Luận bàn về nhu cầu nhân sự phi tài chính trong thời đại 4.0

Nội dung text: Luận bàn về nhu cầu nhân sự phi tài chính trong thời đại 4.0

1. 11. LUẬN BÀN VỀ NHU CẦU NHÂN SỰ PHI TÀI CHÍNH TRONG THỜI ĐẠI 4.0 ThS. Bùi Thị Ánh Nguyệt Phó ban Nội vụ, Giám đốc nhân sự Tập đoàn Mai Linh Tóm tắt Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển với tốc độ chóng mặt đã làm thay đổi cách thức sống, làm việc, thói quen tiêu dùng của con người vì công nghệ đang được ứng dụng vào mọi mặt của cuộc sống. Chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân hàng đã trở thành xu thế tất yếu của hiện tại và tương lai nhằm tạo ra các sản phẩm dịch vụ mới đa dạng và xây dựng nên lợi thế cạnh tranh của các ngân hàng. Xu hướng ngân hàng số ngày càng phát triển làm cho các hệ thống ngân hàng truyền thống sẽ dần bị thay thế bởi các ngân hàng hiện đại, sự thu hẹp của các văn phòng giao dịch có thể khiến cho nguồn nhân lực trong lĩnh vực ngân hàng bị cắt giảm, tình trạng nghỉ việc, thất nghiệp gia tăng. Bài viết này mong muốn góp phần trao đổi, chia sẻ và đưa ra những kiến nghị trong công tác đào tạo và cung ứng nguồn nhân lực phi tài chính chất lượng cao ngành Quản trị kinh doanh cho lĩnh vực ngân hàng để bắt kịp những thay đổi của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Từ khóa: số hóa ngành ngân hàng, ngân hàng số, nguồn lực, ngân hàng 1. Giới thiệu Thực tế đã chỉ ra, tuy Việt Nam đang ở trong thời kỳ cơ cấu "dân số vàng" - thời kỳ mà dân số trong độ tuổi lao động cao nhất (năm 2016, lực lượng lao động của cả nước đạt khoảng 54,4 triệu người, chiếm khoảng 58,9% tổng dân số), nhưng nguồn nhân lực của nước ta, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao thiếu hụt về số lượng, hạn chế về chất lượng và bất cập về cơ cấu (N. T. Hiền, Đ. T. B. Hồng, 2017). Cuộc CMCN 4.0 đang có tác động sâu rộng đến mọi ngành nghề và ngân hàng cũng không nằm ngoài vòng ảnh hưởng của cuộc cách mạng này. Trong tương lai, hệ quả rõ ràng nhất bởi tác động của CMCN 4.0 đến lĩnh vực ngân hàng chính là các hệ thống ngân hàng truyền thống sẽ dần bị thay thế bởi các ngân hàng công nghệ hiện đại. Trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, đặc biệt khi Việt Nam đang trong thời kỳ của cuộc CMCN 4.0, vấn đề nguồn nhân lực được xem là khâu đột phá, phát triển nguồn nhân lực trở thành nền tảng phát triển bền vững và tăng lợi thế cạnh tranh quốc gia. Cách mạng công nghiệp 4.0 có nhiều tác động đến lĩnh vực ngân hàng. Những tác động này thể hiện trên nhiều mặt như: thay đổi về mô hình tổ chức kinh doanh, cung cấp sản phẩm dịch vụ, công việc liên quan đến an ninh an toàn bảo mật Bài viết nghiên cứu về tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đến nguồn lực ngành Ngân hàng, 97
2. từ đó đưa ra một số gợi ý chính sách nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngân hàng tại Việt Nam trong thời gian tới. 2. Thực trạng tác động của Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với nguồn nhân lực lĩnh vực ngân hàng Những tiến bộ về kỹ thuật công nghệ đang làm thay đổi cấu trúc, phương thức hoạt động và cung cấp nhiều dịch vụ hiện đại của hệ thống ngân hàng, hình thành những sản phẩm dịch vụ tài chính mới như M-POS, Internet banking, Mobile Banking, công nghệ thẻ chip, ví điện tử ; tạo thuận lợi cho người dân trong việc sử dụng dịch vụ ngân hàng hiện đại và tiết kiệm được chi phí giao dịch. Tuy nhiên, nếu đặt