Thực trạng vay ngân hàng tại Việt Nam

Nội dung text: Thực trạng vay ngân hàng tại Việt Nam

1. THỰC TRẠNG VAY NGÂN HÀNG TẠI VIỆT NAM Nguyễn Thị Ngọc Phượng, Phạm Huỳnh Thanh Tâm, Phạm Thị Kim Khoa, Phạm Thụy Khoa Trâm Khoa Tài chính - Thương mại, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh GVHD: ThS. Huỳnh Diệu Ngân TÓM TẮT Cuộc Cách mạng 4.0 đã làm thay đổi và tác động đến mọi mặt trong đời sống kinh tế - xã hội, làm thay đổi rất lớn trong thói quen tiêu dùng của người dân. Trước xu thế đó, ngành Tài chính ngân hàng cũng đang đứng trước những “làn sóng” hội nhập, đổi mới và ứng dụng công nghệ mạnh mẽ. Việt Nam đã và đang là miền đất hứa của các công ty tài chính công nghệ (Fintech). Chỉ từ năm 2016 đến nay, Việt Nam đã có hơn 100 công ty Fintech trong nhiều lĩnh vực như thanh toán, cho vay, thông tin tín dụng, Cho vay ngang hàng P2P lending (Peer to Peer lending) đang là một trong những lĩnh vực Fintech phát triển hiện nay tại Việt Nam. Bài viết nêu thực trạng của các công ty P2P lending tại Việt Nam hiện nay, đồng thời đưa ra những giải pháp cho các P2P lending phát triển, góp phần phát triển ngành Fintech. Từ khóa: bài báo tham luận, cho vay, ngang hàng, ngân hàng, Việt Nam. 1 GIỚI THIỆU Cho vay ngang hàng là hoạt động dựa trên nền tảng công nghệ tài chính (P2P lending) được thiết kế và xây dựng trên nền tảng giao dịch trực tuyến kết nối trực tiếp giữa người đi vay và người cho vay mà không thông qua các trung gian tài chính như tổ chức tín dụng. Theo Eugenia Omarini A (2018), nguồn gốc của cho vay ngang hàng cũng giống như việc cho vay cộng đồng đã diễn ra trên thế giới trong suốt nhiều năm từ những năm 1630 - 1640, tổ chức đầu tiên là Hội thân thiện - Friendly Societies hoạt động tại Anh. Các tổ chức này có nhiều đặc điểm giống hoạt động cho vay ngang hàng hiện tại, sau khi đăng ký, các tổ chức này đã cấp quyền cho các thành viên thanh gia hỗ trợ tài chính lẫn nhau. Và cho đến ngày nay, lợi thế cộng đồng đã tồn tại trong suốt bao nhiêu năm để các cá nhân tương trợ lẫn nhau về tài chính, và đó là sự tái hiện của hoạt động cho vay ngang hàng hiện tại. Tuy nhiên, với thế kỷ 21 và cuộc Cách mạng 4.0, hoạt động cho vay ngang hàng được thực hiện trên nền cảng của công nghệ internet. Theo Vụ Chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) (2020), bản chất cho vay ngang hàng được hiểu là sự trao đổi tài chính trực tuyến, giữa các cá nhân hoặc tổ chức mà không thông qua trung gian trực tiếp như tổ chức tài chính truyền thống. Các ngân hàng có thể vẫn đóng một vai trò nhất định tùy từng luật pháp điều chỉnh ở mỗi quốc gia, các ngân hàng có thể hoạt động như các tổ chức lưu ký, cung cấp cho nền tảng các tài khoản của khách hàng và được xử lý trong nền tảng. 1552
2. 2 THỰC TRẠNG CHO VAY NGANG HÀNG Ở VIỆT NAM Theo ông Nghiêm Thanh Sơn - Phó Vụ trưởng vụ thanh toán, NHNN Việt Nam, hiện nay, các công ty P2P lending đang có 4 mô hình hoạt động như sau: Mô hình 1: các công ty cung cấp công nghệ đơn thuần. Đâ là các công ty chỉ cung cấp nền tảng công nghệ, chỉ hưởng phí, làm trung gian kết nối giữa người cho vay và người đi vay. Các công ty công nghệ này cũng có thể hợp tác với các ngân hàng trong lĩnh vực thanh toán, quản lý tài khoản của khách hàng tại ngân hàng như: Công ty cổ phần Interloan hợp tác với 3 ngân hàng Sacombank, Nam Á bank và Vietcapital Bank; Công ty cổ phần Tima và ngân hàng NCB, Nam Á Bank; Công ty cổ phần Lendbiz hợp tác với Ngân hàng PGbank, VIB để triển khai dịch vụ tài khoản cho khách hàng đầu tư tại Lendbiz. Mô hình 2: các công ty bên cạnh cung cấp nền tảng công nghệ còn hợp tác với ngân hàng, tổ chức tín dụng. Theo đó, một số ngân hàng kết hợp với công ty công nghệ để cho vay khách hàng cá nhân, doanh nghiệp siêu nhỏ như Dragon Bank, Thebank, Gobear là 3 công ty cổ phần hợp tác và kết nối với ngân hàng trong việc tìm kiếm khách hàng. Các ngân hàng hợp tác rất đa dạng. Công ty cổ phần Dragonbank hợp tác với các ngân hàng OCB, Shinhan, HDBank, ACB, UOB, VPbank, TPBank, MSB. Công ty cổ phần Gobear kết nối với người đi vay và các ngân hàng BIDV, BaovietBank, Citibank, DongA bank, Eximbank, HD Bank. The Bank có các đối tác tài chích là: Fecredit, Techcombank, Manulife, VPBank, UOB, Shinhan Bank, BIDV, ABBank, Sacombank, IDV, Nhìn chung, các công ty P2P kết nối với ngân hàng sẽ hp tác với rất nhiều các tổ chức tài chính. Mô hình 3: các công ty P2P lending tự huy động vốn, rồi cho vay, về bản chất thì đây là một hoạt động ngân hàng và phải được cấp phép nên hành vi này cần phải được kiểm soát, ngăn chặn. Mô hình 4: là các công ty cầm đồ xây dựng app và website riêng để cho vay dưới hình thức cho vay nặng lãi, hoặc có thể liên kết với công ty công nghệ để ứng dụng trong cho vay cầm đồ. Đây cũng là hình thức cần ngăn chặn vì gây nên hệ lụy xã hội xấu và đặc biệt dễ bị người dân hiểu sai và đánh giá sai về các công ty P2P Lending. Bảng 1. Ưu nhược điểm của mô hình cho vay ngang hàng đối với người vay Ưu điể Nhược điể - Có thể vay một cách nhanh chóng. - Lãi suất có thể cao hơn với ngân hàng nếu như xếp hạng tín dụng thấp. - Lãi suất thấp hơn so vơi ngân hàng. - Nếu điểm tín dụng thấp có thể không - Không bị phạt trả nợ trước hạn. vay được. - Thủ tục và yêu cầu đơn giản. - Không thể vay các khoản vay có giá trị - Hầu hết các khoản vay không yêu cầu lớn. tài sản đảm bảo. - Thanh toán trễ hạn có thể mất điểm tín - Sử dụng vốn linh hoạt. dụng và ảnh hưởng đến khoản vay đó. 1553
3. Bảng 2. Ưu nhược điểm của mô hình cho vay ngang hàng đối với người cho vay Ưu điể Nhược điể - Rủi ro mất tiền nấu người vay vở nợ. - Lãi suất cao hơn so với tiết kiệm - Các khoản tiền cho vay kh ng được bảo hiểm th ng thường hoặc chứng chỉ như đối với tài khoản tiết kiệm. tiền gửi ghi danh. - Vì thời gian cho vay từ 3- năm nên tính thanh - Thêm một kênh lựa chọn đầu tư. khoản thấp hơn so với đầu tư trái phiếu hay cổ - Cho ph p nhà đầu tư tự động đa phiếu. dạng hóa danh mục đầu tư. - Trong tương lai có thể có thể sẽ nhiều biến động. Tại Việt Nam, với sự bùng nổ của các Công ty Công nghệ Tài chính (Fintech), mô h nh cho vay ngang hàng xuất hiện cách đây khoảng 2 năm với 40 công ty đang hoạt động. Hiện nay, một số công ty đang biết đến nhiều trong hoạt động này như Lenbiz, Tima Trong số hơn 40 công ty cho vay ngang hàng đang hoạt động trên thị trường, có những mô hình hoạt động khá hiệu quả, nhất là những công ty cho vay nhắm vào phân khúc doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hệ thống pháp luật chưa có quy định quản lý riêng điều chỉnh