Đặc điểm lâm sàng và độ nặng của viêm dạ dày ruột do rotavirus tại bệnh viện sản nhi An Giang

Nội dung text: Đặc điểm lâm sàng và độ nặng của viêm dạ dày ruột do rotavirus tại bệnh viện sản nhi An Giang

1. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ ĐỘ NẶNG CỦA VIÊM DẠ DÀY RUỘT DO ROTAVIRUS TẠI BỆNH VIỆN SẢN NHI AN GIANG Nguyễn Ngọc Rạng1, và Tôn Quang Chánh2 1Đại học Y Dược Cần Thơ 2Bệnh viện Sản Nhi An Giang Viêm dạ dày ruột do rotavirus là bệnh thường gặp nhất ở trẻ em. Mục đích của nghiên cứu này nhằm mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và đánh giá độ nặng của viêm dạ dày ruột do rotavirus. Một nghiên cứu hồi cứu bệnh-chứng được thực hiện tại khoa Nhi Bệnh viện Sản Nhi An Giang, nhóm bệnh gồm 309 trường hợp viêm dạ dày ruột rotavirus (+) và nhóm chứng gồm 295 trường hợp viêm dạ dày ruột rotavirus (-). Có tất cả 309 trường hợp viêm dạ dày ruột do rotavirus, tuổi trung vị là 11 (2 - 27) tháng, giới nam chiếm 64,4%. Các biểu hiện lâm sàng lần lượt giữa 2 nhóm viêm dạ dày ruột do và không do rotavirus là sốt (34,3% so với (sv) 25,1%; P = 0,021) , ói (62,1% sv 52,8%; P = 0,021), tiêu chảy (8,4 ± 4,0 sv 7,5 ± 3,6 lần/ ngày; P < 0,001), co giật (5,8% sv 2,4%, P = 0,035) và mất nước (46,8% sv 22,7%; P <0,001). Điểm độ nặng của viêm dạ dày ruột do rotavirus là 13,1 ± 2,9 cao hơn điểm độ nặng của viêm dạ dày ruột không do rotavirus là 12,6 ± 2,9 (P = 0,041). Kết luận: Biểu hiện lâm sàng và điểm độ nặng Vesikari của viêm dạ dày ruột do rotavirus.của viêm dạ dày ruột do rotavirus ở trẻ em cao hơn viêm dạ dày ruột không do rotavirus. Từ khóa: Rotavirus, viêm dạ dày ruột, điểm độ nặng I. ĐẶT VẤN ĐỀ Viêm dạ dày ruột (VDDR) do rotavirus là Vesikari của VDDR do rotavirus thường cao bệnh thường gặp nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi trên hơn VDDR do nhiễm các virus khác. 5,6,7 Mục toàn cầu. Mỗi năm trên toàn thế giới có 199.000 đích của nghiên cứu này nhằm mô tả đặc điểm tử vong trẻ dưới 5 tuổi do rotavirus.1 Tại Việt lâm sàng, cận lâm sàng và đánh giá độ nặng Nam, rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây của VDDR do rotavirus tại Bệnh viện Sản Nhi VDDR ở trẻ em, chiếm tỉ lệ từ 46,7- 54,7%. 2-4 An Giang. Tại khoa Nhi Bệnh viện Sản Nhi An giang hàng II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP năm trung bình có 1.300 trường hợp VDDR nhập viện, trong đó có khoảng 300 trường hợp 1. Đối tượng VDDR do rotavirus. VDDR do rotavirus thường Tất cả các trường hợp VDDR từ 1 tháng có biểu hiện lâm sàng nặng hơn VDDR do các tuổi đến 72 tháng tuổi có làm xét nghiệm phân virus khác. Các triệu chứng lâm sàng gồm tiêu tìm rotavirus, nhập khoa Nhi Bệnh viện Sản Nhi chảy nhiều lần phân lỏng kèm nôn ói, sốt và An giang từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019. đưa đến tình trạng mất nước diện giải, rối lọan Chẩn đoán xác định VDDR do rotavirus bằng toan kiềm, có thể dẫn đến tử vong nếu không kỹ thuật sắc ký miễn dịch, dùng bộ sinh phẩm diều trị kịp thời. Điểm độ nặng theo thang điểm chẩn đoán SD Bioline Rotavirus của hãng Standard Diagnostics, Inc, Korea để phát hiện Tác giả liên hệ: Nguyễn Ngọc Rạng kháng nguyên của rotavirus nhóm A trong mẫu Đại học Y Dược Cần Thơ phân. Bộ sinh phẩm này có độ nhạy là 91,49% Email: nguyenngocrang@gmail.com và độ đặc hiệu là 96% trong chẩn đoán VDDR Ngày nhận: 12/01/2021 do rotavirus. 14 Ngày được chấp nhận: 08/03/2021 48 TCNCYH 140 (4) - 2021
2. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC 2. Phương pháp Triệu chứng Điềm Thiết kế nghiên cứu: Hồi cứu bệnh-chứng dựa vào bệnh viện Số lần TC/ngày 1 - 3 1 Cỡ mẫu: 4 - 5 2 Nhóm bệnh gồm tất cả các trường hợp ≥ 6 3 VDDR có rotavirus (+) nhập viện trong năm 2019. Nhóm chứng chọn ngẫu nhiên với đối Số lần ói mửa chứng 1:1 các trường hợp VDDR có rotavirus 1 1 (-) và không có tiêu đàm máu. Dùng hàm 2 - 4 2 RAND() trong Excel chọn ngẫu nhiên theo ≥ 5 3 số nhập viện với số trường hợp tiêu chảy rotavirus (-) tương đương với nhóm bệnh, tuy Số ngày ói mửa nhiên trong nhóm này chỉ có 295 em có làm 1 1 xét nghiệm phân tìm rotavirus vì vậy lấy trọn 2 2 làm nhóm đối chứng. ≥ 3 3 3. Xử lý số liệu Sốt Một biểu mẫu soạn sẵn ghi nhận các biến 37,1 - 38,4 1 giới, tháng tuổi, nhiệt độ (chỉ lấy nhiệt độ cao 38,5 - 38,9 2 nhất trong thời gian nhập viện), số lần tiêu ≥ 39 3 chảy trong một ngày (lấy số lần cao nhất trong những ngày nằm viện), số ngày hết tiêu Dấu mất nước chảy, số lần ói trong ngày (lấy số lần cao nhất Không 2 trong những ngày nằm viện), số ngày ói, độ Có 3 mất nước (không, mất nước nhẹ, mất nước nặng), triệu chứng hô hấp đi kèm, có sử dụng Điều trị kháng sinh hay không, và số ngày nằm viện. ORS 1 Ghi nhận các chỉ số xét nghiệm: hồng cầu và Nằm viện 2 bạch cầu trong phân, bạch cầu máu, chỉ số Tổng điểm 20 CRP (C- reactive protein), ion đồ (Na, Ka, Ca). Tính điểm độ nặng dựa vào thang điểm của Một số định nghĩa: 8 Ruuska và Vesikari. - Tiêu chảy là tiêu phân lỏng bất thường hoặc toàn nước và lớn hơn 3 lần trong 24 giờ Bảng 1. Bảng điểm độ nặng VDDR do Tiêu chảy cấp là tiêu chảy ít hơn 14 ngày. rotavirus theo Ruuska và Vesikari (1990) - Mất nước được chia làm 3 mức độ: Mất Triệu chứng Điểm nước nặng, nhẹ và không dấu mất nước. 0 Số ngày TC - Sốt khi nhiệt độ nách bằng hoặc lớn hơn 38 C. 1 - 4 1 - Số ngày hết tiêu chảy được tính từ khi bắt 5 2 đầu tiêu chảy đến khi hết tiêu chảy ≤ 2 lần/ngày, ≥ 6 3 nếu ngày xuất viện vẫn còn tiêu chảy > 2 lần/ ngày với lượng phân ít, thì cộng thêm một ngày TCNCYH 140 (4) - 2021 49
3. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Trình bày các biến số có phân phối chuẩn Fisher exact cho các biến định tính. Các test bằng trung bình và độ lệch chuẩn, hoặc trung vị có ý nghĩa thống kê khi P 0,05 Có dùng kháng sinh, n (%) 150 (48,5) 159 (53,8) 0,303 Có uống oresol, n (%) 309 (100%) 295 (100%) > 0,05 Điểm độ nặng 13,1 ± 2,9 12,6 ± 2,9 0,041 * Trung vị (giá trị nhỏ nhất, giá trị lớn nhất); TT: tối thiểu; TĐ: tối đa Trung bình và độ lệch chuẩn ;TC: Triệu chứng 50 TCNCYH 140 (4) - 2021
4. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Có sự khác biệt về tuổi giữa 2 nhóm, nhóm rotavirus (+) có tuổi trung vị cao hơn, sốt ít hơn, ói và số lần tiêu chảy nhiều hơn, có dấu mất nước nhẹ và nặng nhiều hơn và có biến chứng co giật cao hơn so với nhóm rotavirus (-). Điểm độ nặng của VDDR do rotavirus (+) cao hơn và sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (P = 0,041). Đặc điểm cận lâm sàng được trình bày trong bảng 3 Bảng 3. Đặc điểm cận lâm sàng của 2 nhóm. Rotavirus (+) Rotavirus (-) Giá trị P (n = 309) (n = 295) BC x 109/L* 10,8 (3,1 - 53,0) 11,2 (4,4 - 82,8) 0,366 CRP (mg/L) 2,3 ± 0,6 7,8 ± 0,2 0,001 Ion đồ Na (mmol/L) 130,0 ± 13,3 132,0 ± 4,0 0,143 K (mmol/L) 4,2 ± 3,0 3,8 ± 0,7 0,319 Ca (mmol/L) 1,2 ± 0,1 1,2 ± 0,2 0,517 BC phân 12/245 (4,9%) 7/267 (2,5%) 0,180 HC phân 10/245 (4,1%) 7/267 (2,5%) 0,360 *Trị BC trung vị, tối đa và tối thiểu; BC: bạch cầu; HC: hồng cầu Trung bình và độ lệch chuẩn Không có sự khác biệt về số lượng BC máu, BC và HC trong phân. CRP ở nhóm rotavirus (+) thấp hơn so với rotavirus (-). IV. BÀN LUẬN Nghiên cứu 614 trường hợp VDDR trong đó nghiên cứu trước đây tại Việt Nam 2,8 và tại Ấn có 309 trường hợp VDDR do rotavirus và 295 độ trong đó 62,5% trẻ em mắc VDDR rotavirus VDDR không do rotavirus, chúng tôi nhận thấy (+) là giới nam.6 Dấu hiệu sốt (34,3%) trong tuổi trung vị trẻ em mắc VDDR do rotavirus nghiên cứu này thấp so với nghiên cứu của là 11 tháng (2-72 tháng), giới nam chiếm tỉ lệ các tác giả khác có dấu hiệu sốt dao động 64%. Các triệu chứng hay gặp gồm tiêu chảy, từ 55% đến 74%.2,5,7 Dấu hiệu ói mữa trong sốt, ói mửa và dấu mất nước. Các triệu chứng nghiên cứu của chúng tôi (62,1%) cũng tương này có tỉ lệ cao hơn ở nhóm VDDR rotavirus tự như báo cáo của tác giả Nguyen TV và CS,2 (+) so với VDDR rotavirus (-). Tuổi trung bình tuy nhiên thấp hơn của tác giả Karampatsas mắc VDDR do rotavirus trong nghiên cứu của và CS7 có tỉ lệ ói mửa là 74%. Số lần tiêu chảy chúng tôi thấp hơn nghiên cứu của các tác giả trung bình/ngày trong nghiên cứu của chúng khác2,6,7 với đa số các trường hợp VDDR do tôi (8,4 ± 4,0) cũng tương đương báo cáo của rotavirus nhập viện hay gặp ở trẻ em từ 12-24 Nguyen TV và CS2 nhưng thấp hơn nghiên tháng tuổi. Về giới, trẻ em nam có tỉ lệ (64%) cứu của Jain tại Ấn độ với số lần tiêu chảy mắc gần gấp đôi so với nữ (36%) phù hợp với trung bình là 11,14/ngày.6 TCNCYH 140 (4) - 2021 51
5. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Mất nước là biến chứng thường gặp nhất VDDR không do rotavirus, tương tự như kết trong VDDR do rotavirus ở trẻ em. Tỉ lệ mất quả trước đây ở Australia.5 Jain và CS nghiên nước trong nghiên cứu này là 46,8% trong cứu các trường hợp VDDR nhập viện tại Ấn đó có 6,4% là mất nước nặng, phù hợp với Độ cũng nhận thấy các trường hợp VDDR do nhiều nghiên cứu trước dây ở Việt nam2 và rotavirus có triệu chứng lâm sàng nặng hơn các nước khác.6,7,10 Một phân tích tổng hợp, và thang điểm độ nặng Vesikari cao hơn so Tapisiz A và CS nhận thấy tỉ lệ VDDR do với VDDR không do rotavirus (12,3 ± 2,0 so rotavirus ở trẻ em có mất nước là 47%.11 Nói với 11,4 ± 2,7; P < 0.001).6 Một nghiên cứu chung, triệu chứng mất nước trong VDDR do Kim và CS tại Hàn quốc cho thấy chỉ ở nhóm rotavirus thường nặng hơn VDDR do nguyên trẻ dưới 24 tháng tuổi bị VDDR do rotavirus nhân virut khác.5,6,12,13 Biến chứng thần kinh mới có điểm độ nặng Vesikari cao hơn so với (co giật, mê) là biến chứng ngoài ruột hay VDDR không