Thực trạng du lịch sinh thái tại vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình

Nội dung text: Thực trạng du lịch sinh thái tại vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình

1. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường THỰC TRẠNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA - KẺ BÀNG, TỈNH QUẢNG BÌNH Phùng Thị Tuyến1, Nguyễn Thị Ngọc Ánh2 1,2Trường Đại học Lâm nghiệp TÓM TẮT Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (VQG PNKB) tỉnh Quảng Bình nổi tiếng bởi hệ thống hang động với vẻ đẹp huyền bí và có giá trị hàng đầu thế giới. Hệ sinh thái rừng kín cây lá rộng thường xanh ẩm nhiệt đới trên núi đá vôi, tài nguyên động, thực vật phong phú, đa dạng với nhiều loài quý hiếm là tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái (DLST) tại khu vực này. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra 15 điểm du lịch hấp dẫn với các hình thức du lịch chính bao gồm du lịch mạo hiểm và khám phá các hang động, tham quan thác, suối, leo núi. Hình thức du lịch cộng đồng đã mở ra cơ hội cho du khách được tìm hiểu văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương cũng đang được đầu tư và đưa vào khai thác. Hệ động vật với 7,355 loài thuộc lớp thú, chim, bò sát, lưỡng thể và cá nước ngọt; hệ thực vật với 2,651 loài thuộc các ngành khuyết lá thông, thạch tùng, cỏ tháp bút, dương xỉ, thông và ngọc lan là nguồn tài nguyên tiềm năng để phát triển DLST tại khu vực. Hằng năm, VQG PNKB đã thu hút được số lượng lớn khách du lịch trong và ngoài nước. Trung bình mỗi năm (từ 2015 đến 2017), VQG PNKB đón 500.095 du khách với tỷ lệ khách quốc tế chiếm 10,42 - 11,60%. Doanh thu từ hoạt động du lịch mang lại 110 - 145 tỷ đồng/năm. Tuy vậy, việc phát triển DLST tại khu vực vẫn còn một số khó khăn trong việc mở rộng các sản phẩm du lịch, thu hút vốn đầu tư, nâng cao nhận thức của cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học. Trên cơ sở những khó khăn còn tồn tại, nghiên cứu này đã đưa ra được sáu nhóm giải pháp nhằm góp phần phát triển DLST tại VQG PNKB trong những năm tiếp theo. Từ khóa: Hang động, núi đá vôi, Phong Nha - Kẻ Bàng, Quảng Bình, tiềm năng du lịch sinh thái. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong tương lai, vườn sẽ trở thành nơi bảo tồn Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đa dạng sinh học, phát huy giá trị di sản thiên (VQG PNKB) trực thuộc địa giới hành chính nhiên, và là vùng DLST hấp dẫn bậc nhất khu của hai huyện Bố Trạch và Minh Hóa, tỉnh vực Châu Á - Thái Bình Dương (Quyết định số Quảng Bình với tổng diện tích là 123.326 ha 2128/QĐ-TTg ngày 29 tháng 12 năm 2017). theo Quyết định số 1062/QĐ-TTg ngày 05 Nghiên cứu này được thực hiện nhằm đưa ra tháng 7 năm 2013, trong đó phân khu bảo vệ được một cái nhìn tổng quan về tiềm năng, nghiêm ngặt là 100.296 ha, phân khu phục hồi thực trạng hoạt động du lịch sinh thái (DLST) sinh thái là 19.619 ha và phân khu hành chính cũng như những vấn đề còn bất cập trong công dịch vụ là 3.411 ha. Vườn là một trong hai khu tác phát triển du lịch và đề xuất một số giải vực đá vôi lớn nhất thế giới. Đây được coi là pháp cho phát triển DLST của VQG PNKB. khu vực sinh thái quan trọng có giá trị toàn cầu Thông tin và số liệu được thu thập trong thời nổi bật cần được bảo tồn, tôn tạo và phát huy gian từ 2015 - 2017 và số liệu điều tra từ tháng giá trị. VQG PNKB đã được được UNESCO 2 đến tháng 5 năm 2018. công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới lần thứ 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU nhất với tiêu chí địa chất, địa mạo vào năm 2.1. Nội dung nghiên cứu 2003 (Trần Tiến Dũng, 2007) và lần thứ hai Xác định tiềm năng DLST tại VQG PNKB; với tiêu chí hệ sinh thái và đa dạng sinh học Đánh giá được thực trạng hoạt động DLST vào năm 2015. Đây được coi là khu du lịch của VQG PNKB; trọng điểm có ý nghĩa quốc gia và quốc tế, Xác định một số tồn tại trong phát triển cung cấp các dịch vụ du lịch thương mại nhằm DLST của VQG PNKB; góp phần vào tăng trưởng kinh tế của tỉnh Đề xuất một số giải pháp góp phần phát Quảng Bình (Quyết định số 2128/QĐ-TTg triển DLST. ngày 29 tháng 12 năm 2017). Nơi đây cũng hội 2.2. Phương pháp nghiên cứu tụ nhiều sắc tộc với các nền văn hóa đặc sắc và Thu thập số liệu thứ cấp đa dạng của dân cư sống trong vùng đệm. Các thông tin về tiềm năng DLST, số liệu TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 79
2. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường về số lượng khách du lịch, doanh thu từ hoạt VQG PNKB là di sản thế giới có tài nguyên động du lịch năm 2015 - 2017, dự báo số thiên nhiên phong phú và đa dạng với nhiều lượng khách đến vườn được tổng hợp từ nguồn cảnh quan đẹp, thu hút khách du lịch bởi hệ văn bản, tài liệu, báo cáo hàng năm của Ban thống hang động huyền bí và hấp dẫn. Tổng Quản lý VQG PNKB, Tổng cục Du lịch, các tư chiều dài hang động tại VQG PNKB đã được liệu được đăng tải trên sách, báo, tạp chí, các ghi nhận là trên 130 km với gần 50 hang động công trình nghiên cứu đã được công bố. và được chia thành ba hệ thống hang Vòm, Phương pháp khảo sát thực địa hang Phong Nha và hang Rục Mòn. Hệ thống Thiết lập 15 tuyến điều tra để đánh giá về hang Vòm được bắt nguồn từ hang Rục Kà hiện trạng tài nguyên du lịch, thống kê các Roòng nằm ở độ cao khoảng 360 m so với mực điểm du lịch, tuyến du lịch tại khu vực nghiên nước biển. Tổng chiều dài hệ thống hang Vòm cứu. Thời gian khảo sát từ tháng 2 đến tháng 5 là 31.277 m (Trần Ngọc Hùng và cộng sự, năm 2018. 2003). Theo báo cáo của Ban quản lý VQG Phương pháp điều tra xã hội học PNKB 2009, 2015 - 2017) đoàn thám hiểm Phỏng vấn cán bộ quản lý VQG (10 người), hang động Hoàng gia Anh đã tiến hành khảo cán bộ kiểm lâm (10 người) để thu thập thông sát, phát hiện thêm 20 hang động tại VQG tin về tiềm năng du lịch, các điểm, tuyến du PNKB, trong đó có hang Sơn Đòong bước đầu lịch tại VQG PNKB. đã khảo sát được chiều dài của hang là 6.500 Tìm hiểu thông tin về đặc điểm khách du m, cao 150 m, rộng 140 m, các nhà thám hiểm lịch, mức độ hài lòng của du khách về chất nhận định rằng đây có thể là hang động lớn và lượng của các dịch vụ DLST hiện nay đối với rộng nhất thế giới tại thời điểm hiện nay. Sông VQG PNKB, 98 khách du lịch VQG PNKB đã ngầm hang Vòm chảy về phía hạ lưu lúc thì ẩn được phỏng vấn bao gồm 70 người phát phiếu mình trong các hang, lúc lại xuất hiện trên phỏng vấn và 28 người phỏng vấn trực tiếp. những đoạn thung lũng hẹp, sâu và cuối cùng Thời gian thực hiện từ tháng 2 đến tháng 5 đổ về sông Chày ở cửa hang Vòm. Hệ thống năm 2018. hang Phong Nha bắt nguồn từ phía Nam của Những tồn tại, khó khăn của hoạt động khối núi đá vôi Kẻ Bàng. Cửa chính của hệ DLST tại VQG PNKB cũng được tham vấn ý thống hang này là hang Khe Ry và hang Én nằm kiến của các cán bộ quản lý phụ trách tại ở độ cao trên mực nước biển khoảng 300 m. PNKB. Dựa trên những tồn tại, khó khăn của Tổng chiều dài hệ thống hang Phong Nha là hoạt động DLST và căn cứ vào Quyết định số 44.391 m. Hệ thống hang Rục Mòn nằm trên 2128/QĐ-TTg ngày 29 tháng 12 năm 2017 của địa phận huyện Minh Hoá và có quy mô nhỏ thủ tướng chính phủ phê duyệt quy hoạch tổng hơn so với hai hệ thống hang trên, bao gồm 14 thể phát triển khu du lịch quốc gia PNKB, tỉnh hang động. Một số hang động có quy mô như Quảng Bình đến năm 2030 đề xuất giải pháp hang Rục Mòn có chiều dài 2.863 m, độ sâu 49 phát triển DLST và bảo tồn đa dạng sinh học m; hang Tiên với chiều dài 2.500 m, độ sâu 51 tại khu vực nghiên cứu. m và còn có rất nhiều hang chưa được khảo sát Phương pháp phân tích thông tin và xử lý số liệu (Trần Ngọc Hùng, 2003). Số liệu được tổng hợp từ kết quả điều tra 3.1.2. Tài nguyên động thực vật tuyến, phỏng vấn 98 khách du lịch và tổng hợp VQG PNKB đặc trưng với kiểu rừng kín thông tin từ các tài liệu thứ cấp. Kết quả tính cây lá rộng thường xanh ẩm nhiệt đới trên núi toán về số lượng khách du lịch và doanh thu đá vôi. Theo số liệu thống kê của Ban quản lý được thực hiện trên phần mềm excel. VQG PNKB năm 2010, hệ thực vật tại VQG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN PNKB phong phú và đa dạng với sự có mặt 3.1. Tiềm năng DLST tại VQG PNKB của 193 họ thực vật, 906 chi và 2.651 loài thực 3.1.1. Tài nguyên về hang động vật thuộc các ngành khuyết lá thông, thạch 80 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
3. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường tùng, cỏ tháp bút, dương xỉ, thông và ngọc lan. nằm trong phân khu rừng phục hồi sinh thái, Một số các loài cây gỗ quý kích thước lớn như thuộc vùng lõi núi đá vôi của VQG PNKB. Bách xanh, Hoàng đàn giả, Pơmu, Chò đãi, Chò Mất khoảng 45 phút để đi từ các đường đi bộ nước, Lát hoa, Lim xanh, Trầm hương, Sến mật, vào trong động. Nếu đi lại trong toàn bộ hang Nghiến, Song mật, và một số loài cây quý hiếm thì mất khoảng 2 - 3 giờ với các thiết bị phụ trợ khác (Ban quản lý VQG PNKB, 2010). đặc biệt. Thời gian tham quan vào các mùa Hệ động vật với 42 bộ, 142 họ và 7.355 loài trong năm. thuộc lớp thú, chim, bò sát, lưỡng thê và cá 4. Đỉnh U Bò: Đỉnh U Bò nằm cuối phía nước