Vốn văn hóa trong phát triển kinh tế thị trường của người Dao: Một tiếp cận lý thuyết nhân học

Nội dung text: Vốn văn hóa trong phát triển kinh tế thị trường của người Dao: Một tiếp cận lý thuyết nhân học

1. Vốn văn hóa 29 Vốn văn hóa trong phát triển kinh tế thị trường của người Dao: Một tiếp cận lý thuyết nhân học Bùi Minh Hào(*) Tóm tắt: Trong nhiều năm qua, nghiên cứu phát triển miền núi chủ yếu tập trung vào việc diễn giải quá trình chuyển đổi từ kinh tế truyền thống sang kinh tế thị trường của các cộng đồng. Một điều rõ ràng là, sự phát triển kinh tế thị trường ở miền núi có vai trò quan trọng trong văn hóa cộng đồng. Qua nghiên cứu sự phát triển kinh tế thị trường của cộng đồng người Dao ở huyện Sa Pa (tỉnh Lào Cai), bài viết cố gắng làm rõ thêm vai trò của văn hóa trong quá trình phát triển qua khái niệm vốn văn hóa. Có thể coi đây là một phân tích mang tính lý thuyết về phát triển miền núi, là một khía cạnh góp phần thảo luận thêm về việc phân tích các yếu tố quan trọng mang tính quyết định đối với quá trình phát triển kinh tế thị trường ở miền núi. Từ khóa: Vốn văn hóa, Lý thuyết nhân học, Kinh tế thị trường, Người Dao, Nhân học phát triển Abstract: For several years, research on development issues in mountainous areas has basically focused on interpreting the transition from the traditional economy to the market economy. It is crystal clear that the development of market economy plays an important role in the mountainous community culture. Doing a case study on the development of the market economy of Dao ethnic minority people in Sapa district (Lao Cai Province), this article attempts to explicate the role of cultural capital in determining the development process. It can be considered as a theoretical analysis which makes a partial contribution on further analyzing the signifi cantly decisive factors to the market economy development process in mountainous areas. Key words: Cultural Capital, Anthropological Theory, Market Economy, Dao people, Development Anthropology(*) (*) NCS. Khoa Nhân học, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; Email: buihao261@gmail.com
2. 30 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2018 1. Sự phát triển kinh tế thị trường của người Phìn là cái nôi sản xuất. Hàng năm Công Dao ở huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai ty thuốc tắm Tả Phìn thu về 4-5 tỷ đồng. Người Dao ở Sa Pa có 15.326 người Thương nghiệp và dịch vụ trước đây không (2015), chiếm 25% dân số toàn huyện, chủ thành một ngành thì hiện nay đã hình thành yếu thuộc ngành Dao Đỏ (Miền Xí), là một và phát triển khá mạnh. Ngoài các đặc sản, bộ phận quan trọng của người Dao ở Việt người dân bắt đầu biết kinh doanh thêm các Nam. Trong xã hội truyền thống, người mặt hàng khác. Hoạt động sôi động nhất Dao chủ yếu sinh sống bằng nông nghiệp. chính là dịch vụ du lịch tại nhà. Riêng thôn Các ngành thủ công nghiệp tương đối phát Sả Xéng năm 2007 có 6 hộ kinh doanh du triển, hướng vào sản xuất các đồ dùng thiết lịch tại