Tiềm năng du lịch sinh thái tại khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn La

Nội dung text: Tiềm năng du lịch sinh thái tại khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn La

1. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường TIỀM NĂNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN XUÂN NHA, TỈNH SƠN LA Nguyễn Thị Bích Hảo1, Đinh Thị Hương Thảo2, Thái Thị Thúy An3, Trần Thị Hương4, Đặng Hoàng Vương5 1,2,3,4,5Trường Đại học Lâm nghiệp TÓM TẮT Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Xuân Nha là một trong ba khu bảo tồn của tỉnh Sơn La. Nhận thấy những điều kiện thuận lợi cho du lịch sinh thái, nghiên cứu tiến hành đánh giá tài nguyên thiên nhiên và nhân văn, trên cơ sở đó, đề xuất giải pháp khai thác tiềm năng du lịch sinh thái tại KBTTN Xuân Nha. Các phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng bao gồm: điều tra và khảo sát thực địa, điều tra xã hội học, đánh giá tài nguyên tự nhiên, đánh giá tài nguyên nhân văn, xác định sức chứa du lịch và đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch sinh thái. Kết quả nghiên cứu cho thấy KBTTN Xuân Nha có giá tiềm năng lớn về các dạng tài nguyên: địa hình, thủy văn, khí hậu, thực vật, động vật, hệ sinh thái, và nhân văn cho việc khai thác phục vụ hoạt động du lịch sinh thái. Dựa trên kết quả này, nghiên cứu đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch với các tiêu chí: độ hấp dẫn, vị trí và khả năng tiếp cận, thời gian khai thác, và sức chứa khách du lịch cho hai khu vực: Đỉnh Pha Luông và Suối Con – Bản Khò Hồng. Kết quả đánh giá tổng hợp lần lượt là 3,08 và 3,805. Ngoài ra, du lịch văn hóa, du lịch thiên nhiên và du lịch cộng đồng là ba loại hình sản phẩm du lịch có tiềm năng phát triển tại khu vực nghiên cứu. Hai tuyến du lịch được đề xuất là: Hà Nội – Mộc Châu – đỉnh Pha Luông và Hà Nội – Mộc Châu – Suối Con – Bản Khò Hồng – Bản Thín. Từ khóa: Du lịch sinh thái, khu bảo tồn thiên nhiên, tài nguyên nhân văn, tài nguyên thiên nhiên, Xuân Nha. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ La (Xuân Nha, Tà Xùa và Sốp Cộp). Theo Các khu bảo tồn thiên nhiên là nơi có nhiều Quyết định số 2125/QĐ-UBND của Ủy ban tiềm năng cho việc phát triển du lịch sinh thái, Nhân dân tỉnh Sơn La ngày 13/8/2014 về việc cụ thể như: tính đa dạng sinh học cao với nhiều công bố quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học loài động, thực vật quý hiếm; tại hầu hết các tỉnh Sơn La đến năm 2020 và tầm nhìn đến khu bảo tồn (KBT), địa hình bị chia cắt phức năm 20130, Khu bảo tồn tự nhiên Xuân Nha có tạp là điều kiện tốt cho các hoạt động du lịch diện tích 18.116 ha; phân hạng: Dự trữ thiên mạo hiểm; môi trường không khí trong lành là nhiên; phân loại: Trên cạn; cấp quản lý: Cấp điều kiện giúp cho du khách có cảm giác thoải tỉnh; thuộc địa phận các xã: Chiềng Xuân, Tân mái, giảm căng thẳng; sống xen kẽ hoặc xung Xuân, Xuân Nha (huyện Vân Hồ) và Lóng quanh KBT chủ yếu là người dân tộc với sự đa Sập, Chiềng Sơn (huyện Mộc Châu). KBTTN dạng về văn hoá và ngành nghề truyền thống, Xuân Nha được đặc trưng bởi sự đa dạng cả về phù hợp cho việc khám phá của du khách. Trên mặt không gian, địa hình và khí hậu, tạo nên thực tế, ở Việt Nam, một số khu bảo tồn thiên sự đa dạng và phong phú của tài nguyên rừng. nhiên đã phát triển tương đối thành công mô Xuân Nha cũng được biết đến với nhiều loại hình du lịch sinh thái như KBT: Hoàng Liên, thực vật rừng quý hiếm như Nghiến, Đinh, Chò Pù Luông, Cúc Phương ở miền Bắc và KBT chỉ, Lát hoa đặc biệt, sự có mặt của một số York Don, KonCharang ở khu vực Tây thực vật hạt Trần có giá trị cao như Thông Pà Nguyên (Nguyễn Ngọc Quang, 2009). Bên cò, Bách xanh, Pơ mu, Du sam, Thông xuân cạnh những hạn chế chưa được khắc phục, nha (Đinh Thị Hoa, 2017). Dân số sinh sống những tiềm năng cho việc phát triển du lịch trong vùng đệm và vùng lõi KBTTN thuộc các sinh thái cho thấy, nếu được quản lý và vận thành phần dân tộc chủ yếu là: Thái, Mường, hành hợp lý, du lịch sinh thái có thể góp phần Mông và Kinh. Trong đó, dân tộc Thái chiếm đáng kể vào việc phát triển bền vững tại các tỷ lệ đông nhất và định cư chủ yếu ở xã Xuân khu bảo tồn thiên nhiên, đặc biệt là các vùng Nha, dân tộc Kinh chủ yếu sống ở xã Chiềng núi cao và kém phát triển. Sơn. Canh tác nông nghiệp của người dân địa Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Xuân phương gồm: canh tác lúa nước ở các khu vực Nha là một trong ba khu bảo tồn của tỉnh Sơn thấp (người Thái và Mường), canh tác ruộng TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 61
2. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường bậc thang (người Mông), phát nương làm rẫy thiết kế với tổ hợp các câu hỏi mở và đóng trên núi, chăn nuôi gia súc, gia cầm (Đinh nhằm tìm hiểu thông tin về tiềm năng du lịch Thị Hoa, 2017). Ngoài ra, Ban quản lý của sinh thái, đồng thời khảo sát ý kiến, quan điểm, KBTTN Xuân Nha vận động người dân tham và nhận thức của người được phỏng vấn về gia bảo vệ và phòng chống cháy rừng trong những thuận lợi và khó khăn của việc hình khu vực định kỳ hàng năm. Nhìn chung, đời thành và phát triển hoạt động du lịch sinh thái sống người dân còn nhiều khó khăn, ít loại tại khu vực nghiên cứu. Để đánh giá lượng hình sinh kế, người dân còn phụ thuộc nhiều khách du lịch tối đa có thể tiếp nhận của môi vào rừng. trường và đưa ra các cảnh báo nếu số lượng Hoạt động du lịch đã bắt đầu hình thành và khách vượt quá ngưỡng, nghiên cứu sử dụng phát triển tại KBTTN Xuân Nha, nhưng chủ công thức tính sức chứa hàng ngày của Phạm yếu là du lịch tự phát và du lịch thiên nhiên, Trung Lương (2002). Các dạng tài nguyên chưa đóng góp nhiều vào việc bảo vệ rừng và thiên nhiên được sử dụng để đánh giá bao tạo thu nhập cho cộng đồng địa phương. Đã có gồm: địa hình, địa mạo, địa chất; khí hậu; thủy một số nghiên cứu về tài nguyên rừng và đa văn; động vật, thực vật, các hệ sinh thái điển dạng sinh học được thực thực hiện tại Khu bảo hình, sự đa dạng sinh học của loài và thực tồn nhưng chưa có nghiên cứu nào đánh giá trạng bảo tồn. Mục tiêu của việc đánh giá tài tiềm năng khai thác các dạng tài nguyên phục nguyên thiên nhiên là nhằm đánh giá khả năng vụ hoạt động du lịch sinh thái. Do vậy, kết quả khai thác một hoặc một số khía cạnh của tài nghiên cứu của đề tài sẽ là những dữ liệu đầu nguyên thiên nhiên cho một loại hình du lịch tiên về tiềm năng khai thác tài nguyên thiên sinh thái bất kỳ. Để đánh giá, nghiên cứu sử nhiên và tài nguyên nhân văn cho hoạt động du dụng phương pháp cho điểm theo một số chỉ lịch sinh thái, góp phần bảo tồn tài nguyên tiêu cụ thể. Kết quả đánh giá tổng hợp được thiên nhiên của khu vực, nâng cao nhận thức xác định bằng cách cộng điểm. Để đánh giá tài của cộng đồng về tài nguyên rừng và các dịch nguyên nhân văn, nghiên cứu tìm hiểu về lễ vụ môi trường rừng, đồng thời cải thiện sinh kế hội và một số đặc điểm dân tộc học. Kết quả của người dân địa phương. nghiên cứu về tài nguyên thiên nhiên và nhân Nghiên cứu được thực hiện nhằm các mục văn là cơ sở để đánh giá tổng hợp tài nguyên tiêu chính bao gồm: đánh giá tiềm năng tài du lịch. Căn cứ vào thực tế của KBTTN Xuân nguyên thiên nhiên và tài nguyên nhân văn cho Nha, nghiên cứu đã lựa chọn 4 tiêu chí đánh hoạt động du lịch sinh thái tại KBTTN Xuân giá tài nguyên du lịch áp dụng cho địa bàn Khu Nha. Trên cơ sở kết quả đánh giá tổng hợp, đề bảo tồn đó là: (1) Độ hấp dẫn, (2) Vị trí và khả xuất giải pháp khai thác tiềm năng cho hoạt năng tiếp cận, (3) Thời gian khai thác và (4) động du lịch sinh thái tại khu vực nghiên cứu. Sức chứa khách du lịch. Các tiêu chí đánh giá 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU được gắn trọng số và được phân cấp theo 04 Tại khu vực KBTTN Xuân Nha, dân cư sinh cấp độ khác nhau tùy thuộc vào mỗi tiêu chí. sống tại hai khu vực chính là: vùng đệm và Kết quả đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch vùng lõi khu bảo tồn. Do đó, để khảo sát, sinh thái được phân thành 4 hạng tương ứng nhóm nghiên cứu sử dụng hệ thống đường trải với khả năng khai thác là: rất thuận lợi, thuận nhựa đi qua các khu vực dân cư chính, xuất lợi, trung bình và ít thuận lợi. phát từ Ban Quản lý KBTTN Xuân Nha (xã III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Chiềng Sơn), đi theo hai tuyến điều tra là: 3.1. Tiềm năng tài nguyên tự nhiên Chiềng Sơn - Pha Luông và Chiềng Sơn - Tài nguyên địa hình Chiềng Xuân - Xuân Nha. Tại các điểm điều Khu BTTN Xuân Nha có địa hình đa dạng, tra, nhóm nghiên cứu tiến hành phỏng vấn bán đặc điểm chung của các kiểu địa hình là độ dốc định hướng các hộ gia đình, kết hợp với việc khá cao, cấu tạo bề mặt thường là dăm sạn, phổ sử dụng phiếu phỏng vấn dành cho người dân biến là lớp vỏ phong hóa mỏng lẫn nhiều mảnh và cán bộ chuyên trách liên quan đến rừng tại vỡ, trắc diện ngang lồi lõm, bị cắt xẻ, lớp phủ khu vực nghiên cứu. Phiếu phỏng vấn được thổ nhưỡng mỏng, nhiều nơi trơ đá gốc sắc 62 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
3. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường nhọn. Trong số 10 loại địa hình đã được biết Huổi Sầu giáp Thanh Hóa dài 8 km có nước đến tại KBTTN Xuân Nha, 5 loại địa hình có gần như quanh năm). Tại đây, một số hang đá thể khai thác cho hoạt động du lịch sinh thái, như hang Pac Pa ướt và Pac Pa khô có những đó là: Kiểu bề mặt đỉnh san bằng bóc mòn đặc điểm đặc trưng của hang đá vôi, là điểm hoàn toàn, Kiểu bề mặt núi thấp, vai bậc trước đến của khách du lịch địa phương và khu vực núi và đồi, Kiểu sườn trọng lực chậm, Kiểu xung quanh. Ngoài ra, trong khu vực còn nhiều sườn bóc mòn tổng hợp và Kiểu địa hình karst. suối khác như: suối Ngà, suối Thín, suối Pha Đặc biệt, đối với dạng địa hình Kiểu bề mặt Luông, suối Xuân Nha, suối Nam, suối Lang, đỉnh san bằng bóc mòn hoàn toàn, đỉnh Pha suối Theo. KBTTN Xuân Nha hiện đang bảo Luông ở độ cao 1833 m (Ban Quản lý Khu vệ một phần lưu vực thượng nguồn sông Mã, Bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, 2012), với bề nơi cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất quan mặt phẳng là địa điểm thích hợp cho các hoạt trọng của tỉnh Thanh Hóa. động du lịch dựa vào thiên nhiên. Tài nguyên khí hậu Tài nguyên thủy văn Từ thực tế về điều kiện khí hậu tại khu vực KBTTN Xuân Nha có 2 lưu vực do 2 hệ nghiên cứu (kế thừa dữ liệu của Trạm Khí suối lớn tạo nên, đó là hệ suối đổ về sông Mã tượng thủy văn Mộc Châu năm 2015) và dựa và hệ suối đổ về sông Đà. Tuy nhiên, hệ thống vào những kết quả nghiên cứu của một số tác suối trong khu vực KBTTN tương đối phức giả như: Nguyễn Khanh Vân (2006) và Phạm tạp, nhiều suối có chiều dài lớn, chảy qua Trung Lương (2011), nghiên cứu đã đánh giá nhiều địa bàn khác nhau như suối Quanh (bắt mức độ thích hợp của khí hậu tại KBTTN nguồn từ khu vực xã Chiềng Sơn, chảy sang Tà Xuân Nha đối với sức khỏe con người. Kết quả Lào, xã Tân Xuân), suối Con (bắt nguồn từ bản được trình bày trên bảng 1. Bảng 1. Đánh giá mức độ thích hợp của khí hậu tại KBTTN Xuân Nha đối với sức khỏe của con người Nhiệt độ Độ ẩm Tốc độ gió TB/ Phù hợp Phù hợp Phù hợp TT Mùa Thời gian TB/tháng TB/tháng tháng cho sức cho sức cho sức (%) ( m/s) (0C) khỏe khỏe khỏe Tương Mùa Từ tháng 5 Hoàn toàn Không phù 0,50 - 1,00 1 20 - 25 80 - 85 đối phù Hè đến tháng 9 phù hợp hợp hợp Từ tháng Mùa 10 đến Tương đối 2 3 - 15,6 Ít phù hợp 70 - 80 0,05 - 0,25 Phù hợp Đông tháng 6 phù hợp năm sau Kết quả đánh giá cho thấy, khí hậu tại khu Tài nguyên thực vật vực KBTTN Xuân Nha tương đối phù hợp cho Theo Báo cáo Đa dạng sinh học của Hạt hoạt động du lịch, tuy nhiên độ ẩm tương đối Kiểm lâm Mộc Châu (2011), khu BTTN Xuân cao có thể gây cảm giác khó chịu vào mùa hè, Nha có các kiểu thảm thực vật phân bố trên 3 nhưng đây là đặc điểm chung của khí hậu Việt vành đai độ cao, đó là: Vành đai nhiệt đới phân Nam (vào mùa hè ở miền Bắc và quanh năm ở bố ở độ cao = 1000 m và vào mùa đông, khí hậu khu sinh phục hồi sau nương rẫy và lửa rừng, rừng vực có nhiệt độ thấp so với nhiều khu vực trên Giang Ampelocalamus patellaris thứ sinh, lãnh thổ Việt Nam, việc chuẩn bị đầy đủ trang rừng Nứa Nehouzeaua dulloa thứ sinh, trảng phục giữ ấm trước khi đi du lịch là điều cần cây bụi thứ sinh nhiệt đới ẩm, trảng cỏ thứ sinh thiết nhằm tránh gây hiện tượng sốc nhiệt. nhiệt đới ẩm; Vành đai á nhiệt đới độ cao từ TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 63
4. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường 700 - 1600 m có các kiểu thảm rừng kín lá ôn đới ẩm, trảng cây bụi, tre nứa, trảng cỏ. rộng thường xanh, rừng kín lá rộng thường Hệ sinh thái xanh á nhiệt đới ẩm bị tác động ít hoặc nhiều, KBTTN Xuân Nha có 7 hệ sinh thái (HST) trảng cây bụi, tre nứa, trảng cỏ; Vành đai ôn chủ yếu. Đặc điểm chính của các hệ sinh thái đới từ 1600 m trở lên có các kiểu thảm rừng được trình bày trên bảng 2. kín hỗn giao cây lá rộng, lá kim thường xanh Bảng 2. Một số hệ sinh thái chủ yếu tại KBTTN Xuân Nha TT Hệ sinh thái Hiện trạng 1 Rừng tự nhiên Còn khá ít, chỉ còn nguyên vẹn ở độ cao trên 1600 m 2 Trảng cây bụi Bắt đầu được phục hồi Còn khá nhiều, người dân được phép khai thác trong một khoảng thời 3 Tre nứa gian ngắn từ 1 đến 3 tháng, sau đó lại tiếp tục bảo vệ và trồng mới cho vụ mùa sau đó Bắt đầu được khôi phục dần dần sau khi chịu các tác động của con người 4 Trảng cỏ trong một thời gian dài Đang gia tăng về diện tích dưới sự hợp tác của người dân cùng chính 5 Rừng trồng quyền địa phương và các cán bộ kiểm lâm 6 Nông nghiệp Cây lương thực, rau màu; cây công nghiệp dài ngày (cà phê, chè, cao su) Tập trung chủ yếu ở vùng đệm và vùng lõi của khu vực Khu bảo tồn 7 Khu dân cư thiên nhiên Xuân Nha (Nguồn: Hạt Kiểm lâm Mộc Châu, 2011) Sự đa dạng về hệ sinh thái cũng là một lịch trong tương lai. trong những tiềm năng tài nguyên tự nhiên phù Tài nguyên Động Vật hợp với phát triển hoạt động du lịch sinh thái, Theo Báo cáo Đa dạng sinh học năm 2011 ngoài ra, phần lớn các hệ sinh thái đều gắn với của Hạt Kiểm lâm Mộc Châu, tại khu vực của đời sống của người dân nên người dân địa KBTTN Xuân Nha, 81 loài thú thuộc 24 họ, 9 phương có thể trở thành là nguồn hướng dẫn bộ đã được xác định. Bảng 3 trình bày tóm tắt du lịch có kiến thức bản địa cho hoạt động du một số bộ xuất hiện tại khu vực nghiên cứu. Bảng 3. Cấu trúc một số bộ thú ở khu bảo tồn Xuân Nha Số họ Số loài TT Tên Bộ n % n % 1 Scandentia - Bộ Nhiều răng 1 4,17 1 1,23 2 Primates - Bộ Linh trưởng 2 8,33 7 8,64 3 Erinaceomorpha - Bộ Chuột voi 1 4,17 1 1,23 4 Soricomorpha - Bộ Ăn sâu bọ 2 8,33 4 4,94 5 Chiroptera - Bộ Dơi 4 16,67 17 20,99 6 Pholidota - Bộ Tê tê 1 4,17 1 1,23 7 Carnivora - Bộ Ăn thịt 6 25,00 23 28,40 8 Artiodactyla - Bộ Guốc chẵn 3 12,50 3 3,70 9 Rodentia - Bộ Gặm nhấm 4 16,67 24 29,63 Tổng số 24 100,00 81 100,00 Ghi chú: n: số lượng họ, loài thống kê được; %: tỷ lệ phần trăm so với tổng số taxon. (Nguồn: Hạt Kiểm lâm Mộc Châu, 2011) Ngoài ra, kết quả phỏng vấn người dân cũng các loài động vật hoang dã, người dân địa đã cho thấy, trong khu vực của KBT, xuất hiện phương vẫn còn duy trì thói quen vào rừng săn một số cá thể động vật xuất hiện đơn lẻ hoặc bắt động vật hoang dã nhằm mục đích bán lấy theo đàn 2 - 3 con như: Culi lớn, Culi nhỏ, Khỉ tiền hoặc làm thực phẩm, hoặc nuôi nhốt động mặt đỏ, Khỉ mốc, Voọc xám, mèo rừng, gấu vật hoang dã làm cảnh. Các hoạt động trên ngựa, sóc bay, Gà so ngực gụ Tuy nhiên, do cùng với sự thu hẹp về sinh cảnh, số lượng cá chưa nhận thức được ý nghĩa của việc bảo tồn thể loài ngày càng suy giảm, một số loài đã bị 64 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
5. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường tuyệt chủng. cơm lam chấm chẳm chéo, rêu đá nướng, lạp 3.2. Tiềm năng tài nguyên nhân văn xưởng gác bếp, thịt muối chua cũng là một Người dân sống trong khu bảo tồn Xuân trong những nét văn hóa đặc trưng của khu vực. Nha thuộc các dân tộc chính như: Thái, 3.3. Đề xuất giải pháp khai thác tiềm năng Mường, Mông và Kinh. Trong đó, dân tộc Thái du lịch sinh thái tại Khu bảo tồn thiên nhiên chiếm tỷ lệ đông nhất ở xã Xuân Nha, dân tộc Xuân Nha Kinh chủ yếu ở xã Chiềng Sơn, dân tộc Mông a. Đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch chủ yếu ở xã Tân Xuân. Hàng năm, người Thái Dựa trên kết quả đánh giá các dạng tài tổ chức một số lễ hội như: Lễ hội Hết Chá và nguyên tự nhiên và nhân văn, nghiên cứu tiến Lễ Cầu mưa. Lễ hội Hết Chá được tổ chức hành đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch tại hàng năm nhằm mục đích tăng tình đoàn kết hai địa điểm là: đỉnh Pha Luông và khu vực cộng đồng, cùng giúp nhau vượt qua những Suối Con, Hang Pac Pa và Bản Khò Hồng. Kết khó khăn trong cuộc sống; dăn dạy mọi người quả đánh giá được trình bày tóm tắt trên bảng 4. ghi nhớ công ơn của những người đã có ơn với Nghiên cứu tiến hành tính điểm tổng hợp có mình và cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi trọng số dựa trên kết quả đánh giá trình bày nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, trong bảng 4 cho 2 địa điểm: đỉnh Pha Luông mùa màng tươi tốt, nhà nhà ấm no hạnh phúc. và khu vực Suối Con, Hang Pac Pa và Bản Trong khi đó, Lễ Cầu mưa được tổ chức vào Khò Hồng, kết quả lần lượt là 3,080 và 3,805. mùa xuân với mong muốn mùa màng bội thu. Như vậy, kết quả đánh giá bằng cách cho Bên cạnh các lễ hội, người dân sống trong khu điểm có