Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam

Nội dung text: Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam

1. Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam Trần Thị Xuân Anh Nguyễn Thành Hưng Khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng Tổng Công ty Bảo Việt Nhân Thọ Vũ Hữu Khôi Tổng Công ty Bảo Việt Nhân Thọ Ngày nhận: 28/01/2021 Ngày nhận bản sửa: 05/03/2021 Ngày duyệt đăng: 25/03/2021 Tóm tắt: Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hoá dân số với 12% dân số trong độ tuổi từ 60 trở lên tính đến cuối năm 2020; tỷ lệ này theo dự báo của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) sẽ tăng lên 18% vào năm 2030 và khoảng 23% vào năm 2040. Cũng theo báo cáo của ILO (2020) có khoảng 8,3 triệu người trong số 10,1 triệu người cao tuổi ở Việt Nam không có tiền hưu trí vào năm 2017, chiếm tới 83% số Developing the retirement insurance market in Vietnam Abstract: Vietnam is entering the population aging stage with 12% of the population aged 60 and over by the end of 2020; This rate is forecasted by the International Labor Organization (ILO) to increase to 18% by 2030 and about 23% by 2040. Also according to the ILO (2020) report, there were about 8.3 million people out of 10.1 million elderly people in Vietnam did not receive retirement in 2017, accounting for 83% of people aged over 60 years old. This reduces sustainability in term of social issue and financial sustainability of the Vietnamese pension system in both medium and long term. Retirement insurance has been deployed in Vietnam as a solution to improve pension for employees upon retirement, reduce the risk of dependence on basic retirement income, thereby reducing the burden for the Vietnamese pension system. However, in reality, not many insurance companies pay attention to develop this product, stemming from both objective and subjective reasons. This research presents the legal framework related to pension insurance in Vietnam, analyzes the current situation of pension insurance business of insurance companies in Vietnam through synthesis of product data from 2017 to Sep, 2020, from there, proposing solutions to develop pension insurance products of insurance companies to sustainably develop the social insurance system. Keywords: Retirement insurance, insurance businesses, social insurance. Tran, Thi Xuan Anh Email: anhttx@hvnh.edu.vn Finance faculty, Banking Academy of Vietnam Nguyen, Thanh Hung Email: nguyen.thanhhung@baoviet.com.vn BaoViet life insurance corporation Vu, Huu Khoi Email: vuhuukhoitn4c@gmail.com BaoViet life insurance corporation © Học viện Ngân hàng Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng ISSN 1859 - 011X 13 Số 235- Tháng 12. 2021
2. Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam người trong độ tuổi trên 60. Điều này làm giảm tính bền vững về mặt xã hội và tài chính trong trung hạn và dài hạn cho hệ thống hưu trí của Việt Nam. Bảo hiểm hưu trí đã và đang được triển khai tại Việt Nam như một giải pháp góp phần cải thiện lương hưu cho người lao động khi nghỉ hưu, giảm rủi ro phụ thuộc vào nguồn thu nhập từ hưu trí cơ bản, từ đó giảm gánh nặng cho hệ thống hưu trí Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế hiện nay chưa có nhiều công ty bảo hiểm quan tâm chú trọng phát triển sản phẩm này bắt nguồn từ cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Bài nghiên cứu dưới đây trình bày về khung pháp lý liên quan đến bảo hiểm hưu trí tại Việt Nam, phân tích thực trạng cung ứng sản phẩm bảo hiểm hưu trí tự nguyện của các công ty bảo hiểm tại Việt Nam thông qua tổng hợp số liệu về sản phẩm này giai đoạn 2017- 9/2020, từ đó đề xuất giải pháp phát triển sản phẩm bảo hiểm hưu trí của các công ty bảo hiểm nhằm