nhà, năm 2015 có đến 21 gia đình yếu cho cuộc sống sinh hoạt và sản xuất. và đầu năm 2018 là 26 gia đình. Không chỉ Trong hơn hai thập niên qua, kinh tế của phục vụ du khách ăn nghỉ, họ còn chào bán người Dao ở Sa Pa thay đổi nhanh chóng. thêm nhiều mặt hàng khác, hình thức tổ Kinh tế thị trường ngày càng phát triển chức sản xuất cũng thay đổi. Bên cạnh sản mạnh mẽ. Không chỉ tham gia các hoạt xuất, kinh doanh theo gia đình truyền thống động kinh tế thị trường tại địa phương, một còn xuất hiện các hình thức tổ chức sản số người Dao còn hợp tác với các đại lý xuất mới như câu lạc bộ, hợp tác xã kiểu phân phối sản phẩm ở thành phố Lào Cai, mới, công ty cổ phần Đặc biệt, tư duy ở Hà Nội và thậm chí qua Lào, Thái Lan. của người dân đang thay đổi nhanh chóng Sự phát triển kinh tế thị trường của dưới tác động của kinh tế thị trường. Nếu người Dao ở Sa Pa thể hiện trên hầu hết các trước đây, người dân bán những sản phẩm lĩnh vực. Trong nông nghiệp, người Dao của mình ngay sau khi thu hoạch được thì đang chuyển đổi từ tự cung tự cấp sang nền nay họ biết lựa chọn thời điểm và đối tượng nông nghiệp phục vụ thị trường. Họ trồng để bán được với giá cao nhất. Họ cũng biết các cây dược liệu như atiso, thuốc tắm để sử dụng số tiền kiếm được để đầu tư tái sản bán cho các doanh nghiệp; trồng cây thảo xuất hiệu quả. Nhiều người Dao đã biết chủ quả cũng đem lại nguồn thu quan trọng, là động liên hệ với các công ty lữ hành, các nguồn tiền để tích lũy của cải hay để làm đại lý bán hàng thủ công nghiệp nhằm tạo những việc lớn. Người Dao cũng bắt đầu lập mạng lưới xã hội để kinh doanh. làm quen với việc nuôi cá hồi, nuôi gà đồi 2. Tiếp cận vốn văn hóa trong nghiên cứu và trồng các loại rau sạch để bán cho các sự phát triển kinh tế thị trường của người nhà hàng ở thị trấn Sa Pa. Trong thủ công Dao từ góc độ lý thuyết nghiệp, thổ cẩm trở thành một loại hàng a. Nghiên cứu phát triển miền núi từ hóa quan trọng của người Dao. Câu lạc bộ góc độ lý thuyết nhân học trong thời gian thổ cẩm Tả Phìn có lúc tập hợp được gần gần đây 300 phụ nữ trong vùng. Sản phẩm thổ cẩm Đã từng có cuộc tranh luận về người không chỉ để bán cho khách du lịch tại địa nông dân châu Á giữa J. Scott và S. Popkin phương mà còn cung cấp cho các đại lý cuối những năm 1970 khi J. Scott cho rằng buôn bán hàng thủ công ở thị trấn Sa Pa, người nông dân ở châu Á luôn tránh rủi ro, thành phố Lào Cai, Hà Nội và sang cả Lào, lựa chọn an toàn là trên hết trong việc đầu Thái Lan. Thuốc tắm người Dao Đỏ cũng tư cuộc sống, đầu tư kinh tế (J. Scott, 1976); trở thành một thương hiệu nổi tiếng mà Tả còn S. Popkin lập luận người nông dân châu