sự phát triển nhanh chóng của cách mạng số trong bối cảnh Việt Nam gia nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN và tham gia hàng loạt Hiệp định thương mại tự do với luồng lao động nội - ngoại được dịch chuyển dễ dàng và cạnh tranh hơn, có thể thấy thách thức cho các lao động Việt trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng là rất lớn. Tác động đến việc vận hành hạ tầng công nghệ Trước xu thế tự động hóa và trí tuệ nhân tạo, thị trường lao động trong ngành Ngân hàng sẽ thay đổi theo hướng giảm giao dịch viên, giao dịch chi nhánh và gia tăng nguồn nhân lực chất lượng cao, giỏi cả chuyên môn nghiệp vụ tài chính, ngân hàng và CNTT. Do vậy, để đáp ứng việc chuyển đổi theo mô hình công nghệ hiện đại, bên cạnh việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng công nghệ, hầu hết ngân hàng tại Việt Nam đều đang có nhu cầu tuyển dụng nguồn nhân lực chất lượng cao để vận hành chính xác, hiệu quả hạ tầng này trong. Hiện nay, nguồn nhân lực CNTT chất lượng cao còn ít so với nhu cầu của ngành, nhất là đội ngũ chuyên gia làm công tác an ninh thông tin. Chính sự thiếu hụt này dẫn đến công tác phát triển ứng dụng CNTT cũng như quản lý, kiểm soát an toàn bảo mật không tương xứng với nhu cầu hoạt động của ngân hàng, không đảm bảo an toàn bảo mật, dễ rơi vào tình trạng lúng túng, bị động trước những cuộc tấn công quy mô lớn, có tổ chức của tội phạm công nghệ cao. Các nghiên cứu cho thấy, một khi không có nguồn nhân lực đủ mạnh, thì không thể vận hành hiệu quả hạ tầng công nghệ phục vụ cho hoạt động kinh doanh của các ngân hàng trong thời đại kỹ thuật số. Một trong những tác động rõ rệt nhất của Cách mạng công nghệ 4.0 là xu hướng ngân hàng số. Trong năm 2020, hàng loạt ngân hàng quy mô từ lớn đến nhỏ đều tăng đầu tư về công nghệ để tham gia cuộc đua chuyển đổi số: ngân hàng Vietcombank ra mắt VCB Digibank, VietinBank triển khai ứng dụng VietinBank iPay Mobile phiên bản mới, VPBank ra mắt ngân hàng số Yolo, HDBank có dịch vụ HDBank mBanking, v.v. 98
3. Nam A Bank cũng đã tạo bất ngờ trên thị trường tài chính ngân hàng khi là nhà băng đầu tiên đưa Robot vào trong hoạt động. Ngân hàng số đem toàn bộ sản phẩm dịch vụ của một ngân hàng vào trong các ứng dụng để hỗ trợ khách hàng trên kênh trực tuyến thực hiện mọi lúc, mọi nơi, không phụ thuộc vào thời gian, không gian nên khách hàng hoàn toàn chủ động, không phải đến chi nhánh ngân hàng và giảm thiểu tối đa những thủ tục giấy tờ liên quan. Với ngân hàng số, khách hàng sẽ được trải nghiệm mọi tiện ích tài chính hiện đại và nhanh chóng bao gồm: Chuyển tiền nhanh 24/7, đặt lịch chuyển tiền, tiết kiệm online, vay vốn online, thanh toán dịch vụ hành chính công, thanh toán hóa đơn tự động, nạp tiền điện thoại, thanh toán QR Pay, đặt vé máy bay/khách sạn, mua sắm trực tuyến, yêu cầu tra soát trực tuyến, v.v. Trong bối cảnh ngân hàng số, máy móc ngày càng làm được nhiều việc như con người với mức độ chính xác cao hơn, đặc biệt hiệu quả đối với các công việc như thu thập, làm sạch và phân tích dữ liệu, các ngân hàng đang có chính sách điều chỉnh nguồn nhân lực theo hướng gia tăng nhân sự ở các mảng việc liên quan công nghệ, sáng tạo, ra quyết định, tư vấn và giảm nhân sự trong các lĩnh vực tác nghiệp, các nhân sự khối hỗ trợ nghiệp vụ, tổng đài. Do đó, việc cắt giảm nhân lực trong lĩnh vực ngân hàng là điều không tránh khỏi. Vậy vấn đề đặt ra là nguồn nhân lực ngành