phát triển bền vững hệ thống bảo hiểm xã hội. Từ khoá: Bảo hiểm hưu trí tự nguyện, doanh nghiệp bảo hiểm, bảo hiểm xã hội. 1. Giới thiệu cấp thất nghiệp, trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, trợ cấp tàn tật, trợ cấp Hệ thống hưu trí là bộ phận quan trọng của hưu trí, chế độ tử tuất (trợ cấp cho người hệ thống an sinh xã hội tại bất kỳ quốc gia còn sống như vợ/chồng, con cái, bố mẹ) nào trên thế giới. Hệ thống hưu trí thông Mặc dù mức độ đa dạng của hệ thống thường được xây dựng gồm ba tầng: phúc BHXH dựa theo các chế độ trợ cấp mà hệ lợi xã hội, hưu trí bắt buộc và hưu trí tự thống cung cấp, cũng như chi tiết nội dung nguyện nhằm đảm bảo diện bao phủ rộng và phạm vi trợ cấp trong từng nhánh chế độ và cung cấp sản phẩm hưu trí linh hoạt, có sự thay đổi tuỳ theo quy định mỗi quốc đảm bảo nhu cầu và quyền lợi cho người gia, tuy nhiên ở phần lớn các quốc gia trên cao tuổi. Tùy theo trình độ phát triển kinh thế giới, trợ cấp hưu trí là một trong những tế và cơ cấu dân số xã hội, mô hình cấu chế độ phổ biến trong hệ thống BHXH của trúc hệ thống an sinh xã hội có sự phân tách quốc gia đó và là nguồn thu nhập cơ bản giữa bảo hiểm xã hội (BHXH) và hệ thống cho người lao động sau khi về hưu. hưu trí cũng như sự khác nhau về tầm quan Vai trò của hệ thống BHXH và hệ thống hưu trọng của từng nhánh chế độ, lợi ích trong trí ngày càng trở nên quan trọng hơn khi vấn hệ thống BHXH so với chế độ hưu trí. Tuy đề già hoá dân số đang trở thành mối quan nhiên, mô hình phổ biến được thực hiện tại tâm lớn của nhiều quốc gia trên thế giới, đòi nhiều quốc gia là hệ thống hưu trí- là một hỏi cần phải có chính sách cấu trúc hệ thống bộ phận trong hệ thống BHXH và là một BHXH cũng như hệ thống hưu trí một cách trong những nhánh lợi ích (chế độ) quan hợp lý, nhằm vừa đáp ứng được các nghĩa trọng nhất của hệ thống BHXH. Về cơ bản, vụ chi trả hưu trí ngày một gia tăng trong BHXH sẽ cung cấp các khoản trợ cấp dưới tương lai, vừa đảm bảo an toàn tài khoá và dạng tiền mặt hoặc dưới dạng hiện vật cho tài chính bền vững cho nền kinh tế. người lao động theo một số hoặc các chế Theo Melbourne Mercer Global Index độ như: trợ cấp dịch vụ y tế chăm sóc sức (MMGI), tổ chức đánh giá hệ thống hưu khoẻ, trợ cấp ốm đau, trợ cấp thai sản, trợ trí quốc tế, có 3 yếu tố để đánh giá hiệu cấp gia đình người lao động (con cái), trợ quả một hệ thống hưu trí: tính đầy đủ 14 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 235- Tháng 12. 2021
3. TRẦN THỊ XUÂN ANH - NGUYỄN THÀNH HƯNG - VŨ HỮU KHÔI (Adequacy), tính bền vững (Sustainability) theo báo cáo của ILO (2020), chỉ có 12% và khả năng tích hợp (Integrity). Theo đánh phụ nữ trên 65 tuổi được hưởng chế độ hưu giá của MMGI (2013), vấn đề bền vững là trí của bảo hiểm xã hội trong năm 2016 và yếu tố đáng quan ngại nhất trong nhóm 3 con số này là 26% đối với nam giới. Trong yếu tố, kể cả đối với các hệ thống thuộc năm 2017 chỉ có khoảng 25,1% tổng lực nhóm các quốc gia có nền kinh tế hàng đầu lượng lao động đóng BHXH và do đó có thế giới. Do vậy, thay đổi cơ cấu dân số thể hưởng hưu trí khi về già. Thực trạng toàn cầu cùng với những thay đổi về kinh này đặt ra yêu cầu cải cách hệ thống hưu tế- xã hội đang đặt ra thách thức to lớn đối trí theo hướng đảm bảo sự bền vững của hệ với tính ổn định trong dài hạn của hệ thống thống, sự cân đối của quỹ hưu trí trong dài hưu trí. Cải cách hệ thống hưu trí hướng hạn và bao phủ số đông dân số nhằm đảm tới mục tiêu bền vững, đảm bảo an toàn bảo cuộc sống của người lao động khi đến tài chính cho người cao tuổi trong dài hạn tuổi nghỉ hưu. tiếp tục là vấn đề cấp thiết tại hầu hết các Trên thực tế, Việt Nam đang mở rộng hệ quốc gia (Trần Phương Thảo, Nguyễn Anh thống hưu trí đơn lẻ hiện nay thành hệ Tuấn, 2014). thống