3. Vốn văn hóa 31 Á là người nông dân duy lý, luôn có những núi Việt Nam: “Đối với nhiều tác giả của tính toán trong việc đầu tư để thu lợi ích, lợi phong trào hiện đại hóa, sớm hay muộn thì nhuận cao nhất (S. Popkin, 1979). những người dân vùng cao này cũng bắt Cuộc tranh luận này châm ngòi cho đầu hưởng thụ thành quả của quá trình phát một công cuộc đa dạng hóa quan điểm triển kinh tế, hoặc, từ một góc độ phê phán trong nghiên cứu nhân học ở châu Á (và hơn, cũng trải nghiệm “sự tỉnh ngộ của thế Việt Nam). F. Ellis (1993) đã mở rộng giới”, cái làm hao mòn đặc điểm văn hóa, quan điểm kinh tế đạo đức của J. Scott làm sứt mẻ các bản sắc, và trong trường khi phân tích các hành vi trong lựa chọn hợp chúng ta quan tâm, là nó đã dần loại bỏ sự phát triển của người nông dân mà các hoạt động kinh tế truyền thống ra khỏi ông nghiên cứu. Tiếp theo đó, Jennifer cấu hình văn hóa của họ” (Jean Michaud, Sowerwine (2008), từ một nghiên cứu cụ 2010: 52). Tuy nhiên, cái nhìn mang nặng thể hơn về người Dao ở vùng núi Ba Vì tính địa lý của họ cũng có những hạn chế (Hà Nội), củng cố quan điểm kinh tế duy nhất định khi sự khác biệt về địa lý đang tình mà J. Scott đặt ra khi nhấn mạnh sự an dần mờ nhạt. Bên cạnh đó, tính đặc trưng toàn trong lựa chọn phát triển kinh tế của văn hóa của các tộc người khác cũng có ảnh người dân bản địa. Trong khi đó, tiếp cận hưởng lớn trong quá trình hiện đại hóa và từ khía cạnh lịch sử của phát triển kinh tế thị trường hóa ở miền núi hiện nay. vùng, Oscar Salemink (2008) lại đặt ra vấn b. Lý thuyết vốn văn hóa và tiếp cận đề quan hệ kinh tế giữa các vùng lãnh thổ, vốn văn hóa trong nghiên cứu phát triển qua đó người dân tự giải quyết các vấn đề “Vốn văn hóa” (Cultural Capital) là phát triển quan trọng của mình. một trong số những khái niệm “vốn” được Bên cạnh đó, nhiều học giả lại chú trọng nhà xã hội học Pháp Pierre Bourdieu xây nghiên cứu về những nhân tố ảnh hưởng dựng và vận dụng trong xã hội học, bên đến quá trình chuyển đổi kinh tế của các tộc cạnh các khái niệm khác như vốn kinh tế, người ở miền núi. Jean Michaud (2010) từ vốn xã hội và vốn biểu tượng. Năm 1986, tiếp cận lịch sử kinh tế khi nghiên cứu về P. Bourdieu đã trình bày có hệ thống hơn về người Hmông ở Lào Cai đã rút ra lập luận: hai khái niệm Vốn văn hóa và Vốn xã hội. kinh tế hàng hóa đã xuất hiện khá sớm ở Theo đó, vốn văn hóa tồn tại dưới ba trạng cộng đồng dân cư này qua những trao đổi thái chủ yếu: đặc sản của họ với các cộng đồng vùng thấp 1- Trạng thái thể hiện (Embodied state) hơn, đặc biệt là việc sản xuất và kinh doanh là các yếu tố văn hóa được thể hiện qua chủ cây thuốc phiện. Từ đó, Jean Michaud đưa thể của nó, tức là con người, là những yếu ra quan điểm, kinh tế hợp tác xã đã hạn tố tồn tại hiện hữu và lâu dài trong tâm trí chế kinh tế hàng hóa của người dân bản và cơ thể của con người chủ thể văn hóa. địa. Sự chuyển đổi trong kinh tế hiện nay Nói cách khác, vốn văn hóa ở trạng thái thể chỉ là quay lại với sự phát triển kinh tế mà hiện chính là tiềm lực về văn hóa của con người Hmông đã thực hiện từ trước. Từ người và năng lực vận dụng các yếu tố văn nghiên cứu thực địa, Jean Michaud cũng hóa để tạo ra giá trị trong quá trình phát đưa ra những giả định về lý thuyết mang triển. Vốn văn hóa ở trạng thái biểu hiện là tính phê phán trong nghiên cứu quá trình hệ thống yếu tố văn hóa biểu hiện qua yếu hiện đại hóa của người Hmông ở miền tố con người.