hoạt động này, từ đó kéo theo nhiều vấn đề phức tạp. NHNN cho biết một số công ty trong số 40 DN đang hoạt động đã xuất hiện những hoạt động biến tướng, vi phạm pháp luật về ngân hàng và tín dụng. Thực tế cho thấy, những biến tướng dễ xảy ra phần nhiều tới từ các công ty nước ngoài có nguồn lực tài chính mạnh. Hiện nay, trong 40 công ty cho vay ngang hàng đang hoạt động ở Việt Nam, có tới 10 công ty có nguồn gốc từ Trung Quốc và một số công ty từ Indonesia, Singapore. Mới đây, NHNN cũng đã khuyến cáo người dân nên cẩn trọng khi tham gia mô hình này. Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng gần đây cũng đưa ra khuyến cáo đối với người tiêu dùng, cần cân nhắc cẩn trọng trước khi cung cấp các thông tin cá nhân để thực hiện đăng ký khoản vay, nghiên cứu kỹ các mục đích sử dụng thông tin khi thực hiện giao dịch cũng như nghiên cứu kỹ nội dung hợp đồng trước khi ký, đặc biệt cân nhắc các chi phí phải trả khi tham gia vay trực tuyến, yêu cầu gửi bản sao hợp đồng sau khi ký. Thực tế thời gian qua tại Việt Nam cho thấy, đang có nhiều tồn tại, hạn chế liên quan đến hoạt động cho vay ngang hàng như: việc quảng cáo không minh bạch về mức lợi nhuận, không cung cấp hoặc cung cấp thông tin thiếu chính xác về các rủi ro mà các bên tham gia có thể gặp phải; đưa ra mức lãi suất cao phi thực tế để lôi kéo người cho vay tham gia Đặc biệt, nếu xảy ra tranh chấp do việc không đòi được các khoản đã cho vay, người cho vay có thể mất tiền, khó truy đòi trách nhiệm từ các công ty cung ứng nền tảng cho vay ngang hàng 3 GIẢI PHÁP Nhận diện những lợi ích to lớn, cho vay ngang hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro, như việc trước khi một cá nhân được chấp thuận vay vốn từ công ty cho vay ngang hàng, tất cả các thông tin xung quanh cá nhân này sẽ được thu thập qua phần mềm được lập trình. 1554
4. Không chỉ dừng lại là thông tin, lý lịch, tiểu sử, hay hoạt động trên các mạng xã hội mà còn là thông tin liên hệ của những người liên quan như cha/m /vợ/chồng/anh chị em Vấn đề phát sinh là khi người đi vay không trả được nợ, thì những người liên quan tới người đi vay cũng dễ bị quấy nhiễu, làm phiền để đòi nợ. Đó là chưa kể những rủi ro khi thông tin cá nhân các bên tham gia bị đánh cắp do lỗ hổng bảo mật. Không loại trừ khả năng một số đối tượng ẩn danh và núp bóng giao dịch trên các nền tảng cho vay ngang hàng để trốn thuế, rửa tiền, tài trợ khủng bố, huy động tài chính đa cấp, bán dữ liệu cá nhân Thực tiễn cho thấy, cần có cách tiếp cận đúng đắn và phù hợp, không nên và cũng không thể cấm hoạt động cho vay ngang hàng mà thay vào đó cơ quan chức năng cần phải có biện pháp quản lý phù hợp để hạn chế hình thức này biến tướng thành tín dụng đen, đầu tư đa cấp trá hình, rửa tiền. Cụ thể: 3.1 Đối với Chính phủ Cần sớm xây dựng hành lang pháp lý để quản lý, chi phối hoạt động cho vay ngang hàng phù hợp. Nghiên cứu những quy định, những biện pháp quản lý rủi ro hệ thống, rủi ro lan truyền trên thị trường tài chính – tiền tệ, xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý chuẩn áp dụng cho thị trường Việt Nam. 3.2 Đối với Ngân hàng Nhà nước Ban hành chiến lược toàn diện về tài chính, tăng cường khả năng tiếp cận; nâng cao hơn nữa nhận thức, hiểu biết của người dân và DN về dịch