ngân hàng nói chung và đội ngũ nhân sự phi tài chính (nhân sự làm trong ngàng tài chính nhưng không phải là dân tài chính) cần trang bị những kiến thức, kỹ năng gì để có thể không bị đào thải trong cuộc chiến ngân hàng số giữa các ngân hàng? Tác động đối với phát triển nguồn nhân lực ngân hàng Tháng 7/2019, Ngân hàng Nhà nước đã ra Quyết định số 1537/QĐ-NHNN về việc Phê duyệt Ban hành Kế hoạch triển khai chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Quyết định này cho thấy Ngân hàng Nhà nước đã nhanh chóng nắm bắt được những biến chuyển trong nhu cầu nhân lực của ngành Ngân hàng và có những bước đi phù hợp để chuẩn bị cho tương lai. Tác động của CMCN 4.0 đến lĩnh vực ngân hàng chính là xu hướng ngân hàng số ngày càng phát triển do đó rất cần nguồn lao động công nghệ thông tin (CNTT) để đáp ứng được xu hướng công nghệ số (Brett King, 2017). Hệ thống ngân hàng truyền thống sẽ dần bị thay thế bởi các ngân hàng hiện đại, sự thu hẹp của các văn phòng giao dịch sẽ làm giảm một số vị trí việc làm tại ngân hàng như: giao dịch viên, bán lẻ Thậm chí, một số nhóm nghề này có khả năng bị thay thế hoàn toàn bởi tự động hóa, 99
4. robot Điều này khiến cho nguồn nhân lực trong lĩnh vực ngân hàng bị cắt giảm, khiến tình trạng nghỉ việc, thất nghiệp tăng. Thương hiệu của một ngân hàng gắn chặt với yếu tố con người, với văn hóa và phong cách giao dịch, phục vụ khách hàng của mỗi cán bộ nhân viên trong ngân hàng đó. Nhân viên ngân hàng - nhất là các giao dịch viên - người tiếp xúc đầu tiên khi khách hàng bước vào ngân hàng thì không thể thiếu bởi sự phục vụ tận tình, chu đáo. Chính những điều này đã tạo ra dấu ấn riêng có cho ngân hàng, tạo ra sự khác biệt cho thương hiệu của ngân hàng và trên hết, đó là uy tín và niềm tin của thị trường, của người dân và doanh nghiệp đối với ngân hàng đó. Dưới góc độ quản lý hoạt động ngân hàng, có thể nói, nguồn nhân lực mới là yếu tố quan trọng và có ý nghĩa chiến lược không chỉ đối với hiệu quả hoạt động, mà còn tạo ra sự khác biệt trong tăng trưởng và phát triển bền vững. Con người là tài nguyên và nguồn lực chính để vận hành toàn bộ nền kinh tế phát triển dựa trên nền tảng công nghệ số. Sự sáng tạo của con người là tài nguyên và nguồn lực chính để vận hành toàn bộ nền kinh tế phát triển dựa trên nền công nghệ số, ở đó vai trò của tri thức được coi là tài nguyên cho sự phát triển của nền kinh tế thì đòi hỏi nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, chắc về chuyên môn, vững về đạo đức, có năng lực làm chủ công nghệ, có tính sáng tạo và khả năng thích ứng nhanh với sự biến đổi của công nghệ trong nền kinh tế. Có thể thấy đặc trưng của nguồn nhân lực trong Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được thể hiện trên các phương diện: (1) có năng lực làm chủ các thiết bị công nghệ số trong quá trình tương tác của các hoạt động kinh tế; (2) có khả năng thích ứng trong thời gian nhanh nhất với môi trường lao động và với tiến bộ khoa học công nghệ mới; (3) có tác phong kỷ luật và đạo đức trong công việc; (4) có khả năng tư duy đột phá trong công việc, hay còn gọi là tính sáng tạo. Chất lượng nguồn nhân lực không chỉ là trình độ nghiệp vụ ngân hàng mà đi liền với đó là kỹ năng vận hành công nghệ số, tính tuân thủ về quy trình vận hành cung ứng sản phẩm dịch vụ ngân hàng trong môi trường CNTT. Tuy nhiên, để tuyển dụng được nguồn nhân lực này thì cần có chế độ đãi ngộ, thu hút nhân tài hấp dẫn. Về vấn đề này, các ngân hàng ngoại có lợi thế hơn các ngân hàng nội nhờ tiềm lực tài chính, môi trường làm việc và chế độ lương, thưởng, ưu đãi 100