do rotavirus.10 gặp nhất trong VDDR. Trong nghiên cứu này Mặc dầu có dấu hiệu mất nước, tuy nhiên chúng tôi nhận thấy VDDR do rotavirus có tỉ lệ chúng tôi không thấy có rối loạn điện giải bị co giật nhiều hơn VDDR không do rotavirus. trong nghiên cứu này. Các chỉ số natri, kali và Chúng tôi thường gặp các cơn co giật ngắn, calcium đều trong giới hạn bình thường, tương một cơn và không lập lại, nguyên nhân co giật tự như kết quả ghi nhận của Karampatsas và có thể do sốt cao, rối loạn điện giải hoặc do CS nghiên cứu tại bệnh viện Nhi ở London, nhiều nguyên nhân khác. Theo nghiên cứu Anh Quốc.7 của Karampatsas và CS,7 tác giả nhận thấy Hạn chế của đề tài này là không xác định tỉ lệ VDDR do rotavirus có co giật là 24% được tác nhân khác gây VDDR, hơn nữa vì là so với 15% ở trẻ VDDR không do rotavirus, một nghiên cứu hồi cứu bệnh-chứng nên chưa tuy nhiên sự khác biệt này không có ý nghĩa đánh giá được các triệu chứng lâm sàng một thống kê, có thể do cỡ mẫu của nghiên cứu cách chính xác và đầy đủ. này còn nhỏ. Bảng điểm độ nặng VRDD do rotavirus V. KẾT LUẬN được đề nghị bởi Ruuska và Vesikari từ năm VDDR do rotavirus ở trẻ em có triệu chứng 1990 và được dùng để đánh giá độ nặng sốt, ói mữa, tiêu chảy và mất nước nặng hơn VDDR do rotavirus và so sánh với độ năng của so với VDDR không do rotavirus. Điểm độ nặng VDDR không do rotavirus, tác giả nhận thấy của VDDR do rotavirus cao hơn so với VDDR điểm độ nặng của rotavirus là 11.0 ± 3.7 cao không do rotavirus. Mở rộng chương trình tiêm hơn so với VDDR không do rotavirus là 5.6 ± chủng rotavirus là cần thiết để giảm bệnh tật và 3.2 trên cùng một quần thể. Một nghiên cứu ở tử vong do rotavirus gây ra. Melbourne, Australia trước đây của chúng tôi cho thấy điểm độ nặng trung bình Vesikari của TÀI LIỆU THAM KHẢO VDDR do rotavirus là 13,5 (KTC 95%:12,6- 1. GBD Diarrhoeal Diseases Collaborators. 14,4) và số điểm này cao hơn các nguyên Estimates of global, regional, and national nhân gây tiêu chảy khác dao động từ 8,4 - morbidity, mortality, and aetiologies of diarrhoeal 11,3.5 Nghiên cứu VDDR do rotavirus ở trẻ em diseases: a systematic analysis for the Global tại An Giang, Việt nam, chúng tôi nhận thấy Burden of Disease Study 2015. Lancet Infect điểm độ nặng này là 13,0 ± 2,9 cao hơn so với Dis. 2017 Sep;17(9):909-948. 52 TCNCYH 140 (4) - 2021
6. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC 2. Nguyen TV, Le Van P, Le Huy C, Weintraub 9. Nguyen VM, Nguyen VT, Huynh PL, et A. Diarrhea caused by rotavirus in children less al. Vietnam Rotavirus Surveillance Network. The than 5 years of age in Hanoi, Vietnam. J Clin epidemiology and disease burden of rotavirus Microbiol. 2004 Dec;42(12):5745-50. in Vietnam: sentinel surveillance at 6 hospitals. 3. Anders KL, Thompson CN, Thuy NT, J Infect Dis. 2001 Jun 15;183(12):1707-12. et al. The epidemiology and aetiology of 10. Kim A, Chang JY, Shin S, et al. diarrhoeal disease in infancy in southern Epidemiology and Factors Related to Vietnam: a birth cohort study. Int J Infect Dis. Clinical Severity of Acute Gastroenteritis in 2015 Jun;35:3-10. Hospitalized Children after the Introduction of 4. Huyen DTT, Hong DT, Trung NT, et Rotavirus vaccination. J Korean Med Sci. 2017 al. Epidemiology of acute diarrhea caused Mar;32(3):465-474. by rotavirus in sentinel surveillance sites of 11. Tapisiz A, Bedir Demirdag T, Cura Yayla Vietnam, 2012-2015. Vaccine. 