Xu hướng tất yếu của ngân hàng số trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

Nội dung text: Xu hướng tất yếu của ngân hàng số trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

1. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ XU HƯỚNG TẤT YẾU CỦA NGÂN HÀNG SỐ TRONG CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 Nguyễn Đình Thắng* Chủ tịch CLB Công nghệ Tài chính Việt Nam *Tác giả liên hệ: thang.nd@hongco.com.vn Ngày nhận: 17/12/2021 Ngày nhận bản sửa: 18/12/2021 Ngày duyệt đăng: 20/12/2021 Tóm tắt Sự phát triển của ngân hàng số trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) được nhận định là xu hướng tất yếu. Thực tế cho thấy, khách hàng đang chuyển dịch hành vi tiêu dùng sang trực tuyến, các nhà cung cấp nói chung và ngân hàng - trung gian tài chính nói riêng sẽ phải có sự thay đổi tương ứng. Ngân hàng số là loại hình có nhiều điểm khác với mô hình ngân hàng truyền thống từ cơ sở pháp lý, quản trị điều hành đến phương thức triển khai, dịch vụ khách hàng đòi hỏi các ngân hàng phải chủ động học hỏi kinh nghiệm và xây dựng lộ trình phát triển phù hợp. Đồng thời, CMCN 4.0 tạo ra rất nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức, nhất là, với thế hệ trẻ ở Việt Nam - lực lượng nhanh nhạy trong tiếp thu, sử dụng những thành tựu mới. Trong phạm vi bài viết này, tác giả tập trung đề cập các vấn đề sau: (1) Ngân hàng số là gì và tác động của nó như thế nào; (2) Để triển khai ngân hàng số, theo kinh nghiệm quốc tế, có những phương thức điển hình nào; (3) Thách thức đối với các ngân hàng thương mại (NHTM) khi triển khai ngân hàng số; (4) Thực trạng triển khai ngân hàng số tại Việt Nam; (5) Cơ hội và thách thức đối với thế hệ trẻ trong ngành Tài chính- Ngân hàng thời đại 4.0; (6) Đề xuất giải pháp tăng cường triển khai ngân hàng số đối với các ngân hàng thương mại. Từ khóa: Chuyển đổi số, ngân hàng số, cách mạng công nghiệp 4.0, khởi nghiệp sáng tạo Inevitable trend of digital banks in the industrial revolution 4.0 Abstract Digital banking development is considered an inevitable trend in the Industrial Revolution 4.0. In fact, customers are making a shift of their consuming behaviors on virtual platforms, suppliers in general and banks - the financial intermediaries in particular will transform accordingly. Digital banking is the pattern differentiated from traditional banking patterns ranging from legal basis, administration to implementation, customer services that require banks to learn from experience and to build reasonable development roadmap. Concurrently, the Industrial Revolution 4.0 has created various opportunities yet lots of challenges, especially those to Vietnam’s young generations - the generations characterized by sensibility in receiving and utilizing new inventions. In this paper, the author focus on: (1) Studying concepts and impacts of digital banks; (2) Lessons learned from international practices in conducting digital banks; (3) Challenges confronted by commercial banks while executing digital banks; (4) Digital bank rolling out status-quo in Vietnam; (5) Opportunities and challenges for young generations in financial - banking sector in the 4.0 era; (6) Recommendations on solutions to enhanced implementation of digital banks for commercial banks. Keywords: digital transformation, digital banks, Industrial Revolution 4.0, start-ups. 1. Tổng quan về ngân hàng số sô hóa và tich hợp vào một ứng dụng ngân 1.1. Khái niệm ngân hàng số hàng sô duy nhất, và thông qua ứng dụng này, Theo Gaurav Sarma (2017), ngân hàng khách hàng không cần phải đến chi nhánh sô (Digital banking) là một hinh thức ngân ngân hàng, mà vẫn có thể thực hiện được tất hàng sô hóa tất cả những hoat động và dịch cả các giao dịch, đồng thời, các hoạt động vụ ngân hàng truyền thông. Nói cach khac, của ngân hàng như quản lý rủi ro, nguồn vốn, tất cả những gi khách hàng có thể thực hiện phát triển sản phẩm, marketing, quản lý bán ở cac chi nhanh ngân hàng truyền thống được hàng cũng được số hóa. Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 73
2. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Trong khi E-banking là hệ thống dịch Assets), công nghệ sổ cái phân tán có thể đáp vụ ngân hàng điện tử (bao gồm các dịch vụ ứng các yêu cầu về tuân thủ, minh bạch hóa như Internet Banking, SMS Banking, Mobile quá trình thu thập, xác minh, lưu trữ và chia Banking) được tạo ra để bổ sung cho các dịch sẻ dữ liệu khách hàng, công nghệ định danh vụ trên nền tảng ngân hàng truyền thống thì khách hàng (KYC) giữa các ngân hàng. Đồng Digital Banking là một loại hình ngân hàng thời, có thể giúp các ngân hàng tăng cường kỹ thuật số có đầy đủ chức năng của một ngân tính bảo mật nhờ công nghệ mã hóa, phân tán hàng, từ cơ cấu tổ chức đến quy trình làm tất cả thông tin từ một nguồn chính xác. việc, sản phẩm dịch vụ, chứng từ và phương - Đối với khách hàng thức giao dịch với khách hàng. Khách hàng được sử dụng dịch vụ ngân Digital Banking đòi hỏi cao về công hàng thuận tiện, an toàn với tiện ích tối đa: nghệ, bao gồm sự đổi mới trong dịch vụ tài Khi các ngân hàng chuyển dịch sang ngân hàng chính cho khách hàng xung quanh các chiến số và có sự cạnh tranh với nhau, tạo điều kiện lược về ứng dụng kỹ thuật số, ứng dụng trí cho khách hàng được tiếp cận các dịch vụ ngân tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence, AI), hàng phong phú, đa dạng, thuận tiện và dễ dàng thanh toán, RegTech, dữ liệu lớn, Blockchain, lựa chọn sản phẩm dịch vụ và ngân hàng cung API, kênh phân phối và công nghệ (American cấp phù hợp nhất với nhu cầu của mình. banker, 2018). Tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả 1.2. Tác động của việc phát triển ngân hàng sử dụng tài chính: Việc chuyển đổi kỹ thuật số đối với các ngân hàng số sẽ tiết kiệm cho các ngân hàng một lượng - Đối với ngân hàng tiền đáng kể (từ cắt giảm chi phí vận hành, Tiết kiệm chi phí: Theo Olanrewaju in ấn, lưu trữ ), từ đó, có cơ sở để chia sẻ (2014), các ngân hàng có thể tăng lợi nhuận chi phí cho khách hàng (giảm lãi suất cho EBITDA lên tới 40% bằng cách chuyển sang vay/phí dịch vụ), dẫn đến gia tăng lợi ích cho ngân hàng số. Nhờ giảm thời gian thao tác khách hàng. Đồng thời, khách hàng có thể chỉ và các công đoạn trung gian giúp ngân hàng cần ngồi ở nhà, mất vài phút chọn trên smart hạn chế sai sót, gián tiếp giúp giảm chi phí phone, sử dụng chữ ký điện tử trên các mẫu và nâng cao hiệu quả hoạt động (Citigroup, đơn và gửi chúng đến ngân hàng qua internet, 2018). Qua đó, các ngân hàng nhận được tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại. nhiều