hưu trí đa tầng, đa trụ cột, trong đó Tại Việt Nam, hệ thống hưu trí là một bộ sản phẩm bảo hiểm hưu trí được cung cấp phận của hệ thống BHXH Việt Nam, bắt bởi các công ty bảo hiểm được xem là giải đầu hoạt động từ năm 1962. Trước năm pháp mang tính chiến lược, góp phần giảm 1995, hệ thống hưu trí là hệ thống có mức nguy cơ không bền vững của hệ thống, hưởng được xác định trước và chỉ có lao giảm gánh nặng của quỹ BHXH, tăng an động của khu vực Nhà nước tham gia hệ sinh xã hội cho người dân. Tuy nhiên, xem thống, và được nhiều cơ quan chức năng xét thực trạng sản phẩm của các công ty bảo quản lý dưới sự giám sát của Chính phủ. hiểm kinh doanh tại Việt Nam cho thấy, sản Trong hệ thống đó, mức hưởng hưu trí phẩm liên quan đến hưu trí tự nguyện chưa được xác định dựa trên số năm đóng góp được các công ty quan tâm phát triển vì và thu nhập cơ sở (thường là mức lương nhiều nguyên nhân. Bài viết tổng quan về vào thời điểm nghỉ hưu). Khoản hưởng lợi khung pháp lý liên quan đến bảo hiểm hưu được chi trả từ quỹ BHXH được hình thành trí tại Việt Nam, thực trạng cung ứng các từ khoản đóng góp của người sử dụng lao sản phẩm bảo hiểm hưu trí tự nguyện của động (một phần của quỹ lương) và từ trợ các công ty bảo hiểm tại Việt Nam thông cấp của Chính phủ. Quỹ bảo hiểm do Chính qua tổng hợp số liệu về sản phẩm này giai phủ quản lý và bảo trợ, và là một bộ phận đoạn 2017- 9/2020, từ đó đề xuất giải pháp của ngân sách Nhà nước. Trong gần 30 phát triển sản phẩm bảo hiểm hưu trí của năm, đặc biệt trong những năm chiến tranh các công ty bảo hiểm nhằm phát triển bền khốc liệt, hệ thống này đã đóng góp đáng vững hệ thống BHXH. kể trong việc ổn định thu nhập và đời sống của người tham gia hệ thống (Giang Thanh 2. Khung pháp lý về bảo hiểm hưu trí tại Long, 2004). Tuy nhiên, hệ thống hưu trí Việt Nam hiện đang đối mặt với nhiều thách thức từ dự báo về tốc độ già hóa nhanh chóng của Hệ thống hưu trí Việt Nam bắt đầu hình dân số Việt Nam, tỷ lệ tham gia thấp, gia thành từ năm 1962 theo Nghị định 218/CP tăng đối tượng hưởng hưu trí, mất cân bằng ngày 27/12/1961 quy định chế độ BHXH giữa mức đóng và mức hưởng Cụ thể, đối với công nhân viên chức Nhà nước và Số 235- Tháng 12. 2021- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 15
4. Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam quy định quỹ BHXH nằm trong ngân sách thống BHXH theo các quy định pháp luật Nhà nước, do các cơ quan đơn vị đóng về BHXH, và bảo hiểm hưu trí (niên kim) góp. Chế độ BHXH đối với công nhân viên do các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ chức Nhà nước là chế độ có mức hưởng cung cấp (Hình 1). được xác định trước (DB-PAYG- define Hưu trí bắt buộc là nhánh bảo hiểm hưu trí benefits- pay as you go). trong hệ thống BHXH Việt Nam, áp dụng Sau đổi mới năm 1986, kinh tế Việt Nam cho chế độ hưu trí đối với người lao động phát triển mạnh, thành phần kinh tế tư nhân làm việc theo hợp đồng, cán bộ, công chức, gia tăng nhanh chóng và làm phát sinh viên chức được quy định cụ thể trong những vấn đề trong công tác quản lý hành Điều 53 của Luật BHXH năm 2014. Hưu chính, tài chính và đặc biệt là bảo vệ quyền trí bắt buộc với mục tiêu đảm bảo thu nhập lợi cho người lao động. Để giải quyết những cho người lao động sau khi hết tuổi lao vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển, năm động. Người lao động theo đó sẽ được yêu 1995, BHXH Việt Nam (VSI) được thành cầu đóng góp một mức thu nhập cụ thể theo lập dưới sự bảo trợ của Chính phủ để quản mức phí BHXH, sau này sẽ làm căn cứ để lý, đồng thời quy định thêm thành phần tính khoản tiền trợ cấp hưu trí hàng tháng. kinh tế tư nhân tham gia BHXH. Trụ cột hưu trí tự nguyện tại Việt Nam Đến năm 2007, Luật BHXH được thông qua hiện nay gồm các chương trình