2018 Dec 4; 36 BC, et al. Rotavirus infections in children in (51):7894-7900. Turkey: A systematic review. Rev Med Virol. 5. Nguyen RN, Taylor LS, Tauschek M, 2019 Jan;29(1):e2020. Robins-Browne RM. Atypical enteropathogenic 12. Giaquinto C, Van Damme P, Huet F, et Escherichia coli infection and prolonged al. Clinical Consequences of Rotavirus Acute diarrhea in children. Emerg Infect Dis. 2006 Gastroenteritis in Europe, 2004 2005: The Apr;12(4):597-603. REVEAL Study. J Infect Dis. 2007 May 1; 195 Suppl 1:S26–35. 6. Jain P, Varanasi G, Ghuge R, et al. Rotavirus Infections in Children Vaccinated 13. Karadag A, Acikgoz ZC, Avci Z, et Against Rotavirus in Pune, Western India. al. Childhood diarrhoea in Ankara, Turkey: Indian Pediatr. 2016 Jul 8;53(7):589-93. Epidemiological and clinical features of rotavirus-positive versus rotavirus-negative 7. Karampatsas K, Osborne L, Seah ML, et cases. Scand J Infect Dis. 2005; 37(4):269–75. al. Clinical characteristics and complications of rotavirus gastroenteritis in children in east 14. Lý Văn Xuân. So sánh độ nhạy và độ London: A retrospective case-control study. đặc hiệu giữa xét nghiệm sdbioline rotavirus PLoS One. 2018 Mar 22;13(3):e0194009. và xét nghiệm ly trích điện di RNA trong chẩn đoán vi rút rota. 8. Ruuska T, Vesikari T. Rotavirus disease do-nhay-va-do-dac-hieu-giua-xet-nghiem- in Finnish children: use of numerical scores for sdbioline-rotavirus-va-xet-nghiem-ly-trich-dien- clinical severity of diarrhoeal episodes. Scand J di-rn-2105565.html. Infect Dis. 1990;22(3):259-67. TCNCYH 140 (4) - 2021 53
7. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Summary CLINICAL CHARACTERICTICS AND THE SEVERITY OF GASTROENTERITIS CAUSED BY ROTAVIRUS AT THE WOMEN AND CHILDREN HOSPITAL OF AN GIANG Gastroenteritis (GE) caused by rotavirus is commonly seen in children. The aim of this study was to determine the clinical characteristics and the severity of GE caused by rotavirus. A retrospective case-control study including 309 cases of rotavirus-positive gastroenteritis (RPG) and 295 control cases of rotavirus-negative gatroenteritis (RNG) were conducted at the Pediatric wards of the Women and Children Hospital of An Giang. There were 309 cases of RPG, median age 11 (2 - 27) months, male accounted for 64.4% . The clinical manifestations of RPG and RNG were fever (34.3% versus 25.1%; P = 0.021), vomit (62.1% vs 52.8%; P = 0.021), diarrhea (8.4 ± 4.0 vs 7.5 ± 3.6 times/day; P < 0.001), convulsions (5.8% vs 2.4%, P = 0.035) and dehydration (46.8% vs 22.7%; P <0.001). The severity score for RPG (13.1 ± 2.9) was higher than the severity score for RNG (12.6 ± 2.9) (P = 0.041). Conclusions: The clinical manifestations of RPG in children are more severe than the RNG. Children with RPG have a higher Vesikari severity score than RNG. Keywords: Rotavirus, gastroenteritis, the severity score. 54 TCNCYH 140 (4) - 2021