận số minh bạch thông tin đối với CTNY. Trong những năm qua, hệ thống giám sát 4.4. Đổi mới phương thức giám sát TTCK của Việt Nam đã luôn mang lại những Thứ nhất, đa dạng hóa phương thức giám tác động tích cực cho thị trường nói riêng và nền kinh tế nói chung. Tuy nhiên, trên thực tế, sát. Hiện nay, việc giám sát TTCK của các cơ công tác giám sát TTCK vẫn còn gặp nhiều hạn quan nhà nước cần kết hợp nhiều phương thức chế như các rủi ro hệ thống ngày càng tinh vi, để mang lại hiệu quả. Thực hiện giám sát trong các vi phạm trên TTCK vẫn còn tồn tại và ngày ngày gắn với việc giám sát các giao dịch hàng càng tăng, thị trường vẫn còn những bất ổn ngày của các chứng khoán niêm yết, đăng ký chưa được giải quyết. Điều này đặt ra yêu cầu giao dịch chứng khoán nhằm phát hiện các dấu cần phải có những giải pháp tác động vào hệ hiện bất thường trên thị trường [2]. Giám sát thống giám sát TTCK một cách đồng bộ để TTCK trong nhiều ngày dựa trên cơ sở dữ liệu nâng cao hiệu quả và cải thiện tính minh bạch từ các SGDCK, các công ty chứng khoán, của thị trường. CTNY, các tổ chức, nhà đầu tư tham gia Tài liệu tham khảo TTCK; các bản CBTT của nhà đầu tư theo quy định của pháp luật và các thông tin từ phương [1] Ministry of Finance, Circular No. 115/2017/TT-BTC tiện truyền thông đại chúng, tin đồn, Thực guiding the supervision of securities trading on the stock market, effective from October 25, 2017, hiện kiểm tra tại chỗ, thiết lập hệ thống cảnh báo Hanoi (in Vietnamese). sớm và hoàn thiện hệ thống giám sát tự động. [2] T.N. Hung, The Role of Financial Supervisory Thứ hai, hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng Agencis in Financial Market Development and giám sát TTCK. Xây dựng cơ sở dữ liệu và Policy Recommendations for Vietnam, Banking nâng cấp hệ thống phần mềm giám sát. Hoàn Academy, Hanoi, 2012 (in Vietnamese). [3] H.D. Long, “Solutions to improve the efficiency thiện hệ thống CBTT điện tử của công ty đại of monitoring activities of Vietnam’s stock chúng. UBCKNN và công ty đại chúng cần market”, Ministerial-level scientific research topic đồng thời phát triển một hệ thống CBTT số hóa 08-UBCK-2001, Inspector of the SSC, 2001 dựa trên nền tảng website hiện tại. (in Vietnamese). [4] D.T. Phuong, “Improving the efficiency of 4.5. Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc securities trading supervision on Vietnam’s stock tế nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám market in the period 2010-2015”, Project on sát trên thị trường granting code UB.10.07, Market Supervision Department, SSC, 2010 (in Vietnamese). UBCKNN cần căn cứ vào điều kiện, tình [5] N.P. Thao, “Laws on inspection and supervision hình cụ thể của TTCK Việt Nam để xây dựng lộ of the stock market of the State Securities trình hợp tác với các TTCK trên thế giới cho Commission of Vietnam”, Master of phù hợp với chuẩn mực, thông lệ của quốc tế. jurisprudence thesis, Faculty of Law, VNU, UBCKNN cần chủ động tham gia vào quá trình Hanoi, 2016 (in Vietnamese). [6] L.T. Thanh, “Supervision of securities đàm phán, thực hiện các thỏa thuận hội nhập có transactions on Vietnam’s stock market”, Doctoral liên quan tới lĩnh vực chứng khoán, nhằm đưa thesis in economics of National Economics Việt Nam trở thành thành viên của tổ chức University, 2010 (in Vietnamese). chứng khoán uy tín trên thế giới. Thực hiện [7] State Securities Commission, News about nghiêm túc các nguyên tắc của Tổ chức Quốc tế violations on the stock market from 2013-2019, về Ủy ban Chứng khoán (IOSCO) để quản lý rủi ro. UBCKNN và các SGDCK cần tích cực ages_vitintucsukien/thanhtragiamsat?_afrLoop=4 tìm các dự án hỗ trợ về kỹ thuật, công nghệ 496898213000&_afrWindowMode=0#%40%3F_ thông tin, hệ thống dữ liệu về hoạt động giám afrLoop%3D4496898213000%26_afrWindowMo sát TTCK từ quốc tế, từ các UBCKNN và de%3D0%26_adf.ctrl-state%3D1b6ylj7l7t_91, (accessed 21/12/2020) (in Vietnamese). SGDCK trên thế giới.