tiết kiệm và hiệu lực từ 01/01/2007 đối với BHXH bắt tự nguyện (niên kim) do các doanh nghiệp buộc; từ ngày 01/01/2008 đối với BHXH bảo hiểm nhân thọ quản lý thông qua quỹ tự nguyện; từ 01/01/2009 đối với bảo hiểm hưu trí tự nguyện. Theo Thông tư 115, bảo thất nghiệp. Từ năm 2010 Luật Bảo hiểm hiểm hưu trí tự nguyện là sản phẩm bảo hưu trí số 61/2010/QH12 v/v Sửa đổi bổ hiểm nhân thọ do doanh nghiệp bảo hiểm sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo thực hiện nhằm cung cấp thu nhập bổ sung hiểm chính thức được Quốc hội thông qua cho người được bảo hiểm khi hết tuổi lao ngày 24/11/2010. Ngày 20/8/2013, Bộ Tài động. Bảo hiểm hưu trí tự nguyện bao gồm chính ban hành Thông tư số 115/2013/TT- bảo hiểm hưu trí cho từng cá nhân và bảo BTC v/v Hướng dẫn bảo hiểm hưu trí và hiểm hưu trí cho nhóm người lao động. quỹ hưu trí tự nguyện áp dụng đối với các Bảo hiểm hưu trí do các doanh nghiệp bảo doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ triển khai hiểm nhân thọ cung cấp cũng là một sự lựa bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam chọn bổ sung bên cạnh quỹ BHXH. Sản (sau đây gọi là Thông tư 115). phẩm này mang tính bảo hiểm nhiều hơn, Ngày 01/7/2016, Chính phủ đã ban hành thường đi kèm với các khoản mục như chi Nghị định 88/2016/NĐ-CP về Chương trả dịch vụ y tế khiến phí cao và thu nhập trình hưu trí bổ sung tự nguyện và ngày ít hơn. Khoản bảo tức cố định từ bảo hiểm 15/8/2017, Bộ Tài chính ban hành Thông hưu trí mang lại bình quân ở mức 2%/năm tư số 86/2017/TT-BTC về Hướng dẫn một trong khi sản phẩm Quỹ hưu trí có thể đưa số điều của Nghị định số 88/2016/NĐ-CP lại cho nhà đầu tư khoản lợi nhuận 6,9%/ ngày 01/7/2016 của Chính phủ về chương năm. Trong thời gian dài có thể khoản thu trình hưu trí bổ sung tự nguyện. nhập nhận được từ Quỹ hưu trí sẽ cao gấp Như vậy cho đến nay hệ thống hưu trí Việt đôi (Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam, 2020). Nam đã từng bước hình thành và hoàn Bảo hiểm hưu trí tự nguyện được coi như thiện ba trụ cột chính, trong đó chủ yếu một quỹ chung mà người dân có thể tự tham là chế độ bảo hiểm hưu trí nằm trong hệ gia, đóng góp và mang lại nguồn thu nhập 16 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 235- Tháng 12. 2021
5. TRẦN THỊ XUÂN ANH - NGUYỄN THÀNH HƯNG - VŨ HỮU KHÔI HỆ THỐNG HỖ TRỢ TÀI CHÍNH HƯU TRÍ TẠI VIỆT NAM Hưu trí BHXH Hưu trí nghề Tiết kiệm (tự Sức khỏe và (bắt buộc) nghiệp (bắt buộc) nguyện) nhà ở Bảo hiểm hưu Bảo hiểm xã trí tự nguyện hội Bảo hiểm hưu Chủ yếu là BH trí bắt buộc niên kim và bảo Chưa có trụ cột hiểm hưu trí Đối tượng này tự nguyện mới tham gia: triển khai từ KHÔNG người lao Đối tượng 15/10/2013 CÓ HỆ động trong tham gia: THỐNG toàn bộ các người lao động Đối tượng lĩnh vực hoạt PHÚC trong toàn bộ tham gia: Sức khỏe và động của nền LỢI TOÀN các lĩnh vực người lao động nhà ở: kinh tế DÂN hoạt động của trong toàn bộ Chưa có trụ nền kinh tế các lĩnh vực cột này Bắt buộc hoạt động của Đóng góp Bắt buộc nền kinh tế bởi người Đóng góp bởi lao động và người lao động Tự nguyện người sử và người sử Đóng góp bởi dụng lao động dụng lao động người lao động và người sử Hình thức Hình thức chi dụng lao động chi trả: DB - trả: DC PAYG Hình thức chi trả: DB, DC Hình 1. Hệ thống hưu trí Việt Nam hiện nay Nguồn: Nhóm nghiên cứu tổng hợp DC: Defined Contribution (hình thức bảo hiểm hưu trí dạng đóng góp xác định) DB: Defined Benefit (hình thức bảo hiểm hưu trí dạng quyền lợi xác định) ổn định khi đến tuổi về hưu. Ngoài ra, dòng nhất mà người lao động có được khi đến vốn từ bảo hiểm hưu trí có thể được tái đầu tuổi nghỉ hưu (ILO, 2020). Trong khi đó, tư trở lại nền kinh tế, góp phần cung ứng ở các nước phát triển, bảo hiểm hưu trí tự nguồn vốn đầu tư dài hạn hỗ trợ phát triển