4. 32 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2018 2- Trạng thái khách quan (Objectifi ed H. Goldthorpe đã đặt ra những hoài nghi state) là hệ thống các yếu tố văn hóa ở về vai trò của khái niệm vốn văn hóa trong dạng tồn tại hiện hữu khách quan ngoài nghiên cứu giáo dục. Quan điểm của John con người, là những hình thức vật chất của H. Goldthorpe đã được Michael Tzanakis vốn văn hóa như sách vở, công cụ, nhà (2011) chứng minh trong một nghiên cứu cửa, trang thiết bị, máy móc Cả những thực nghiệm lớn hơn và đi đến lập luận sản phẩm trí tuệ, tinh thần như các dấu rằng, khái niệm vốn văn hóa và lý thuyết tích (trace), việc thực hành các lý thuyết sản sinh xã hội của P. Bourdieu không hợp (realization of theories) hay phê bình các lý khi nghiên cứu giáo dục ở quy mô lớn lý thuyết (critiques of theories) cũng là trong xã hội đa văn hóa. vốn văn hóa ở trạng thái khách quan. Vốn Dù còn nhiều tranh luận nhưng không văn hóa ở trạng thái khách quan có thể là thể phủ nhận rằng từ khi xuất hiện, khái niệm sản phẩm của cá nhân hay cộng đồng được vốn văn hóa đã tạo ra những ảnh hưởng lớn hiện hữu và có thể sử dụng để trao đổi, luân trong nghiên cứu xã hội học. Tiêu biểu có chuyển nhằm tạo ra giá trị. thể điểm qua là những nghiên cứu của P. 3- Trạng thái thể chế (Institutionalized Dimaggio (1982); P. Dimaggio và J. Mohr state) là những yếu tố văn hóa được tổ (1985); J. Katsillis và R. Rubinson (1990); chức thành các khuôn mẫu, định hình cho M. Kalmijn và G. Kraaykamp (1996); G. sự tồn tại và hoạt động của các yếu tố W. J. M. Driessen (2001); A. Sullivan (2001 văn hóa dựa trên những khuôn mẫu đó (P. và 2007); A. Lareau và E. B. Weininger Bourdieu, 1986). (2003); Gordon Fyfe (2004) (*). Trong ba trạng thái này, Bourdieu nhấn mạnh vai trò của vốn văn hóa ở trạng thái (*) thể hiện, tuy nhiên, ông cũng xác định rõ: Xem thêm: A. Sullivan (2001), “Cultural Capital and Educational Attainment”, Sociology 35, 4, 893- “Hầu hết các thuộc tính của vốn văn hóa 912; A. Sullivan (2007), “Cultural Capital, Cultural có thể được rút ra từ thực tế, ở trạng thái Knowledge and Ability”, Sociological Research cơ bản của nó, nó được liên kết với chủ Online 12, 6, 1; M. Kalmijn and G. Kraaykamp thể văn hóa và phỏng đoán hiện thân” (P. (1996), “Race, Cultural Capital and Schooling: An Analysis of Trends in the United States”, Sociology Bourdieu, 1986: 244). and Education 69, 1, 22-34; A. Lareau and E. B. Sau P. Bourdieu, khái niệm vốn văn Weininger (2003), “Cultural Capital in Educational hóa được nhiều nhà nghiên cứu vận dụng Research: A Critical Assessment”, Theory and hoặc phê phán, bổ sung thêm. David Society 32, 5-6, 567-606; Gordon Fyfe (2004), “Reproductions, cultural capital and museums: Throsby (1999) phân tích khái niệm của aspects of the culture of copies”, Museum and P. Bourdieu trên phương diện kinh tế học. Society, Mar 2004. 2 (1) 47-67; G. W. J. M. Trong khi đó, John H. Goldthorpe (2007) Driessen (2001), “Ethnicity, Forms of Capital and lại lập luận: vốn văn hóa là khái niệm cốt Educational Achievement”, International Review of Education 47, 6, 513-538; P. Dimaggio (1982), lõi nhất của P. Bourdieu, và nó đóng vai “Cultural Capital and School Success: The Impact trò quan trọng trong các dự án lớn mà P. of Status Culture Participation on the Grades of Bourdieu theo đuổi. Nó tích hợp và lý US High School Students”, American Sociological giải về sự bất bình đẳng giai cấp ở trình Review 47, 2, 189-201; P. Dimaggio and J. Mohr (1985), “Cultural Capital, Educational Attainment độ học vấn vào một lý thuyết rộng hơn về and Marital Selection”, American Journal of sinh sản xã hội. Nhưng cũng chính John Sociology 90, 6, 1231-1261.