5. Tác động đến đào tạo nguồn nhân lực Để thỏa mãn các phương diện trên nhất thiết đòi hỏi nguồn nhân lực trong thời kỳ Cách mạng công ngiệp 4.0 phải được đào tạo bài bản, liên tục và cần phải đa năng hơn, ngoài am hiểu chuyên môn nghiệp vụ, có khả năng phân tích dữ liệu, còn phải thành thạo kỹ năng vận hành công nghệ số. Ngoài ra, người lao động phải có “Năng lực thích ứng” để có thể nhanh chóng thích ứng với việc luân chuyển giữa các đội, nhóm nhằm theo kịp các xu hướng và cách thức hoạt động mới của lĩnh vực ngân hàng. Nếu như các nền kinh tế trong khu vực (như Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore ) đã chuẩn bị lực lượng chất lượng cao thì ở Việt Nam, nguồn nhân lực phân khúc này vẫn còn hạn chế. Ngành Ngân hàng đang tồn tại tình trạng nguồn nhân lực “vừa thừa lại vừa thiếu”, trong đó, rất thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao trong nhiều lĩnh vực chuyên sâu gắn với ngân hàng và công nghệ. Theo Lê Thanh Tâm (Viện Ngân hàng - Tài chính, 2018), một trong những điểm yếu lớn của ngành Tài chính – Ngân hàng hiện nay là khan hiếm nghiêm trọng nguồn lực chất lượng cao trong nhiều lĩnh vực chuyên sâu như chiến lược phát triển, quản trị rủi ro, đầu tư quốc tế, thanh toán quốc tế và đặc biệt là các chuyên gia Tài chính – ngân hàng có bằng cấp quốc tế. Theo khảo sát của IDG (2017), tại Việt Nam nhân lực sẵn sàng cho công nghệ số chưa cao, các chương trình đào tạo đại học thay đổi rất chậm so với xu thế. Trong khi đó, hiện nay nhiều trường đại học tại Mỹ đã đưa các giáo trình về trí tuệ nhân tạo, học máy vào giảng dạy Thực tiễn này, đòi hỏi cần quan tâm đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đảm bảo đủ khả năng ứng dụng CNTT, phương thức làm việc tiên tiến trong điều kiện số hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng. 3. Kết luận và kiến nghị Con người là tài sản quý giá nhất của doanh nghiệp, con người vốn vẫn luôn là yếu tố then chốt quyết định sự thành bại của doanh nghiệp. Đối với tất cả ngân hàng, nguồn nhân lực chính là yếu tố quan trọng và có ý nghĩa chiến lược trong tăng trưởng và phát triển bền vững. Nguồn nhân lực là vấn đề quan trọng và trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết trong cuộc cách mạng công nghệ số, khi sự phát triển của nền kinh tế ngày càng cao, công nghệ ngày càng phát triển, tạo ra môi trường thuận lợi để các ngân hàng phát triển kinh doanh và nâng cao chất lượng dịch vụ. Bộ trưởng Bộ Thông tin & Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng tại hội nghị trực tuyến toàn quốc ngành giáo dục năm 2020 vào sáng ngày 31/10 cũng đã nhấn mạnh: "Mỗi người cần phải biết ba ngôn ngữ, tiếng 101
6. mẹ đẻ để giữ gìn văn hoá truyền thống; tiếng Anh để hội nhập quốc tế và ngôn ngữ máy lập trình coding để giao tiếp người với máy". Về phía Ngân hàng: Ngành Ngân hàng cần tiếp tục tích cực triển khai Chỉ thị số 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc CMCN 4.0, trong đó, tập trung vào hoàn thiện hành lang pháp lý hỗ trợ cho hoạt động thanh toán, hệ thống thanh toán, đảm bảo an toàn, bảo mật trong hoạt động ngân hàng; tăng cường đầu tư nâng cấp hạ tầng CNTT, hệ thống thanh toán liên ngân hàng quốc gia. Đặc biệt, một vấn đề rất quan trọng mà ngành