nguyện chiếm tỷ trọng tương đối lớn trong chung nền kinh tế. Đây là loại hình phát tổng thu nhập của người nghỉ hưu. Hình triển song song cùng với BHXH, bổ sung thức này giúp người lao động tiết kiệm chi trụ cột vào hệ thống hưu trí đơn lẻ hiện nay, tiêu lúc trẻ để dành cho tuổi già, đảm bảo giúp cải cách hệ thống hưu trí Việt Nam cho cuộc sống hưu trí không phụ thuộc vào dần trở thành hệ thống đa trụ cột. Ở Việt con cái và phúc lợi xã hội của Nhà nước, Nam, BHXH được coi là nguồn thu nhập giúp đa dạng hoá và cải thiện lương hưu hưu trí cơ bản, cũng là nguồn thu nhập duy cho người lao động khi nghỉ hưu, giảm rủi Số 235- Tháng 12. 2021- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 17
6. Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam ro phụ thuộc vào nguồn thu nhập từ hưu trí người cao tuổi không có lương hưu, hoặc cơ bản, giảm gánh nặng cho các thế hệ lao BHXH hàng tháng nhằm cụ thể hóa một động kế cận. bước quy định tại Khoản 2 Điều 59 Hiến pháp 2013 như sau: Nhà nước tạo bình 3. Thực trạng sản phẩm bảo hiểm hưu đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc trí tự nguyện tại Việt Nam lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội, có chính sách trợ giúp người cao tuổi, Từ 1995- 2019, cơ quan BHXH đã giải người khuyết tật, người nghèo và người có quyết cho 2.559.776 người hưởng các chế hoàn cảnh khó khăn khác. độ BHXH hàng tháng, trong đó có 2.022.373 Theo Nghị quyết số 28-NQ/TW, ngoài chế người hưởng lương hưu; 10.580.542 lượt độ BHXH cơ bản (gồm BHXH bắt buộc và người hưởng các khoản trợ cấp BHXH BHXH tự nguyện) và chế độ trợ cấp hưu một lần, trong đó hưởng BHXH một lần trí xã hội thì Chính phủ còn có định hướng là 8.584.544 người; trên 106.443.268 lượt xây dựng chế độ bảo hiểm hưu trí bổ sung. người hưởng trợ cấp ốm đau, thai sản, Bảo hiểm hưu trí bổ sung là chế độ hưu trí dưỡng sức, phục hồi sức khỏe. Đã chi trả tự nguyện theo nguyên tắc thị trường, tạo cho 3.202.490 lượt người hưởng các chế độ điều kiện cho người sử dụng lao động và bảo hiểm thất nghiệp. Hàng tháng, BHXH người lao động có thêm sự lựa chọn tham Việt Nam quản lý, tổ chức chi trả kịp thời gia đóng góp để được hưởng mức lương cho hơn 3,1 triệu người hưởng lương hưu hưu cao hơn. và trợ cấp BHXH hàng tháng do nguồn Tuy nhiên, thực tế hiện nay phần lớn các NSNN và Quỹ BHXH chi trả (Điều Bá doanh nghiệp bảo hiểm bỏ qua sản phẩm Được, 2020). bảo hiểm hưu trí nhằm đáp ứng nhu cầu về Đối với chế độ bảo hiểm hưu trí, Nghị bảo hiểm hưu trí bổ sung, mà tập trung các quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 chủ dòng sản phẩm khác. Các doanh nghiệp trương thực hiện BHXH đa tầng, bổ sung bảo hiểm nhân thọ chỉ tập trung nguồn lực thêm tầng “Trợ cấp hưu trí xã hội” tích hợp triển khai các dòng sản phẩm khác hưu trí vào hệ thống BHXH có đóng góp cụ thể: như: Sản phẩm truyền thống, Sản phẩm NSNN cung cấp một khoản trợ cấp cho liên kết đầu tư, Sản phẩm Sức khỏe + Sản Bảng 1. Doanh thu, phí bảo hiểm hưu trí so với bảo hiểm khác hưu trí theo dòng sản phẩm Phí bảo hiểm Tỷ trọng Doanh thu phí Tỷ trọng doanh Thời kỳ Dòng sản phẩm khai thác mới khai thác bảo hiểm gốc thu phí bảo (triệu đồng) mới (%) (triệu đồng) hiểm gốc (%) Bảo hiểm hưu trí 120.337 0,53 367.525 0,55 2017 Bảo hiểm khác hưu trí 22.431.625 99,47 65.862.368 99,45 Bảo hiểm hưu trí 141.878 0,48 478.094 0,55 2018 Bảo hiểm khác hưu trí 29.463.895 99,52 86.009.984 99,45 Bảo hiểm hưu trí 204.403 0,59 703.353 0,66 2019 Bảo hiểm khác hưu trí 34.248.321 99,41 106.215.885 99,34 Bảo hiểm hưu trí 31.060 0,11 304.214 0,34 9T/2020 Bảo hiểm khác hưu trí 28.127.640 99,89 89.611.249 99,66 Nguồn: Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam (2020) 18 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 235- Tháng 12. 2021