ngọt. Số loài động vật đặc hữu ở khu vực Nam VQG PNKB, thuộc khu vực bảo vệ có tổng số 41 loài với 40 loài đặc hữu của dãy nghiêm ngặt. Đây là đỉnh núi cao nhất trong địa Trường Sơn và 30 loài là đặc hữu của Việt phận tỉnh Quảng Bình, khách du lịch sẽ có Nam. Tổng số loài động vật quý hiếm là 127 những trải nghiệm lý thú trên đường lên đỉnh loài, trong đó có 81 loài có tên trong Nghị định núi. Du khách có thể đến tham quan quanh năm. 32-2006/NĐ-CP, 91 loài có tên trong Sách Đỏ 5. Hang Tối: Hang Tối nằm hướng thẳng ra Việt Nam năm 2007. Một số loài thú quý hiếm Sông Chảy gần cổng vào phía bắc của VQG phải kể đến như Chồn dơi, Cu li lớn, Cu li nhỏ, PNKB, trong khu vực hành chính và dịch vụ. Khỉ mặt đỏ, Khỉ mốc, Khỉ đuôi lợn, Voọc ngũ Với cửa hang lớn, du khách sẽ di chuyển vào sắc, Voọc hà tĩnh, Vượn đen, Vượn đen má bên trong hang Tối bằng thuyền, sau đó đi bộ trắng, Beo lửa, Báo gấm, Cheo leo nam dương, và tham quan hang Tối. Thời gian hoạt động Bò tót, Gấu chó, Sóc bay lớn và đặc biệt phải thuận lợi từ tháng 4 đến tháng 8 hằng năm. kể đến dấu hiện của sự xuất hiện hai loài Sao la 6. Hang Sơn Đoòng: Hang Sơn Đoòng nằm và Mang lớn; các khu hệ bò sát - lưỡng cư, cá, ở vị trí trung tâm của phân khu bảo vệ nghiêm chim có nhiều loài quý hiếm rất có giá trị như ngặt, phía nam VQG PNKB. Hang vừa mới Rắn, Tắc kè, Công, Trĩ sao, Gà lôi, Hồng được khám phá đầy đủ và được khẳng định là hoàng (Ban quản lý VQG PNKB, 2010). hang rộng nhất thế giới. Lối vào hang rất 3.1.3. Các điểm du lịch điển hình tại khu vực ngoạn mục, nhưng rất khó đi vào bên trong, nghiên cứu hang có một con sông chảy xiết, có thể nghe 1. Động Phong Nha: Nằm trong khu vực tiếng nước chảy khi mới đặt chân vào cửa Hành chính - Dịch vụ, Sông Son với phong hang. Thời gian tham quan hang động vào cảnh hai bên dòng sông là núi non hùng vĩ dẫn mùa khô từ tháng 4 đến tháng đến tháng 8 lối đi lên động Phong Nha. Động Phong Nha là hằng năm. một biểu tượng của khu vực và được tôn vinh 7. Hang E: Hang E nằm phía đông của khu là “Kỳ quan đệ nhất động”. Thời gian tham Hành chính - dịch vụ VQG PNKB. Hang E là quan thuận lợi là vào mùa mùa khô tháng 4 hang nước, có sông chảy bên trong. Hệ thống đến tháng 8 hằng năm. sông ở hang E nối với hệ thống sông ở hang 2. Động Tiên Sơn: Nằm trong khu vực Tối và sông Chảy. Thung lũng Tre nằm ngay Hành chính - Dịch vụ, khoảng cách từ động trước mặt hang. Cách duy nhất để đi vào bên Tiên Sơn đến động Phong Nha là 30 phút đi trong hang là bơi vào. Thời gian tham quan bộ. Về phong cảnh, từ cửa động đi vào chừng thuận lợi vào mùa khô tháng 4 đến tháng 8 400 m sẽ gặp một vực sâu chừng 10 m và tiếp hằng năm. đến là một động đá ngầm dài gần 500 m. 8. Hang Vòm: Hang Vòm cách lối mòn từ Những nơi này khá nguy hiểm nên khách chỉ đường Hồ Chí Minh khoảng từ 4 đến 5 giờ đi có thể tham quan chừng 400 m bên ngoài tính bộ, có thể đến thông qua động Thiên Đường. từ cửa động. Du khách có thể tham quan động Đây một hang lớn dọc theo sông Chảy, phong này vào các mùa trong năm. cảnh rất đẹp. Thời gian tham quan thuận lợi 3. Động Thiên Đường: Động Thiên Đường quanh năm. TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 81
4. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường 9. Hang Én: Hang Én tọa lạc ở vị trí trung trên đường đến vườn thực vật và hang Tám Cô. tâm của phân khu bảo vệ nghiêm ngặt, phía Tham quan địa điểm này là một cơ hội tốt để nam VQG PNKB. Hang Én là hang có lòng ngắm các loài linh trưởng. Du khách có thể rộng nhất được phát hiện ở Việt Nam, nhiều tham quan khu vực các mùa trong năm chỗ vòm hang cao 100 m và rộng tới trên 170 14. Vườn thực vật: Vườn thực vật cách thị m. Đây là hang lớn thứ ba trên thế giới sau trấn Phong Nha khoảng 25 phút đi ô tô. Du hang Sơn Đoòng và Hang Deer thuộc Vườn khách sẽ được tham quan các loài thực vật quốc gia Gunung Mulu - Malaysia. Cửa hang được bảo tồn ở đây. Du khách có thể đến tham Én cao tới 78,6 m và có chiều rộng hơn 70 m. quan vào bất cứ thời gian nào trong năm. Hang là nơi đổ vào của suối Rào Thương. Cửa 15. Thôn Chày Lập: Thôn Chày Lập cũng hang rộng, thoáng và có bãi cuội và cát rộng. gần lối vào VQG PNKB từ phía bắc của khu Trên các vách núi ở khu vực cửa hang và trên vực hành chính và dịch vụ. Thôn nằm ở vị trí vòm hang là nơi sinh sống của hàng vạn con gần những khu vực có phong cảnh thiên nhiên chim én. Du khách có thể đến tham quan vào đẹp như các hang động và những khu rừng tất cả các mùa trong năm. nguyên sinh. Hiện tại ở thôn cũng có dịch vụ 10. Hang Tám Cô: Hang Tám Cô nằm ở lưu trú tại