5. Vốn văn hóa 33 Ở Việt Nam, từ đầu những năm 2000, Có thể nói, vốn văn hóa là một khái nhiều nhà nghiên cứu đã quan tâm và vận niệm trừu tượng, nhiều người còn gán ghép dụng các khái niệm về vốn của P. Bourdieu, nó vào các khái niệm khác nhau. Trong bài chủ yếu tập trung vào vốn xã hội. Đề tài viết này, vốn văn hóa được hiểu là các yếu này thu hút nhiều nhà nghiên cứu như Trần tố văn hóa cộng đồng có khả năng luân Hữu Dũng, Phan Đình Diệu, Đặng Kim chuyển và tạo ra các giá trị kinh tế trong Sơn, Lê Đăng Doanh, Nguyễn Quân, Trần quá trình tham gia thị trường của chủ thể Ngọc Thơ, Trần Hữu Quang, Bùi Văn Nam văn hóa. Theo đó, vốn văn hóa được phân Sơn, (*), Nguyễn Vũ Hoàng (2008), Hoàng tích theo ba trạng thái mà P. Bourdieu đã Bá Thịnh (2008 và 2009), Lê Minh Tiến trình bày, nhưng cũng có mối liên hệ với (2014), Trong khi đó, khái niệm vốn văn cách thức mà Trần Hữu Dũng và các tác giả hóa, một khái niệm khác được P. Bourdieu khác đã đề cập đến. xây dựng và rất coi trọng lại ít được thảo c. Tiếp cận vốn văn hóa trong nghiên luận. Chỉ một số ít nhà nghiên cứu quan tâm cứu sự phát triển kinh tế thị trường của đề cập. Trần Đình Hượu (1996) đã quan tâm người Dao từ góc độ lý thuyết đến vốn văn hóa. Tuy nhiên, khái niệm vốn Khi nghiên cứu về sự phát triển của văn hóa theo cách hiểu của ông khác với kinh tế thị trường ở miền núi nói chung và khái niệm mà P. Bourdieu đưa ra, nhưng của người Dao ở Sa Pa nói riêng, có một vấn vẫn có những điểm chung quan trọng. Đó đề đặt ra là: Tại sao trong một môi trường là sự thể hiện của văn hóa trong quá trình khá tương đồng nhưng các cộng đồng lại có phát triển, là vai trò của văn hóa đối với sự những cách tiếp cận với kinh tế thị trường phát triển. Trần Hữu Dũng (2002), khi phân khác nhau? Điều gì tạo ra tình trạng đó? Hay tích các khía cạnh của vốn văn hóa trong nói cách khác là yếu tố gì đang quyết định quá trình phát triển, dù có đề cập đến khái đến các đặc điểm của các tộc người khi bước niệm vốn văn hóa của P. Bourdieu nhưng chân vào kinh tế thị trường? Một giả định lý Trần Hữu Dũng lại lựa chọn cách phân tích thuyết rằng, phải chăng chính sự khác biệt đơn giản và dễ hiểu hơn. Ông phân chia về văn hóa đã ảnh hưởng quyết định đến vốn văn hóa thành vốn văn hóa vật thể và quá trình tiếp cận kinh tế thị trường của các vốn văn hóa phi vật thể; xem vốn văn hóa cộng đồng. Đó là sự khác biệt về vốn văn là điều kiện, kết quả của các hoạt động của hóa. Vậy, vốn văn hóa của người Dao ở Sa con người sản sinh ra và nó ảnh hưởng lại Pa thể hiện như thế nào trong quá trình họ quá trình phát triển. Khi trình bày về khái tiếp cận kinh tế thị trường? niệm vốn văn hóa, Trần Hoài Sơn (2008) lại Ở trạng thái khách quan, vốn văn hóa nhấn mạnh đến việc nhiều nhà nghiên cứu của người Dao tồn tại dưới dạng vật thể và trong lĩnh vực nghiên cứu mỹ thuật và giải phi vật thể. Vốn văn hóa vật thể là những trí vận dụng mà chưa đề cập đến những giá giá trị văn hóa được thể hiện bằng vật chất, trị ban đầu trong nghiên cứu giáo dục học, nhìn thấy được, cầm nắm được và có vai hay trong nghiên cứu phát triển sau này. trò gắn với quá trình phát triển kinh tế của người Dao. Vốn văn hóa vật thể bao gồm nhiều thể loại khác nhau. Trước hết là các (*) Xem thêm: Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Vốn xã hội trong phát triển” do Tạp chí Tia Sáng - Bộ Khoa ngôi nhà sàn (và một số nhà sệt) để phục học và Công nghệ tổ chức ngày 24/6/2006. vụ phát triển du lịch tại nhà. Nhà người
