Ảnh hưởng của các yếu tố đến rủi ro thanh khoản của ngân hàng thương mại Việt Nam

Nội dung text: Ảnh hưởng của các yếu tố đến rủi ro thanh khoản của ngân hàng thương mại Việt Nam

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 40 (10-2019) ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ ĐẾN RỦI RO THANH KHOẢN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM y Nguyễn Thành Đạt(*) Tĩm tắt Bài nghiên cứu phân tích số liệu của 27 ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam từ năm 2008 - 2017, để kiểm định ảnh hưởng của các yếu tố đến rủi ro thanh khoản của các ngân hàng thương mại cổ phần. Sử dụng phương pháp hồi quy tác động cố định (FE) và tác động ngẫu nhiên (RE). Bài nghiên cứu thấy rằng quy mơ tổng tài sản càng lớn thì rủi ro thanh khoản càng giảm, bên cạnh đĩ tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản và tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu cĩ mối quan hệ ngược chiều với rủi ro thanh khoản. Từ kết quả nghiên cứu, tác giả gợi ý một số biện pháp nhằm giảm rủi ro thanh khoản của các ngân hàng thương mại cổ phần. Từ khĩa: Các yếu tố, ngân hàng thương mại, rủi ro, thanh khoản. 1. Đặt vấn đề cho hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam. Mặc dù thanh khoản tồn hệ thống ngân hàng 2. Nội dung nghiên cứu thương mại 2017 dồi dào, nhưng chủ yếu diễn ra ở 2.1. Cơ sở lý thuyết những ngân hàng lớn cĩ thế mạnh về huy động vốn. Phương pháp khe hở thanh khoản Đặc biệt sau khi Luật Sửa đổi Luật Các tổ chức tín Rủi ro thanh khoản là loại rủi ro xuất hiện dụng cho phép ngân hàng phá sản (cĩ hiệu lực từ trong trường hợp ngân hàng khơng đáp ứng được ngày 5/1/2018) thì dịng tiền gửi ngày càng cĩ xu các nghĩa vụ tài chính kịp thời. Cĩ một số phương hướng chạy về những ngân hàng thương mại nhà pháp đo lường rủi ro thanh khoản, trong đĩ phương nước hoặc ngân hàng cổ phần cĩ thương hiệu, uy pháp khe hở tài trợ là phương pháp thích hợp nhất tín, do tâm lý lo ngại của khách hàng. Trong tình trong phân tích, chỉ số khe hở thanh khoản phản hình kinh tế ngày càng phát triển và diễn biến phức ánh được cơ bản nhất về khả năng thanh khoản tạp như hiện nay, quản trị thanh khoản của ngân của ngân hàng. Tác giả lựa chọn phương pháp này hàng sẽ càng gặp nhiều thách thức và khĩ khăn. cho bài nghiên cứu, đồng thời tác giả sử dụng chỉ Trong quá khứ, ở Việt Nam đã xảy ra một số trường số khe hở thanh khoản là biến phụ thuộc trong mơ hợp ngân hàng bị rủi ro thanh khoản gây ảnh hưởng hình nghiên cứu. Khe hở thanh khoản là chênh lệnh nghiêm trọng đến hệ thống ngân hàng thương mại giữa số dư bình quân của các khoản cho vay và số Việt Nam. Cho nên quản trị rủi ro thanh khoản là dư bình quân vốn huy động. việc làm cần thiết để đảm bảo an tồn hoạt động Cơng thức tính khe hở thanh khoản: Khe hở trong từng ngân hàng thương mại nĩi riêng và tồn thanh khoản = Tổng dư nợ tín dụng trung bình - hệ thống ngân hàng nĩi chung. Với sự phát triển Tổng nguồn vốn huy động trung