trọng số cho thấy các điểm Đỉnh Pha bảo tồn còn duy trì những nét đặc trưng riêng Luông và khu vực Suối Con - Hang Pac Pa - biệt được thể hiện qua trang phục như: trang Bản Khò Hồng có tiềm năng cho phát triển du phục của người Mông, trang phục của người lịch, đặc biệt là với hệ thống quản lý tốt, có Thái, trang phục của người Mường. Các món thể hình thành vùng du lịch sinh thái trong ăn dân tộc như Pa pỉnh tộp (cá nướng), lợn tương lai. “cắp nách”, thịt lợn hun khói, thịt trâu gác bếp, Bảng 4. Kết quả đánh giá và cho điểm các chỉ tiêu tại đỉnh Pha Luông và khu vực Suối Con – Hang Pac Pa – Bản Khò Hồng Địa điểm TT Tiêu chí đánh giá Kết quả đánh giá (điểm) đánh giá - Độ hấp dẫn 4/4 (rất hấp dẫn, du khách nội địa và nước + Vẻ đẹp phong cảnh ngoài đã biết đến nơi đây) + Sự thích hợp của khí hậu 4/4 (rất thích hợp) + Sự đặc sắc và độc đáo của tài 4/4 (rất đặc sắc và độc đáo) nguyên du lịch tự nhiên + Số lượng và chất lượng các 4/4 (tài nguyên đa dạng) loài tài nguyên - Vị trí và khả năng tiếp cận 2/4 (việc tiếp cận không thuận lợi do vị 1 Đỉnh Pha + Khoảng cách trí địa lý và địa hình, cách thành phố Sơn Luông La khoảng 120 km) 2/4 (có khoảng 60% đường nhựa, 40% + Chất lượng đường giao thông còn lại là đường đất với độ dốc khá cao) 2/4 (chỉ có thể đi bằng xe máy và sau đó + Phương tiện đi bộ lên đỉnh) 2/4 (cần > 240 phút di chuyển, tùy thuộc + Thời gian tiếp cận khả năng của du khách và tuyến đường đi) 3/4 (số ngày có thể tham gia hoạt động du - Thời gian khai thác lịch là khoảng từ 200 - 250 ngày/năm) 3/4 (sức chứa là: 275 khách/ngày, sức - Sức chứa khách du lịch chứa trung bình) TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 65
6. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường Địa điểm TT Tiêu chí đánh giá Kết quả đánh giá (điểm) đánh giá - Độ hấp dẫn 4/4 (rất hấp dẫn, du khách nội địa và nước + Vẻ đẹp phong cảnh ngoài đã biết đến nơi đây) 4/4 (khí hậu quanh năm mát mẻ, dao động + Sự thích hợp của khí hậu từ 12 đến 25 độ, độ ẩm khá cao) + Sự đặc sắc và độc đáo của tài 4/4 (sự tồn tại đồng thời của cảnh quan nguyên du lịch tự nhiên thiên nhiên và nhân tạo) + Số lượng và chất lượng các 4/4 (đa dạng) loài tài nguyên Suối Con, - Vị trí và khả năng tiếp cận 2 Hang Pac Pa, 3/4 (khoảng cách đến trung tâm hành + Khoảng cách Bản Khò chính tỉnh là 98 km) Hồng 4/4 (khoảng 80% là đường nhựa, 20% còn + Chất lượng đường giao thông lại là đường do dân làm hoặc đường đất) 3/4 (3 loại phương tiện có thể tham gia là: + Phương tiện đi bộ, xe máy, ô tô) 3 điểm (cần > 80 phút di chuyển bằng ô tô + Thời gian tiếp cận từ trung tâm thị trấn Mộc Châu vào bản Khò Hồng ) - Thời gian khai thác 4/4 (Có thể đón khách du lịch quanh năm) - Sức chứa khách du lịch 4/4 (Sức chứa là: 675 khách/ngày) b. Tiềm năng sản phẩm du lịch phẩm du lịch có thể phát triển đó là: du lịch Dựa vào các yếu tố tự nhiên và nhân văn tại văn hóa, du lịch thiên nhiên và du lịch cộng khu vực KBTTN Xuân Nha, 3 loại hình sản đồng/làng bản. Du lịch cộng đồng, Du lịch văn hóa Du lịch thiên nhiên làng bản + Du lịch lễ hội; + Tham quan các hệ sinh + Tìm hiểu các sản phẩm hàng hóa đặc + Tìm hiểu đời sống thái đặc biệt; + Tìm hiểu đa dạng loài trưng của địa phương; văn hóa của các dân động vật, thực vật; + Trực tiếp trải nghiệm tộc trong vùng. + Đi bộ leo núi lên đỉnh đời sống hằng ngày của Pha Luông. cộng đồng làng bản. Hình 1. Các loại hình sản phẩm du lịch có thể phát triển tại KBTTN Xuân Nha c. Các loại hình du lịch sinh thái dựa vào quan nghỉ dưỡng, chữa bệnh; đi bộ trong rừng, cộng đồng và điều kiện phát triển nghiên cứu đa dạng sinh học ở các VQG, KBT Hiện nay, một số loại hình DLST có thể thiên nhiên, tham quan miệt vườn (trải nghiệm phát triển tại Khu BTTN Xuân Nha như: tham nông nghiệp nông thôn), thăm bản làng dân tộc 66 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
7. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường và trải nghiệm dịch vụ homestay, mạo hiểm có sẵn và đặc sắc như: rau cải mèo, măng Tuy nhiên, dựa vào điều kiện thực tế tại vùng đắng, rau bò khai, rau rút Ngoài ra, nhóm hộ đệm và vùng lõi của KBTTN Xuân Nha, có thể gia đình có thể chuyên về trồng chè và các sản lựa chọn các hình thức du lịch sau để phát triển: phẩm từ chè xanh; nhóm hộ gia đình chuyên về (1) Du lịch Homestay và trải nghiệm không các loại cây ăn quả như: mận, xoài, táo mèo, gian văn hóa bản làng, (2) Du lịch trải nghiệm cũng như các sản phẩm từ quả mận, xoài và táo nông nghiệp - nông thôn, (3) Du lịch mạo hiểm. mèo. Các nhóm hộ gia đình này có thể phối kết (1) Du lịch Homestay và trải nghiệm không hợp với nhau nhằm thống nhất một hình thức gian văn hóa bản làng cung cấp dịch vụ trải nghiệm nông nghiệp - Các hộ gia đình trong khu vực vùng đệm và nông thôn đặc thù riêng. vùng lõi Khu bảo tồn có thể phát triển các dịch (3) Đi bộ trong rừng và du lịch mạo hiểm vụ và sản phẩm như: Phục vụ ăn uống (khách Các hoạt động đi bộ trong rừng và lên đỉnh tự chế biến các món ăn truyền thống và thưởng Pha Luông đã và đang diễn ra, nhưng mới thức cùng người dân bản địa); Cung cấp dịch dừng ở mức độ tự phát, chưa có hướng dẫn và vụ chỗ ở/lưu trú; Bán hàng thủ công thổ cẩm, chưa có quy định thực hiện. Vì vậy, ngoài việc mỹ nghệ; Trình diễn văn hóa địa phương (múa, hình thành hệ thống vận hành các tour lên Pha hát ), phục vụ phương tiện đi lại (cho thuê Luông, các hoạt động tuyên truyền và tập huấn phương tiện đi lại, vận chuyển hoặc trực tiếp về an toàn cho đồng bào dân tộc và du khách là phục vụ hoạt động vận chuyển bằng xe máy là cần thiết. Bên cạnh đó, cần kết nối các điểm du phương tiện chính); cung cấp hướng dẫn viên lịch ở KBTTN Xuân Nha với huyện Mộc Châu là chính những người dân địa phương. và các địa phương khác trong vùng, đặc biệt là (2) Du lịch trải nghiệm nông nghiệp - nông thôn khu vực tiếp giáp với nước Lào, tạo sự đạ dạng Với những điều kiện về khí hậu và thổ cho các tuyến du lịch nhằm thu hút khách đến nhưỡng tại địa phương, có thể xây dựng nhóm với KBTTN Xuân Nha. hộ gia đình và hợp tác xã chuyên về trồng rau d. Đề xuất tuyến du lịch đến KBTTN quả an toàn, phát triển các loại rau củ đặc sản Xuân Nha Bảng 5. Tuyến du lịch được đề xuất đến KBTTN Xuân Nha Hoạt động theo ngày TT Tuyến du lịch Ngày 1 Ngày 2 Ngày 3 Hà Nội - Mộc Châu - đỉnh Pha Luông Hà Nội - Mộc Châu Mộc Châu - Hà Nội: Mộc Châu - - Thời gian: 3 ngày, 2 đêm; - Tại Mộc Châu: Đèo Tại Mộc Châu: Đồi Hang Dơi - 1 - Mùa khai thác: tháng 2 đến đá trắng - Rừng thông chè trái tim - Vườn Đỉnh Pha tháng 10; bản Áng - Khu di tích hoa cải - Vườn mận; Luông; - Phương tiện di chuyển: xe ô Tây Tiến; Mộc Châu - Hà Nội. tô, xe máy, đi bộ. Hà Nội - Mộc Châu – Suối Con Hà Nội - Mộc Châu - Bản Khò Hồng - Bản Thín Mộc Châu - Hà Nội: - Tại Mộc Châu: Đèo Mộc Châu - - Thời gian: 3 ngày 2 đêm; Tại Mộc Châu: Đồi đá trắng - Rừng thông Suối Con - 2 - Mùa khai thác: tháng 4 đến chè trái tim - Vườn bản Áng - Khu di tích Bản Khò Hồng tháng 8; hoa cải - Vườn mận; Tây Tiến; - Bản Thín; - Phương tiện di chuyển: xe ô Mộc Châu - Hà Nội. tô (xe khách hoặc xe gia đình) e. Những thách thức cho việc xây dựng mô và con người, một số thách thức đối với việc hình du lịch sinh thái tại KBTTN Xuân Nha xây dựng mô hình du lịch sinh thái tại KBTTN Bên cạnh những yếu tố thuận lợi về tự nhiên Xuân Nha, bao gồm: TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 67
8. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường + Hệ thống đường giao thông của các xã ở - Quản lý việc thu phí tham quan để tạo trong KBTTN Xuân Nha chưa thuận lợi cho thêm kinh phí xây dựng và nâng cao mức việc di chuyển, đặc biệt là bằng phương tiện cơ sống của người dân địa phương giới. Đoạn đường di chuyển đến đỉnh Pha Sau khi xây dựng tuyến và điểm du lịch, Luông phần lớn là đường đất, hẹp, nhiều đoạn việc thu phí tham quan là cần thiết nhằm tạo dốc và trơn trượt, khách du lịch phải đi bộ lên nguồn kinh phí cho việc xây dựng, bảo tồn, và đỉnh ở đoạn đường cuối cùng; nâng cao thu nhập của người dân địa phương. + Một số dự án khai thác tài nguyên du lịch Nguồn thu có thể đến từ vé tham quan, dịch vụ sinh thái đã được lập nhưng chưa được triển hướng dẫn, phí gửi xe, cho thuê mặt bằng kinh khai, do vậy, cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư doanh Ngoài ra, cần áp dụng những mức thu cải thiện hoặc xây mới, các dịch vụ du lịch còn khác nhau cho các thời điểm khác nhau, ví dụ, đơn điệu, giảm sức hấp dẫn đối với du khách; vào ngày nghỉ, ngày lễ, số lượng khách thường + Du lịch cộng đồng đã xuất hiện nhưng đông hơn ngày thường, mức thu phí có thể mới chỉ dừng lại ở hoạt động tự phát và đơn lẻ tăng lên, đồng thời, thực hiện chính sách giảm ở một số bản như bản Khò Hồng. Do