nhà dân. Các hoạt động sau đây Km 16+500 trên đường 20 - Quyết Thắng, đang được phát triển: đi bộ, đi xuồng, đi xe Quảng Bình. Hang là nơi ghi dấu những ngày đạp, các hoạt động cung cấp lưu trú tại nhà dân tháng chiến tranh khốc liệt, sự hi sinh của các cũng như các hoạt động tình nguyện. Du thanh niên xung phong. Thời gian tham quan khách có thể đến tham quan vào các mùa hang vào các mùa trong năm. trong năm và trải nghiệm du lịch cộng đồng, 11. Suối Nước Moọc: Suối Nước Moọc với du lịch nghỉ dưỡng. nguồn nước từ lòng đất, phong cảnh đẹp và có 3.1.4. Tài nguyên du lịch nhân văn xuất hiện một số loài động vật hoang dã. Tài nguyên du lịch nhân văn bao gồm của Đường vào suối dễ dàng tiếp cận từ đường Hồ cải vật chất và tinh thần do con người tạo ra từ Chí Minh. Mất khoảng 10 phút đi ô tô từ xưa đến nay có thể thu hút khách du lịch đến đường vào phía Bắc khu Hành chính - Dịch vụ thưởng thức. Tại khu vực nghiên cứu, Đền của VQG PNKB. Tuyến du lịch này dài Tiên Sư Tự Cốc đã thu hút nhiều khách du lịch khoảng 1 km và được chia thành nhiều phần đến thăm quan. Đây là ngôi đền nằm ở cửa dọc theo Sông Chảy, nằm trong khu phục hồi động Phong Nha gắn với lễ hội xin nước tiên sinh thái VQG PNKB. Thời gian tham quan của dân cư sống quần tụ quanh lưu vực sông suối là quanh năm. Son. Ngoài ra, giá trị văn hóa làng xã người 12. Thác Gió: Thác Gió cách thị trấn Phong Việt ở PNKB như các kiến trúc nhà cổ, các đền Nha khoảng 15 phút chạy xe, nằm ở km 8 trên chùa am miếu và các công trình kiến trúc tôn tỉnh lộ 20, ngay cạnh dốc Động Tiên. Ở khu giáo tín ngưỡng, các hình thức trang phục cổ vực xung quanh, có một số cây lớn phía dưới truyền hay di sản văn hóa tộc người cũng là chân thác, cây Gừa có chu vi thân cây trên 10 nguồn tài nguyên du lịch nhân văn đã và đang người ôm, cây Nhội, Lim xanh. Khu vực này được đưa vào khai thác thu hút du khách trong du khách có thể tham quan các loài động vật nước và quốc tế. Tộc người Chứt và Bru-Vân như khỉ, rắn, nhím, sóc. Thời gian tham quan Kiều tại PNKB với những giá trị văn hóa đặc cho du khách là các mùa trong năm. trưng như các hình thức ca múa nhạc với nhiều 13. Trung tâm cứu hộ linh trưởng: Trung loại nhạc cụ đàn ống, sáo, tù và, chiêng, ché tâm cứu hộ linh trưởng là một khu vực có rào của người Chứt và các lễ hội đập trống, lễ hội chắn bán khép kín, dùng để dần đưa các loài mừng cơm mới của tộc người Bru-Vân Kiều linh trưởng trở lại môi trường hoang dã. Trung cũng đang được mở rộng cho phát triển du lịch tâm này cách trung tâm du lịch chính 2 km, sinh thái. 82 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
5. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường 3.2. Đánh giá thực trạng hoạt động DLST 3.2.2. Cơ sở hạ tầng - nguồn nhân lực tại VQG PNKB Khu vực nghiên cứu có trên 300 thuyền du 3.2.1. Các tuyến, điểm du lịch đã được khai lịch, hơn 30 kiốt bán hàng lưu niệm, giải khát; thác tại VQG PNKB có 18 nhà hàng, hơn 20 nhà nghỉ, khách sạn, Kết quả điều tra, phỏng vấn cán bộ vườn và hơn 14 homestay và farmstay. Năm 2017, tổng dựa trên các thông tin thu thập tại PNKB cho số cán bộ, nhân viên phục vụ tại vườn là 1.399 thấy du lịch tại VQG PNKB gồm có 5 điểm du người, trong đó biên chế của Trung tâm Du lịch tham quan và 7 tuyến du lịch khám phá. lịch là 135 người, đội thuyền du lịch 584 Điểm du lịch tham quan gồm có Phong Nha người, bán hàng lưu niệm 70 người; Dịch vụ (Kỳ quan đệ nhất động), sông Chày - hang Tối, nhiếp ảnh 410 người, khu du lịch động Thiên Đường gần 200 người (bao gồm nhân viên, thợ suối Nước Moọc, động Tiên Sơn (Chốn bồng ảnh và dịch vụ) và các dịch vụ bổ trợ khác. lai tiên cảnh) và hang Tám Cô. Tuyến du lịch Nguồn nhân lực làm việc trong các điểm du khám phá gồm có tuyến Hang Đại Ả, Hang lịch cơ bản được đào tạo, có chuyên môn, Over, Hang Pygmy, tuyến Xuyên Sơn Hồ và nghiệp vụ và kinh nghiệm. Họ chủ yếu là lao Chinh phục 4,5 km sông ngầm động Phong động trẻ và phần lớn là người địa phương. Sự Nha, tuyến Hamada - Hang Trạ Ang, tuyến du kết hợp giữa cán bộ quản lý của vườn và người lịch khám phá thiên nhiên - chinh phục đỉnh dân địa phương trong quản lý, phục vụ và núi U Bò, tuyến Thung lũng Sinh Tồn - Hang hướng dẫn du lịch cùng với hệ thống cơ sở hạ Thủy Cung, tuyến Rào Thương - Hang Én và tầng về nhà nghỉ, khách sạn, homestay và tuyến hang Sơn Đoòng - hang động lớn nhất farmstay đã phần nào đảm bảo phục vụ khách Thế giới. Đây là các tuyến điểm du lịch được du lịch. Tuy vậy, các dịch vụ ăn uống, nghỉ đưa vào khai thác trong nhiều năm gần đây thu dưỡng và khu vui chơi còn