Tiền mật mã: Cơ hội và thách thức đối với việc đổi mới hệ thống tiền tệ truyền thống

Nội dung text: Tiền mật mã: Cơ hội và thách thức đối với việc đổi mới hệ thống tiền tệ truyền thống

1. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM 9. 1 Trương Trung Tài * Nguyễn Triều Đơng* Tĩm tắt Sự phát triển mạnh mẽ của tiền mật mã kể từ sau khi đồng tiền bitcoin ra đời năm 2009 đã làm dấy lên làn sĩng tranh luận trong xã hội về khả năng thay thế tiền tệ chính thống của tiền mật mã. Bên cạnh tính ưu việt về cơng nghệ mà tiền mật mã đang cĩ thì bản thân hình thái mới của tiền tệ này cũng cĩ nhiều hạn chế và thách thức cần phải vượt qua. Bài nghiên cứu này được tác giả thực hiện nhằm trình bày về các đặc tính ưu việt của tiền mật mã, mối tương quan với tiền tệ truyền thống và các thách thức mà tiền mật mã đặt ra đối với hệ thống tài chính hiện hữu để từ đĩ những nhà làm chính sách cĩ thêm thơng tin tham khảo khi đề ra các chính sách ứng xử với tiền mật mã trong tương lai. Từ khố: Tiền mật mã, hệ thống tài chính, chính sách tiền tệ. 1. Giới thiệu Tiền mật mã (crypto-currency) được sinh ra và quản lý bởi hệ thống máy tính phi tập trung (decentralized system) với các thuật tốn tự động trong nền tảng chuỗi khối (blockchain). Theo Satoshi (2008) thì tiền mật mã cĩ rất nhiều ưu điểm vượt trội như: (1) Tính an tồn: nếu số lượng máy tính hoạt động trong mạng lưới (node) đủ lớn thì khả năng bị tấn cơng bởi một kẻ tấn cơng mạng (hacker) gần như rất khĩ xảy ra, người tấn cơng phải chiếm quyền kiểm sốt gần như 50% số lượng máy tính trong hệ thống mới cĩ thể điều chỉnh thơng tin dữ liệu tiền mật mã; (2) Tính ẩn danh: thơng tin cá nhân của một người được mật mã hĩa giúp quyền riêng tư được đảm bảo khi tham gia hệ thống; (3) Tính tiết kiệm: trung gia thanh tốn (như ngân hàng) được giảm thiểu khiến chi phí trung gian thanh tốn khơng cịn là vấn đề trong hệ thống tiền mật mã, thậm chí các hợp đồng * Trường Đại Học Kinh Tế TP. HCM | Email liên hệ: trungtai@ueh.edu.vn 135
2. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM truyền thống như L/C (hợp đồng tín dụng giao vận) cĩ thể được thay thế bởi hợp đồng thơng minh (Smart contract); (4) Tính nhanh chĩng: với sự cải tiến về tốc độ internet trên tồn cầu thì tốc độ thanh tốn trong nền kinh tế sẽ tăng lên gấp nhiều lần; (5) Tính năng chống lạm phát tự động: hệ thống tiền mật mã được điều tiết một cách tự động trong hệ thống để tránh việc sinh ra quá mức cần thiết khiến cho tỷ lệ lạm phát tăng lên khơng mong muốn mà khơng cần cĩ một trung tâm điều phối như ngân hàng trung ương. Với rất nhiều tính năng nổi trội như vậy, trong những năm gần đây chúng ta đã thấy tiền mật mã phát triển một cách nhanh chĩng và liên tiếp cĩ rất nhiều loại tiền mật mã mới ra đời. Một trong những loại hình tiền mật mã thành cơng nhất và được chấp nhận thanh tốn nhiều nhất hiện nay là Bitcoin. Mặc dù cũng cịn nhiều khuyết điểm khi triển khai trong thực tế nhưng tiền mật mã Bitcoin - được phát minh bởi tác giả ẩn danh Satoshi - đã gây ra cơn địa chấn tồn cầu và làm dấy lên một cuộc cách mạng trong lĩnh vực tiền tệ. Điển hình trong cuộc cách mạng tiền tệ này là Cộng hịa Quần đảo Marshall – một nước cĩ chủ quyền và là thành viên Liên Hiệp Quốc, ngày 22/5/2018 đã thơng qua luật cơng nhận tiền mật mã là tiền pháp định quốc gia, đồng tiền này trên thị trường cĩ mã là SOV. Như vậy, tiền mật mã cĩ thể là hình thái tiếp theo của tiền tệ (sau tiền giấy) trong thời đại mới. Điều này khiến rất nhiều Chính phủ lúng túng vì khơng theo kịp sự thay đổi nhanh chĩng của nền kinh tế tồn cầu, họ khơng thể hồn tồn phủ nhận sự tồn tại và lưu hành nhưng cũng khơng thể ngay lập tức chấp nhận tiền mật mã vì thiếu đi các cơ sở pháp lý cũng như quyền lực chi phối cung tiền trong nền kinh tế. Tuy nhiên, cĩ một điều dễ nhận thấy là các quốc gia bắt đầu xây dựng một chính sách tiền tệ thời kỳ mới nhằm thích ứng với sự tồn tại của tiền mật mã, thậm chí cĩ một làn sĩng các quốc gia bắt đầu tự xây dựng tiền mật mã trở thành tiền pháp định. (Fernández-Villaverde et al., 2020) Trước xu thế của thời đại, Việt Nam khơng thể đứng ngồi cuộc. Tuy nhiên, cũng giống như một số quốc gia khác, chúng ta đang lúng túng khi đối xử với tiền mật mã. Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu cơ quan quản lý tiền tệ là Ngân hàng Nhà nước rà sốt lại khung pháp lý đối với tiền mật mã, sau đĩ Ngân hàng Nhà nước đã cĩ những hành động tiếp theo là hạn chế tất cả giao dịch mua bán cĩ liên quan đến tiền mật mã (hoặc tiền ảo) thơng qua chuyển khoản trên hệ thống ngân hàng, đồng thời ra thơng báo tất cả việc cung ứng, phát hành, sử dụng tiền mật mã là hành vi vi phạm pháp luật. Cách hành xử này sẽ làm hạn chế sự phát triển của tiền mật mã tại thị trường Việt Nam, liệu rằng chúng ta hành xử như vậy cĩ hợp lý chưa? Việc hạn chế phát triển tiền mật mã tại Việt Nam cĩ làm cản trở quá trình tiến vào nền kinh tế 4.0 như Thủ tướng Chính phủ đang khuyến khích tất cả mọi thành phần kinh tế hay khơng? Nếu thật sự chúng ta phủ nhận sự tồn tại và phát triển của tiền mật mã thì chính sách tiền tệ thời kỳ mới cĩ thể sẽ khơng theo kịp sự phát triển của nền kinh tế thế giới. 136
3. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Đứng trước vấn đề này, chúng ta cần làm rõ sự khác biệt của tiền mật mã so với tiền tệ truyền thống và những thách thức mà nĩ mang lại. Trong đĩ sự ứng xử của Ngân hàng Trung Ương sẽ quyết định sự phát triển trong tương lai của hệ thống tiền mật mã. Cơ chế tự động của tiền mật mã chi phối tồn bộ nền kinh tế sẽ khiến nền kinh tế tăng trưởng tốt hơn hay khơng hay sẽ làm gia tăng những bất ổn khi khơng cĩ bàn tay can thiệp của con người đều cần phải được tìm hiểu và nghiên cứu. Bài nghiên cứu này thực hiện phương pháp tổng hợp các tài liệu nghiên cứu liên quan nhằm trình bày về các đặc tính ưu việt của tiền mật mã, mối tương quan với tiền tệ truyền thống và các thách thức và tiền mật mã đối với hệ thống tài chính hiện hữu để từ đĩ những nhà làm chính sách cĩ thêm thơng tin tham khảo khi đề ra các chính sách ứng xử với tiền mật mã. 2. Tiền mật mã và tiền tệ truyền thống Sự ra đời của Bitcoin, Ethereum và một số đồng tiền mật mã khác đã thu hút sự quan tâm của thế giới vào một ý tưởng của tương lai: một đồng tiền độc lập. Chúng ta cĩ thể hiểu tiền độc lập là do một cơng ty hoặc một nhĩm các cơng ty phát hành dựa trên các thuật tốn mã hố (cryptographics), tiền độc lập sẽ xố bỏ vai trị kiểm sốt cung cầu tiền tệ của hệ thống ngân hàng trung ương (NHTW) truyền thống. Ý tưởng về một hệ thống tiền tệ độc lập do tư nhân phát hành đã được khơi mào từ những thập niên đầu của thế kỷ 19 (White, 1984). Tuy nhiên đáng tiếc là ý tưởng này lại khơng được giới nghiên cứu chính sách tiền tệ hào hứng tiếp nhận do những rào cản trong thực tế mang tính kinh tế - chính trị bởi vì hiển nhiên các NHTW khĩ cĩ thể chấp nhận việc chuyển giao quyền vận hành chính sách tiền tệ cho hệ thống tư nhân thay thế bằng nhiều lý do khác nhau. Sau khi Bitcoin ra đời năm 2009, mọi thứ cĩ vẻ đã thay đổi. Một số nhà nghiên cứu về chính sách tiền tệ đã dành nhiều sự quan tâm hơn cho khả năng tồn tại và phát triển của tiền mật mã, cũng như sự đe doạ của tiền mật mã đối với hệ thống tiền pháp định truyền thống. Một số nghiên cứu đã đi sâu vào phân tích đặc điểm của tiền mật mã thế hệ mới (Bưhme, Christin, Edelman, & Moore, 2015) cũng như phân tích các khía cạnh pháp lý cho việc quản lý tiền mật mã trong bối cảnh hiện tại (Chuen, 2015). Việc nghiên cứu về tiền mật mã khơng cịn đơn thuần là kinh tế học, đây thậm chí là vấn đề liên ngành khi phải tham chiếu đến nhiều vấn đề trong lĩnh vực khoa học máy tính (Narayanan, Bonneau, Felten, Miller, & Goldfeder, 2016) Một trong những vấn đề cần làm rõ là sự khác biệt giữa tiền mật mã thế hệ mới và tiền tệ truyền thống hiện nay. Sau khi tổng hợp các nghiên cứu liên quan thì tác giả đưa ra 3 khác biệt lớn của tiền mật mã như sau: Về chủ thể phát hành: tư nhân (tiền tệ truyền thống: NHTW hoặc Chính phủ). Mặc dù việc tư nhân phát hành tiền khơng phải là vấn đề mới mẻ, trong quá khứ một số cửa 137
4. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM hàng vàng hoặc tiệm cầm đồ thời trung cổ cũng đã từng phát hành tiền giấy (mang hàm ý là các nghĩa vụ nợ), tuy nhiên tiền mật mã ngày nay lại khác biệt ở chỗ các đồng tiền này khơng hề mang trong mình là một nghĩa vụ nợ được bảo lãnh bởi chủ thể phát hành. Về phương thức tồn tại: dữ liệu điện tử (tiền tệ truyền thống: tiền giấy hoặc khoản tiền gửi định danh). Mặc dù tiền mật mã thật sự khác biệt khi chỉ tồn tại được trong mơi trường dữ liệu điện tử và phải cĩ hệ thống mạng lưới được kết nối internet mới vận hành được, nhưng tiền mật mã lại giống với tiền pháp định là khơng hề cĩ giá trị nội tại trên mỗi đơn vị tiền phát hành (khác với tiền vàng, mỗi đơn vị tiền đều tương ứng khối lượng vàng vật chất nhất định). Phương thức kiểm sốt thanh tốn: phi tập trung (tiền tệ truyền thống: tập trung tại NHTW hoặc NHTM). Việc dữ liệu thanh tốn tập trung giúp tránh hiện tượng “thanh tốn 2 lần”, đây là điều khĩ khăn lớn nhất khi vận hành một hệ thống tiền mật mã. Việc thanh tốn phi tập trung địi hỏi tiền mật mã phải sử dụng đến hệ thống sổ cái phi tập trung (Blockchain), điều này đổi lại sẽ tiêu tốn hệ thống tài nguyên điện khổng lồ để giữ cho blockchain luơn hoạt động hiệu quả. Sự khác biệt trong 3 khía cạnh trên đã mang đến sự hấp dẫn nhất định đối với tiền mật mã khi mà xã hội con người xuất hiện nhu cầu thay thế hệ thống tiền pháp định lỗi thời và cĩ nhiều bất cập. Thứ nhất, hệ thống sổ cái phi tập trung giúp các hoạt động thanh tốn diễn ra một cách ẩn danh. Ví dụ, thơng thường một người A thanh tốn cho một người B thường phải thơng qua một NHTM nhất định để xử lý giao dịch, điều này khiến cho người A phải tiết lộ thơng tin giao dịch cho ngân hàng trung gian dù cho giao dịch đĩ mang tính cá nhân và nhạy cảm mà người A cần phải bảo mật. Vơ hình trung cơ chế thanh tốn tập trung (về NHTM) khiến cho thơng tin giao dịch của con người khơng cịn được bảo vệ tuyệt đối. Điều nay được khắc phục hồn tồn với cơ chế phi tập trung của tiền mật mã thế hệ mới. Một người A thanh tốn cho một người B sẽ được hệ thống blockchain xử lý giao dịch nhưng thơng tin xác định nhân thân của A và B hồn tồn được bảo mật trong hệ thống blockchain, nĩi một cách dễ hiểu hệ thống tất cả mọi người đều cĩ thể sử dụng thanh tốn bằng tiền mật mã mà khơng cần cung cấp nhân dạng thật của mình (điều này là bất khả thi nếu sử dụng dịch vụ NHTM). Vấn đề này gây tranh cãi mạnh mẽ nhất khi nhiều người cho rằng giới tội phạm sẽ ưu tiên sử dụng tiền mật mã nhằm tránh sự điều tra của chính phủ, thêm nữa một tài khoản giao dịch trong hệ thống phi tập trung khi bị tấn cơng virus sẽ khơng thể khơi phục lại tài sản của mình (trong khi nếu giao dịch với NHTM thì được NHTM hỗ trợ lấy lại tài sản nếu thật sự bị hacker tấn cơng) 138
5. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Thứ hai, tiền mật mã được phát hành thơng qua hệ thống thuật tốn tự động và việc thay đổi thuật tốn này cần sự đồng thuận của đa số mọi người tham gia mạng lưới. Điều này khiến cho các ý tưởng chính trị và trục lợi kinh tế khĩ cĩ thể triển khai trong mơi trường tiền mật mã. Nĩi một cách dễ hiểu, chính sách tiền tệ lúc này là “hồn tồn tự động hố và cơng khai”, mọi người đều biết chắc chắn rằng cung tiền sẽ là bao nhiêu và khi nào thì tiền được gia tăng nguồn cung cũng như tính lạm phát của tiền tệ gần như là một điều được cơng khai và khơng thể tuỳ tiện thay đổi. Đây quả thật là một trong những điều hấp dẫn khơng thể từ chối đối với những người luơn ủng hộ dân chủ tuyệt đối, quyền vận hành chính sách tiền tệ cần được “phi chính trị hố” và cơng khai minh bạch. Tuy nhiên, tính cứng nhắc tuân theo thuật tốn máy mĩc cĩ thể khiến cho tiền mật mã thiếu tính linh hoạt khi đối phĩ với các cú sốc kinh tế, điều mà chúng ta sẽ làm rõ trong các phần sau. Thứ ba, tiền mật mã rõ ràng sẽ thể hiện vai trị thay thế tiền pháp định về mặt lịch sử khi nĩ sẽ biến ý tưởng về một tiền tệ “tồn cầu” thành hiện thực. Các giao dịch thương mại tồn cầu sẽ được diễn ra trong mơi trường tiền mật mã khơng cịn rào cản về ngoại hối cũng như việc kiểm tra tình hình tài chính của đối tác là hồn tồn cơng khai và dễ dàng thực hiện thơng qua mạng lưới luơn luơn trực tuyến của blockchain. Sự xuất hiện của tiền mật mã với vai trị cách mạng tiền tệ đã được giới trẻ - những người muốn thử thách cái mới trong thời đại của mình - ủng hộ và sẵn sàng làm người thí điểm sử dụng. Xu hướng tồn cầu hố thương mại và cơng dân tồn cầu đã trở thành động lực chính thúc đẩy sự phát triển của tiền mật mã. 3. Vai trị tiền tệ của tiền mật mã Trong việc xem xét hình thái tiền tệ trong lịch sử, ta thấy rằng cĩ hai đặc điểm quan trọng nhất trong việc hình thành một đồng tiền: tính ổn định giá trị và được chấp nhận rộng rãi bởi nhiều người sử dụng. Tiền tệ thường được xem là trung gian thanh tốn, đơn vị giá trị quy đổi (unit of account) và giá trị lưu trữ tài sản, trong đĩ chức năng lưu trữ tài sản được xem như khá quan trọng. Nếu một đồng tiền khơng thể