7. TRẦN THỊ XUÂN ANH - NGUYỄN THÀNH HƯNG - VŨ HỮU KHÔI Bảng 2. Doanh thu, phí bảo hiểm hưu trí tự nguyện của doanh nghiệp bảo hiểm Phí bảo hiểm Tỷ trọng Doanh thu phí Tỷ trọng doanh Doanh nghiệp Thời kỳ khai thác mới khai thác bảo hiểm gốc thu phí bảo bảo hiểm (triệu đồng) mới (%) (triệu đồng) hiểm gốc (%) Bảo Việt Life 93.639 78 149.329 41 2017 Sun Life Việt Nam 24.721 21 197.597 54 Bảo Việt Life 59.999 42 137.162 29 2018 Sun Life Việt Nam 81.125 57 320.059 67 Bảo Việt Life 128.256 63 284.231 40 2019 Sun Life Việt Nam 75.434 37 398.211 57 Bảo Việt Life 7.222 23 97.876 32 9T/2020 Sun Life Việt Nam 23.212 75 189.874 62 Nguồn: Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam (2020) Bảng 3. Doanh thu khai thác mới Bảo hiểm hưu trí tự nguyện của các doanh nghiệp Bảo hiểm Việt Nam Doanh thu khai thác mới Tỷ trọng khai thác mới Bảo Doanh nghiệp bảo Thời kỳ Bảo hiểm hưu trí hiểm hưu trí trong doanh hiểm (triệu đồng) nghiệp (%) Bảo Việt Life 93.639 2,02 2017 Sun Life Việt Nam 24.721 0,11 Bảo Việt Life 59.999 1,14 2018 Sun Life Việt Nam 81.125 0,30 Bảo Việt Life 128.256 2,26 2019 Sun Life Việt Nam 75.434 0,22 Bảo Việt Life 7.222 0,17 9T/2020 Sun Life Việt Nam 23.212 0,08 Nguồn: Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam (2020) phẩm bổ trợ. Tỷ trọng doanh thu Bảo hiểm doanh nghiệp hàng đầu trong việc triển hưu trí so với các dòng sản phẩm khác hưu khai Bảo hiểm hưu trí, hai doanh nghiệp trí là rất thấp, cả doanh thu khai thác mới này chiếm trên 90% thị phần Bảo hiểm hưu và doanh thu phí bảo hiểm gốc đều chiếm trí toàn thị trường. tỷ trọng dưới 1% (Bảng 1 và Bảng 2). Cụ Ngoài ra, những doanh nghiệp triển khai thể chỉ có 06/18 doanh nghiệp kinh doanh Bảo hiểm hưu trí tự nguyện tốt nhất thị bảo hiểm tại thị trường bảo hiểm nhân thọ trường trên thực tế cũng không chú trọng, Việt Nam có ghi nhận kết quả kinh doanh và có xu hướng giảm khai thác mới Bảo Bảo hiểm hưu trí, đó lần lượt là các Công hiểm hưu trí (hợp đồng bảo hiểm hưu trí ty Bảo hiểm nhân thọ AIA, Bảo Việt Nhân mới phát sinh trong năm). Sun Life Việt thọ (BaoVietLife), Dai-ichi Life, Manulife, Nam và Bảo Việt Nhân thọ là hai doanh Prudential, Sun Life Việt Nam. Trong đó nghiệp hàng đầu trong việc triển khai Sun Life Việt Nam và Bảo Việt Life là hai Bảo hiểm hưu trí tự nguyện, tuy nhiên tỷ Số 235- Tháng 12. 2021- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 19
8. Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam trọng khai thác mới Bảo hiểm hưu trí tại ngược lại. Điều này rất dễ hiểu về mặt thực hai doanh nghiệp này đều rất thấp và có tế, đại lý tư vấn bảo hiểm cho khách hàng xu hướng giảm, 9 tháng đầu năm 2020 chỉ với mục đích hàng đầu là thu nhập, vì vậy chiếm lần lượt 0,08% và 0,17% doanh thu đại lý sẽ chủ động lựa chọn sản phẩm bảo của doanh nghiệp (Bảng 3). hiểm có hoa hồng cao để tư vấn bán hàng. Doanh nghiệp bảo hiểm cũng cần phải 4. Nguyên nhân và một số đề xuất, giải pháp chạy theo việc này, doanh nghiệp sẽ phải tập trung nguồn lực để thiết kế sản phẩm, Một là, hoa hồng Bảo hiểm hưu trí tự quảng bá và mang lại doanh thu cao, và nguyện quá thấp so với các dòng sản phẩm đó là những dòng sản phẩm có tỷ lệ hoa khác. Hoa hồng tối đa dòng sản phẩm Bảo hồng cao, không phải Bảo hiểm hưu trí tự hiểm hưu trí là 3%. Hoa hồng tối đa một số nguyện. Một hợp đồng bảo hiểm hưu trí dòng sản phẩm khác hưu trí lên đến 40%, tự nguyện cần có sự tham gia của ba bên chẳng hạn tỷ lệ hoa hồng cho sản phẩm là doanh nghiệp bảo hiểm, đại lý và khách bảo hiểm tử kỳ năm hợp đồng thứ nhất, sản hàng, thì có tới hai chủ thể không ủng hộ, phẩm bảo hiểm nhân thọ hỗn hợp trên 10 doanh nghiệp bảo hiểm và đại lý không năm lên đến 40%, hoặc sản phẩm bảo hiểm nhắm tới Bảo hiểm hưu trí tự nguyện, dẫn nhân thọ trọn đời có tỷ lệ hoa hồng 30% tới khách hàng không được tiếp cận để (Bảng 4). tham gia. Kết hợp với số liệu kết quả kinh doanh Do đó, rất cần thiết phải điều chỉnh chính Bảo hiểm hưu trí tự nguyện và các dòng sách hoa hồng, tăng tỷ lệ hoa hồng để kích sản phẩm khác hưu trí có thể dễ dàng nhận thích động lực từ phía doanh nghiệp cũng thấy mối tương quan giữa tỷ lệ hoa hồng và như đại lý, đồng thời cũng cần nghiên cứu kết quả kinh doanh của các dòng sản phẩm một tỷ lệ thích hợp tránh ảnh hưởng tới phí khác là khá thấp. Dòng sản phẩm nào có của khách hàng (vì mặc định hoa hồng đại hoa hồng cao thì kết quả kinh doanh tốt và lý được trích từ tiền phí của khách hàng Bảng 4. Tỷ lệ hoa hồng sản phẩm bảo hiểm nhân thọ Loại hình Tỷ lệ hoa hồng tối đa tính trên phí bảo hiểm (%) Phương thức Phương thức nộp phí bảo hiểm định kỳ nộp phí 1 lần Năm hợp đồng Các năm hợp Năm hợp đồng thứ nhất thứ hai đồng tiếp theo 1. Bảo hiểm tử kỳ 40 20 15 - Thời hạn bảo hiểm từ 15 10 5 2. Bảo hiểm 10 năm trở xuống sinh kỳ - Thời hạn bảo hiểm trên 20 10 5 10 năm - Thời hạn bảo hiểm từ 25 7 5 3. Bảo hiểm 10 năm trở xuống hỗn hợp: - Thời hạn bảo hiểm trên 40 10 10 10 năm 4. Bảo hiểm trọn đời 30 20 15 5. Bảo hiểm trả tiền định kỳ 25 10 7 Nguồn: Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam (2020) 20 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 235- Tháng 12. 2021
9. TRẦN THỊ XUÂN ANH - NGUYỄN THÀNH HƯNG - VŨ HỮU KHÔI trong một vài năm đầu hợp đồng). - Xem xét bổ sung qui định một tỷ lệ doanh thu khai thác mới bảo hiểm hưu trí tự Hai là, việc giám sát việc triển khai thực nguyện mỗi năm đối với các doanh nghiệp, hiện các sản phẩm Bảo hiểm hưu trí vẫn xem việc triển khai bảo hiểm hưu trí tự chưa chặt chẽ. Doanh nghiệp bảo hiểm nguyện là nhiệm vụ bắt buộc vì nền an sinh giới thiệu, chào bán các sản phẩm bảo hiểm xã hội, để tăng tính trách nhiệm của doanh nhân thọ không thuộc nghiệp vụ bảo hiểm nghiệp bảo hiểm. hưu trí tự nguyện theo quy định với tên - Nới lỏng quy định về điều kiện bắt buộc thương mại là bảo hiểm hưu trí hoặc các tên đối với doanh nghiệp được phép triển khai gọi khác gây hiểu nhầm cho khách hàng, ví bảo hiểm hưu trí tự nguyện (như vốn, kinh dụ như một doanh nghiệp bảo hiểm nhân nghiệm ) nhưng vẫn đảm bảo an toàn về thọ hàng đầu là Manulife, khi lên website quyền lợi của khách hàng. của doanh nghiệp tìm kiếm và bấm vào - Cho phép triển khai loại hình bảo hiểm mục Bảo hiểm hưu trí, sẽ được hiển thị hưu trí tự nguyện ở nhiều hình thức quản chào bán 2 sản phẩm Tương lai vững vàng lý khác nhau. Đánh giá khung khổ pháp lý (thuộc dòng sản phẩm liên kết chung) và cho việc thành lập và hoạt động của Quỹ Điểm tựa đầu tư (thuộc dòng sản phẩm liên Hưu trí bổ sung tự nguyện tại Nghị định kết đơn vị). Rõ ràng khách hàng muốn tìm số 88/2016/NĐ-CP của Chính phủ để trình Bảo hiểm hưu trí tự nguyện nhưng nhận lại Chính phủ bổ sung, sửa đổi cho phù hợp được sự giới thiệu chào bán sản phẩm khác, với sự phát triển của các Chương trình hưu và nếu như không đủ kiến thức phân biệt, trí trong giai đoạn hiện nay, theo xu hướng đánh giá lợi ích thiệt hơn so với nhu cầu và thông lệ quốc tế. bản thân cũng như sự kiên định thì khách hàng sẽ chuyển sang mua dòng sản phẩm 5. Kết luận bảo hiểm khác. Chính vì vậy, cần thiết có sự can thiệp Bảo hiểm hưu trí tự nguyện được xem là của chính sách, giám sát và xử lý vi phạm một trong những sản phẩm thuộc hệ thống triệt để, không cho phép triển khai loại hưu trí tại Việt Nam nhằm hỗ trợ người lao hình nghiệp vụ khác hưu trí nhưng lấy tên động có được khoản lương hưu bổ sung thương mại là hưu trí, hoặc cách quảng cáo khi đến tuổi nghỉ hưu. Tuy nhiên, hiện nay giới thiệu gây hiểu nhầm, khiến người dân sản phẩm này chưa được các công ty bảo tưởng nhầm và mua, nhưng lại là loại