6. 34 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2018 Dao tương đối rộng rãi, hiện nay được bố Dao. Chính những tri thức dân gian này khi trí khá sạch sẽ nhưng vẫn giữ được nhiều được thương mại hóa đã trở thành những nét truyền thống. Nó khác với các ngôi nhà sản phẩm hàng hóa độc đáo và ngày càng của nhóm người Hmông bên cạnh khi họ đa dạng. Tiếp theo là những kinh nghiệm, sở hữu những ngôi nhà bé, hẹp và không tri thức về thủ công nghiệp, nổi bật là nghề sạch bằng nhà của người Dao. Chính nhà sản xuất thổ cẩm truyền thống. Thổ cẩm sàn rộng rãi là điểm mạnh để người Dao đang trở thành hàng hóa khá được giá nên phát triển dịch vụ du lịch tại nhà. Bởi khi nhiều người quay lại học cách làm và bổ phát triển du lịch tại nhà thì cần phải ngăn sung những tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm chia ngôi nhà thành nhiều ô để phục vụ các về nghề dệt thêu làm cho nghề thủ công này du khách khác nhau. Thứ hai là sản phẩm trỗi dậy. Bên cạnh đó, những phong tục tập thổ cẩm của người Dao. Thổ cẩm của người quán, những tri thức văn hóa truyền thống Dao đẹp mắt, được sản xuất công phu và như múa, hát, hay các nghi lễ truyền thống cũng dễ sử dụng, không quá cầu kỳ như một của người Dao cũng là một loại vốn có vai số dân tộc khác. Thứ ba là hệ thống các loại trò thu hút du khách đến với họ. thuốc, đặc biệt là thuốc tắm người Dao nổi Trạng thái thể hiện của vốn văn hóa là tiếng được chiết xuất theo các bài thuốc dân tiềm lực văn hóa và năng lực vận dụng các gian. Cùng với đó, người Dao cũng có nhiều yếu tố văn hóa vào quá trình phát triển của sản phẩm nông nghiệp có giá trị để đưa ra con người. Con người là những chủ thể biểu thị trường như thảo quả, cây đặc sản Các hiện và sử dụng các loại vốn văn hóa khi món ăn của người Dao cũng dễ sử dụng, có tiếp cận thị trường. Một văn bằng, chứng đặc trưng riêng nhưng cũng phù hợp với chỉ, chức danh hay cả tâm, sinh lý, vị thế, nhiều đối tượng khác nhau. Toàn bộ những hình thể khi được con người chủ thể vận vốn văn hóa vật chất này được P. Bourdieu dụng vào quá trình phát triển thì đều là xếp vào thể trạng khách quan của vốn văn vốn văn hóa ở trạng thái thể hiện. Theo đó, hóa, còn Trần Hữu Dũng lại gọi là vốn văn người Dao là cộng đồng có tâm lý tương hóa vật thể. Những vốn văn hóa vật thể này đối hướng ngoại. Họ sống linh động, dễ hòa là cơ sở quan trọng cho người Dao tiếp cận nhập hơn so với một số cộng đồng khác. Họ kinh tế thị trường. Dạng phi vật thể, vốn văn thích tiếp xúc và chia sẻ với các cộng đồng hóa là những giá trị văn hóa mang tính tinh khác, cởi mở hơn về mặt văn hóa nên dễ gần thần, chỉ nhìn thấy được khi nó thể hiện qua gũi với các cộng đồng lạ, nhất là khách du các vật chất khác nhau. Tất nhiên, sự phân lịch. Tuy nhiên, trong cùng một cộng đồng chia thành vốn văn hóa vật thể và phi vật thể người Dao, thì vốn văn hóa thể hiện của mỗi chỉ là tương đối, chủ yếu về mặt nhận thức người cũng khác nhau nên không phải tất luận, còn thực tế thì có nhiều cái là vật thể cả đều tiếp cận được thị trường. Bên cạnh nhưng được sản sinh ra từ giá trị văn hóa phi đó, tâm lý vững vàng và sự giao lưu, mở vật thể. Vốn văn hóa phi vật thể của người rộng quan hệ sẽ là nền tảng để họ phát triển Dao khá đa dạng. Quan trọng nhất có thể kể kinh tế thị trường của mình. Như vậy, để đến là tri thức về y học cổ truyền. Nhiều mặt phát triển được kinh tế thị trường, ngoài các hàng liên quan đến các loại thuốc mà nổi bật điều kiện về vốn văn hóa vật thể như đã nói, nhất là thuốc tắm chính là sự thể hiện của còn phải có nhiều tri thức về văn hóa truyền hệ thống tri thức y học cổ truyền của người thống, tri thức về y học hay về các nghề thủ