bình. ngày càng lớn mạnh của thị trường tài chính, quản Khe hở thanh khoản thể hiện dấu hiệu cảnh trị thanh khoản của các ngân hàng thương mại sẽ báo về rủi ro thanh khoản trong tương lai của ngân gặp nhiều khĩ khăn thách thức trong thời gian tới. hàng. Nếu khe hở thanh khoản là dương và ngân Bài viết này sử dụng các phương pháp hồi quy cho hàng cĩ khe hở thanh khoản lớn, khi đĩ sẽ buộc dữ liệu bảng bao gồm mơ hình FE (FixedEffects ngân hàng phải giảm tiền mặt dự trữ và giảm các Model) và RE (Random Effects Model), với dữ liệu tài sản thanh khoản hoặc đi vay bổ sung trên thị nghiên cứu là các chỉ số tài chính thu thập từ báo trường tiền tệ, dẫn đến rủi ro thanh khoản của ngân cáo tài chính của các ngân hàng thương mại tại Việt hàng sẽ tăng lên cao. Nam trong giai đoạn 2008-2017. Từ đĩ đề xuất một 2.2. Tổng quan nghiên cứu số giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro thanh khoản Ở Việt Nam, hơn hai thập kỷ qua, kể từ khi hệ thống ngân hàng Việt Nam thực hiện quá trình (*) Trường Đại học Bạc Liêu. cải cách, các NHTM đã cĩ bước phát triển mới cả 108
2. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 40 (10-2019) về lượng và chất, nhưng vấn đề rủi ro thanh khoản thanh khoản của hệ thống ngân hàng thương mại dường như chưa được quan tâm đúng mức. Việt Nam, “đã kết luận rằng rủi ro thanh khoản Điều này được chứng minh qua việc số lượng ngân hàng khơng những phụ thuộc vào các yếu tố đề tài nghiên cứu liên quan đến vấn đề thanh khoản bên trong ngân hàng như quy mơ tổng tài sản, dự chưa nhiều và cịn hạn chế. Trong đĩ, nổi bật nhất trữ thanh khoản, tỷ lệ vốn tự cĩ trên nguồn vốn mà là nghiên cứu của Vũ Thị Hồng đã sử dụng phương cịn phụ thuộc vào các yếu tố kinh tế vĩ mơ như pháp định lượng FEM để xác định các yếu tố ảnh tăng trưởng kinh tế và lạm phát” [5]. Kế thừa từ hưởng đến khả năng thanh khoản của 35 NHTMCP những nghiên cứu trên và áp dụng phương pháp tại Việt Nam trong giai đoạn 2006-2011. Kết quả khe hở thanh khoản, tác giả đã xây dựng mơ hình cho thấy: Tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tỷ lệ nợ xấu và tỷ hồi quy cho nghiên cứu như sau: lệ lợi nhuận cĩ mối tương quan thuận; ngược lại, tỷ FGAPPit=+ Ciλλ12 SIZE + ETAit + λ 3 TLAit + λ 4 ROEit + δδ 12 GDP + INFit + ε it . lệ cho vay trên huy động cĩ mối tương quan nghịch Trong đĩ: với khả năng thanh khoản. “Tuy nhiên, nghiên cứu FGAPPit là khe hở thanh khoản, bằng tổng này khơng tìm thấy ảnh hưởng của tỷ lệ dự phịng dư nợ tín dụng trung bình trừ tổng nguồn vốn huy rủi ro tín dụng, quy mơ ngân hàng đối với khả năng động trung bình, chỉ số này đo lường rủi ro thanh thanh khoản [3]”. Ngồi ra nghiên cứu Võ Xuân khoản của ngân hàng thương mại. Vinh và Mai Xuân Đức nghiên cứu ảnh hưởng của SIZEit là chỉ số đại diện cho qui mơ tổng tài sở hữu nước ngồi đến rủi ro thanh khoản của 35 sản của ngân hàng thương mại i ở năm t. Quy mơ NHTM Việt Nam giai đoạn 2009-2015. “Kết quả ngân hàng đo bằng logarit tự nhiên tổng tài sản