Ngân hàng chú trọng là khâu đào tạo nguồn nhân lực để có thể thích ứng được yêu cầu rất cao của cuộc CMCN 4.0. Xây dựng chiến lược đào tạo nguồn nhân lực: Theo đó, cần dự báo nguồn nhân lực trong từng thời kỳ để có kế hoạch đào tạo; xây dựng chương trình đào tạo khung trên cơ sở chuẩn mực quốc tế; xây dựng bộ giáo trình chuẩn theo tiêu chuẩn ở những quốc gia phát triển có chỉnh sửa cho phù hợp trong điều kiện cụ thể ở Việt Nam; chuẩn hóa đội ngũ giảng viên, cán bộ viên chức ngành Ngân hàng Về phía cơ sở đào tạo: Nâng cao chất lượng đào tạo lao động trong thời kỳCMCN 4.0: Theo đó, cần đầu tư hệ sinh thái phù hợp, đào tạo phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh CMCN 4.0. Các chương trình giảng dạy cần thay đổi nhiều hơn để sẵn sàng cho nguồn nhân lực đáp ứng được nhu cầu của ngành Ngân hàng, tránh việc chảy máu chất xám. Bên cạnh đó, cần chú trọng tới đào tạo liên ngành từ trong trường đại học như: CNTT trong tài chính - ngân hàng, phân tích kinh doanh, công nghệ tài chính, thương mại điện tử, digital banking, quản trị CNTT Các trường đại học cũng cần thể hiện rõ vai trò của mình trong việc nghiên cứu, chuyển giao công nghệ với doanh nghiệp. Các trường không chỉ đổi mới chương trình đào tạo, phương thức giảng dạy cũng cần được đổi mới mạnh mẽ. Trong thời kỳ kỹ thuật số như hiện nay, các trường đại học cũng cần nghiên cứu, bổ sung thêm các chuyên ngành đào tạo các nghề về công nghệ thông tin, blockchain, trí tuệ nhân tạo để đáp ứng về nhu cầu nhân lực trong CMCN 4.0 Đồng thời, chú trọng trang bị các kỹ năng mềm cho sinh viên, trình độ ngoại ngữ, khả năng làm việc nhóm, kỹ năng CNTT và khả năng sáng tạo để phục vụ công việc sau này. Về phía sinh viên: Trước những thay đổi và sự tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đến lĩnh vực ngân hàng như hiện nay, đối với những sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh cần có định hướng rõ ràng đối với vị trí công việc trong lĩnh vực ngân hàng sau khi tốt nghiệp. Theo đó, có thể cân nhắc các vị trí 102
7. trong bộ phận Quản lý nguồn nhân lực, Quản lý tài sản, Quản lý dự án, Quản trị chiến lược, Đây là những công việc sẽ phát triển ổn định trong tương lai trong bối cảnh thay đổi bởi cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Do vậy, ngay từ trong giảng đường, ngoài những kiến thức chuyên môn nghiệp vụ ngân hàng, sinh viên cũng nên chuẩn bị những thức và kỹ năng cần thiết trong lĩnh vực công nghệ ngân hàng hiện đại, có hiểu biết về CNTT, thương mại điện tử Tài liệu tham khảo Brett King (2017), Bank 3.0 tương lai của Ngân hàng trong kỷ nguyên số, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân; Đỗ Lê (2018), Nhân sự ngân hàng - những nỗi lo hiện hữu, Thời báo Ngân hàng điện tử; Minh Khôi (2018), Nhà băng “khát” nhân sự thời 4.0, Thời báo Ngân hàng điện tử; Một số website: sbv.gov.vn, thoibaonganhang.vn, tapchitaichinh.vn, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2019), Quyết định số 1537/QĐ-NHNN của NHNN ngày 17/7/2019 về việc Phê duyệt Ban hành Kế hoạch triển khai chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 214- Tháng 3. 2020 Nguyễn Thị Hiền & Đỗ Thị Bích Hồng (2017), Tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ 4 tới lĩnh vực tài chính – ngân hàng, Tạp chí điện tử Tài chính; Thùy Dương (2018), Ngành ngân hàng thích ứng như thế nào với cách mạng công nghiệp 4.0?, Truy cập từ bnews.vn; 103