chưa đáp ứng được hút du khách trong và ngoài nước. Các hình nhu cầu của khách du lịch. thức du lịch tại khu vực này gồm có DLST, du 3.2.3. Biến động lượng khách du lịch và lịch mạo hiểm và du lịch nhân văn. doanh thu từ hoạt động du lịch 2015 - 2017 Bảng 1. Lượng du khách đến VQG PN - KB và doanh thu năm 2015, 2016, 2017 Năm 2015 2016 2017 Tổng lượt khách (người)* 507.934 482.930 509.421 Khách nội địa (người) 449.383 432.576 450.345 Khách quốc tế (người) 58.551 50.354 59.076 Tổng doanh thu (tỷ đồng) 133 110 145 (Nguồn: Số liệu thống kê của *Trung tâm phát triển du lịch, VQG PNKB 2017 và Tổng cục du lịch 2017) Lượng du khách đến VQG trong 3 năm hợp nhiều loài hình du lịch chiếm 12,24%. 2015, 2016 và 2017 được thống kê trong bảng Theo nghiên cứu mới đây của tác giả 3.1 với số lượng khách dao động từ 482.930 - Nguyễn Văn Thuật (2016) khẳng định, mọi 509.421 người. Trung bình mỗi năm có hoạt động phát triển du lịch nói chung và 500.095 khách du lịch, tới thăm PNKB, trong DLST nói riêng thực chất là khai thác giá trị từ đó khách quốc tế chiếm 10,42 - 11,60% tổng tự nhiên - nhân tạo hoặc nhân tạo - tự nhiên, lượng khách. Kết quả phỏng vấn 98 khách du văn hóa, lịch sử kết hợp với xây dựng cở sở hạ lịch tới VQG PNKB từ tháng 2 đến tháng 5 tầng và dịch vụ. Do vậy, cảnh quan thiên năm 2018 cho thấy, khách du lịch tập trung ở nhiên, hệ sinh thái rừng, hệ động - thực vật, và độ tuổi 25 - 45 tuổi với tỷ lệ nam giới chiếm bản sắc văn hóa của người dân địa phương 57,14%. Loại hình du lịch khách yêu thích nhất chính là tiềm năng cho việc phát triển du lịch là DLST với 59,18% tổng lượng khách được sinh thái. Việc đem lại nhiều lợi ích về mặt phỏng vấn, tiếp đến là loại hình du lịch kết hợp kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường chính là nghiên cứu và du lịch mạo hiểm khám phá với mục tiêu của hoạt động DLST (Phạm Trung lần lượt là 19,38% và 9,20%, khách du lịch kết Lương, 2005; Nguyễn Văn Thuật, 2016). Khi TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 83
6. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường người dân được hưởng lợi ích từ DLST thì sức 2018 - 2020 theo xu hướng tăng dần từ 3 - ép của họ tới môi trường và tài nguyên đa dạng 10% cho các loại phân khúc thị trường (Bảng sinh học sẽ giảm đi. Chính những người dân sẽ 2). Đối với thị trường quốc tế, khách du lịch tự làm chủ và bảo vệ các giá trị tự nhiên và văn do đi lẻ là mảng khách hàng đầu tiên chiếm số hóa bản địa nơi diễn ra hoạt động DLST. lượng nhiều nhất. Khách du lịch ba lô, khách Kết quả về doanh thu từ DLST năm 2015 - Tây Âu du lịch theo đoàn và khách trong khu 2017 cũng được thể hiện trong bảng 1. Kết quả vực du lịch theo đoàn được coi là mảng khách cho thấy, doanh thu từ du lịch năm 2017 đã thứ hai. Phân khúc thị trường đang phát triển tăng lên so với năm 2015 là 12 tỷ đồng và tăng nhanh là khách chuyên gia, khách du lịch so với năm 2016 là 35 tỷ đồng. Năm 2016, do Caravan trong khu vực và khách du lịch khác. sự cố ô nhiễm môi trường Formosa nên lượng Đối với thị trường trong nước, khách du lịch du khách giảm dẫn tới doanh thu giảm 17,29% nghỉ dưỡng đi theo đoàn là phân khúc thị so với 2015. Năm 2017, VQG PNKB với việc trường đầu tiên. Khách du lịch nghỉ dưỡng mở rộng du lịch cộng đồng và kết hợp với một riêng lẻ phân đoạn khách thứ hai. Tiếp đến là số điểm du lịch mới, thực hiện tốt quảng bá du khách đi theo mục đích đào tạo/nghiên cứu lịch trên nhiều kênh thông tin nên doanh thu khoa học, thăm bạn bè và người thân và khách của vườn đã tăng lên 31,82% so với năm trước đi công tác/kinh doanh. Đây được xem là đó. Thu nhập của PNKB năm 2017 gấp hơn 60 lần những thị trường có tiềm năng phát triển trong so với thu nhập của VQG Cát Bà năm 2014 (2,4 tỷ tương lai. đồng) (Phùng Thị Tuyến và cộng sự, 2018). Về xu hướng tăng số lượng khách từ năm Điều này đã đóng góp phần lớn cho phát 2018 - 2020, đối với khách quốc tế khách đoàn triển kinh tế xã hội cho người dân thuộc 13 xã khu vực dự đoán sẽ tăng cao nhất 5 - 10% mỗi vùng đệm, giải quyết công ăn việc làm của năm. Đối với khách nội địa, khách nghỉ dưỡng người dân và góp phần vào phát triển kinh tế đi lẻ được dự đoán sẽ tăng 10 - 12% mỗi năm; của tỉnh Quảng Bình. khách giáo dục/khoa học, thăm người thân và Căn cứ vào số lượng khách du lịch đến công tác/kinh doanh dự đoán sẽ tăng ít hơn là PNKB trong nhiều năm, Trung tâm du lịch của 2% mỗi loại. vườn đã dự báo số lượng du khách từ năm Bảng 2. Dự báo lượng du khách hàng năm từ 2018 - 2020 Thị trường khách Phân khúc thị trường khách 2018 2019 2020 