lợi ích như có thể truy cập vào cơ sở dữ Công cụ hỗ trợ phát triển kinh doanh online liệu lớn hơn và thời gian phản hồi nhanh hơn, Trong nhiều trường hợp, với tiện ích chính xác hơn. Đối với nhiều ngân hàng, ứng nhanh chóng, đơn giản, an toàn còn hỗ trợ dụng kỹ thuật số giúp giảm 20% đến 25% chi khách hàng trong các giao dịch giúp phát triển phí hoạt động. kinh doanh và tối ưu hóa tài chính cá nhân. Tăng khả năng cạnh tranh: Phát 1.3. Phương thức phát triển ngân hàng số triển ngân hàng số giúp nâng cao hiệu quả điển hình trên thế giới hiện nay hoạt động ngân hàng bán lẻ, tăng cường trải Phương thức phát triển ngân hàng số nghiệm khách hàng. Điển hình như AI dựa là cách thức sô hóa tất cả những hoat động trên phân tích dữ liệu để tìm hiểu hành vi và dịch vụ ngân hàng truyền thông nhằm đạt khách hàng, từ đó, đưa ra tư vấn đầu tư cũng được mục tiêu của ngân hàng. Theo Citigroup như các sản phẩm chuyên biệt được cá nhân (2018), một số phương thức phát triển ngân hóa theo nhu cầu. AI cũng giúp kết nối khách hàng số điển hình đang và sẽ tiếp tục có những hàng tốt hơn từ các thông số như dữ liệu xã bước phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới hội, vị trí người dùng Nhờ đó, ngân hàng gồm: (1) Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI); (2) số nắm lợi thế cạnh tranh hơn các ngân hàng Sự kết hợp với các công ty công nghệ lớn Big truyền thống bởi tận dụng được cơ sở khách Tech/Fintech trong cung ứng dịch vụ ngân hàng lớn, kho dữ liệu người dùng khổng lồ, hàng; (3) Chuyển đổi ngân hàng lõi (Core nền tảng công nghệ hiện đại và nhanh chóng Banking) và Điện toán đám mây (Cloud); (4) (Citigroup, 2018). Công nghệ số hóa tài sản (Digital Assets) và Nâng cao tính tuân thủ và minh bạch ứng dụng công nghệ Blockchain. trong hoạt động của ngân hàng: Đối với (i) Phát triển ưng dụng AI trong lĩnh ứng dụng công nghệ số hóa tài sản (Digital vực tài chính 74 Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình - Số 02 - Tháng 12.2021
3. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Ứng dụng AI trong lĩnh vực tài chính như Google đầu tư hơn 400 triệu USD cho đầu tiên phải kể đến là các hoạt động ứng việc phát triển AI thông qua mua lại Công ty dụng hỗ trợ giao dịch với khách hàng, thể hiện Phát triển Trí tuệ nhân tạo DeepMind vào năm ở hai khía cạnh chủ yếu, đó là: 2014 (Novet, 2018) và dành nhiều triệu USD Giao dịch với khách hàng: Rất nhiều mua lại hơn 50 startup từ 2015 đến 2016, còn ngân hàng trên thế giới đã ứng dụng thành Apple mua lại 4 startup AI phục vụ hỗ trợ kĩ công AI tạo ra các trợ lý ảo để tiếp xúc khách thuật số/ nhận diện bằng giọng nói, trong khi hàng ban đầu, trả lời các câu hỏi của khách đó, IBM mua lại dịch vụ AI Watson cao cấp. hàng cũng như tư vấn và hướng dẫn, điển hình Để triển khai AI thành công, cần chú như Bank of America (Mỹ), BBVA (Tây Ban ý thêm việc loại bỏ những rào cản do dữ liệu Nha), Credit Suisse, Skandiabanken (Thụy phân bố rải rác. Do đó, nhiều ngân hàng trên Điển), WeBank (Trung Quốc) Một số ngân thế giới đã thực hiện chuyển đổi dữ liệu vào hàng còn nhận diện bằng sinh trắc học (khuôn đám mây giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi. mặt, giọng nói, vân tay, mống mắt, võng mạc, (ii) Sự kết hợp với các công ty công hành vi v.v.), xác thực qua điện thoại như nghệ lớn (Big Tech/Fintech) trong cung ứng Wells Fargo, HSBC. dịch vụ ngân hàng Chăm sóc khách hàng: Việc ứng dụng Đầu tiên là mô hình kinh doanh, các AI trong tư vấn cho khách hàng cũng được Big Tech thành lập các ngân hàng trực tuyến phát triển rộng rãi. Khi nhận được câu hỏi từ mới không cần các chi nhánh vật lý giúp khách hàng, tổng đài viên AI sẽ phân tích các giảm thiểu chi phí hoạt động. Các ngân hàng câu trả lời có sẵn trong hệ thống dữ liệu và này hoạt động hoàn toàn trên nền tảng điện mức độ tự tin có thể trả lời tức thời. Trường toán đám mây, sử dụng Big Data để tính toán hợp phản hồi dự kiến đưa ra chưa đủ độ tin khoản tiền vay và thiết lập các điều khoản, cậy, tổng đài viên AI sẽ kết nối với tư vấn điển hình như MYBank của Alibaba năm viên và tự động ghi nhận câu hỏi cùng câu trả 2015 cung cấp các khoản vay gắn liền với các lời mới để có thể có những câu trả lời chính hoạt động kinh doanh cốt lõi của Alibaba còn xác cao cho khách hàng trong những lần sau WeBank của Tencent năm 2015 cung cấp tín (Bank of America - Mỹ, WeBank - Trung dụng vi mô không tài sản đảm bảo. Quốc, Hong Leong Bhd - Malaysia, Ngân Nhiều công ty công nghệ lớn đã thiết hàng DBS - Singapore). lập một hệ sinh thái tài chính toàn diện (điển AI còn được sử dụng để hỗ trợ quản hình là tại Trung Quốc với Baidu, Alibaba, trị, vận hành, thông qua tự động hóa đối chiếu Tencent, JD Payment). Nhờ đó, có thể khai sổ sách, tự động hỗ trợ kĩ thuật, IT, (Wells thác cơ sở người dùng khổng lồ: Alibaba Fargo, ICICI, JP Morgan, Bank of America (>500 triệu), Amazon (>1,7 tỷ), Facebook (> đang áp dụng); tự động kiểm tra hồ sơ vay vốn 2 tỷ), WhatsApp (>1 tỷ), Yu’e Bao (330 triệu), và các thương vụ tài chính thay vì nhiều giờ Google Tez (12 triệu user hoạt động). làm việc của cán bộ ngân hàng (JP Morgan Điểm thứ hai là thay đổi định hướng đang áp dụng); ngoài ra, trong công tác quản nghiên cứu và phát triển sản phẩm. Xu hướng trị rủi ro, cũng được ứng dụng AI, khởi đầu là chung của các ngân hàng và công ty công nghệ trong cảnh báo rủi ro (Goldman Sachs đang là kết hợp với nhau để chuyển đổi từ sản phẩm áp dụng). đơn năng sang sản phẩm đa tính năng. Ví dụ, Những thành công của ứng dụng AI từ tính năng nhắn tin, các Big Tech chuyển đổi chủ yếu là do sự kết hợp của các yếu tố như: nền tảng đa năng tích hợp dịch vụ của bên thứ Sự sẵn có về nguồn vốn đầu tư cho chuyển ba là thanh toán và dịch vụ tài chính (Alibaba, đổi công nghệ và ứng dụng AI; nền tảng ngân Tencent, Facebook) hoặc hỗ trợ thương mại hàng lõi có khả năng lưu trữ lượng dữ liệu điện tử như: Dịch vụ ví điện tử (Alibaba với khổng lồ và tính toán hiệu suất cao; sản phẩm AliPay, Samsung với SamsungPay, Apple với phù hợp với đặc tính/nhu cầu thị trường mục ApplePay, Tencent với Tenpay, Google Tez, tiêu. Mặt khác, tư duy chiến lược của các nhà Amazon Pay), sản phẩm cho vay tiêu dùng lãnh đạo cấp cao của các ngân hàng trong trực tuyến (HuaBei cung cấp cho người dùng việc đầu tư cho các Startup về công nghệ đã mua hàng của Alibaba, Jie Bei liên kết trực làm nên thành công của rất nhiều tên tuổi lớn, tiếp với tài khoản Alipay, Amazon Lending), Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 75
4. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ dịch vụ quản lý tiền mặt (Yu’e Bao), nền tảng Blockchain cho vay P2P (Zhao Cai Bao thuộc hệ sinh thái Một trong các ứng dụng công nghệ tài chính Ant Financial của Jack Ma). số hóa tài sản là công nghệ định danh khách Cuối cùng, một yếu tố quan trọng nữa hàng (KYC) đang được nhiều ngân hàng thử là được Chính phủ hỗ trợ quá trình chuyển nghiệm như Santander, Barclays và Goldman đổi kỹ thuật số. Ấn Độ đang trở thành thị Sachs. Bên cạnh đó, ứng dụng trong quy trình trường thanh toán số lớn nhất thu hút sự thâm xử lý thanh toán (chuyển tiền quốc tế, kinh nhập của các hãng công nghệ toàn cầu nhờ doanh phái sinh, chia cổ tức, xử lý nợ, ) sáng kiến số hóa quốc gia (nguồn vốn 19 tỷ nhờ tự động hóa, loại bỏ trung gian tại nhiều USD), khuyến khích sự tham gia của các công sở giao dịch chứng khoán, ngân hàng trung ty công nghệ lớn trong lĩnh vực tài chính với ương, NHTM. Với công nghệ chuỗi khối, mục tiêu biến điện thoại di động thông minh sẽ không còn bước đối chiếu chứng từ bằng (smartphone) thành một dạng chi nhánh ngân giấy vì tất cả các bên được kết nối trên một hệ hàng số. thống chung và thông tin được cập nhật liên (iii) Chuyển đổi ngân hàng lõi (Core- tục và ngay lập tức. banking) Nhiều ngân hàng như OCBC, - Hỗ trợ giao dịch với khách hàng: HSBC đã hoàn thành thử nghiệm nền tảng Chuyển đổi Corebanking thành công Blockchain cho phép lưu trữ, chia sẻ và truy giúp loại bỏ các công đoạn không cần thiết, cập thông tin khách hàng đã được mã hóa. đơn giản hóa giao diện, dễ nhập liệu và khai Vào tháng 5/2018, HSBC cùng ING Bank đã thác thông tin trên hệ thống, nhờ đó, tăng tốc thực hiện thành công giao dịch tài trợ thương độ xử lý, nâng cao trải nghiệm khách hàng. mại đầu tiên thông qua Tín dụng thư (L/C) Đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của khách hàng được thực hiện hoàn toàn trên nền tảng công ngày càng cao và đa dạng của khách hàng: nghệ Blockchain Corda của R3, đánh dấu một dịch vụ chuẩn xác, tiện lợi, nhanh chóng. bước phát triển mới trong cách thức mua bán - Hỗ trợ quản trị, vận hành: hàng hóa. Việc trao đổi chứng từ của giao dịch Giảm thời gian thao tác và các công sử dụng công nghệ sổ cái điện tử giảm tử 5-10 đoạn trung gian giúp hạn chế sai sót, gián tiếp ngày xuống còn 24 giờ để hoàn tất. giúp giảm chi phí, nâng cao hiệu quả hoạt Hiện nay, tiềm năng của ứng dụng động nhờ chuyển đổi ngân hàng lõi. công nghệ này nhận được sự chú ý của nhiều Tuy nhiên, nhiều ngân hàng hiện ngân hàng trên thế giới nhưng các ngân hàng nay đang phải cân nhắc khi chuyển đổi ứng dụng công nghệ số hóa tài sản đều đang Corebanking vì: (1) Ngân sách đầu tư lớn, trong quá trình áp dụng thử nghiệm nên cần tiến độ kéo dài trong quá trình thực hiện do thêm thời gian để đánh giá được chính xác tính phức tạp của dự án: như CBA của Úc ước mức độ thành công. tính chi phí thay thế hệ thống IT lõi là 450 1.4. Khó khăn, thách thức đối với hệ thống triệu USD/4 năm, sau đã đội vốn lên thành 1 ngân hàng số tỷ USD/5 năm; Ngân hàng Quốc gia NAB của - Về môi trường pháp lý Úc thay thế hệ thống core cũ tốn tới 15 năm Quy định pháp lý và sự điều chỉnh của và chi phí gấp nhiều lần mức ước tính ban nhiều cơ quan quản lý không theo kịp công đầu; (2) Nhiều ngân hàng đang sử dụng hai nghệ mới nên hạn chế/ làm chậm phát triển hệ thống core banking cùng một lúc do tính ứng dụng công nghệ cao và ngân hàng số phức tạp của việc sao chép dữ liệu, như NAB (Orakwue, 2017). Từ đó, có thể dẫn đến rủi ro đang phải vận hành đồng thời hai hệ thống pháp lý cho các ngân hàng/Big tech/Fintech core cho hai nhóm khách hàng khác nhau kể khi triển khai các ứng dụng công nghệ cao. từ thời điểm thay thế; (3) Xu hướng chuyển - Về đầu tư vốn và nguồn lực triển khai dịch sang sử dụng hạ tầng thuê ngoài như Chi phí đầu tư nghiên cứu và phát triển công nghệ điện toán đám mây: BBVA của Tây công nghệ ngân hàng số rất lớn: Nguồn vốn Ban Nha hợp tác với Amazon Web Services, để đầu tư nghiên cứu và phát triển AI khá cao, HSBC hợp tác với Oracle. vì vậy, việc nghiên cứu và ứng dụng AI mới (iv) Ứng dụng công nghệ số hóa tài chỉ được triển khai tại các ngân hàng/tổ chức sản (Digital Assets) và ứng dụng công nghệ tài chính lớn trên thế giới. 76 Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình - Số 02 - Tháng 12.2021
5. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Chuyển đổi ngân hàng lõi (Core liệu, tài khoản và giới hạn giao dịch Do Banking) tốn kém nhiều chi phí, thời gian đây là những quy định chung, áp dụng cho hoàn vốn lâu và rủi ro trong quá trình thực ngành tài chính truyền thống nên một số dịch hiện: Điển hình như Ngân hàng CBA của Úc vụ đi trước có khả năng khó đáp ứng. Vấn đề và Ngân hàng NAB của Australia. định danh khách hàng KYC là một dẫn chứng, Cần nhiều thời gian để chuẩn hóa, số hiện nay, tại Việt Nam, khách hàng khi mở hóa nguồn nhân lực, xây dựng hệ sinh thái để tài khoản tại tổ chức tài chính bắt buộc phải chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang mô được xác minh thông tin khách hàng trực tiếp hình số. theo Luật Phòng, chống rửa tiền. Điều này là - Thách thức với công tác quản trị rủi ro một vướng mắc đáng kể cho sự phát triển của Do “Ngân hàng số” có những đặc thù ngân hàng số. riêng biệt trong triển khai hoạt động về công Rủi ro công nghệ: Rủi ro được đề cập nghệ, kênh phân phối cũng như quy trình, từ nhiều khi triển khai “Ngân hàng số” do công đó, dẫn tới những rủi ro chính đối với một nghệ càng hiện đại thì việc làm chủ của con NHTM muốn chuyển đổi sẽ bao gồm những người càng đặt ra những khó khăn, dẫn tới rủi ro chung của hoạt động ngân hàng cũng rủi ro và tổn thất. Giả sử với một lỗi dẫn tới như rủi ro nội tại của hoạt động ngân hàng không có khả năng tiến hành giao dịch, khách số. Tổ chức Tài chính quốc tế (MasterCard hàng và ngân hàng đều có thể bị thiệt hại, dẫn Foundation và IFC, 2018) chỉ ra những loại tới những hệ lụy như mất niềm tin, tổn thất tài rủi ro chính khi triển khai dịch vụ tài chính/ chính. Bất kỳ sự cố nào trong chuỗi hoạt động ngân hàng số như sau: (1) Rủi ro chiến lược; hay một lỗ hổng về công nghệ cũng dẫn tới (2) Rủi ro hoạt động; (3) Rủi ro pháp lý; (4) cơ hội cho những kẻ lừa đảo lợi dụng để thực Rủi ro công nghệ; (5) Rủi ro tài chính; (6) Rủi hiện các giao dịch trái phép, trộm cắp tiền. ro gian lận. Trong đó: Rủi ro tài chính: Cũng giống như ngân Rủi ro chiến lược: Loại rủi ro đầu tiên hàng truyền thống, một ngân hàng số vẫn đối với việc phát triển ngân hàng số. Điều này phải gặp những rủi ro liên quan đến hoạt động đến từ việc lựa chọn sai chiến lược, xây dựng ngân hàng, dẫn tới thiệt hại về