7. Vốn văn hóa 35 công và sử dụng những cái đó làm cơ sở tạo 3. Kết luận lập mối quan hệ xã hội, mạng lưới xã hội để Nói tóm lại, những đặc trưng về vốn gia nhập thị trường. Đó là sự luân chuyển văn hóa đã góp phần quy định những đặc từ vốn văn hóa sang vốn xã hội mà chính P. điểm quan trọng trong hoạt động kinh tế thị Bourdieu (1986) cũng nhấn mạnh trong quá trường của người Dao ở Sa Pa. Tuy nhiên, trình nghiên cứu. điều đó liệu có đủ sức thuyết phục rằng, Ở trạng thái thể chế, vốn văn hóa là hệ chính vì sở hữu nguồn vốn văn hóa như vậy thống các quy tắc, quy định, luật lệ liên quan mà hoạt động kinh tế thị trường của người đến cuộc sống xã hội và quy định các hành Dao có nhiều khác biệt so với các cộng vi cá nhân cũng như cộng đồng trong cuộc đồng khác hay không? Có lẽ chưa đủ. Có sống của họ. Nếu mở rộng hơn nữa thì vốn thể nói rằng, vốn văn hóa của người Dao văn hóa thể chế còn là hệ thống chính sách đã ảnh hưởng rất lớn đến quá trình tiếp cận của Nhà nước liên quan đến quá trình phát thị trường của họ. Nhưng để chứng minh triển của họ. Tuy nhiên, trong nghiên cứu điều đó thì cần phải có những nghiên cứu này chúng tôi tạm gác các chính sách nhà so sánh với các cộng đồng tộc người khác. nước qua một bên khi nó tác động chung Việc phân tích vốn văn hóa cũng là một cho cả nước hay cả vùng chứ không chỉ cho cách tiếp cận, một lăng kính có thể giúp một cộng đồng tộc người riêng biệt. Ở đây chúng ta tìm hiểu, giải thích các đặc trưng chúng tôi muốn nói đến vốn văn hóa thể trong sự phát triển kinh tế thị trường của chế của người Dao, đó là hệ thống phong người Dao. tục tập quán, luật lệ, quy tắc quy định hành Tiếp cận vốn văn hóa trong nghiên vi ứng xử của người Dao mà có thể trở cứu phát triển vẫn còn là một phương pháp thành nguồn lực trong phát triển kinh tế thị tiếp cận khá lạ lẫm ở Việt Nam. Lạ bởi ít trường. Là xã hội theo chế độ phụ hệ nhưng được quan tâm, ít công trình nghiên cứu đã quan hệ giữa đàn ông với phụ nữ ở người công bố đề cập đến. Vậy nên tính hợp lý Dao khá bình đẳng. Phần lớn những người của phương pháp này cũng cần phải thảo tham gia vào dịch vụ du lịch tại nhà, buôn luận thêm. Bên cạnh thảo luận về bản thân bán thuốc tắm, thổ cẩm là phụ nữ. Những khái niệm thì cũng phải có những vận dụng người đàn ông tham gia làm các việc trong vào các trường hợp cụ thể để tiếp tục góp gia đình nhiều hơn để vợ, con có nhiều thời phần thảo luận về tính khả thi khi vận dụng. gian tham gia vào hoạt động thị trường. Khi Nhưng phân tích ở trên mới đang nhấn có khách du lịch đến ăn ở tại nhà, người mạnh từ góc độ lý thuyết. Và cần phải có phụ nữ vẫn là người giao tiếp chủ yếu, các những nghiên cứu trường hợp cụ thể với giao dịch với khách hàng đều do người phụ khung phân tích chi tiết hơn để đánh giá lại nữ thực hiên. Càng ngày những phong tục phương pháp tiếp cận này  tập quán, luật lệ của họ cũng càng có nhiều thay đổi, ngoài những thể chế quan trọng Tài liệu tham khảo để duy trì nền tảng xã hội truyền thống với 1. P. Bourdieu (1986), “The Forms of các thiết chế gia đình, dòng họ, làng bản thì Capital”, In: J. G. Richardson (ed.) phần lớn những thể chế phức tạp được họ Handbook of Theory and Research for đơn giản hóa hoặc phổ biến hơn cho khách the Sociology of Education, New York, du lịch có thể tham quan. Greenwood Press., pp. 241-258.