vậy, số giá vào những ngày vắng khách. Việc điều lượng người dân địa phương tham gia và được chỉnh giá dịch vụ là một trong những chính hưởng lợi từ hoạt động du lịch còn hạn chế; sách nhằm khuyến khích khách du lịch tham + Sinh kế chủ yếu của người dân địa quan vào những thời điểm khác nhau, tránh phương là nông nghiệp và dựa vào việc khai lượng khách tập trung quá lớn vào những ngày thác lâm sản ngoài gỗ, do đó, thu nhập thường lễ, ngày nghỉ, ngày cuối tuần, đảm bảo số thấp và không ổn định, đặc biệt là các hộ gia lượng khách nằm trong giới hạn sức chứa của đình sống ở sườn núi cao. Vấn đề về phát triển môi trường. kinh tế thường đóng vai trò quan trọng hơn (2) Giải pháp về quy hoạch việc bảo vệ môi trường và bảo vệ rừng. Việc quy hoạch chi tiết các khu du lịch sinh f. Đề xuất giải pháp khai thác tiềm năng du thái (DLST) dựa trên kết quả điều tra và khảo lịch sinh thái tại KBTTN Xuân Nha sát một cách toàn diện là điều kiện tiên quyết (1) Giải pháp về tổ chức quản lý và không thể thiếu nhằm đảm bảo tính bền - Về cơ chế chính sách vững của các dự án kinh tế nói chung và hoạt Có chính sách phát triển nguồn nhân lực tại động du lịch sinh thái nói riêng. Trong quá chỗ, đồng thời khuyến khích sự tham gia của trình quy hoạch chi tiết và lập dự án khả thi, các thành phần kinh tế trong và ngoài nước đầu phải có sự hợp tác giữa các chuyên gia ở tư cho hoạt động du lịch sinh thái tại địa những lĩnh vực có liên quan đến hoạt động du phương. lịch với chính quyền và cộng đồng địa phương. - Tổ chức và quản lý lượng khách dựa Ngoài ra, hoạt động quy hoạch cần được thực trên cơ sở sức chứa của khu du lịch hiện theo định hướng đảm bảo quyền lợi của Việc tổ chức hoạt động tham quan của các cộng đồng địa phương. tuyến, điểm du lịch trong các vùng cần phải (3) Giải pháp về xây dựng sản phẩm du lịch cân nhắc kĩ các đặc trưng, sức chứa của từng Sản phẩm du lịch là các dịch vụ và hàng hóa điểm du lịch, đồng thời việc tiếp đón khách tới cung cấp cho du khách, được tạo nên bởi sự khu du lịch phải dảm bảo các yêu cầu bảo tồn kết hợp của việc khai thác các yếu tố tự nhiên của vùng để chắc chắn mối quan hệ giữa du và xã hội. Tập trung khai thác và phát triển ba lịch và môi trường không bị mâu thuẫn và hoạt loại hình sản phẩm du lịch tiềm năng tại động du lịch không tác động tiêu cực tới môi KBTTN Xuân Nha là: du lịch văn hóa, du lịch trường sinh thái, đặc biệt, đối với đỉnh Pha thiên nhiên và du lịch cộng đồng/làng bản. Luông, địa điểm ở độ cao lớn và cách xa khu (4) Giải pháp về quảng bá sản phẩm dân cư. Công tác tuyên truyền, quảng bá sản phẩm 68 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019
9. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường du lịch phải đạt được mục đích là đưa hình ảnh thái đồng cỏ, hệ sinh thái nông nghiệp, hệ sinh về cảnh quan thiên nhiên, khí hậu, môi trường thái nước Cùng với các hoạt động giáo dục, trong lành đến với du khách trong và ngoài cần đầu tư hình thành hệ thống truyền thông nước để họ biết và đến với nơi đây. Ngoài ra, môi trường đa dạng và phù hợp với người dân cần phải tập trung quảng bá sản phẩm du lịch và khách du lịch. tại các điểm đến nhằm mục đích quảng bá 4. KẾT LUẬN được sâu rộng hơn về hình ảnh của KBTTN. Kết quả nghiên cứu cho thấy, KBTTN Xuân Kinh nghiệm từ các quốc gia cho thấy cần đa Nha có tiềm năng lớn về các dạng tài nguyên dạng hóa hình thức quảng cáo, chú trọng hình thiên nhiên và có thể khai thác cho hoạt động thức quảng cáo truyền miệng và trên các DLST như: tài nguyên địa hình, tài nguyên phương tiện thông tin đại chúng. Chú trọng đối thủy văn, tài nguyên khí hậu, tài nguyên sinh tượng quảng cáo, đảm bảo các thông tin phong vật, và sự đa dạng của các hệ sinh thái. Ngoài phú, hấp dẫn, đặc sắc và có thể tạo ra các chiến ra, sự có mặt của 4 dân tộc chủ yếu gồm: Thái, dịch quảng cáo. Mường, H' Mông và Kinh với các đặc trưng về (5) Giải pháp về đào tạo nhân lực lễ hội, trang phục và các món ăn dân tộc là Để vận hành hoạt động DLST, việc đào tạo những tiềm năng tài nguyên nhân văn cho hoạt nguồn nhân lực là một trong những hoạt động động du lịch văn hóa bản địa. Việc đánh giá quan trọng nhất và cần được thực hiện ngay tổng hợp tài nguyên cho hai địa điểm: đỉnh sau khi các dự án phát triển DLST được phê Pha Luông và Suối Con - Bản Khò Hồng cho duyệt. Tận dụng tối đa