tài chính, mất các kế hoạch, biện pháp, sản phẩm triển khai vốn. Những rủi ro này có thể xuất phát từ rủi không phù hợp với năng lực, xu hướng của ro từ thanh khoản, thị trường, tín dụng thị trường, dẫn tới thiếu hiệu quả, gây tổn thất Rủi ro gian lận: Gian lận là mối lo ngại cho ngân hàng. rất lớn khi sử dụng ngân hàng kỹ thuật số do Rủi ro hoạt động (RRHĐ): RRHĐ luôn những nguyên nhân như mất an toàn bảo mật hiện hữu hầu như trong tất cả các giao dịch và dẫn đến thông tin khách hàng và ngân hàng hoạt động của NHTM. Theo Ủy ban Basel về bị lộ, do khách hàng không có nhận thức và giám sát ngân hàng, “RRHĐ là rủi ro gây ra sử dụng dịch vụ đúng quy cách dẫn tới bị kẻ tổn thất do các nguyên nhân như con người, gian lợi dụng lừa đảo, chiếm đoạt tiền trên tài sự không đầy đủ hoặc vận hành không tốt các khoản, người dùng chưa có thói quen quan quy trình, hệ thống; các sự kiện khách quan tâm đến an ninh của thiết bị, thường không bên ngoài. RRHĐ bao gồm cả rủi ro pháp thay đổi mật khẩu mặc định, không an toàn lý nhưng loại trừ về rủi ro chiến lược và rủi khi sử dụng công nghệ xác thực ro uy tín. Đối với một ngân hàng số, rủi ro 2. Thực trạng triển khai ngân hàng số tại hoạt động có thể được kiểm soát tốt hơn bằng Việt Nam những quy trình quản lý chuẩn mực so với 2.1. Tiềm năng thị trường là cơ hội cho các hoạt động ngân hàng thông thường và ít nhân NHTM Việt Nam sự tham gia vận hành. Tuy nhiên, nếu rủi ro Theo Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà xảy ra sẽ mang lại tổn thất nặng nề bởi nhiều nước (NHNN), đến cuối năm 2017, số lượng trường hợp xuất phát từ lỗi cố ý sai phạm của thuê bao di động ở Việt Nam có phát sinh lưu người có thẩm quyền. lượng ước đạt khoảng gần 130 triệu thuê bao, Rủi ro pháp lý: Ngân hàng hay dịch trong đó, thuê bao 3G phát sinh lưu lượng vụ số liên quan rất lớn đến các quy định về đạt khoảng 41,8 triệu thuê bao. Bên cạnh đó, việc tuân thủ, các quy tắc như phòng chống trên 55% dân số Việt Nam sử dụng điện thoại rửa tiền, nhận biết khách hàng, bảo mật dữ thông minh (Thời báo Tài chính Việt Nam, Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 77
6. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Biểu đồ. Mức độ sẵn sàng cho ngân hàng số tại các nước trong khu vực năm 2018 Nguồn: IDC, 2018 2017); như vậy, với số lượng dân số ngày bảo mật của ngân hàng và hỗ trợ hệ sinh thái càng tăng (năm 2021, dân số của cả nước trên fintech/bên thứ ba (TPP), thì thứ tự giảm dần 98 triệu người, tăng khoảng 4 triệu người so như sau: Singapore, Australia, Trung Quốc, với năm 2017 (danso.org/Vietnam/), thì số Ấn Độ, Thái Lan, Hàn Quốc, Malaysia, Đài lượng khách hàng tiềm năng sử dụng dịch vụ Loan, Indonesia, New zealand, Việt Nam. “Ngân hàng số” còn tiếp tục gia tăng. Theo đó, Việt Nam, được đánh giá có mức độ Thanh toán phi tiền mặt đang là xu sẵn sàng thấp nhất trong khu vực, chủ yếu do hướng phát triển rất mạnh trên thế giới. Tại các nguyên nhân: thiếu các khung pháp lý và Việt Nam, Chính phủ cũng định hướng đưa số hóa dịch vụ ngân hàng còn thấp. tỷ trọng tiền mặt trong thanh toán xuống dưới Theo thống kê của NHNN, đến nay, 10% vào năm 2020, trong đó, ít nhất 70% các hầu hết các NHTM Việt Nam đã triển khai nhà cung cấp nước, điện tử và dịch vụ viễn dịch vụ ngân hàng trực tuyến trên Internet thông sẽ chấp nhận thanh toán không dùng Banking và Mobile Banking cho khách hàng. tiền mặt từ các cá nhân và hộ gia đình. Để đáp Bên cạnh đó, một số ngân hàng còn cung cấp ứng nhu cầu này thì thanh toán điện tử, thanh những dịch vụ ngân hàng hiện đại hơn như toán di động sẽ tăng trưởng rất nhanh, đặc biệt VPBank với dịch vụ ngân hàng số Timo Bank; là những tiện ích thanh toán ưu việt. Vietcombank với không gian giao dịch công 2.2. Thực trạng triển khai ngân hàng số tại nghệ số Digial Lab; TPBank với việc cho ra Việt Nam mắt dịch vụ ngân hàng tự động LiveBank, Theo Báo cáo của tổ chức IDC LienVietPostBank cung cấp dịch vụ ngân (International Data Corporation) (2018) đánh hàng số qua Sản phẩm Ví Việt. giá sự sẵn sàng của các quốc gia về ngân hàng Vấn đề ứng dụng AI trong ngân hàng: mở dựa trên năm yếu tố thì hầu hết đều liên Hiện nay, có 2 ngân hàng triển khai AI là quan đến ngân hàng số, bao gồm: sự hỗ trợ TPBank với ứng dụng trợ lý ảo T’Aio trên về môi trường pháp lý, mức độ chấp nhận Facebook Messenger và VietABank với đối tác và APIs bên ngoài, tình trạng chuyển Chatbox hoạt động trên Fanpage, các chức đổi kỹ thuật số trong các ngân hàng, mức độ năng chủ yếu là: Tư vấn khách hàng các thông 78 Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình - Số 02 - Tháng 12.2021
7. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ tin về lãi suất, tỷ giá, sản phẩm, biểu phí , điện toán đám mây do đặc trưng dữ liệu nhạy giải đáp khách hàng các thắc mắc về địa điểm, cảm, hệ thống dữ liệu phức tạp và chưa đồng phí giao dịch, quy trình mở thẻ. bộ. Hiện chỉ có một số ít ngân hàng đã hoàn MB Bank cũng mới thí điểm tự động tất việc đưa dữ liệu lên Private Cloud như hóa các quy trình đăng ký, thay đổi dịch vụ VietA Bank (thực hiện từ năm 2014-2017). thông qua triển khai SMART FORM từ tháng Vấn đề phát triển ngân hàng số và Ví 5/2017, nhờ đó, làm giảm thời gian thực điện tử: hiện tại quầy xuống còn trung bình 3-5 phút Hiện nay, tại Việt Nam, NHNN đã cấp (không bao gồm thời gian chờ đợi, scan và phép cho hơn 20 ví điện tử được cung ứng phê duyệt hồ sơ). các dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Ngân hàng BIDV cũng mới thí điểm Nam (như MoMo, Bankplus, Ví Việt, VTC (tại Chi nhánh Hoài Đức) sử dụng phần mềm Pay, WePay ), tuy nhiên, Ví điện tử cần tích hợp Watson do Five9 thiết kế để phân tích thêm thời gian để phát triển tương xứng nhu thông tin của hàng triệu khách hàng, đánh giá cầu khách hàng và tiềm năng thị trường. Bên và dự báo khả năng chi trả nợ của họ để đưa ra cạnh đó, thói quen dùng tiền mặt vẫn cần thời quyết định cho vay một cách chính xác hơn. gian thay đổi, khách hàng cần từng bước trải Vấn đề kết hợp cung cấp dịch vụ ngân nghiệm cảm nhận được sự an toàn, tiện ích để hàng với các công ty công nghệ lớn: Các dịch tin tưởng sử dụng. Mỗi Ví điện tử đều đề ra vụ ngân hàng do các BigTech này cung cấp chiến lược phát triển riêng và phục vụ những phần lớn chưa được phổ biến rộng rãi. Một số phân nhóm khách hàng mục tiêu. Tuy nhiên, thương hiệu toàn cầu đã thâm nhập thị trường đến thời điểm hiện tại, nhiều loại Ví điện tử Việt Nam là Samsung Pay, Amazon (thông chưa gắn kết với hệ sinh thái, chưa có được qua thỏa thuận cung cấp dịch vụ thương mại mạng lưới điểm chấp thuận thanh toán rộng điện