ổn định giá cả của chính nĩ thì khơng thể được xem như là cơng cụ thanh tốn, điều đĩ địi hỏi cơ chế gia giảm cung tiền phải theo một nhịp điệu cùng chiều với nhu cầu tiền để cĩ thể ổn định giá cả (lạm phát) của chính nĩ. Và một cách tương hỗ nhau, nếu đồng tiền đĩ ổn định thì sẽ thu hút được nhiều người sử dụng, càng cĩ nhiều người dùng thì một đồng tiền mới được xem là “tiền” đúng nghĩa. Sự mới mẻ của các đồng tiền mật mã khiến cho cơng chúng tiếp nhận các đồng tiền này một cách thận trọng và việc nắm giữ các đồng tiền này mang tính tích trữ tài sản hơn là một trung gian thanh tốn. Điều đĩ khiến cho tiền mật mã chưa thể hồn tồn thay thế được tiền 139
6. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM pháp định truyền thống trong việc trở thành một trung gian thanh tốn đúng nghĩa. Đã cĩ nhiều thuật tốn tiền mật mã mới ra đời nhằm khắc phục khuyết điểm này để giúp các đồng tiền mật mã dễ dàng trở thành phương tiện thanh tốn hơn (Cochrane, 2018). Một thách thức khác khơng kém phần quan trọng chính là sự kiểm sốt tiền mật mã mang tính tự nhiên là “số đơng”. Nghĩa là nếu một người cĩ khả năng thiết lập siêu máy tính mạnh hơn đa số các máy tính khác đang tham gia mạng lưới thì họ cĩ thể kiểm sốt cung tiền cũng như thay đổi sổ cái điện tử (blockchain). Tính dễ tổn thương này khả thi về mặt lý thuyết nhưng lại khĩ khả thi về mặt thực tiễn do chi phí để thiết lập siêu máy tính hiện nay sẽ rất khổng lồ vượt ra khỏi lợi ích về mặt vật chất nếu chiếm được quyền điều khiển mạng lưới tiền mật mã (Gandal, Hamrick, Moore, & Oberman, 2018). Mối quan hệ giữa tiền mật mã và chính sách tiền tệ đã được đề cập đến trong một nghiên cứu gần đây của Fernández-Villaverde & Sanches (2019). Các tác giả này đã đề ra một mơ hình lý thuyết trong đĩ cho thấy sự tồn tại của một cơ chế gồm cĩ cả ngân hàng trung ương và tiền mật mã. Trong cơ chế này xảy ra sự cạnh tranh giữa tiền pháp định (của NHTW) và tiền mật mã (của các cơng ty tư nhân phát minh), đồng tiền nào chiến thắng trong cuộc chiến ổn định giá cả sẽ được chấp nhận là đồng tiền thanh tốn trung gian. Tiền pháp định và tiền mật mã khơng thể cùng được sử dụng trong lưu thơng theo một chức năng thanh tốn hàng hĩa. NHTW sẽ dùng quyền lực thiết lập chính sách tiền tệ để giữ lợi thế của tiền pháp định trong việc là một trung gian thanh tốn. Tuy nhiên, tiền mật mã vẫn sẽ cĩ giá trị lưu hành như là một tài sản đầu cơ, điều này sẽ khiến việc tiền mật mã lưu hành khơng phải là mối đe dọa đối với tiền pháp định, thậm chí tiền mật mã cĩ thể được coi như một cơng cụ tài chính (như chứng khốn) để theo dõi nhằm điều tiết thị trường. Quan điểm này một phần nào đĩ giống với nghiên cứu của Hayek (1976) , tác giả này cho rằng chính phủ nên phá bỏ sự độc quyền trong việc phát hành tiền thì mới cĩ thể đảm bảo tính ổn định trong giá trị của tiền pháp định. Ở một số chiều hướng khác tiêu cực hơn thì cho rằng tiền mật mã lại là sự đe dọa trực diện đối với NHTW trong việc điều tiết cung tiền. Đầu tiên, việc người dân chuyển từ nắm giữ tiền mặt và tiền trong tài khoản ngân hàng sang tiền mật mã sẽ làm giảm hiệu lực của việc điều chỉnh chính sách tiền tệ, cụ thể là tăng giảm cung tiền sẽ khĩ làm ảnh hưởng đến lãi suất hơn. Tuy nhiên Stevens (2017) lại khơng hồn tồn ủng hộ quan điểm này vì cho rằng nếu NHTW vẫn sử dụng tiền pháp định làm đơn vị trong các giao dịch kinh tế thì việc chuyển qua tiền mật mã sẽ bị giới hạn, và vì thế sự suy yếu của chính sách tiền tệ là khơng đáng kể. 140
7. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Tác động của tiền mật mã lên NHTW cĩ thể lan sang chính sách tài khĩa. Vì ngân sách bị thiếu hụt nếu thuế từ in tiền bị suy giảm sẽ khiến chính phủ cĩ thể phải tăng thuế suất lên gây áp lực lên tăng trưởng kinh tế. Thật ra việc này khơng đáng ngại nếu thuế từ in tiền chiếm tỷ trọng khơng đáng kể trong tổng nguồn thu thuế của Chính phủ, tuy nhiên chính sách tài khĩa cĩ thể bị ảnh hưởng nếu cơng cụ trái phiếu kém hấp dẫn so với tiền mật mã, điều này sẽ khiến lãi suất trái phiếu tăng lên và gây ra các gánh nặng tương lai cho ngân sách. 4. Các dạng tiền mật mã thế hệ mới Theo trang coinmarketcap.com – một trong những nguồn theo dõi tiền mật mã uy tín trên thế giới – thì hiện nay cĩ hơn 1500 đồng tiền mật mã được phát hành và đang tồn tại trên thị trường, giá trị vốn hố của các đồng tiền này hơn 2200 tỷ USD. Trong số đĩ thì 10 đồng tiền điện từ phổ biến nhất chiếm đến 80% giá trị của thị trường. Biểu đồ 1. Tỷ lệ các đồng tiền mật mã theo tỷ lệ giá trị vốn hố USD (%) Others 18% Dogecoin Litecoin 1% 1% Bitcoin Uniswap Ethereum 1% Binance Polkadot 2% XRP Tether USD Cardano 2% Tether USD Cardano 2% Bitcoin Polkadot 54% XRP Uniswap 3% Litecoin Binance Dogecoin 4% Others Ethereum 12% Nguồn: coinmarketcap.com, dữ liệu truy cập ngày 30/03/2021. Sự ra đời của các loại tiền mật mã mới khiến cho thị trường tiện điện tử trở nên đa dạng và cuốn hút truyền thơng cũng như cải thiện nhận thức của người sử dụng về tiền mật mã. Tuy nhiên sự phân mảnh của tiền mật mã cũng khiến việc lựa chọn tiền mật mã 141
8. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM nào để sử dụng chính thức trở thành một vấn đề quan trọng gây tranh cãi. Đồng bitcoin hiện đang được sử dụng chính do ra đời trước tuy nhiên do hệ thống thuật tốn cũ nên việc thanh tốn bằng bitcoin trở nên chậm chập và khơng cịn phù hợp với số lượng giao dịch khổng lồ trên thị trường. Các khuyết điểm của bitcoin cũng chính là lý do khiến giá trị của đồng tiền nay luơn biến động lớn, thu hút các nhà đầu cơ trên thế giới và làm cho con đường trở thành trung gian thanh tốn của bitcoin bị hạn chế lại do sự mất ổn định trong giá trị của bitcoin. Thị trường hiện nay lưu hành một số loại tiền mật mã phổ biến điển hình như bitcoin, ethereum và USDT. Bitcoin là một trong những đồng tiền mật mã đầu tiên và thành cơng nhất cho đến hiện tại. Sự ra đời của bitcoin nhằm mục đích tiết kiệm chi phí giao dịch và xố bỏ trung gian thanh tốn bằng cách sử dụng thuật tốn đồng thuận theo số đơng của mạng lưới các nhà xử lý giao dịch (miners). Sự vận hành của bitcoin nhờ vào cơ chế mạng phân tán và cơng nghệ chuỗi khối blockchain. (Nakamoto, 2009) Ethereum là sự phát triển cấp độ tiếp theo của tiền mật mã với sự tiết kiệm năng lượng của hệ thống và mở rộng ứng dụng chuỗi khối ra một thời kỳ mới. Các ứng dụng bây giờ được tháo bỏ khỏi sự ràng buộc về mạng địa lý, cơ chế hợp đồng thơng minh (smart contract) được sử dụng và khởi đầu cho cuộc cách mạng ở hầu hết lĩnh vực từ cơng nghệ thơng tin, kiểm tốn, kế tốn, quản trị cơng,vv (Buterin, 2013) USDT là một loại tiền mật mã ổn định giá (stable coin) khắc chế khuyết điểm biến động giá của bitcoin và ethereum. Sự đầu cơ tiền tệ mật mã khiến cho việc sử dụng tiền mật mã vào lưu thơng bị cản trở và USDT chính là khớp nối cho lỗ hổng này. Người sử dụng tiền mật mã USDT sẽ được đảm bảo bằng giá trị tương đường với đơla Mỹ là đồng USD. Một cơ chế bán tự động, giữa các tổ chức kiểm tốn (auditor) và cơng ty khởi tạo và hệ thống blockchain khiến cho USDT đang trở thành một cơng cụ được nhiều tổ chức tài chính chính thống sử dụng. Các loại tiền mật mã khác ngày càng sinh sơi nhanh chĩng nhằm khắc phục các khiếm khuyết của tiền mật mã ra đời trước đĩ và ngày càng tiết kiệm năng lượng hơn, nhanh hơn và cĩ tính ứng dụng thực tiễn cao hơn. 5. Các thách thức đối với tiền mật mã Cơng nghệ Blockchain, Bitcoin và tiền mật mã là những thuật ngữ khá quen thuộc mà bất cứ ai cĩ thể bắt gặp đâu đĩ trên các phương tiện truyền thơng ngày nay. Đặc biệt hơn nữa, tiền mật mã đã và đang trở thành chủ đề nĩng trên các diễn đàn kinh tế thế giới trong nhiều năm qua. Tranh luận về tương lai của tiền mật mã đặt ra hàng loạt các câu hỏi cho những chuyên gia nghiên cứu cũng như những người làm chính sách ở các quốc gia khác 142
9. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM nhau. Dưới đây là những thách thức cơ bản mà tiền mật mã phải đối mặt nếu muốn được chấp nhận bởi đa số các quốc gia và trở thành một trong những cơng cụ thanh tốn quan trọng trong tương lai. Quá tập trung vào cơng nghệ Blockchain. Sự thật là khi các đồng tiền mật mã đối mặt với thách thức tồn tại và được chấp nhận bởi số đơng, cơng nghệ Blockchain đã vượt quá những kỳ vọng ban đầu. Hầu hết đều cho rằng đây là một trong những cơng nghệ vượt trội, được áp dụng trong rất nhiều các lĩnh vực từ logistic, bán hàng, cho đến việc xây dựng các khu đơ thị, thành phố thơng minh, tất cả đều cĩ thể được quản lý và xác thực chính bằng cơng nghệ Blockchain. Các dự án đầu tư điển hình như của IBM và Maersk trong ngành vận tải tàu biển cho thấy tiềm năng áp dụng và khai thác cơng nghệ Blockchain trong thực tế cịn rất nhiều. Tuy rằng khơng thể phủ nhận