Khách lẻ 9.429 9.901 10.396 Khách ba lô 2.855 2.940 3.029 Khách đoàn Tây Âu 4.782 5.117 5.475 Quốc tế Khách đoàn khu vực 2.652 2.917 3.063 Khách chuyên gia 649 681 715 Khách Caravan khu vực 622 666 699 Khách khác 1.298 1.363 1.431 Tổng khách quốc tế 22.288 23.586 24.808 Khách nghỉ dưỡng theo đoàn 305.151 320.408 336.429 Khách nghỉ dưỡng đi lẻ 163.614 183.247 201.572 Nội địa Khách giáo dục/khoa học 3.005 3.066 3.127 Khách thăm người thân 3.410 3.478 3.547 Khách công tác/kinh doanh 1.807 1.843 1.880 Tổng khách nội địa 476.987 512.042 546.555 Tổng lượng khách 499.274 535.628 571.364 (Nguồn: Trung tâm du lịch VQG PNKB, 2017) 84 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
7. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường 3.3. Một số tồn tại trong việc phát triển khăn, tồn tại của hoạt động du lịch, nghiên cứu DLST tại VQG PNKB cũng đưa ra một số những giải pháp sau: Các loại hình du lịch phát triển song song 3.4.1. Nâng cao nhận thức xã hội về DLST với việc xây dựng cơ sở hạ tầng và mở rộng Tổ chức một số chuyến tham quan đến các dịch vụ. Một số công trình công cộng, công khu DLST, đặc biệt các khu du lịch ở các trình kiến trúc được xây dựng nhưng chưa tuân VQG, khu BTTN trong nước và khu vực có theo sự hướng dẫn quản lý của VQG nên phần hoạt động DLST phát triển để nhận biết lợi ích nào làm mất đi vẻ đẹp của phong cảnh thiên từ hoạt động DLST và trao đổi kinh nghiệm về nhiên, phá vỡ cảnh quan tự nhiên. Bên cạnh phát triển DLST. Tổ chức một số hình thức vui đó, tại VQG PNKB, sản phẩm du lịch chưa chơi giải trí tìm hiểu về du lịch cho những du tương xứng với tiềm năng, nhiều nguồn tài khách tới tham quan để thu hút sự quan tâm và nguyên vẫn chưa được khai thác đầy đủ trong khuyến khích sự tự tìm hiểu, nâng cao nhận đó có du lịch sinh thái nhân văn. Dịch vụ lưu thức của cộng đồng về DLST. trú, ăn uống, các khu vui chơi giải trí, các mặt Công khai hoá các dự án phát triển du lịch hàng lưu niệm đã được chú trọng đầu tư nhưng trong cộng đồng và khuyến khích sự đóng góp chưa thực sự phong phú. Điều này dẫn tới mức ý kiến của cộng đồng đối với các phương án chi tiêu của khách du lịch đặc biệt là khách du phát triển du lịch dưới mọi hình thức. Tăng lịch quốc tế còn thấp. Môi trường đầu tư cường phổ biến, giải thích các quy định hiện khuyến khích phát triển du lịch bền vững tuy hành về bảo vệ tài nguyên tự nhiên, văn hóa đã có những biến đổi theo hướng thông thoáng truyền thống đến cộng đồng. Kinh phí dành nhưng chưa có giải pháp đồng bộ, nên chưa cho những hoạt động này có thể xin hỗ trợ từ đẩy mạnh được đầu tư từ nhiều phía. Hoạt ngân sách nhà nước hoặc kinh phí thu nhập từ động du lịch phát triển đồng nghĩa với việc gia hoạt đồng của lịch du lịch của vườn. tăng số lượng du khách tại các điểm du lịch, 3.4.2. Bảo vệ môi trường, bảo vệ đa dạng làm cho áp lực của du lịch với môi trường tăng sinh học cao, gây ra hiện tượng ô nhiễm cục bộ suy Để DLST phát triển thì cần phải tạo ra sự thoái các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đa cân bằng giữa tài nguyên và môi trường. dạng sinh học của VQG PNKB cũng bị ảnh Tuyên truyền nâng cao nhận thức về vai trò, hưởng. Các tour du lịch kết hợp giữa du lịch nhiệm vụ bảo vệ rừng đối với đời sống, kinh tế hang động PNKB với hệ sinh thái nhân văn xã hội, môi trường sinh thái. Đối với các hành của các cộng đồng dân cư nơi đây còn khá vi cố tình vi phạm các quy định như chặt phá khiêm tốn. rừng, đốt rừng, săn bắn động vật trái phép Nhìn chung trong quá trình phát triển du thì cần có các biện pháp như phạt tiền mạnh lịch bền vững VQG PNKB đã đạt được một số gấp ba lần trở lên đối với giá trị của từng loại. kết quả đáng khích lệ, song nó cũng nảy sinh Hướng dẫn du khách các quy định về khoảng nhiều vấn đề đòi hỏi người làm du lịch phải có cách an toàn xem ngắm các động vật hoang dã, những hướng phát triển hợp lý nhằm đem lại sử dụng máy quay phim, chụp ảnh đối với các hiệu quả cao trong khai thác, bảo tồn tài tiêu cự xa. nguyên du lịch. Các biển báo trên các đường mòn thiên 3.4. Một số giải pháp đẩy mạnh phát triển nhiên để hướng dẫn du khách bỏ rác đúng quy DLST tại khu vực nghiên cứu trong những định, giữ gìn cảnh quan, môi trường phải được năm tiếp theo thiết kế dễ quan sát, dễ hiểu, và thu hút khách Quyết định số 2128/QĐ-TTg ngày 29 tháng du lịch để truyền tải được thông tin tới du 12 năm 2017 của Thủ tướng Chính phủ phê khách. Thu thập ý kiến phản hồi của khách duyệt quy hoạch tổng thể phát triển Khu du thông qua sổ ghi cảm tưởng và ghi hình những lịch quốc gia PNKB, tỉnh Quảng Bình đến năm du khách tiêu biểu. Từ đó, bản thân du khách 2030, đã nêu rõ định hướng phát triển du lịch sẽ có ý thức, có trách nhiệm bảo vệ môi và các giải pháp thực hiện quy hoạch. Trong trường, đa dạng sinh học, đồng thời du lịch tại nghiên cứu này, dựa vào một số những khó VQG được cải thiện nhờ góp ý của du khách. TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 85
8. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường Đào tạo hướng dẫn viên là người địa giải trí, khu mua sắm. Bên cạnh đó, kiên quyết phương. Những lợi thế về các kỹ năng và kiến thu hồi các dự án du lịch chậm tiến độ, quản lý thức hiểu biết thông qua kinh nghiệm thực tiễn và xử lý nghiêm các dự án du lịch vi phạm đề của người địa phương sẽ hấp dẫn du khách án đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. tham quan. Nên mở lớp đào tạo ngắn hạn để Tập trung nguồn vốn nhiều hơn cho việc đầu người dân địa phương trở thành những tuyên tư, xây dựng các công trình phúc lợi xã hội, y truyền viên giáo dục môi trường tích cực trong tế, giáo dục, để vừa nâng cao đời sống, trình độ cộng đồng. Đây cũng chính là hình thức bảo văn hóa cho nhân dân địa phương các xã vùng tồn có sự tham gia của người dân địa phương. đệm, vừa đáp ứng ngày càng cao nhu cầu của 3.4.3. Phát triển du lịch gắn với cộng đồng du khách lưu trú vào ban đêm tại PNKB. Tạo điều kiện và có chính sách ưu tiên cộng 3.4.6. Giải pháp về bảo tồn tài nguyên thiên đồng tham gia vào phát triển các loại hình du nhiên và nghiên cứu khoa học lịch, thông qua chính quyền địa phương để lắng Trích một phần thu từ hoạt động du lịch để nghe các đề xuất của cộng đồng dân cư về đầu tư cơ sở vật chất như phòng thí nghiệm, nguyện vọng tham gia các hoạt động du lịch, trạm quan trắc và các trang thiết bị chuyên tạo điều kiện và ưu tiên con em địa phương vào dụng cho Trung tâm nghiên cứu khoa học và tham gia, làm việc tại các tổ chức, công ty kinh cứu hộ (Đơn vị trực thuộc VQG PNKB) tiến doanh khai thác tổ chức DLST tại VQG PNKB. hành kiểm kê, lập ô định vị, đánh giá tính đa Xây dựng một số mô hình du lịch cộng đồng dạng sinh học, thành phần loài, phân bố trữ như đưa khách về nghỉ tại nhà dân, ăn một số lượng, quan hệ và môi trường phát triển của món ăn địa phương. Định hướng cho các doanh động thực vật. Tranh thủ thêm nguồn vốn của nghiệp mô hình: “Làng du lịch cộng đồng” tại các dự án trong và ngoài nước để nghiên cứu thôn Chày Lập - xã Phúc Trạch, quy hoạch và phát hiện thêm các loài mới, giám sát diễn biến triển khai một số dự án “Làng DLST”. các quần thể hệ sinh thái, nghiên cứu nguồn 3.4.4. Quảng bá, tiếp thị truyền thông gen động thực vật quý hiếm, thám hiểm hệ Tiến hành nghiên cứu đặc điểm thị trường thống hang động, nghiên cứu địa mạo, địa chất du lịch trọng điểm của du lịch PNKB để có từ đó đưa ra các giải pháp và kế hoạch quản lý được phương thức xúc tiến quảng bá du lịch hiệu quả hơn. PNKB cụ thể và phù hợp (xây dựng website du Tiến hành triển khai các đề tài nghiên cứu lịch; tờ rơi, tập gấp về du lịch PNKB; xây dựng và chuyển gia khoa học kỹ thuật gieo trồng phim quảng bá; tham gia hội chợ, các sự một số loài cây bản địa quý hiếm, vừa thực kiện ) đạt hiệu quả cao nhất. Đưa khách du hiện mục tiêu bảo tồn, du lịch, vừa có giá trị lịch trở thành kênh quảng cáo hữu hiệu. Những kinh tế cho cộng đồng dân cư vùng đệm. thông tin truyền miệng phản hồi từ phía du 4. KẾT LUẬN khách đã đến VQG PNKB là một hình thức VQG PNKB có hệ thống hang động đẹp và quảng cáo rất hiệu quả và mang lại lợi nhuận. huyền bí, hấp dẫn du khách trong và ngoài Vì vậy cần phải xây dựng hình ảnh tốt đẹp về nước. Kết quả nghiên cứu đã đánh giá tiềm chất lượng hoạt động, về khu du lịch. năng DLST về tài nguyên thiên nhiên và hệ 3.4.5. Giải pháp về đầu tư, xây dựng cơ sở động - thực vật phong phú. Kết quả cũng xác hạ tầng định được các điểm du lịch điển hình trong đó Để đáp ứng với nhu cầu về số lượng khách có 5 điểm du lịch tham quan và 7 tuyến du lịch được dự báo ngày càng tăng lên, cần ưu tiên khám phá đã và đang được khai thác trong cho các dự án đầu tư du lịch vào các khu vực nhiều năm gần đây. vùng đệm và phân khu hành chính của vườn về Số lượng du khách đến VQG PNKB trong thuế, nguồn vốn, đầu tư cơ sở hạ tầng ba năm từ 2015 - 2017 dao động từ 482.930 - Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia 509.421, khách quốc tế chiếm 10,42% - hoạt động du lịch tại vườn. Thực hiện xã hội 11,60% tổng lượng khách. Độ tuổi của du hóa đầu tư, ưu tiên đầu tư vào việc tạo ra các khách chủ yếu là 25 - 45 tuổi, tỷ lệ nam giới sản phẩm du lịch độc đáo, các khu vui chơi chiếm 57,14%. Doanh thu từ hoạt động du lịch 86 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
9. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường tại vườn đạt từ 110 - 145 tỷ đồng. Tuy vậy, 5. Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng việc mở rộng các dịch vụ và sản phẩm du lịch, (2009). Báo cáo tổng kết công tác năm, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. thu hút vốn đầu tư, hay công tác tuyên truyền 6. Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng trong (2010). Báo cáo tổng kết công tác năm, Vườn quốc gia việc bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học Phong Nha - Kẻ Bàng. vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Trên cơ sở những 7. Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng khó khăn đó nghiên cứu cũng đưa ra sáu nhóm (2015-2017). Báo cáo tổng kết công tác năm, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. giải pháp nhằm góp phần phát triển DLST tại 8. Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng PNKB trong những năm tiếp theo. (2007). Hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận VQG Phong TÀI LIỆU THAM KHẢO Nha – Kẻ Bàng là Di sản Thiên nhiên Thế giới, tiêu chí 1. Quyết định số 1062/QĐ-TTg ngày 05 tháng 7 năm đa dạng sinh học. 2013 về điều chỉnh ranh giới Vườn quốc gia Phong Nha 9. Nguyễn Văn Thuật (2016). Ý kiến mới về du lịch - Kẻ Bàng. sinh thái. Tạp chí Khoa học - Đại học Đồng Nai, số 01 – 2. Trần Tiến Dũng (2007). Phát triển du lịch bền 2016, ISSN 2354-1482 vững ở Phong Nha - Kẻ Bàng. Luận án Tiến sĩ, Trường 10. Phạm Trung Lương (2005). Phát triển DLST ở Đại học Kinh tế Quốc dân 2007. các Vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên với sự tham 3. Quyết định số 2128/QĐ-TTg ngày 29 tháng 12 gia của cộng đồng. Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch. năm 2017 về phê duyệt quy hoạch chung xây dựng Vườn 11. Phùng Thị Tuyến, Phạm Văn Phúc, Bùi Xuân quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình đến Dũng, Lưu Quang Vinh, Nguyễn Đắc Mạnh, Nguyễn năm 2030. Hải Hà, Tạ Tuyết Nga, Trần Thị Hương, Nguyễn Thị 4. Trần Ngọc Hùng, Nguyễn Khắc Thái, Trần Hùng Bích Hảo (2018). Thực trạng và giải pháp phát triển du (2003). Tư liệu tổng quan Phong Nha - Kẻ Bàng - lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Cát Bà. Tạp chí Rừng và 01.062, 01.063. Môi trường, 89, 48-53. STATUS OF ECOTOURISM IN PHONG NHA - KE BANG NATIONAL PARK QUANG BINH PROVINCE Phung Thi Tuyen1, Nguyen Thi Ngoc Anh2 1,2Vienam National University of Forestry SUMMARY Phong Nha - Ke Bang National Park (PNKB NP) is famous for karst systems with mysterous beauty and top value in the world. The ecosystem of evergreen tropical broad-leaved forest in limestone mountains, rich and diverse plants and animals with many rare species are the potential for developing ecotourism in this area. Results of this study indicated 15 attractive tourist sites in PNKB NP. The main kinds of tourism include adventure tourism and cave exploration, visting waterfall, and streams. Community tourism which opens chances for visistors to know about the cultures, beliefs and religions of local people, has been investigated in this area. Fauna and flora of PNKB consist of huge varieties with 7,355 species of mammals, birds, reptiles, asians and freshwater fish and 2,651 plant species of psilotophyta, lycopodiophyta, polypodiophyta, pinophyta, and magnoliophyta were recorded. These are great sources for creating ecotourism in this area. Annually, a large number of domestic and foreign tourists visist PNKB. During the period from 2015 to 2017, the average numbers of tourists visiting PNKB per year reached 500,095 visistors with the foreigner rates of 10.42 - 11.60% of total visitors. Revenue from tourism activities in the PNKB NP ranged 110 - 145 billion Vietnam dong per year. However, the development of ecotourism in PNKB has been suffered from several difficulties in expanding tourism services and products, attracting investment capital, raising community awareness of environment protection and biodiversity conservation. Based on those difficulties, six solutions have been proposed to ecotourism development in PNKB NP for the coming years. Keywords: Caves, ecotourism potential, limestone mountains, Phong Nha - Ke Bang national park, Quảng Bình. Ngày nhận bài : 20/8/2018 Ngày phản biện : 14/01/2019 Ngày quyết định đăng : 22/01/2019 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 87