tử cho VECOM1), Alibaba (thông qua sở khắp để đáp ứng các nhu cầu khách hàng. hữu 83% vốn của Lazada) và JD.com (thông Về triển khai dịch vụ ngân hàng số của qua khoản đầu tư 50 triệu USD vào Tiki). Các LienVietPostBank thông qua sản phẩm Ví Việt: tập đoàn công nghệ lớn tại Việt Nam (FPT, Ví Việt là sản phẩm ngân hàng online phát Viettel, CMC, VNG, BKAV, VC Corp) chủ triển trên cơ sở Thẻ phi vật lý. Ví Việt đã được yếu vẫn tập trung vào lĩnh vực chính là công Ngân hàng Nhà nước cho phép triển khai từ nghệ, một số ít tiếp cận mảng cung ứng dịch tháng 8/2016. Ví Việt có nhiều chức năng: (i) vụ ngân hàng thông qua phát triển công cụ Ví điện tử, phương tiện thanh toán trực tuyến thanh toán điện tử, như WePay (VC Corp), không dùng tiền mặt trên smartphone/thiết bị Zalo Pay (VNG), kết nối internet; (ii) Cổng thanh toán điện tử; Vấn đề chuyển đổi ngân hàng lõi và (iii) Dịch vụ ngân hàng số. Ví Việt phục vụ điện toán đám mây (Cloud): Việc chuyển cho mọi tầng lớp người dân, hộ kinh doanh cá đổi này còn chậm chạp do thiếu nguồn lực thể, doanh nghiệp thực hiện các dịch vụ ngân về vốn hoặc đã triển khai nhưng mang tính hàng số 24/7 mà không cần đến quầy giao hình thức và chưa đem đến hiệu quả tương dịch, khách hàng có thể thanh toán, chuyển xứng. Nguyên nhân do trong những năm qua, tiền, truy vấn tài khoản, tra cứu thông tin, gửi các NHTM phải ưu tiên nguồn lực cho xử lý tiền tiết kiệm, vay tiêu dùng online 24/7 đảm các vấn đề về xử lý nợ xấu, đảm bảo thanh bảo an toàn, tiện ích, mọi lúc, mọi nơi. khoản ; hệ thống corebanking tương đối lạc Mặc dù đã đạt được một số thành công hậu, không đủ điều kiện để tích hợp ứng dụng bước đầu khi triển khai ngân hàng số tại Việt số hóa dựa trên dữ liệu lớn, hoặc có chuyển Nam, song, thực tiễn triển khai vẫn còn nhiều đổi nhưng không mua hết các tính năng của thách thức, trong đó, có các rủi ro đến từ an corebanking hiện đại. Về tích hợp dữ liệu trên ninh mạng2 . Bức tranh toàn cảnh về an ninh core, đa phần các ngân hàng chưa triển khai mạng tại Việt Nam trong năm qua còn có các 1 Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, hiện có khoảng 140 doanh nghiệp online thành viên. Theo thỏa thuận, Amazon sẽ giúp các doanh nghiệp thuộc VECOM bán sản phẩm của mình thông qua nền tảng của Amazon. Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 79
8. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ điểm nóng: gia tăng tấn công trên thiết bị kết sử dụng chung một mật khẩu cho nhiều tài nối Internet (IoT), các công nghệ sinh trắc học khoản, theo thống kê của Bkav, cho tới nay, mới nhất liên tục bị qua mặt, bùng nổ tin tức vẫn còn tới 55% người dùng sử dụng chung giả mạo, mã độc đào tiền ảo. Mặt khác, hệ một mật khẩu cho các tài khoản tại nhiều dịch thống ngân hàng cần tuân thủ Luật An ninh vụ trực tuyến khác nhau). mạng mới được Quốc hội thông qua vào đầu 3. Giải pháp thúc đẩy triển khai ngân hàng tháng 06/2018, do đó, cần thời gian để nghiên số tại Việt Nam cứu, áp dụng phù hợp với sự phát triển của Từ kinh nghiệm quốc tế, các ngân hàng công nghệ. thương mại Việt Nam có thể nhận thấy các Thêm vào đó, khung pháp lý trong lĩnh cơ hội và thách thức để triển khai ngân hàng vực ngân hàng số hiện nay ở Việt Nam chưa số - xu thế ngân hàng tương lai. Để nâng cao theo kịp với sự phát triển nhanh chóng của hiệu quả triển khai ngân hàng số tại Việt Nam, ngành, bao gồm cả khung pháp lý đối với hoạt các giải pháp trọng tâm cần thực hiện như sau: động của các công ty Fintech3 và hướng đến 3.1. Đối với các NHTM Việt Nam xây dựng một “sân chơi bình đẳng” cho các Nghiên cứu và xây dựng lộ trình công ty này với ngân hàng thương mại. Về chuyển dịch ngân hàng truyền thống sang tài sản số, Chính phủ có định hướng quản lý ngân hàng số khá thận trọng đối với các tài sản kỹ thuật số, Để thực hiện chiến lược phát triển khung pháp lý về quản lý, xử lý tiền ảo vẫn “Ngân hàng số” - xu hướng tất yếu của các đang trong quá trình xem xét hoàn thiện. ngân hàng trên thế giới nhằm đạt mục tiêu bền Hơn nữa, về phía ngân hàng, một trong vững, trong bối cảnh hiện nay, lộ trình chuyển những lý do khiến việc chuyển đổi chậm hơn dịch được đề xuất như sau: (i) Trước hết, các là do các ban lãnh đạo nhiều ngân hàng có xu NHTM Việt Nam cần chuẩn hóa quản trị, hoạt hướng xem chuyển đổi kỹ thuật số quá hẹp, động ngân hàng; (ii) Tiếp theo là thực hiện số thường là các tính năng độc lập. Trong khi đó, hóa từng phần; (iii) Phát triển dịch vụ ngân dịch chuyển và nâng cấp áp dụng ngân hàng hàng truyền thống và ngân hàng số song hành số bao gồm những thay đổi đi kèm với các (Ví điện từ, các dịch vụ ngân hàng số); (iv) công cụ, quy trình nội bộ, tài sản dữ liệu và Triển khai mô hình ngân hàng số hoàn chỉnh khả năng của nhân viên để phối hợp tất cả mọi tiến đến ngân hàng số thông minh thứ lại thành một mô hình vận hành tổng thể. Chuyển đổi Corebanking (Nếu chưa Về phía khách hàng Việt Nam, hiện phù hợp với công nghệ mới); ứng dụng cloud nay, vẫn phụ thuộc giao dịch bằng tiền mặt, Trong lộ trình chuyển đổi sang “Ngân cần thời gian để thay đổi và thích nghi khi hàng số”, các NHTM cần có sự quan tâm đến ngân hàng truyền thống chuyển đổi sang nâng cấp corebanking, đảm bảo corebanking “Ngân hàng số”, đặc biệt với những đối tượng đáp ứng được các yêu cầu về vận hành thông khách hàng ít sử dụng công nghệ. Quan trọng suốt, quản trị điều hành, quản lý rủi ro, mở hơn, vấn đề nhận thức của khách hàng tại Việt rộng mạng lưới, phát triển khách hàng và kết Nam cũng như chính nhân viên ngân hàng về nối với hệ thống khác (core Thẻ, core Ví điện bảo mật còn kém, dẫn tới rủi ro gian lận như tử/ Ngân hàng số ). mất an toàn bảo mật, chiếm đoạt thông tin Kế hoạch phân bổ nguồn lực để từng khách hàng và ngân hàng trong đảm bảo an bước chuyển đổi công nghệ toàn trong công nghệ xác thực và bị tấn công Trong kế hoạch ngân sách hàng năm, thiết bị IoT (Thói quen tùy tiện nhập thông tin các NHTM cần xem xét tỷ trọng các khoản tài khoản vào các website, đường link lạ hay chi đầu tư với các khoản chi tiêu, cắt giảm 2 Năm 2017, thiệt hại do virus máy tính gây ra đối với người dùng Việt Nam đã lên tới 12.300 tỷ đồng, tương đương 540 triệu USD, vượt xa mốc 10.400 tỷ đồng của năm 2016. Kết quả này được đưa ra từ chương trình đánh giá an ninh mạng do Tập đoàn công nghệ BKAV thực hiện vào tháng 12/2017. 3 Ban Chỉ đạo Fintech được thành lập ngày 16/3/2017, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) hiện đang nghiên cứu xây dựng khung pháp lý cho lĩnh vực Fintech. 80 Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình - Số 02 - Tháng 12.2021
9. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ những chi phí không thực sự cần thiết để dành liệu, quản lý các dự án về dữ liệu và phối hợp nguồn lực cho đầu tư công nghệ. cung cấp thông tin nhanh cho Ban lãnh đạo Từng bước ứng dụng công nghệ vào Ngân hàng, các bộ phận kinh doanh, nghiên các hoạt động của ngân hàng, tạo tiền đề cho cứu phát triển, CNTT, QTRR sự chuyển dịch thành ngân hàng số. Việc Với cơ sở dữ liệu lớn, mô hình có thể nghiên cứu các công nghệ này sẽ cần nhiều xác định điểm số tín dụng của khách hàng dựa thời gian và có lộ trình, nên trong trường hợp trên các chỉ tiêu phi tài chính như lịch sử mua không tự xây dựng và phát triển được thì các sắm, lịch sử thanh toán các hóa đơn bán lẻ, kết NHTM có thể hợp tác với các công ty công quả phân tích hành vi khách hàng thông qua dữ nghệ (Fintech) và/ hoặc đầu tư vào các công liệu từ mạng xã hội, mạng viễn thông, mức độ ty Fintech để xây dựng sản phẩm cho ngân trung thực Mô hình này giúp ngân hàng giảm hàng là một hướng đi có thể rút ngắn thời gian thiểu chi phí và cho phép đưa ra kết quả chuẩn chuyển đổi ngân hàng số. xác hơn trong quá trình phê duyệt sản phẩm, Xây dựng giải pháp quản trị rủi ro tín dụng và hạn chế rủi ro cho ngân hàng. (QTRR) cho ngân hàng số Phát triển ngân hàng số song song với Cần chuẩn hóa quy trình QTRR, đồng xây dựng hệ sinh thái của ngân hàng thời, tăng cường đào tạo về kiến thức, kỹ năng Đối với sản phẩm ngân hàng số điển và văn hóa QTRR cho nhân viên ngân hàng, hình như Ví điện tử, cần gia tăng số điểm chấp từ đó, truyền thông và hướng dẫn khách hàng nhận thanh toán, khắc phục các hạn chế về để sử dụng đúng quy trình sản phẩm, dịch vụ công nghệ, đồng thời, nâng cao giải pháp bảo “Ngân hàng số” nhằm phòng ngừa rủi ro. mật, phòng ngừa gian lận để người dùng Trong công tác QTRR, các NHTM Việt yên tâm sử dụng. Hệ sinh thái toàn diện kết Nam có thể nghiên cứu: (1) Số hóa các quy nối giữa ngân hàng với các đối tác cần đáp trình cốt lõi: Nhiều ngân hàng đã số hóa nhiều ứng các yêu cầu về: Phương tiện thanh toán quy trình cốt lõi và có thể rủi ro (ví dụ: quy online, dịch vụ ngân hàng số, công cụ quản lý trình tiếp xúc, thẩm định khách hàng và quy tài sản, tài chính tiêu dùng, bảo hiểm, chấm trình cho vay, giám sát giải ngân ); (2) Báo cáo điểm tín dụng, tích lũy điểm thưởng dùng rủi ro nâng cao: Báo cáo rủi ro nâng cao (sử chung, hỗ trợ kinh doanh online Qua đó, dụng các hệ thống thông tin quản lý thay thế ngân hàng có thể thu thập và khai thác được các báo cáo dựa trên giấy bằng máy tính bảng cơ sở dữ liệu người dùng rất lớn phục vụ cho và tương tác cung cấp thông tin cần thiết trong kinh doanh dịch vụ của ngân hàng như: cho thời gian thực, trợ giúp người dùng thực hiện vay tín chấp trên cơ sở dữ liệu khách hàng, phân tích nguyên nhân gốc) sẽ giúp ngân hàng chấm điểm tín dụng, tư vấn dịch vụ tài chính phản ứng kịp thời hơn, đưa ra quyết định nhanh cho khách hàng một cách tự động và tối ưu. hơn, minh bạch hơn và dữ liệu nhất quán; (3) 3.2. Đối với các cơ quan quản lý Nhà nước Thử nghiệm phương pháp phân tích nâng cao Sớm ban hành văn bản pháp lý hoàn (đầu tiên, có thể thử nghiệm với phân tích bằng chỉnh về: (i)Ví Điện tử; thanh toán không các thuật toán trong hoạt động tín dụng như dùng tiền mặt; ngân hàng số; KYC online chấm điểm/ phê duyệt tín dụng, KPI). (có giới hạn); (ii) Hệ thống đại lý ủy thác của Xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, ứng ngân hàng về dịch vụ thanh toán không dùng dụng Big Data như (Chấm điểm tín dụng, tiền mặt, dịch vụ ngân hàng số (nạp tiền mặt Cơ sở dữ liệu khách hàng CXM/CIM, Data vào Tài khoản số, rút tiền mặt từ Tài khoản số; Warehouse) phát triển người dùng; hỗ trợ thực hiện dịch Các NHTM Việt Nam cần đặc biệt vụ ngân hàng số có thu phí ). coi trọng xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung Có chính sách hỗ trợ, đẩy mạnh tuyền của ngân hàng, tạo điều kiện để các bộ phận thông thúc đẩy dịch vụ thanh toán không dùng nghiệp vụ truy cập, thu thập dữ liệu dễ dàng tiền mặt của doanh nghiệp và người dân. Phát và đầy đủ hơn; đồng thời, phân quyền truy triển thương mại điện tử. cập đối với những thông tin bảo mật. Các Tổ chức các hội thảo, chuyên đề khoa NHTM có thể xem xét thành lập Trung tâm học công nghệ ngân hàng để tư vấn, hỗ trợ khai thác và quản lý dữ liệu kinh doanh nhằm ngân hàng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi chuyên biệt hóa chức năng phân tích kho dữ corebanking, chuẩn hóa, số hóa, xây dựng Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 81
10. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ngân hàng số đáp ứng yêu cầu của cách mạng để tiếp cận tri thức không giới hạn, công 4.0 của đất nước và hội nhập quốc tế. nghệ hiện đại đã cũng đã cho phép người học 4. Cơ hội, thách thức đối với thế hệ trẻ Việt nghiên cứu, tự xử lý, trải nghiệm, lưu trữ và Nam trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 chia sẻ các kiến thức, công trình nghiên cứu, và khuyến nghị đối với nhân lực ngành Tài trao đổi kinh nghiệm, học thuật, tri thức chính - Ngân hàng Thực tế, dạy/ học trực tuyến đang ngày CMCN 4.0 gắn liền với những đột phá càng mở rộng và phát triển trên thế giới và chưa từng có về công nghệ được dự đoán sẽ ngày càng phổ biến tại Việt Nam, tạo điều tác động mạnh mẽ đến mọi quốc gia, Chính kiện cho thế hệ trẻ học tập, nghiên cứu, tiếp phủ, doanh nghiệp và người dân khắp toàn cận và chia sẻ kiến thức. Từ đó, tăng cường sự cầu, cũng như làm thay đổi căn bản cách hiểu biết và thúc đẩy khả năng sáng tạo trong chúng ta sống, làm việc và sản xuất, kinh học tập, nghiên cứu khoa học, làm việc từ xa doanh. Tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ và nâng cao chất lượng cuộc sống. XI, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng nhấn - Nhiều cơ hội khởi nghiệp sáng tạo mạnh: “Thanh niên sẽ là lực lượng xung kích (Start-up) đi đầu trong cuộc CMCN 4.0”. Thế giới đã ghi nhận rất nhiều bài Việt Nam đang ở thời kỳ cơ cấu dân học thành công to lớn của các Start-up công số vàng với khoảng 63 triệu người trong độ nghê tên tuổi mà khởi nghiệp ban đầu có rất tuổi lao động - nền tảng cơ hội vàng cho Việt ít vốn nhưng hiện nay, đã được định giá rất Nam có thể thực hiện thành công sự nghiệp cao: Uber (68 ty USD), Didi Chuxing (50 ty công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Dân USD), Xiaomi (46 ty USD), Airbnb (29,3 ty số trong độ tuổi lao động tăng nhanh còn giúp USD), v.v. Trong nhóm này, cung có những cho thị trường tiêu thụ được mở rộng. Bởi dân công ty Fintech hàng đâu như Công ty Cho số trong thời kỳ này vừa là lực