hình hiểm Việt Nam chú trọng phát triển, phần nghiệp vụ khác bảo hiểm hưu trí. vì nguyên nhân xuất phát từ phía doanh nghiệp do cơ cấu phí hoa hồng chưa hợp Ba là, xem xét bổ sung, sửa đổi một số lý, phần do nguyên nhân vĩ mô từ phía các chính sách để tạo điều kiện cho Bảo hiểm cơ quan quản lý giám sát chưa thực sự chặt hưu trí tự nguyện phát triển chẽ. Nếu theo chế độ chi trả trợ cấp hưu trí - Xem xét bổ sung quy định bắt buộc trong và quy định về đóng BHXH bắt buộc hiện chương trình đào tạo và thi cấp mã đại lý bảo nay, người lao động đang chịu khá nhiều hiểm nhân thọ có Bảo hiểm hưu trí. Đồng áp lực khi đủ tuổi nghỉ hưu, đặc biệt là áp thời đại lý trong giai đoạn đầu làm việc, lực về thu nhập sau giai đoạn nghỉ hưu để đại lý phải được đào tạo về sản phẩm bảo đảm bảo điều kiện sống tốt nhất. Bởi vậy, hiểm hưu trí tự nguyện đầu tiên (nếu doanh việc tham gia thêm các loại hình hưu trí tự nghiệp đã triển khai bảo hiểm hưu trí). nguyện, đặc biệt là bảo hiểm hưu trí là một Số 235- Tháng 12. 2021- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 21
10. Phát triển bảo hiểm hưu trí tự nguyện tại Việt Nam cách để người lao động tự bảo vệ mình khi đến tuổi nghỉ hưu. Tuy nhiên, để có những đánh giá cụ thể hơn về mức độ hiệu quả của bảo hiểm hưu trí đối với người lao động cũng như hệ thống hưu trí Việt Nam, cần có những nghiên cứu sâu hơn, lượng hoá rõ hơn mối quan hệ này trên cơ sở dữ liệu thực hiện sản phẩm bảo hiểm hưu trí cho người lao động sau khi về hưu, từ đó đưa ra những đánh giá phản biện chính sách rõ hơn trong dài hạn ■ Tài liệu tham khảo Ban chấp hành Trung ương (2018), Nghị quyết số 28-NQ/TW chủ trương thực hiện BHXH đa tầng ban hành ngày 23/5/2018, truy cập sach-bao-hiem-xa-hoi-382542.aspx?tab=7. Bộ Tài chính (2013), Thông tư số 115/2013/TT-BTC v/v Hướng dẫn bảo hiểm hưu trí và quỹ hưu trí tự nguyện ban hành ngày 20/8/2013, truy cập Huong-dan-bao-hiem-huu-tri-Quy-huu-tri-tu-nguyen-205364.aspx?tab=1 Bộ Tài chính (2016), Nghị định 88/2016/NĐ-CP về Chương trình hưu trí bổ sung tự nguyện ban hành ngày 1/7/2016, truy cập tu-nguyen-317414.aspx Bộ Tài chính (2016), Thông tư số 86/2017/TT-BTC về Hướng dẫn một số điều của Nghị định số 88/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ về chương trình hưu trí bổ sung tự nguyện, Hà Nội. Điều Bá Được (2020), Một số giải pháp để thực hiện hiệu quả chế độ bảo hiểm hưu trí ở Việt Nam, Tạp chí tài chính, truy cập viet-nam-329635.html. Giang Thanh Long (2004), Hệ thống hưu trí Việt Nam: Hiện trạng và những thách thức trong điều kiện dân số già hoá, truy cập Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam (2020), truy cập ngày 06/01/2021 Hội đồng chính phủ (1961), Nghị định 218/CP ngày 27/12/1961 quy định chế độ bảo hiểm xã hội đối với công nhân, viên chức nhà nước, truy cập cac-che-do-bao-hiem-xa-hoi-doi-voi-cong-nhan-vien-chuc-nha-nuoc-21108.aspx. ILO (2020), Báo cáo tóm lược các phương án xây dựng hệ thống hưu trí đa tầng tại Việt Nam, truy cập ngày 06/01/2021 asia/ ro-bangkok/ ilo-hanoi/documents/publication/ wcms_729538.pdf Ippei Tsuruga, Nuno Meira Simoes Cunha và Quỳnh Anh Nguyễn- nhóm chuyên gia kỹ thuật cao cấp, tư vấn (2019), Báo cáo tóm tắt các phương án thiết kế Hệ thống hưu trí đa tầng ở Việt Nam tháng 4/2019, Tổ chức Lao động Quốc tế. MMGI (2013), Melbourne Mercer Global Pensions Index, truy cập melbourne-mercer-global-pensions-index.html Quốc Hội (2007, 2008, 2009), Luật BHXH 2007, 2008, 2009 đối với BHXH bắt buộc; đối với BHXH tự nguyện và đối với bảo hiểm thất nghiệp, Hà Nội. Trần Phương Thảo, Nguyễn Anh Tuấn (2014), Hệ thống hưu trí trên thế giới: Kinh nghiệm thế giới và xu hướng cải cách, truy cập huong_cai_cachall.html 22 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 235- Tháng 12. 2021