những lợi ích mà Blockchain mang đến nhưng chúng ta đang tách rời Blockchain ra khỏi tiền mật mã. Sẽ là dấu chấm hết nếu như chúng ta chỉ dành những ý tưởng và khoản đầu từ tốt nhất cho cơng nghệ phía sau (Blockchain) mà khơng phải là chính bản thân các đồng tiền mà chúng ta muốn sử dụng trong tương lai. Gắn liền với một hình ảnh xấu. Tiền mật mã ngay trong giai đoạn bùng nổ cũng gặp rất nhiều vấn đề về nhận diện. Khi nhắc đến thuật ngữ tiền mật mã, đa số mọi người đều nghĩ đến những quảng cáo tiêu cực, những đợt phát hành (ICO) lừa đảo, cách làm giàu nhanh chĩng, và những thứ gắn liền với tội phạm. Dù cho những điều này chỉ là vặt vãnh khi so với quy mơ của các đồng tiền mã hố cũng như các ngành cơng nghiệp đang áp dụng Blockchain, nhưng nĩ đang dần kiềm hãm lại tốc độ tăng trưởng và sự chấp nhận của cơng chúng khi mà nhận thức về đồng tiền mã hố vẫn chưa được thay đổi triệt để. Cơng nghệ Blockchain và hạn chế từ các nhà làm luật. Hiến pháp Mỹ được biết đến rộng rãi về các quyền cơ bản của con người như tự do ngơn luận, quyền tiếp cận đầy đủ thơng tin, và quyền đưa ra quan điểm Tất cả các quyền trên được bảo vệ bởi các thể chế dân chủ trong một quốc gia. Tuy vậy, khi bàn đến các vấn đề liên quan đến tiền tệ và các nguồn lực tài chính, hệ thống luật được thiết kế với mục đích giới hạn các quyền cơ bản ở mức thấp nhất nhằm mục tiêu quản lý và kiểm sốt chặt chẽ mọi đối tượng. Cĩ nhiều bằng chứng cho thấy tại sao các đồng tiền mật mã bị loại ra khỏi nền kinh tế dù cho chúng thật sự giải quyết được những vấn đề cốt lõi mà hệ thống tài chính của chúng ta đang đối mặt. Thiếu nền tảng pháp lý. Tiền kỹ thuật số hay tiền mật mã hồn tồn phi tập trung. Chúng đơn thuần chỉ là những sản phẩm số và các chính phủ chưa được trang bị để cĩ thể xử lý những cơng nghệ tiên tiến như vậy. Đĩ là lý do tại sao chúng ta thiếu khung pháp lý trong việc quản lý và điều hành tiền kỹ thuật số cũng như khơng cĩ những biện pháp cụ thể để bảo vệ người dùng trong một khơng gian tiềm ẩn nhiều rủi ro. Giáo dục 143
10. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM và cảnh báo cho mọi người về những rủi ro này là một bước đi cần thiết trước khi một hệ thống luật đầy đủ về tiền mật mã được hình thành. Khĩ khăn trong việc thiết lập khung pháp lý. Một trong những khĩ khăn khi xây dựng hệ thống luật cho đồng tiền mật mã là khả năng kiểm sốt và theo dõi các giao dịch của những đồng tiền này. Việc sử dụng Bitcoin trong các hoạt động tội phạm như khủng bố và buơn bán chất gây nghiện đã khiến cho các nhà làm luật từ chối chấp nhận các đồng tiền mã hố khi khơng thể phát hiện được các giao dịch phạm pháp. Cơng nghệ tiền mật mã vẫn chưa phát triển đầy đủ. Tiền mật mã cũng đối mặt rất nhiều trở ngại ngồi hệ thống pháp lý và nhận dạng. Cơng nghệ phía sau tiền mật mã vẫn cịn gặp nhiều thách thức nếu nĩ được chấp nhận rộng rãi và triển khai trên quy mơ lớn. Chúng ta cĩ thể thấy rằng cơng nghệ về tiền mật mã đã xuất hiện hơn một thập niên trước đây mà khơng cĩ những đột phá trong việc mở rộng và phát triển ở một mức độ cao hơn. Sự tương thích. Một trong những thách thức về mặt kỹ thuật của các đồng tiền mật mã là các hệ thống phần mềm khơng cĩ khả năng trao đổi và sử dụng các thơng tin của nhau. Do vậy, cơng nghệ Blockchain áp dụng cho mỗi đồng tiền mã hố tạo thành một hệ sinh thái riêng biệt mà khơng thể tích hợp và chia sẽ thơng tin với những hệ thống khác. Tính hữu dụng. Một điều dễ nhận thấy là thật khĩ để chúng ta cĩ thể mua và bán các đồng tiền mật mã. Tham gia vào thế giới tiền mã hố yêu cầu nhiều thơng tin và kỹ năng mà một người bình thường sẽ cảm thấy khơng hồn tồn phù hợp. Các nguyên tắc bảo mật quá phức tạp và cĩ thể trở thành vật cản để chấp nhận tiền mật mã như một cơng cụ trao đổi. Vẫn cịn là một thách thức đáng kể để tạo ra một phương thức thân thiện trong việc mua, bán, lưu trữ và sử dụng tiền mã hố một cách an tồn. Tính quy mơ. Các ngoại tệ truyền thống được trao đổi và giao dịch tại nhiều quốc gia khác nhau với quy mơ lớn và điều chỉnh theo từng tỉ giá riêng biệt. Tiền mã hố cịn phải nỗ lực nhiều hơn nữa trong những năm sắp tới để cĩ thể đạt được mức độ phổ biến như những đồng Đơ la Mỹ, Yên Nhật, hay Bảng Anh. Khi mà sự tương thích cĩ thể là một bước tiến lớn để đạt được điều này, bản thân các đồng tiền mật mã phải cải thiện tốc độ xử lý của hệ thống, các ứng dụng liên quan đến hợp đồng thơng minh (smart contract), và gia tăng khả năng xác thực. Hệ thống sẽ phải đối mặt một số lượng lớn sự trì hỗn và cần nhiều giải pháp xử lý ở quy mơ lớn để cĩ thể đáp ứng được sự chuyển đổi của đồng tiền mật mã với các đồng tiền truyền thống khác. Tính bảo mật. Dù cho cơng nghệ Blockchain vẫn chưa phát triển nhưng nĩ vẫn cĩ độ an tồn vượt trội hơn những cơng nghệ truyền thống khác. Tuy vậy đã cĩ rất nhiều các vi phạm tài chính, rị rỉ thơng tin và thiệt hại lớn do các sàn giao dịch tiền mã hố bị tấn 144
11. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM cơng và đánh cắp dữ liệu. Niềm tin của nhà đầu tư và cơng chúng dần mất đi khi hàng loạt các hệ thống tiền mật mã gặp phải vấn đề về bảo mật. Quyền sở hữu và khai thác dữ liệu. Trong nền kinh tế số ngày nay, dữ liệu đã đạt đến mức độ để trở thành một tài sản số thật sự. Các giao dịch tiền mặt mã chứa đựng một lượng dữ liệu khổng lồ và câu hỏi về quyền sở hữu dữ liệu cùng với tính riêng tư luơn được đặt ra đối với một hệ thống tiền mã hố. Giải pháp ở đây khơng chỉ nằm ở sự bảo vệ của hệ thống pháp lý đối với tính riêng tư và dữ liệu của người giao dịch và sử dụng tiền mật mã. Một hệ thống chuyên dụng giúp thiết lập nhận dạng và kiểm sốt thơng tin cá nhân phải được tích hợp vào các phần mềm của đồng tiền mã hố. Một khi con đường trở thành một hình mẫu tiền tệ hiệu quả cịn khá xa, mọi ý tưởng liên quan đến bảo vệ dữ liệu của người giao dịch tiền mật mã phải được thực hiện ngay tức thì. 6. Tiền mật mã và sự ổn định hệ thống tài chính Một đe dọa khác lớn hơn đối với nền kinh tế đĩ là khả năng sinh ra bong bĩng tài sản từ tiền mật mã. Sự sụp đổ của bong bĩng tài sản cĩ thể làm suy sụp kinh tế nếu các khoản nợ của người dân, chính phủ và cơng ty chiếm tỷ trọng quá lớn trong tài sản. NHTW cĩ thể phải đối mặt với cả hai sự kiện nguy hiểm cùng lúc: sự bất ổn của các định chế tài chính (ví dụ như ngân hàng) mà họ đang quản lý và sự leo thang của giá cả khi phải giải cứu các định chế này. Tiền mật mã nếu thay thế tiền pháp định trong việc trở thành trung gian thanh tốn cĩ thể sẽ làm thay đổi một thỏa ước xã hội lâu đời (Collard, 2017). Vì bản chất tiền giấy khơng cĩ giá trị nội tại, giá trị của tiền giấy do thỏa ước xã hội giữa người dân và người đại diện cho họ (Chính phủ). Việc lưu thơng tiền pháp định cĩ một ý nghĩa lớn hơn là trung gian thanh tốn, tiền pháp định cịn được dùng để tài trợ cho những lúc cĩ chiến tranh xảy ra. Sức mạnh của việc chi phối tiền pháp định là rất đáng kể và khơng thể bị từ bỏ bởi chính phủ, tuy nhiên việc độc quyền trong in tiền cĩ thể khiến cho tiền pháp định bị lạm dụng và ngân sách chính phủ luơn trong tình trạng thiếu thốn mặc dù cung tiền luơn gia tăng hàng năm. Đĩ là lý vì sao mà việc cung tiền ở một số quốc gia được kiểm sốt vơ cùng chặt chẽ, trải qua nhiều bước thẩm định từ cơ quan hành pháp đến cơ quan lập pháp, từ người đứng đầu chính phủ đến người đứng đầu NHTW. Nếu chấp nhận sự tồn tại của tiền mật mã nghĩa là chúng ta phải chấp nhận các thuật tốn thơng minh tự động điều tiết tiền tệ thay chính phủ. Điều này gây ra các lo ngại vì các hệ thống đơi khi vẫn sai lầm ở một điểm nào đĩ, ví dụ thậm chí ở các nước cĩ nền kinh tế phát triển nhất vẫn cĩ sự sụp đổ của hệ thống tài chính theo một chu kỳ nhất định. Khi cĩ sai lầm khách quan xảy ra, hệ thống thuật tốn thơng minh sẽ giải quyết như thế nào, sai lầm đĩ cĩ thể được sửa chữa một cách tự động hay nĩ sẽ kéo theo chuỗi các sai 145
12. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM lầm khác? Và cịn đĩ là một phạm trù mang tính đạo đức, liệu hệ thống tiền mật mã cĩ thể tiến hành các phân phối thu nhập do chênh lệch giàu nghèo đem lại hay khơng (một lỗi tự nhiên của chủ nghĩa thị trường cạnh tranh). Rõ ràng là tiền mật mã khơng thể đĩng vai trị là người cho vay cuối cùng (cho vay khơng cần bất kỳ tài sản/hoặc điều gì đảm bảo) khi các cuộc khủng hoảng nổ ra. Việc cho vay này là một phương án cực kỳ hiệu quả để ngăn chặn ngay lập tức tổn thất của nền kinh tế trong những tình huống bất khả kháng. Khơng cĩ một phương án cứu chữa hồn hảo, nhưng trì hỗn các tổn thất để tìm ra cách sửa chữa sai lầm là một cách giải quyết hợp lý mà tiền mật mã hiện nay chưa thể làm được. 7. Kết luận Tiền mật mã là một sản phẩm cơng nghệ đột phá mang tới nhiều cơ hội nhưng cũng đầy thách thức đối với việc đổi mới