8. 36 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2018 2. David Throsby (1999), “Cultural mối quan hệ giữa đồng bằng và miền Capital”, Journal of Cultural núi ở Việt Nam”, Trong: Thời kỳ mở Economics, 23, 3-12, 1999. cửa: Những chuyển đổi kinh tế - xã hội 3. Trần Hữu Dũng (2002), “Vốn văn ở vùng cao Việt Nam, Nxb. Khoa học hóa”, Tạp chí Tia Sáng, Số Xuân 2002, kỹ thuật, Hà Nội, tr. 11-36. 10. James C. Scott (1976), The Moral VonVanHoa.htm Economy of the Peasant: Rebellion 4. Frank Ellis (1993), Peasants and Subsistence in Southeast Asia, Yale Economics: Farm Households and Univ. Pr., USA. Agrarian Devolopment, 2nd Edition, 11. Samuel L. Popkin (1979), The rational Cambridge University Press. Peasant, The political Economy of 5. J. H. Goldthorpe (2007), “Cultural rural Society in Vietnam, University of Capital”: Some Critical Observations”, California Press, Ltd. USA. Acta Sociologica, 50, 3, 211-229. 12. Trần Hoài Sơn (2008), “Vốn văn hóa”, 6. Nguyễn Vũ Hoàng (2008), “Vốn xã hội Trong: 30 thuật ngữ nghiên cứu văn trong đô thị: một nghiên cứu nhân học hóa, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. về hành động tập thể ở một dự án phát 519-528. triển đô thị tại Hà Nội”, Tạp chí Dân 13. Jean Michaud (2010), “Nghiên cứu về tộc học, số 5, tr. 11-26. kinh tế và bản sắc của người H’mông ở 7. Trần Đình Hượu (1996), “Một số mặt Việt Nam”, Trong: Hiện đại và động thái của vốn văn hóa truyền thống”, Trong: của truyền thống ở Việt Nam: Những Đến hiện đại từ truyền thống, Nxb. Văn cách tiếp cận nhân học, Nxb. Đại học hóa, Hà Nội. Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, tr. 42-70. 8. Michael Tzanakis (2011), “Bourdieu’s 14. Jennifer Sowerwine (2008), “Nhà nước Social Reproduction Thesis and The biến đổi và các quy luật thị trường: biến Role of Cultural Capital”, Educational đổi ruộng đất và nền kinh tế thị trường Attainment: A Critical Review of Key duy tình ở vùng núi Ba Vì, Việt Nam”, Empirical Studies. Educate, Vol. 11, Trong: Thời kỳ mở cửa: Những chuyển No. 1, 2011, pp. 76-90. đổi kinh tế - xã hội ở vùng cao Việt 9. Oscar Salemink (2008), “Một góc nhìn Nam, Nxb. Khoa học kỹ thuật, Hà Nội, từ vùng cao: phần lịch sử quan trọng về tr. 37-64.