nguồn lực con người có thấy mức độ phù hợp cao cho việc phát triển sẵn tại KBTTN Xuân Nha cho các hoạt động hoạt động DLST trong tương lai. Dựa trên các quản lý, tổ chức, hướng dẫn du lịch, giáo dục kết quả trên, nghiên cứu đã đề xuất một số và truyền thông về bảo vệ môi trường, cung loại hình sản phẩm du lịch sinh thái, hai tuyến cấp các sản phẩm du lịch Đồng thời, xây du lịch, cũng như một số giải pháp nhằm khai dựng định hướng ngành nghề và năng lực cho thác tiềm năng du lịch sinh thái tại KBTTN thế hệ trẻ ở địa phương, là nguồn cung cấp Xuân Nha. nhân lực cho hoạt động DLST trong tương lai. TÀI LIỆU THAM KHẢO (6) Giải pháp về tăng cường hoạt động giáo 1. Đinh Thị Hoa (2017). Nghiên cứu tính đa dạng dục và truyền thông bảo vệ môi trường thực vật tại Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha. Luận án Tiến sỹ Lâm nghiệp. DLST được biết đến là loại hình “Du lịch có 2. Phạm Trung Lương (2002). Du lịch sinh thái trách nhiệm với môi trường”, chính vì vậy, những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ở Việt Nam, việc giáo dục và truyền thông bảo vệ môi Nxb. Giáo dục. trường được xem là công tác trọng tâm và 3. Phạm Trung Lương (2011). Tài nguyên và môi không thể thiếu nhằm đạt được mục tiêu của trường du lịch Việt Nam, tr. 204. Nxb. Giáo dục. 4. Nguyễn Ngọc Quang (2009). Tiềm năng của du DLST. Việc nâng cao nhận thức về bảo vệ môi lịch sinh thái tại các Khu bảo tồn của Việt Nam. trường không chỉ tập trung vào du khách, mà 5. Nguyễn Khanh Vân (2006). Giáo trình Cơ sở cần thực hiện trước hết đối với các nhà lập sinh khí hậu, tr.98. Nxb. Đại học Sư phạm Hà Nội. chính sách, nhà quản lý, các đơn vị kinh doanh 6. Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha (2012). Bản đồ Khảo sát, xây dựng tuyến đường mòn. du lịch và đặc biệt là người dân địa phương. 7. Hạt Kiểm lâm Mộc Châu (2011). Báo cáo đa Các hoạt động giáo dục cần được thực hiện dạng sinh học. một cách liên tục, đa dạng và ở nhiều cấp bậc 8. Quyết định số 2125/QĐ-UBND của Ủy ban Nhân học, cũng như không gian giáo dục khác nhau dân tỉnh Sơn La ngày 13/8/2014 về việc công bố quy như: mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, phổ hoạch bảo tồn đa dạng sinh học tỉnh Sơn La đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 20130. thông trung học, trong hệ thống giáo dục chính 9. Trạm Khí tượng thủy văn Mộc Châu. Báo cáo quy và phi chính quy; môi trường rừng, hệ sinh định kỳ năm 2015. TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019 69
10. Quản lý Tài nguyên rừng & Môi trường ECOTOURISM POTENTIALS AT XUAN NHA NATURE RESERVE, SON LA PROVINCE Nguyen Thi Bich Hao1, Dinh Thi Huong Thao2, Thai Thi Thuy An3, Tran Thi Huong4, Dang Hoang Vuong5 1,2,3,4,5Vietnam National University of Forestry SUMMARY Xuan Nha nature reserve is one of three reserve centres in Son La province. Realizing the advantageous conditions for ecotourism, the research concentrated on assessing the natural and human resources and then, proposed some solutions to exploit ecotourism potentials at Xuan Nha nature reserve. Some main study methods include field investigation and observing, social investigation, natural resource appraisal, human resource appraisal, tourism capacity defining, and synthetic assessment of ecotourism resources. Research results show that the reserve possesses a high potential of resources such as topography, hydrology, climate, flora, fauna, ecosystem, and humanity that can be exploited for future ecotourism. Based on these findings, the study assessed tourism resources with some criteria such as attractiveness, position and accessing ability, utilizing time, and carrying capacity for two areas of Pha Luong mount and Con River – Kho Hong village. The appraisal results are 3.08 and 3.805 respectively. In addition, Cultural tourism, Nature tourism, and Community tourism are three categories of tourism products that are potential to be developed in the study area. Two tourism routes of Ha Noi – Moc Chau – Pha Luong mount and Ha Noi – Moc Chau – Suoi Con – Kho Hong village – Thin village were proposed. Keywords: Ecotourism, human resources, nature reserve, natural resources, Xuan Nha. Ngày nhận bài : 15/8/2018 Ngày phản biện : 15/01/2019 Ngày quyết định đăng : 22/01/2019 70 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2019