lượng sản xuất vay trưc tiêp (peer-to-peer lending ), Lufax chủ lực, vừa là lực lượng tiêu dùng chính. (18,5 ty USD), Công ty Thanh toán trực tuyến Nhiều nghiên cứu trong những năm gần đây Stripe (9,2 ty USD), Công ty Bảo hiểm trưc đã chứng minh chi phí tiêu dùng tăng nhanh tuyên Zhong An (8,0 ty USD), hay WhatsApp theo tuổi và đạt mức lớn nhất trong nhóm tuổi của một công ty mơi 5 năm tuôi và có von từ 25-29 và duy trì ở mức cao cho đến 45 tuổi ven 55 nhân viên được Facebook đồng ý chi thì giảm gần tới mức trung bình. trả 19 tỷ USD để mua lai dịch vụ tin nhăn vào CMCN 4.0 đang là xu hướng tất yếu và tháng 2/2014. Ở châu Á là sự thành công của đang phát triển rất nhanh trên thế giới, đó là Alibaba, Wechat, Webank thách thức và cơ hội của thế hệ trẻ Việt Nam hội Những con sô định gia cao ngất ngưởng nhập, tiến theo kịp trình độ công nghệ thế giới, được các giới đầu tư mạo hiểm dung phương cơ hội để làm giàu cho bản thân và đất nước. phap định giá theo thông lê phô biên trong 4.1. Cơ hội định gia start-up công nghê là “3 lần doanh - Cơ hội học tập, nghiên cứu rộng mở thu hoặc 8 lần lợi nhuân”. Nghia là, gia trị trong “thế giới phẳng” công ty khởi nghiệp được xac định gấp 3 lân Khi CMCN 4.0 diễn ra, sẽ tạo một doanh thu hoặc gấp 8 lân lợi nhuân cua năm kê nền trí thức mới chia sẻ qua những nền tảng tiêp. Sở di các start-up công nghệ được định như Google, Facebook, Youtube, Twitter, giá rất cao như vậy là vi nó có lượng ngươi Linkedln Trước đây, chúng ta phải mất chi dung (user base) lơn vơi tôc độ tăng trưởng phí, thời gian để học tập, nghiên cứu qua lớp ngươi dung rất nhanh và có thể đema l i nhiều học trực tiếp, sách, tài liệu Giờ đây, mỗi gia trị khi cộng hưởng vơi cac ứng dụng khac người hoàn toàn dễ dàng tiếp cận kho tri thức cua các nhà đầu tư. khổng lồ của thế giới được cập nhật liên tục Như vậy, với CMCN 4.0, các cá nhân, thông qua internet và các công cụ tra cứu doanh nghiệp có thể khởi nghiệp dễ dàng hơn, online. Việc đọc sách hay tìm tài liệu tham vốn ít hơn trong khi mang lại lợi nhuận lớn khảo không nhất thiết phải đến thư viện mà trong thời gian ngắn hơn. Đây là một thời đại có thể qua các thư viện điện tử hoặc sách trực nhiều cơ hội cho nguồn nhân lực trẻ trung, tuyến. Người học đã có thể kết nối mạng mọi nhanh nhạy của Việt Nam tiếp cận và khai lúc, mọi nơi thông qua các thiết bị di động thác trong thời gian tới. 82 Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình - Số 02 - Tháng 12.2021
11. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ - Dự báo sáu công việc trong tương lai “máy tính nói không” sẽ là một kỹ năng ngày ngành Ngân hàng càng cần thiết. HSBC vừa phát hành một báo cáo Theo báo cáo, vì chúng ta đang dịch mới dự báo về sáu loại công việc tương lai chuyển sang một môi trường phi mật mã hoặc trong ngành Ngân hàng. Báo cáo cũng phân ít mật mã cho vận hành công nghệ, công việc tích làm thế nào cuộc cách mạng số có thể này sẽ cần các kỹ năng về quản lý rủi ro, thiết giúp nâng cao vai trò của con người trên thị kế dịch vụ, hiểu biết về tài chính, hơn là đơn trường lao động. Andrew Connell, Giám đốc thuần tinh thông kỹ thuật. toàn cầu về Sáng tạo và Hợp tác của HSBC, (iii) Chuyên viên thiết kế Giao diện đối thoại cho biết: “Có thể chúng ta còn chưa biết hết Trong những năm qua, máy móc đã về các công việc và chức danh nghề nghiệp dần dần trở nên “người” hơn trong các tương của tương lai nhưng điều mà chúng ta chắc tác với người dùng. Chatbot đã được sử dụng chắn chính là trí tuệ nhân tạo sẽ không thay trong ngành Ngân hàng để trả lời các câu hỏi thế được trí tuệ của con người. Trong lĩnh vực đơn giản và thu thập thông tin. Nếu trước đây, trải nghiệm khách hàng, sự kết hợp giữa công chúng ta phải ra chỉ dẫn cho máy móc thông nghệ tiên tiến nhất với năng lực của con người qua những dãy mật mã phức tạp thì hiện tại, sẽ tạo nên sự khác biệt giữa một trải nghiệm máy móc có thể diễn dịch các nhu cầu của tốt với một trải nghiệm tuyệt vời”. chúng ta thông qua những câu nói đơn giản. Nghiên cứu do HSBC ủy quyền thực Thiết kế Giao diện đối thoại là một mảng công hiện mang tên “Năng lực của con người” dựa việc mới giúp chúng ta tận dụng tốt nhất các trên phân tích những thách thức và cơ hội mà chatbot giao tiếp bằng giọng nói và bằng văn ngành Ngân hàng đang đối mặt để dự đoán bản. Khi công nghệ trở thành dòng chủ đạo, sáu nghề nghiệp trong tương lai: công việc này sẽ ngày càng phổ biến. (i) Chuyên viên thiết kế Trải nghiệm Chuyên viên thiết kế Giao diện đối Thực tế ảo thoại phụ trách xây dựng những giao diện Ngày càng có nhiều người đồng ý rằng nhanh nhạy, thân thiện giúp giải quyết các thực thế ảo (MR/AR) sẽ là giao diện chính khó khăn của khách hàng vượt hơn mong đợi của thế giới số trong tương lai. Việc bao bọc của họ và khiến họ hài lòng. Công việc này thế giới thực bằng một lớp màng dữ liệu số sẽ đỏi hỏi sự kết hợp giữa các kỹ năng sáng tạo, cho phép chúng ta hình dung bất kì sự vật hay ngôn ngữ và nhân văn học. hiện tượng nào và định vị chúng trong không (iv) Chuyên viên Tư vấn dịch vụ quốc tế gian vật chất như thực tế. Kỹ thuật này có thể Ranh giới giữa môi trường dịch vụ sẽ được sử dụng để đáp ứng những nhu cầu về thực tế, môi trường từ xa và môi trường kỹ Ngân hàng trong tương lai. thuật số đang bị xóa nhòa. Bất kỳ lúc nào Việc thiết kế các giao diện ba chiều cần khách hàng đều có thể được phục vụ tại phức tạp này và làm cho chúng trở nên chân một chi nhánh, thông qua một ứng dụng chat, thực, tác động hiệu quả lên trực giác có thể giọng nói hay thực tế ảo. Khi thực tế ảo trở trở thành một nghề nghiệp chính trong tương thành giao diện chính giữa con người và máy lai, đòi hỏi các kỹ năng về thiết kế mỹ thuật, móc, các chuyên viên dịch vụ giàu kỹ năng sẽ xây dựng thương hiệu, kinh nghiệm về người có thể dịch chuyển dễ dàng giữa môi trường dùng và các kỹ thuật 3D. thực tế và môi trường ảo ở bất cứ nơi đâu để (ii) Chuyên viên thiết kế Thuật toán đáp ứng các nhu cầu của khách hàng. Xu hướng đưa ra quyết định dựa trên Những kỹ năng quan trọng của một các thuật toán ngày càng gia tăng. Người chuyên viên tư vấn khách hàng trong tương dùng thông qua nhiều dữ liệu đầu vào để lai là sự kết hợp giữa kiến thức về sản phẩm nhanh chóng đưa ra kết luận. Tuy nhiên, các và lĩnh vực đang kinh doanh với kỹ năng giao thuật toán này vận hành trong một môi trường tiếp xuất sắc cùng sự đồng cảm. Điều này đòi thường xuyên thay đổi về pháp lý, thông tin hỏi họ phải cảm thấy thoải mái với các ứng mới và các sản phẩm liên tục được cải tiến. dụng công nghệ trong giao tiếp, bao gồm khả Khả năng liên tục cập nhật và điều chỉnh các năng trình bày trong môi trường thực tế ảo. thuật toán để tối ưu hóa trải nghiệm ngân (v) Kỹ sư quy trình số hàng của khách hàng, tránh những tình huống Những tương tác với khách hàng trong Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 83
12. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ lĩnh vực ngân hàng - từ kết nạp khách hàng Để làm việc trong ngân hàng, đòi hỏi mới đến thay thế một chiếc thẻ bị đánh mất - phải có đội ngũ nhân lực có chuyên môn cao đều tuân theo những quy trình tiêu chuẩn cân và kỹ năng tốt. Trong điều kiện bình thường, bằng giữa tính bảo mật và các quy định pháp các ngân hàng vẫn luôn thiếu các đội ngũ luật với kỳ vọng mang lại trải nghiệm tốt nhất chuyên gia. Với yêu cầu của CMCN 4.0, cho khách hàng. Các quy trình này có thể sẽ các ngân hàng càng phải đảm bảo được đội ngày càng thay đổi và trở nên phức tạp, bởi vì ngũ nhân sự cao cấp và chuyên môn hóa cao chúng là sự kết hợp các thành phần dịch vụ hơn. Theo số liệu của WB, chất lượng nguồn và thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Một nhân lực của Việt Nam hiện nay chỉ đạt mức kỹ sư quy trình số sẽ phụ trách phân tích, kết 3,39/10 điểm, trong khi Malaysia là 5,59 hợp và tối ưu hóa những quy trình này, liên điểm, Thái Lan 4,94 điểm. Do vậy, đây được tục điều chỉnh chúng để tối đa hóa tính xuyên coi là một thách thức lớn đối với hệ thống suốt và giảm thiểu gián đoạn. ngân hàng Việt Nam khi bước vào cuộc cạnh Kỹ sư quy trình số sẽ cần phải thông tranh hiện nay. thạo các kỹ năng phát hiện để hiểu rõ các quy 4.3. Khuyến nghị đối với thế hệ trẻ Việt Nam trình qui mô và có liên hệ chặt chẽ với nhau, Để đáp ứng được sự chuyển đổi lớn đồng thời, chẩn đoán các vấn đề và các nút đó, các bạn trẻ phải tự trang bị kiến thức, kỹ thắt cổ chai. Ngoài ra, họ cũng phải là những năng cũng như tư duy học tập, nghiên cứu, người sáng tạo trong việc triển khai các giải sáng tạo, cách nghĩ mới và mở rộng phạm vi pháp thử nghiệm. hiểu biết. (vi) Chuyên gia Thúc đẩy hợp tác Nắm vững phương pháp và chủ động Trong một thế giới kinh doanh ngày nghiên cứu sâu để hình thành tri thức mới càng kết nối với nhau, các mối quan hệ giữa Ngoài kiến thức chuyên môn học ở nhà ngân hàng với các đối tác số như Fintech và trường, các bạn trẻ nên tận dụng sự tiến bộ tập đoàn công nghệ sẽ cần được giám sát cẩn của công nghệ và phải chủ động tự nghiên thận, vun đắp và thương lượng. Một khi cả cứu, tiếp cận kiến thức đã có và hình thành tiền và dữ liệu khách hàng đều có thể lưu tri thức mới. Bên cạnh đó, các trường đại chuyển qua nhiều tổ chức, chúng ta sẽ cần học cũng phải đem lại cho người học những những người phụ trách giám sát chặt chẽ việc phương pháp nghiên cứu cơ bản, tư duy logic, sử dụng và triển khai, đồng thời, đảm bảo sự khả năng thích nghi với những thách thức và vận hành suôn sẻ và tuân thủ luật pháp. yêu cầu công việc thay đổi liên tục để tránh Nghề nghiệp này cần có sự dung hòa nguy cơ bị đào thải. giữa hiểu biết về kỹ thuật đối với các giao Trau dồi kỹ năng để máy móc không diện số và kiến thức về bảo mật và quản lý rủi thể thay thế con người ro. Kỹ năng giao tiếp để tương tác với đối tác Một số kỹ năng trọng yếu đã được cũng không kém phần quan trọng. nhiều chuyên gia đề cập xuyên suốt trong các 4.2. Thách thức nghề nghiệp tương lai trong ngành Ngân hàng (i) Thách thức do trí tuệ nhân tạo thay của thế hệ trẻ thời đại 4.0 - những kỹ năng thế con người trong nhiều lĩnh vực tạo nên sự khác biệt giữa con người và máy Cách mạng 4.0 này có thể đưa đến tình móc về nguồn lực lao động được tóm tắt là trạng bất bình đẳng lớn hơn, đặc biệt là nguy 3C: Curiosity - Sự tò mò, Creativity - Sự sáng cơ phá vỡ thị trường lao động. Khi tự động tạo và Communication - Khả năng giao tiếp. hóa thay thế con người trong nhiều lĩnh vực Vai trò của con người và người máy khi đề của nền kinh tế, người lao động chắc chắn cập đến lực lượng lao động tương lai là đề tài sẽ phải thích ứng nhanh với sự thay đổi của tranh luận nóng hổi. Nhưng phần lớn chúng ta sản xuất nếu không sẽ bị dư thừa, thất nghiệp. đã bỏ qua các tác động tích cực của tự động Điều đó có nghĩa là, thế hệ trẻ cần có những hóa. Mặc dù máy móc sẽ tiếp tục đảm nhiệm bước đi tiên phong, sáng tạo để khẳng định các các quy trình mang tính tự động, nhưng bản thân trước những thách thức về cơ hội nguồn lực con người ngày càng đóng vai trò việc làm trong thời đại số hóa. quan trọng. Chính các ưu thế như tính tò mò, (ii) Chất lượng nguồn nhân lực đòi hỏi khả năng sáng tạo và sự đồng cảm sẽ tiếp tục ngày càng cao làm cho chúng ta khác biệt với máy móc. 84 Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình - Số 02 - Tháng 12.2021
13. KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Do đó, vấn đề thay đổi tư duy về việc cũng như kỹ năng vững chắc, tư duy lôgic và học tập cũng cần được quan tâm đúng mực sáng tạo, do đó, thế hệ trẻ cần lĩnh hội phương đối với các bạn trẻ, biết vận dụng phương pháp, chủ động tạo cho mình một hành trang pháp đã được đào tạo để chủ động trau dồi kỹ bền vững là tri thức, sự sáng tạo, sức khỏe tốt, năng cần thiết, tiếp cận với mục tiêu trong sự biết đón đầu xu hướng, dám thay đổi để phù nghiệp và cuộc sống. Nhằm thích nghi và đáp hợp với thời đại mới. Hành trang đó, kỹ năng ứng được xu thế mới, một doanh nghiệp tuyển đó mới chính là “bằng cấp bền vững” và đưa dụng cần người có vốn kiến thức chuyên môn các bạn trẻ đến thành công./. Tài liệu tham khảo [1]. American banker (2018), Digital banking, Available at com/conference/digitalbanking-2018 [2]. Citigroup (2018), Bank of the future, Available at nance.com/content/uploads/2017/05/Citi-GPS-Bank-of-the-Future.pdf [3]. Gaurav Sarma (2017), What is digital banking, Available at com/blog/digital-banking [4]. IDC (2018), Readiness of Asia/Pacific Markets for Open Banking, ingandfinance.net/financial-technology/news/singapore-beats-hong-kong-in-open-banking- readiness [5]. Olanrewaju, T., (2014), The rise of the digital bank, Available at insey.com/business-functions/digital-mckinsey/our-insights/the-rise-of-the-digital-bank [6]. Novet, J., (2018), Google is finding ways to make money from Alphabet’s DeepMind A.I. technology, Available at: from-alphabets-deepmind-ai-research-group.html [7]. Orakwue, E., (2017), Innovation, Big Data & Technology in Financial Services, Available at SSRN: [8]. The MasterCard Foundation and IFC, Digital financial service and risk, Available at nancial+Services+and+Risk+Management+Handbook.pdf?MOD=AJPERES (P.95-108) Số 02 - Tháng 12.2021 - Tạp chí KH&CN Trường Đại học Hòa Bình 85