vụ tài chính – ngân hàng cũng như hoạt động cho vay ngang hàng. Nghiên cứu xây dựng và ban hành các văn bản chính sách quy định rõ ràng, phù hợp với tình hình thực tế; đồng thời, kết hợp quản lý, kiểm tra, giám sát hoạt động của các công ty như đối với các ngân hàng thương mại. Trước mắt nên quản lý trong phạm vi cho vay ngang hàng kết nối trực tiếp người đi vay với người cho vay (nhà đầu tư) như phần lớn các công ty đang hoạt động tại Việt Nam hiện nay, chưa mở rộng cho sự tham gia của các tổ chức tài chính và không cho phép các công ty cho vay ngang hàng được quyền huy động vốn để cho vay. 3.3 Đối với các công ty triển khai mô hình cho vay ngang hàng Đầu tư, xây dựng, mở rộng hoạt động của mô hình cho vay ngang hàng theo hướng 2 bên cùng có lợi. Tuân thủ và phối hợp chặt chẽ cùng với Chính phủ, NHNN trong việc xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng, cơ sở dữ liệu lớn, nâng cao kiến thức và kỹ năng quản lý rủi ro song song với việc xây dựng đội ngũ chuyên gia có hiểu biết chuyên sâu cả về lĩnh vực tài chính và công nghệ thông tin. Cần nâng cao hơn nữa trách nhiệm và hiệu quả công tác phối hợp giữa các bộ, ban, ngành, các cơ quan quản lý, chính quyền địa phương, các hiệp hội, giới truyền thông, nhằm quản lý một cách thông suốt, hiệu quả những sản phẩm, dịch vụ tài chính mới nói chung và hoạt động cho vay ngang hàng nói riêng. Trong quá trình giao dịch, hợp tác với các công ty cho vay ngang hàng, tổ chức tín dụng xem xét đề nghị các công ty cho vay ngang hàng công bố đầy đủ, minh bạch, trung thực các thông tin về nội dung hợp tác, giao dịch giữa công ty cho vay ngang hàng với tổ chức tín dụng trong tất cả các thông điệp và phương tiện quảng cáo, truyền thông, bán hàng mà công ty cho vay ngang hàng truyền tải đến người tiêu dùng và các bên có liên quan. 1555
5. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu các mô hình cho vay ngang hàng trên thế giới, kinh nghiệm quản lý, giám sát hoạt động này, từ đó xây dựng khung khổ pháp lý tối ưu để phát huy những mặt tích cực của sản phẩm dịch vụ này, đồng thời phòng ngừa và giảm thiểu các rủi ro và tác động tiêu cực đến các chủ thể tham gia, đảm bảo an toàn cho người dân và DN, từ đó thúc đẩy phát triển tài chính toàn diện ở Việt Nam. Về phía đối tượng tham gia (DN và người dân), cần cân nhắc kỹ và tính toán cẩn thận để tránh rơi vào hệ lụy của cho vay ngang hàng, tín dụng đen Trong đó, người dân, DN nên tìm hiểu kĩ thông tin, thận trọng khi tham gia các nền tảng cho vay ngang hàng. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Cẩm Tú (2018). Việt Nam nở rộ mô hình cho vay ngang hàng, báo Doanh nhân Sài Gòn. [2] Đỗ Lê (2018). Cho vay ngang hàng: Nhận diện tiềm năng, rủi ro, Thời báo Ngân hàng. [3] Minh Khuê (2019). Cho vay ngang hàng: Cần khuôn khổ pháp lý phù hợp, Thời báo Ngân hàng. [4] Một số website: sbv.gov.vn, cafef.vn, thuvienphapluat.vn [5] Nguyễn Vũ (2018). Cho vay ngang hàng: Cần kiểm soát chặt, Thời báo Ngân hàng. [6] Quốc hội (2017). Luật sửa đổi Luật các tổ chức tín dụng 2017. [7] Trâm Anh (2019). Nguy cơ cho vay ngang hàng biến tướng đa cấp, lừa đảo: Sẽ sớm có hành lang pháp lý, báo An ninh Thủ đ . [8] Triều Anh (2018). Cho vay ngang hàng: Cẩn trọng kẻo mất tiền oan, Thời báo Ngân hàng. 1556