hệ thống tiền tệ truyền thống. Nếu chúng ta kết hợp tính ưu việt của tiền mật mã và một chính sách tiền tệ cĩ sự can thiệp nhất định của NHTW sẽ tạo ra một cơ chế tiền tệ lý tưởng, cĩ xu hướng thơng minh tự động cân bằng giá trị (lạm phát) tránh được các nguy cơ bong bĩng tài sản cũng như cĩ thể điều chỉnh kịp thời nếu khủng hoảng nổ ra. Hệ thống các lý thuyết kinh tế - tài chính hiện đại vẫn chưa cĩ những nghiên cứu rõ ràng về một khuơn khổ chính sách tiền tệ thơng minh mặc dù tiền mật mã đã xuất hiện gần 10 năm nay. Đây chính là một khuyến nghị chính sách nhằm đề xuất một khuơn khổ chính sách tiền tệ thơng minh nghĩa là việc điều chỉnh cung tiền hồn tồn vận hành một cách tự động, hệ thống thanh tốn giữa các chủ thể tự động thực hiện khơng cần trung gian thanh tốn, tài sản của các chủ thể kinh tế được cơng khai nhưng vẫn đảm bảo tính bảo mật thơng tin riêng tư, Nhà nước kiểm sốt được chênh lệch giàu nghèo một cách trực tiếp và chuẩn xác. Trong khuơn khổ chính sách tiền tệ đĩ, nền tảng tiền mật mã sẽ là trung tâm cốt lõi giúp cho hệ thống diễn ra thơng suốt và luơn được theo dõi để điều chỉnh kịp thời. Tài liệu tham khảo Alzubaidi, I. B., & Abdullah, A. (2017). Developing a Digital Currency from an Islamic Perspective: The Case of Blockchain Technology. International Business Research, 10(11), 79-87. Bech, M. and R. Garratt (2017) ‘Central bank cryptocurrencies’, BIS Quarterly Review September 2017, Bank for International Settlements. Bech, M. L., & Garrat, R. (2017). Central bank cryptocurrencies. BIS Quarterly Review. Retrieved from BIS (2018) Cryptocurrencies: looking beyond the hype, BIS Annual Economic Report, Bank for International Settlements. 146
13. HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ĐỊNH HÌNH LẠI HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TỒN CẦU VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA VIỆT NAM Bưhme, R., Christin, N., Edelman, B., & Moore, T. (2015). Bitcoin: Economics, technology, and governance. Journal of Economic Perspectives, 29(2), 213-238. Buterin, V. (2013). Ethereum white paper. GitHub repository, 1, 22-23. Chuen, D. L. K. (2015). Handbook of digital currency: Bitcoin, innovation, financial instruments, and big data: Academic Press. Cochrane, J. (2018) ‘Basecoin’, The Grumpy Economist – John Cochrane’s blog, 22 April, available at Cochrane, J. (2018). Basecoin. The Grumpy Economist–John Cochrane’s blog, 22. Collard, B. (2017). Money is the Real Social Contract. Foundation for Economic Education Blog, 25. Fernández-Villaverde, J., & Sanches, D. (2019). Can currency competition work? Journal of Monetary Economics, 106, 1-15. Fernández-Villaverde, J., Sanches, D., Schilling, L., & Uhlig, H. (2020). Central bank digital currency: Central banking for all?. Review of Economic Dynamics. Frieden, J. (2016) Lessons for the euro from early American monetary and financial history, Essay and Lecture Series, Bruegel. Gandal, N., Hamrick, J., Moore, T., & Oberman, T. (2018). Price manipulation in the Bitcoin ecosystem. Journal of Monetary Economics, 95, 86-96. Graham, B. (1944). World Commodities and World Currencies. New York: McGraw-Hill. Griffin, J.M. and A. Shams (2018) ‘Is Bitcoin Really Un-Tethered?’ mimeo, available at Hayek, F. A. (1976). Choice in currency: a way to stop inflation (Vol. 48): Ludwig von Mises Institute. Hayek, F.A. (1976) ‘Choice in Currency: A Way to Stop Inflation’, Occasional Papers, The Institute of Economic Affairs. Huber, J., & Robertson, J. (2000). Creating New Money, A Monetary Reform for the Information Age. London: New Economics Foundation. Koning, J.P. (2015) ‘The dollarization of bitcoin’, Moneyness Blog, 12 June, available at Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System. Retrieved from Narayanan, A., Bonneau, J., Felten, E., Miller, A., & Goldfeder, S. (2016). Bitcoin and cryptocurrency technologies: a comprehensive introduction: Princeton University Press. Stevens, A. (2017) ‘Digital currencies: Threats and opportunities for monetary policy’, NBB Economic Review June 2017, National Bank of Belgium. Stevens, A. (2017). Digital currencies: Threats and opportunities for monetary policy. Economic Review(i), 79-92. White, L. H. (1984). Free banking in Britain: Theory, experience, and debate, 1800-1845: Cambridge University Press Cambridge. 147