của cho thấy, sở hữu nước ngồi càng cao thì rủi ro ngân hàng tại thời điểm cuối năm tài chính. Quy thanh khoản của NHTM càng thấp và ngược lại mơ ngân hàng càng lớn thì rủi ro thanh khoản càng [8]”. Trong một nghiên cứu thực nghiệm khác, thấp do “ngân hàng lớn cĩ thể dựa vào thị trường Chung-Hua Shen và cộng sự [4] “đã áp dụng mơ liên ngân hàng hay hỗ trợ thanh khoản của người hình nguyên nhân rủi ro thanh khoản ước lượng cho vay cuối cùng” [10]. Nghiên cứu của Vodova cho các hệ thống NHTM của 12 nền kinh tế hàng “chỉ ra rằng yếu tố quy mơ cĩ quan hệ ngược chiều đầu thế giới trong phạm vi thời gian 1994-2006 với khả năng thanh khoản” [9]. Kì vọng mối quan qua đĩ, các biến đo lường nguyên nhân rủi ro thanh hệ ngược chiều. khoản, với các biến độc lập bên trong ngân hàng ETAit là tỷ lệ vốn tự cĩ trên tổng nguồn vốn, gồm các biến tổng tài sản, tỷ lệ dự trữ thanh khoản tỷ lệ này càng cao thì khả năng thanh khoản của trên tổng tài sản, sự phụ thuộc các nguồn tài trợ ngân hàng càng cao vì vậy rủi ro thanh khoản càng bên ngồi, tỷ lệ vốn tự cĩ trên tổng nguồn vốn, tỷ thấp. “Vốn tự cĩ chính là tấm đệm phịng tuyến lệ tổng cho vay trên tổng tài sản, và dự phịng rủi cuối cùng của ngân hàng” [5]. Tác giả kì vọng mối ro tín dụng trên tổng dư nợ. Các biến độc lập bên quan hệ ngược chiều. ngồi ngân hàng bao gồm các biến kinh tế vĩ mơ TLAit là tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, tỷ lệ như tăng trưởng kinh tế và lạm phát”. này càng cao thì khả năng thanh khoản của ngân 2.3. Mơ hình nghiên cứu hàng càng thấp do đĩ rủi ro thanh khoản càng cao, Đã cĩ nhiều cơng trình nghiên cứu khác nhau do đĩ tác giả kì vọng cùng chiều. liên quan đến rủi ro thanh khoản của ngân hàng ROEit là tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu, thương mại: Valla và Sacs-Escorbiac thực hiện bằng tỷ lệ lợi nhuận rịng trên vốn chủ sở hữu bình nghiên cứu các nhân tố vi mơ và vĩ mơ tác động quân. Chỉ số này phản ánh một đồng vốn đầu tư đến thanh khoản của các NHTM tại Anh, hai tác giả của chủ sở hữu vào ngân hàng đem lại cho chủ sở đã cho rằng “thanh khoản của ngân hàng phụ thuộc hữu bao nhiêu đồng lợi nhuận sau khi trừ thuế thu vào các yếu tố: lợi nhuận ngân hàng, tăng trưởng nhập doanh nghiệp. Nghiên cứu Bonfi m và Kim, tín dụng, quy mơ ngân hàng, tăng trưởng kinh tế, đã tìm ra “tác động tích cực của tỷ lệ lợi nhuận với lãi suất ngắn hạn” [7]. Trương Quang Thơng với khả năng thanh khoản của các ngân hàng” [1]. Kì bài nghiên cứu: Các nhân tố tác động đến rủi ro vọng mối quan hệ cùng chiều. 109
3. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 40 (10-2019) GDPt là tốc độ tăng trưởng kinh tế, GDP được 3. Kết quả nghiên cứu tính bằng lograrit tự nhiên của thu nhập quốc nội 3.1. Phân tích thống kê thực tế hàng năm. “Thanh khoản cĩ mối quan hệ Rủi ro thanh khoản FGAPP của 27 ngân hàng ngược chiều với tăng trưởng kinh tế” [2]. cĩ giá trị trung bình là 0,068%, giá trị lớn nhất là INFt là tỷ lệ lạm phát được tính theo chỉ số 102,526 và thấp nhất là -63,212. Các ngân hàng cĩ giá tiêu dùng theo năm xác định thời điểm cuối rủi ro thanh khoản kém tập trung ở các ngân hàng mỗi năm so với tháng 12 của năm trước đĩ. Khi cĩ quy mơ nhỏ và vừa với 12 ngân hàng. Size quy ước lượng mơ hình hồi quy thì INF được tính bằng mơ ngân hàng qua kết quả phân tích 27 ngân hàng logarit tự nhiên của tỷ lệ lạm phát hàng năm. “Mức cho thấy bình quân một ngân hàng cĩ tổng tài sản độ lạm phát cĩ mối quan hệ cùng chiều với rủi ro là 216,745 tỉ đồng. thanh khoản” [10]. Bảng 1. Phân tích thống kê εit là phần dư khơng quan Variable Obs Mean Stv.Dev Min Max sát của ngân hàng i ở thời điểm t. FGAPP 270 0,068 26,210 -63,212 102,526 2.4. Dữ liệu và phương SIZE 270 216,745 682,345 7,478 9476,212 pháp nghiên cứu ETA 270 15,436 10,732 3,453 121,206 TLA 270 73,185 22,385 2,203 105,398 Mẫu nghiên cứu sau khi đã ROE 270 9,61 7,986 0,08 28,79 loại trừ ra các ngân hàng khơng GDP 270 6,073 0,591 5,25 6,81 cơng bố đầy đủ và các ngân hàng INF 270 6,447 5,164 0,6 18,14 đã sáp nhập, thì mẫu nghiên cứu cuối cùng, bao gồm 27 ngân hàng Nguồn tổng hợp từ Eviews với tổng cộng 270 quan sát theo ETA tỷ lệ vốn tự cĩ trên tổng nguồn vốn bình năm cho dữ liệu bảng trong 10 năm từ 2008-2017. quân của ngân hàng là 15,436 %, cao nhất là 121, Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ báo cáo tài 206% và thấp nhất là 3,453%. chính, bảng cân đối kế tốn, bảng thuyết minh của TLA tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản của các các ngân hàng thương mại Việt Nam từ 2008 - 2017. ngân hàng rất cao, trung bình là 73,185%, và thấp Chỉ số GDP, Lạm phát được thu thập từ báo cáo nhất là 2,203%, cao nhất là 105,398%. của Tổng cục thống kê. ROE tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu của Kỹ thuật hồi quy bảng được sử dụng để phân các ngân hàng cĩ giá trị trung bình 9,69%, thấp tích ảnh hưởng của các biến đối với FGAPP. Trong nhất 0,08% và cao nhất 28,79%. nghiên cứu này tác giả sẽ lần lượt thực hiện hồi quy Trong giai đoạn 2008-2017 tốc độ tăng trưởng mơ hình tác động cố định FE, và mơ hình tác động bình quân là 6,073% và tỷ lệ lạm phát bình quân ngẫu nhiên RE. Tiếp theo dùng kiểm định Hausman là 6,44%. giúp lựa chọn giữa mơ hình FE và RE, nếu giá trị Kết quả phân tích hồi quy của FGAPP theo Prob của kiểm định Hausman > = 0,05 thì bác bỏ các biến độc lập bằng phương pháp ước lượng FE giả thuyết H tức mơ hình RE phù hợp, ngược lại 0 và RE. thì FE phù hợp. Từ kết quả hồi quy ta thấy các biến SIZE, TLA Tuy nhiên tác giả chưa cĩ đủ thời gian và tài luơn cĩ ý nghĩa thống kê ở mức ý nghĩa 5% trong chính để thu thập số liệu bên ngồi khác như các mối tương quan với biến phụ thuộc FGAPP. Mơ chỉ số Offi cial Supervisory Power Index (OSP), hình hồi quy đều cĩ ý nghĩa thống kê và cĩ R2 từ Private Monitoring Index (PMI) để đo lường tác 45% trở lên. Kiểm định Hausman để lựa chọn giữa động của thể chế và giám sát ngân hàng của các cơ mơ hình FE và RE, kết quả kiểm định cho ra giá trị quan chính phủ. Đĩ là một trong những hạn chế P value 0,1410 > α = 0,05. Nên ta bác bỏ giả thuyết của nghiên cứu. H0, mơ hình RE phù hợp hơn FE. 110
4. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 40 (10-2019) Bảng 2. Kết quả phân tích hồi quy Ta được phương trình hồi quy mới Mơ hình FE MƠ HÌNH RE FGAPPit=−0,3549 0,0421* SIZE + 0,5625* TLA + 0,0522* ROE . Giá trị Giá trị Biến Hệ số Hệ số hồi Ở mức ý nghĩa 5% hệ số R2 bằng 49,73% cho kiểm kiểm hồi quy quy thấy 3 biến SIZE, TLA, ROE giải thích được gần định P định P 50% sự thay đổi của biến FGAPP trong giai đoạn ETA - 0,7323 0,0834 -0,3576 0,4773 2008-2017. SIZE -0,0635 0,0465 -0,0536 0,0132 3.2. Hàm ý nghiên cứu và kết luận TLA 0,6132 0,0013 0,6321 0,0021 Kết quả nghiên cứu chỉ ra rủi ro thanh khoản ROE 0,1532 0,0532 0,1135 0,0452 chịu tác động ngược chiều với yếu tố quy mơ tổng GDP 0,7652 0,3891 1,7628 0,3468 tài sản và chịu tác động cùng chiều với yếu tố tỷ INF 0,5729 0,0782 0,4891 0,0743 lệ cho vay trên tổng tài sản và tỷ suất sinh lời trên C 0,6423 0,3249 vốn chủ sở hữu. Kết quả nghiên cứu này là phù hợp R2 0,6642 0,4572 với diễn biến thực tế, vì khi ngân hàng cĩ quy mơ R2 ĐIỀU càng lớn thì ngân hàng cĩ nhiều lợi thế cạnh tranh 0,5765 0,4213 CHỈNH trên thị trường và càng giảm rủi ro thanh khoản. GIÁ TRỊ Ngồi ra, ngân hàng cĩ tỷ lệ cho vay trên tổng tài KIỂM 6,7435 8,6738 sản cao thì khi đĩ ngân hàng sẽ giảm dự trữ thanh ĐỊNH F khoản dẫn đến rủi ro thanh khoản tăng lên. Hơn GIÁ TRỊ nữa, khi ngân hàng mở rộng tín dụng, sẽ gia tăng KIỂM 0,0000 0,0000 rủi ro tín dụng kéo theo rủi ro thanh khoản tăng lên. ĐỊNH P Bên cạnh đĩ tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (F-statistic) cho thấy mối quan hệ cùng chiều với rủi ro thanh Nguồn: tác giả tính tốn từ phần mềm Eviews. khoản, cĩ nghĩa khi ngân hàng hoạt động tín dụng Sau khi loại bỏ các biến khơng cĩ ý nghĩa nhiều dẫn đến cĩ lợi nhuận nhiều thì rủi ro thanh ETA, GDP, INF thì các biến SIZE, TLA, ROE cĩ khoản cũng tăng theo. Bên cạnh đĩ, kết quả nghiên p-value nhỏ hơn 5%, ta ước lượng mơ hình hồi cứu này cho thấy các biến ETA, GDP, INF khơng quy mới. cĩ ý nghĩa thống kê. Bảng 3. Kết quả ước lượng với mơ hình RE sau khi Qua nghiên cứu đã chỉ ra ba nhân tố ảnh hưởng bỏ biến thừa đến rủi ro thanh khoản là quy mơ tổng tài sản, tỷ lệ Mơ hình REM cho vay trên tổng tài sản, tỷ lệ sinh lời trên vốn chủ Biến Giá trị kiểm Hệ số hồi quy sở hữu cĩ ảnh hưởng lớn đến rủi ro thanh khoản. định P Do đĩ, mỗi ngân hàng cần cơ cấu hợp lý nguồn SIZE -0,0421 0,0014 vốn huy động và cho vay trên thị trường, cân đối TLA 0,5625 0,0001 giữa tài sản cĩ và tài sản nợ, xác định mức dự trữ ROE 0,0522 0,0231 thanh khoản phù hợp tối ưu nhất, đảm bảo thanh C 0,3549 khoản cho ngân hàng và đồng thời đạt được mục R2 0,4973 tiêu lợi nhuận. R2 ĐIỀU Ngồi ra các loại rủi ro trong ngân hàng đều 0,4736 CHỈNH cĩ mối quan hệ lẫn nhau, chẳng hạn như rủi ro kỳ GIÁ TRỊ KIỂM hạn, rủi ro tín dụng xảy ra sẽ làm tăng rủi ro thanh 24,43 ĐỊNH F khoản. Cho nên các ngân hàng cần làm tốt cơng GIÁ TRỊ tác quản trị rủi ro. Từ đĩ mới gĩp phần làm giảm KIỂM ĐỊNH 0,0000 rủi ro thanh khoản. P(F-statistic) Bên cạnh đĩ các ngân hàng cần phối hợp với Nguồn: tác giả tính tốn từ phần mềm Eviews. nhau. Bởi các ngân hàng đều cĩ lúc tạm thời dư 111
5. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Tạp chí Khoa học số 40 (10-2019) thanh khoản. Cho nên cần hỗ trợ nhau khi các ngân thanh khoản của ngân hàng nĩi riêng và ổn định hàng gặp rủi ro, từ đĩ gĩp phần ổn định khả năng hoạt động của hệ thống ngân hàng nĩi chung./. Tài liệu tham khảo [1]. Bonfi m, D., Kim, M. (2008), “Liquidity risk in banking: Is there herding?”, International Economic Journal, vol. 22, no. 3, pp. 361-386. [2]. Dinger, Valeriya (2009), “Do foreign-Owned Banks Affect Banking System Liquidity Risk?”, Journal of Comparative Economics, Vol. 37, pp. 647-657. [3]. Vũ Thị Hồng (2015), “Các yếu tố ảnh hưởng đến thanh khoản của các ngân hàng thương mại”, Tạp chí Phát triển và hội nhập, (số 23 (33)), tr. 32-48. [4]. Chung-Hua Shen et al. (2009), Bank Liquidity Risk and performance, working paper. [5]. Trương Quang Thơng (2013), “Các nhân tố tác động đến rủi ro thanh khoản của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam”, Tạp chí Phát triển kinh tế, (số 276), tr. 50-62. [6]. Tổng cục thống kê Việt Nam, Báo cáo về tình hình tăng trưởng kinh tế và lạm phát ở Việt Nam trong giai đoạn 2008-2017. [7]. Valla, N. & Saes-Escorbiac, B. & Tiesset, M., (2006), “Bank liquidity and fi nancial stability”, Financial Stability Review, Banque de France, (9), pp. 89-104. [8]. Võ Xuân Vinh và Mai Xuân Đức (2017), “Vai trị của ngân hàng nước ngồi đối với thanh khoản hệ thống ngân hàng Việt Nam”, Tạp chí Cơng nghệ ngân hàng, (số 140), tr. 60-69. [9]. Vodova. (2011), “Liquidity of Czech Commercial Banks and its Determinants”, International Journal of Mathematical Models and Methods in Applied Sciences, 6 (5), pp. 1060-1067. [10]. Vodova (2013), “Determiants of Commercial Banks’ Liquidity in Poland”, proceedings of the 30th International Coference Mathematical Methods in Economics, pp. 964-966 FACTORS INFLUENCING THE LIQUIDITY RISKS OF COMMERICAL BANKS IN VIET NAM Summary The study analyzes the data of 27 joint stock commercial banks in Vietnam from 2008 to 2017 to test the infl uence of factors on the liquidity risks of these banks. The fi xed-effects regression (FE) and random effects (RE) methods were used. The study shows that the larger the size of total assets, the lower the liquidity risk, while the higher the ratio of loan to total assets and the return on equity are negatively correlated with liquidity risks. Thereby, the author suggests some measures to reduce liquidity risks among joint stock commercial banks. Keywords: Factors, commercial banks, risk, liquidity. Ngày nhận bài: 29/01/2019; Ngày nhận lại: 13/3/2019; Ngày duyệt đăng: 05/9/2019. 112